POTRZEBY POKARMOWE CZOWIEKA Skadniki odywcze ODYWIANIE SI Celem

POTRZEBY POKARMOWE CZŁOWIEKA Składniki odżywcze

ODŻYWIANIE SIĘ • Celem odżywiania się jest dostarczenie związków chemicznych do każdej komórki.

SPOSÓB ODŻYWIANIA Cudzożywność Samożywność

SAMOŻYWNOŚĆ fotosynteza

POKARM Produkty pochodzenia zwierzęcego Produkty pochodzenia roślinnego

Składniki odżywcze Związki organiczne Związki nieorganiczne Białka Węglowodany Tłuszcze Witaminy Woda Sole mineralne

CUKRY (węglowodany) • Funkcja: - są głównie źródłem energii (paliwem energetycznym), mogą też pełnić funkcje zapasowe (glikogen). • Cukry proste (jednocukry) doskonale rozpuszczalne w wodzie, ryboza (pięciowęglowa) glukoza, fruktoza (sześciowęglowe) • Cukry złożone dwucukry (disacharydy) – maltoza, sacharoza, laktoza wielocukry (polisacharydy) – skrobia, celuloza, glikogen

heksozy • Glukoza - cukier gronowy. Znajduje się w sokach roślinnych, zwłaszcza owocowych. Ilość glukozy w owocach zależy od ich gatunku i stanu dojrzałości. Glukoza jest cukrem fizjologicznym - znajduje się w płynach ustrojowych. • Fruktoza - cukier owocowy, występuje w owocach, soku z owoców, miodzie. Fruktoza jest słodsza od sacharozy o 73%, rozpuszcza się w wodzie, nadaje smak w owocach i miodzie.

dwucukry • Sacharoza - jest doskonałym konserwantem dla mleka i dżemów, ponieważ obniża aktywność wodną w tych produktach, przez co hamuje wzrost pleśni glukoza fruktoza sacharoza

dwucukry • Laktoza - występuje w mleku i produktach mlecznych. • U osób z upośledzonym wytwarzaniem laktazy - enzymu, który bierze udział w trawieniu laktozy, organizm nie toleruje tego cukru. glukoza galaktoza

dwucukry • Maltoza - składa się z dwóch cząsteczek glukozy. Występuje w piwie i produktach piekarniczych. Maltoza jest wytwarzana w procesie fermentacji ziarna zbóż. glukoza maltoza

WIELOCUKIER • Skrobia- główny materiał zapasowy roślin. Dostarcza prawie 25% całkowitej dziennej energii. Żywność zawierająca skrobię daje uczucie sytości i na długo redukuje uczucie głodu. Zbudowana z glukozy.

WIELOCUKIER • Celuloza - zwana jest potocznie błonnikiem pokarmowym (włóknem pokarmowym). Uwaga ! Zwierzęta nie potrafią trawić celulozy – roślinożerne mają w przewodzie pokarmowym bakterie i pierwotniaki wytwarzające enzym celulazę, trawiący celulozę

WIELOCUKIER Glikogen : • wykorzystywany głównie do dostarczania energii podczas pracy mięśni • materiał zapasowy organizmów zwierzęcych i drożdży • Glikogen powstaje w wątrobie z glukozy. • zawarty w wątrobie jest używany bezpośrednio jako źródło glukozy dla mózgu i czerwonych ciałek krwi.

TŁUSZCZE (lipidy) • nierozpuszczalne w wodzie • stanowią duży rezerwuar energetyczny, są składnikami błon komórkowych, są substratami w syntezie hormonów, składnik cholesterolu • najczęściej powstają przez połączenie glicerolu (trójwodorotlenowy alkohol) z kwasami tłuszczowymi (długie łańcuchy węglowodorowe z grupą karboksylową)

TŁUSZCZE WŁAŚCIWE • tłuszcze roślinne – nienasycone, zawierają wiązania nienasycone, w temp. pokojowej są zazwyczaj substancjami płynnymi (oleje). • tłuszcze zwierzęce – zawierają wiązania nasycone, w temp. pokojowej – konsystencja stała (smalec, masło) LIPIDY ZŁOŻONE • fosfolipidy – zawierają reszty fosforanowe

BIAŁKA • Związki o bardzo skomplikowanej budowie przestrzennej. • Podstawowymi jednostkami budulcowymi białek są aminokwasy - składają się z: grupy aminowej, grupy karboksylowej, atomu wodoru oraz specyficznej dla każdego aminokwasu grupy R. Wszystkie te elementy skupione są wokół atomu węgla.

GRUPA KARBOKSYLOWA GRUPA AMINOWA

WIĄZANIE PEPTYDOWE • Aminokwasy łączą się ze sobą wiązaniami peptydowymi (grupa aminowa jednego aminokwasu łączy się z grupą karboksylową drugiego aminokwasu). Powstają wówczas białka (peptydy). WIĄZANIE PEPTYDOWE

• Białka proste – zbudowane wyłącznie z aminokwasów. - miozyna (składnik mięśni), - albumina (osocze krwi), - kolagen (skł. tk. łącznych), - kreatyna (składnik paznokci, włosów, naskórka) • Białka złożone – mogą zawierać w swej cząsteczce np. . grupy cukrowe (glikoproteidy) albo barwniki – hem w hemoglobinie i mioglobinie

FUNKCJE BIAŁEK • budują komórki ciała (funkcja budulcowa) • pełnią funkcje transportowe (hemoglobina – trasportuje O 2 i CO 2 ) • sterują procesami przemiany materii – enzymy – funkcja kataboliczna • funkcja regulatorowa – związek z hormonami • pełnią funkcję odpornościową (białka odpornościowe)

ENZYMY • białka pełniące funkcje biokatalizatorów • przyspieszają zachodzące w komórkach reakcje chemiczne • podczas reakcji chemicznych tworzą kompleks: enzym – substrat (do jednego centrum aktywnego enzymu pasuje tylko jeden rodzaj substratu – specyficzność enzymów. ) • SUBSTRAT + ENZYM KOMPLEKS E-S ENZYM + PRODUKT

CO JEST ŹRÓDŁEM BIAŁKA? • • • Mleko Jaja Mięso Przetwory mleczne Warzywa: brukselka( 6%), groszek zielony(5%) • Owoce suszone: orzechy(21%)

WITAMINY • Witaminy to związki organiczne, które nie są źródłem energii ani strukturalnymi składnikami tkanek, są jednak niezbędne do zachowania zdrowia oraz normalnego przebiegu procesów metabolicznych. • Części z nich jest niebiałkowym składnikiem ważnych enzymów, inne są przeciwutleniaczami lub wzmagają wchłanianie jonów • Większość witamin musi być dostarczana do organizmu z pożywieniem, ale np. witamina D może powstać w tkance podskórnej oraz na powierzchni skóry z ergosterolu pod wpływem promieni ultrafioletowych.

WITAMINY • Dzienne zapotrzebowanie na witaminy jest zróżnicowane. Niedobór lub całkowity brak witamin w pożywieniu prowadzi do zaburzeń przemiany materii charakterystycznych dla danej witaminy. • Niedobór witamin nazywamy awitaminozą. • Nadmierne dostarczanie witamin do organizmu może prowadzić do hiperwitaminozy. • Badania wykazały, że ustrój najlepiej przyswaja witaminy znajdujące się w produktach naturalnych, witaminy syntetyczne podawane w postaci preparatów farmaceutycznych organizm wykorzystuje w niewielkim procencie.

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH Rola i źródło Skutki niedoboru A – odpowiada za współtworzenie rodopsyny – niezbędnej do pobudliwości komórek zmysłowych w siatkówce oka. wątroba, jaja, masło i mleko, marchew, pomidory (syntetyzowana z karotenoidów) kurza ślepota, zanikanie nabłonków, łuszczenie skóry, nadmiar wypadanie włosów, zmiany barwnikowe skóry D – wpływa na gospodarkę wapniową, niezbędna do prawidłowego wzrostu kości wątroba, mleko pełne, jaja, drożdże, tran krzywica u dzieci (deformacja kości) E – (wit. młodości) przeciwutleniacz utleniania lipidów, oleje roślinne, orzechy, kiełki pszenicy, wątroba, jaja, ryby osłabienie mięśni, obniżenie płodności K – udział w krzepnięciu krwi obniżona krzepliwość, podatność na krwotoki

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W WODZIE Witaminy z grupy B stanowią zespół związków chemicznych pełniących funkcję koenzymów uczestniczących w procesach metabolicznych organizmu, m. in. w przemianach węglowodanów, białek, cholesterolu i syntezie hormonów. Witamina C niezbędna w syntezie kolagenu, tworzy istotę podstawową kości i zębów, sprzyja wchłanianiu (kwas askorbinowy) żelaza, wzmacnia odporność, źródło – owoce cytrusowe, czarna porzeczka, aronia, pomidor Witamina PP składnik enzymów – niedobór: zmęczenie, problemy z pamięcią, depresje

SOLE MINERALNE • Niezbędne do budowy związków organicznych i przebiegu określonych procesów życiowych • Sole mineralne występują w pokarmach roślinnych i zwierzęcych, np. ciemnym pieczywie, szpinaku, brokułach, mleku, jabłkach. Rośliny pobierają sole mineralne z roztworu glebowego. • Pierwiastki biogenne: azot, węgiel, wodór, tlen, fosfor

WODA • najbardziej rozpowszechniony związek chemiczny w przyrodzie • ciecz bezbarwna, bez smaku i zapachu • stanowi środowisko dla większości procesów biochemicznych w naszych komórkach • zwykle bierna chemicznie, lecz może tez być substratem lub produktem ważnych procesów. • bardzo dobry rozpuszczalnik dla wielu związków organicznych np. białek • zawartośc w pokarmach różna, jej niedobór uzupełniamy pobierając płyny Różna zawartość wody w organizmach żywych ( glony 85%, kości 20%)

Sole mineralne Makroelementy >100 mg Mikroelementy <100 mg Wapń, fosfor, sód, chlor, magnez, siarka Cynk, żelazo, miedź, mangan, fluor, jod, selen, kobalt, molibden, chrom

Wybrane makroelementy Pierwiastek Rola w organiźmie Podstawowe źródło wapń Istotny składnik kości i zębów, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania mięśni ukł. nerwowego mleko, przetwory mleczne, warzywa liściaste potas i sód Pobudliwość komórek nerwowych i mięśniowych, równowaga wodno-mineralna ustroju suszone owoce – morele, figi, jabłka, rodzynki, banany, a także pomidory, ziemniaki /sól kuchenna fosfor Ważny składnik kości, ATP oraz DNA i RNA różne pokarmy siarka Składnik niektórych aminokwasów np. . Metioniny, istotny element białek mięso, rośliny strączkowe, orzechy magnez Wpływ na biosyntezę białek, składnik enzymów, prawidłowe funkcjonowanie ukł. nerwowego i mięśniowego woda mineralna chlor Odpowiedzialny za równowagę wodnomineralną sól kuchenna

Wybrane mikroelementy Pierwiastek Rola w organiźmie Podstawowe źródło żelazo Składnik hemoglobiny i mioglobiny, wpływa na mięso, wątroba, żółtka transport tlenu (obecny w enzymach jaj, orzechy, rośliny potrzebnych do utleniania). Niedobór powoduje strączkowe anemię. jod Składnik hormonów tarczycy regulujących metabolizm. Niedostatek powoduje powiększenie tarczycy (wole) ryby, sól kuchenna (jodowana) fluor Składnik zębów i kości, nadaje zębom odporność mechaniczną i ochronę przed próchnicą fluoryzowana wodociągowa, pasty do zębów

SOLE MINERALNE Składnik zębów i kości, chroni przed próchnicą: FLUOR Składnik niektórych aminokwasów np. . metioniny, istotny element białek: SIARKA Składnik hemoglobiny, wpływa na transport tlenu, niedobór powoduje anemię: ŻELAZO Składnik hormonów tarczycy regulujących metabolizm. Niedostatek powoduje powiększenie tarczycy (wole): JOD Istotny składnik kości i zębów: WAPŃ

WITAMINY Wpływa na gospodarkę wapniową, niedobór u dzieci prowadzi do krzywicy Wit. D Bierze udział w krzepnięciu krwi, niedobór powoduje krwotoki – Wit. K Nazywana witaminą młodości, przeciwutleniacz – Wit. E Należy do grupy koenzymów, niedobór powoduje chorobę beri-beri – Wit. B 1 Wzmacnia odporność, ułatwia przyswajanie żelaza Wit. C

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ