Postpowanie egzekucyjne w administracji mgr Pawe Majczak 1

Postępowanie egzekucyjne w administracji mgr Paweł Majczak 1

Pojęcie i podział obowiązków publicznoprawnych Obowiązek publicznoprawny – nakaz określonego zachowania się zgodnie z żądaniem zawartym w przepisie prawa. Podział obowiązków publicznoprawnych: • Zewnętrzne i wewnętrzne • Materialne i formalne • Osobiste i związane z rzeczą • Jednorazowe, okresowe i stałe 2

Sankcje prawne zabezpieczające wykonanie obowiązku Sankcja prawna – negatywne następstwa niewykonania obowiązku/konsekwencje prawne niewykonania obowiązku. Podział sankcji: • Sankcja karna • Sankcja egzekucji – zob. art. 16 u. p. e. a. • Kara administracyjna • Sankcja nieważności – nie będziemy jej rozpatrywać 3

Postępowanie egzekucyjne pojęcie Postępowanie egzekucyjne – uregulowany prawem procesowym egzekucyjnym ciąg czynności podejmowanych przez organy egzekucyjne i inne podmioty postępowania egzekucyjnego w celu wykonania, przez zastosowanie środków przymusu państwowego, obowiązków wynikających z aktów poddanych egzekucji administracyjnej. • Postępowanie egzekucyjne następuje po postępowaniu orzekającym i ma wobec niego charakter wykonawczy. Uwaga na: • Obowiązki wynikające z przepisu prawa materialnego – nie prowadzi się post. orzekającego tylko od razu post. egzekucyjne • Obowiązki wynikające z orzeczenia sądowego – post. orzekające prowadzi sąd a nie organ adm. publ. • Postępowanie egzekucyjne może być niekiedy prowadzone razem z postępowaniem orzekającym. Kiedy? : • Rygor natychmiastowej wykonalności • Natychmiastowe wykonanie z mocy prawa 4

Postępowanie egzekucyjne a egzekucja • Wszczęcie postępowania egzekucyjnego następuje z chwilą złożenia wniosku przez wierzyciela i tytułu wykonawczego przez niego sporządzonego – art. 26 § 1 u. p. e. a. • Egzekucja administracyjna – ma znaczenie materialne. Jest to zastosowanie środków przymusu w celu wykonania obowiązku – art. 26 § 5 u. p. e. a. • Może być egzekucja bez wcześniejszego trybu postępowania egzekucyjnego – np. art. 117, art. 150 § 3 u. p. e. a. • Postępowanie egzekucyjne może istnieć bez egzekucji. Kiedy? 5

Kwestionowanie zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym • Organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym – art. 29 § 1 u. p. e. a. • Zobowiązany kwestionujący prawidłowość konkretyzacji może żądać weryfikacji decyzji w postępowaniu orzekającym lub składając skargę do sądu administracyjnego. • Skutek wszczęcia postępowania w sprawie istnienia lub wysokości dochodzonej należności pieniężnej – art. 32 a u. p. e. a. 6

Odpowiednie stosowanie przepisów k. p. a. w u. p. e. a. Jeżeli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej, w postępowaniu egzekucyjnym mają odpowiednie zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Odpowiednie: • Niemożność zastosowania przepisów o: • Ugodzie, w tym zasady ugodowego załatwiania spraw • Trybie współdziałania przy wydawaniu decyzji 7

Postępowanie zabezpieczające to ciąg czynności procesowych podejmowanych przez organy egzekucyjne i inne podmioty tego postępowania w celu zapewnienia realizacji obowiązków w trybie postępowania egzekucyjnego. • W braku zabezpieczania egzekucja mogłaby być udaremniona lub utrudniona. • Postępowanie zabezpieczające pełni wobec postępowania egzekucyjnego funkcję służebną • Art. 160 u. p. e. a. • Art. 154 § 3 u. p. e. a. – przykład, gdy postępowanie zabezpieczające może toczyć się równocześnie z postępowanie egzekucyjnym 8

Stosunek administracyjnego postępowania egzekucyjnego do sądowego postępowania egzekucyjnego • Są to odrębne postępowania od siebie niezależne. • Wyjątki od powyższej reguły: • Gdy przepis prawa tak stanowi – zob. art. 4, art. 71 § 1, art. 118 u. p. e. a. • Zbieg administracyjnego postępowania egzekucyjnego i sądowego postępowania egzekucyjnego – art. 62 – 63 a u. p. e. a. (uwaga na zmianę przepisów od 7 września 2016 r. ) • Związki pomiędzy administracyjnym i sądowym postępowaniem egzekucyjnym zajdą w przypadku skorzystania z powództwa przeciwegzekucyjnego – art. 35 a u. p. e. a. i art. 41 § 1 u. p. e. a. 9

Kontrola wykonania decyzji przez stronę sprawowana przez organ • Organ stosuje środki przymusu w przypadku aktów nakładających obowiązki • Przepisy szczególne mogą wyłączyć stosowanie sankcji egzekucji, np. nie egzekwuje się nie wniesienia opłaty legalizacyjnej samowoli budowlanej (art. 49 ust. 1 pr. bud. ) • Organ nie stosuje środków przymusu w przypadku: • aktu ustanawiającego uprawnienia – organy mają kompetencję do kontroli ich realizacji. Gdy decyzja nie jest realizowana to art. 162 k. p. a. Gdy nie jest prawidłowo realizowana przez jednostkę to zmiana lub uchylenie. Co z decyzjami mieszanymi (zawierającymi jednocześnie uprawnienie i obowiązek)? • aktu negatywnego – nie powstaje kwestia ich wykonalności, bo nie zmieniają prawnej sytuacji jednostki ani przez przyznanie uprawnienia ani nałożenie obowiązków. 10

Zasięg obowiązywania u. p. e. a. • Kryterium podmiotowe: • Określenie organów, przed którymi stosuje się przepisy ustawy – art. 1 w zw. z art. 1 a pkt 7 u. p. e. a. • Wskazanie podmiotów, wobec których może być prowadzona egzekucja – art. 1 a pkt 20 u. p. e. a. Wyłączenie – art. 14 u. p. e. a. • Kryterium przedmiotowe: • Obowiązki pieniężne – art. 2 § 1 pkt 1 – 11 u. p. e. a. • Obowiązki niepieniężne – art. 2 § 1 pkt 10 – 12 u. p. e. a. • Obowiązki o innym charakterze wynikające z przepisów szczególnych – zob. np. art. 2 § 3 u. p. e. a. i art. 3 § 1 u. p. e. a. 11

Podstawy egzekucji (art. 3, art. 3 a i art. 4 u. p. e. a. ) Tytuł egzekucyjny – podstawa prawna prowadzenia egzekucji administracyjnej Tytuł wykonawczy (art. 26 § 1, art. 27 u. p. e. a. ) – wystawiony przez wierzyciela dokument urzędowy, stwierdzający istnienie i wymagalność obowiązku. Zakresem tytułu wykonawczego objęte są jednolity tytuł wykonawczy (art. 26 § 1 a u. p. e. a. ) oraz zagraniczny tytuł wykonawczy. Akty, z których wynikają obowiązki podlegające egzekucji administracyjnej: • Akty indywidualne właściwych organów • Decyzje administracyjne – ważne: wykonalność • Postanowienia – np. art. 88 § 1 k. p. a. , art. 262 § 5 o. p. , art. 122 § 2 u. p. e. a. , art. 168 d u. p. e. a. ; ważne: wykonalność – zob. art. 239 j w zw. z art. 239 e i art. 239 a o. p. ) • Ugoda – art. 120 k. p. a. • Orzeczenia sądowe wykonywane w trybie egzekucji administracyjnej. Przesłanki pozytywne: prawomocność + klauzula wykonalności (art. 776 i art. 777 k. p. c. + art. 26 § 3 u. p. e. a. ) • Wymienione w art. 3 § 1 a i art. 3 a u. p. e. a. • Akty generalne – art. 3 § 1 u. p. e. a. 12

Podmioty i uczestnicy postępowania egzekucyjnego • Organ egzekucyjny • Wierzyciel • Zobowiązany • Osoba trzecia broniąca interesu prawnego lub interesu faktycznego • Prokurator • Rzecznik Praw Obywatelskich • Rzecznik Praw Dziecka • Organizacja społeczna 13

Organ egzekucyjny (art. 1 a pkt 7 u. p. e. a. w zw. z art. 19 i art. 20 u. p. e. a. ) Organ egzekucyjny to organ uprawniony do stosowania w całości lub w części określonych w ustawie środków służących doprowadzeniu do wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków o charakterze pieniężnym lub obowiązków o charakterze niepieniężnym oraz zabezpieczania wykonania tych obowiązków; • Organ egzekucyjny • obowiązków pieniężnych – art. 19 u. p. e. a. • obowiązków niepieniężnych – art. 20 u. p. e. a. • Właściwość miejscowa organu – art. 22 u. p. e. a. • Należności pieniężnych – art. 22 § 1 - § 3 a u. p. e. a. • Obowiązków niepieniężnych – art. 22 § 4 - § 5 u. p. e. a. 14

Zobowiązany - rozumie się przez to osobę prawną albo jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej albo osobę fizyczną, która nie wykonała w terminie obowiązku o charakterze pieniężnym lub obowiązku o charakterze niepieniężnym, a w postępowaniu zabezpieczającym - również osobę lub jednostkę, której zobowiązanie jest wymagalne albo jej obowiązek nie został ustalony lub określony, ale zachodzi obawa, że brak zabezpieczenia mógłby utrudnić lub udaremnić skuteczne przeprowadzenie egzekucji, a odrębne przepisy na to zezwalają; 15

Pozycja prawna wierzyciela w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym 16

Definicja legalna wierzyciela • Wierzyciel to podmiot uprawniony do żądania wykonania obowiązku lub jego zabezpieczania w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym – art. 1 a pkt 13 u. p. e. a. • Do podstawowych zadań wierzyciela należy podejmowanie czynności zmierzających do zastosowania wobec zobowiązanego środków egzekucyjnych oraz pełnienie roli współgospodarza postępowania egzekucyjnego. 17

Wierzyciel w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym • Wierzycielem co do zasady nie jest podmiot na rzecz którego ma być prowadzona egzekucja, lecz jest nim organ lub instytucja, któremu ustawa powierza realizowanie tej funkcji. • Instytucja wierzyciela ma charakter procesowy. Wierzyciel występujący w stosunkach cywilnoprawnych oraz w sądowym postępowaniu egzekucyjnym • Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić – art. 353 § 1 k. c. • Wierzycielem jest osoba wymieniona w tytule wykonawczym jako uprawniona do świadczenia, na rzecz której wszczęto postępowanie egzekucyjne. 18

Wierzycielem jest (art. 5 u. p. e. a. ): • Właściwy do orzekania organ I instancji • Organ lub instytucja bezpośrednio zainteresowana w wykonaniu przez zobowiązanego obowiązku albo powołana do czuwania nad wykonaniem obowiązku • Podmiot, na którego rzecz wydane zostało orzeczenie lub którego interesy prawne zostały naruszone w wyniku niewykonania obowiązku • Minister właściwy do spraw finansów publicznych • Właściwy dyrektor izby celnej • Właściwy naczelnik urzędu skarbowego • Państwo członkowskie lub państwo trzecie 19

Kto jest wierzycielem - rozwinięcie • w odniesieniu do obowiązków wynikających z decyzji lub postanowień organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego – właściwy do orzekania organ I instancji, z zastrzeżeniem art. 5 § 1 pkt 4 u. p. e. a. • dla obowiązków wynikających z orzeczeń sądów lub innych organów albo bezpośrednio z przepisów prawa – organ lub instytucja bezpośrednio zainteresowana w wykonaniu przez zobowiązanego obowiązku albo powołana do czuwania nad wykonaniem obowiązku, a w przypadku braku takiej jednostki lub jej bezczynności – podmiot, na którego rzecz wydane zostało orzeczenie lub którego interesy prawne zostały naruszone w wyniku niewykonania obowiązku 20

Kto jest wierzycielem - rozwinięcie • dla obowiązków wynikających z tytułów wykonawczych wystawionych przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych na podstawie art. 44 ustawy o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz art. 16 ustawy o udzielaniu przez Skarb Państwa wsparcia instytucjom finansowym – minister właściwy do spraw finansów publicznych • w odniesieniu do obowiązków wynikających z wydanych przez naczelnika urzędu celnego decyzji, postanowień lub mandatów karnych, z przyjętych przez naczelnika urzędu celnego zgłoszeń celnych, deklaracji, informacji o opłacie paliwowej albo informacji o dopłatach, z wydanych przez dyrektora urzędu kontroli skarbowej decyzji w zakresie podatku akcyzowego oraz podatku od wydobycia niektórych kopalin - właściwy dyrektor izby celnej; 21

Kto jest wierzycielem - rozwinięcie • w odniesieniu do grzywien nałożonych w drodze mandatu karnego w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, stanowiących dochód budżetu państwa, z wyłączeniem grzywien nakładanych przez organy Inspekcji Transportu Drogowego - właściwy naczelnik urzędu skarbowego. • Uprawnione do żądania wykonania, w drodze egzekucji administracyjnej, obowiązków, o których mowa w art. 2 § 1 pkt 8 lit. a-f i pkt 9, jest również państwo członkowskie lub państwo trzecie. • Uprawniona do żądania wykonania, w drodze egzekucji administracyjnej, obowiązków, o których mowa w art. 2 § 1 pkt 8 lit. g, jest Państwowa Inspekcja Pracy. • W postępowaniu egzekucyjnym wszczętym na wniosek państwa członkowskiego lub państwa trzeciego nie stosuje się przepisów regulujących prawa i obowiązki wierzyciela, chyba że ratyfikowana umowa międzynarodowa, której stroną jest Rzeczpospolita Polska, lub przepisy ustawy stanowią inaczej. 22

Zwierzchni nadzór i kontrola (art. 25 u. p. e. a. ) • W zakresie egzekucji należności pieniężnych – minister właściwy do spraw finansów publicznych. • W zakresie obowiązków o charakterze niepieniężnym – właściwi ministrowie, centralne organy administracji rządowej oraz inne centralne organy administracji publicznej, a także organy sprawujące nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego. 23

Relacje wierzyciel – organ egzekucyjny Wierzyciel niebędący jednocześnie organem egzekucyjnym Wierzyciel będący jednocześnie organem egzekucyjnym • Korzysta z przysługujących mu praw i środków zaskarżenia • Podejmuje działania z urzędu w kwestiach, w których wymagany jest wniosek wierzyciela 24

Uprawnienia i obowiązki wierzyciela • Czynności zmierzające do zastosowania egzekucji administracyjnej. • Uprawnienia i obowiązki wierzyciela związane z przerwaniem toku postępowania egzekucyjnego. • Uprawnienia i obowiązki wierzyciela dotyczące zapewnienia skutecznego przeprowadzenia egzekucji. • Podejmowanie rozstrzygnięć oraz wyrażanie stanowiska przez wierzyciela w sprawach dotyczących postępowania egzekucyjnego. • Prawo wierzyciela do wnoszenia środków prawnych. • Obowiązki wierzyciela związane z ponoszeniem kosztów egzekucyjnych oraz opłaty komorniczej – co do zasady obciążony jest zobowiązany 25

Czynności zmierzające do zastosowania egzekucji administracyjnej • Obowiązek wszczęcia egzekucji administracyjnej (art. 6 § 1 u. p. e. a. ). • Sporządzenie tytułu wykonawczego (art. 26 ust. 1 u. p. e. a. ). • Złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji administracyjnej. 26

Uprawnienia i obowiązki wierzyciela związane z przerwaniem toku postępowania egzekucyjnego • Wierzyciel może żądać zawieszenia postępowania egzekucyjnego (art. 56 § 1 pkt 4 u. p. e. a. ). • Wierzyciel może żądać umorzenia postępowania egzekucyjnego (art. 59 § 1 pkt 9 u. p. e. a. ). 27

Podejmowanie rozstrzygnięć oraz wyrażanie stanowiska przez wierzyciela w sprawach dotyczących postępowania egzekucyjnego. • Wierzyciel wyraża stanowisko w zakresie zgłoszonych przez zobowiązanego zarzutów (art. 34 u. p. e. a. ). • Wierzyciel wyraża zgodę na zorganizowanie przez organ egzekucyjny przetargu ofert (art. 107 a § 1). 28

Obowiązki wierzyciela związane z ponoszeniem kosztów egzekucyjnych oraz opłaty komorniczej • Wierzyciela obciążają koszty postępowania (jeżeli spowodował niezgodne z prawem wszczęcie i prowadzenie egzekucji lub jeżeli nie mogą być one ściągnięte od zobowiązanego). • W uzasadnionych wypadkach jest obowiązany uiścić tytułem zwrotu wydatków poniesionych przez organ egzekucyjny, kwotę wynoszącą 3 zł. 40 gr. (art. 64 c § 2 u. p. e. a. ). • Ponosi wydatki związane z przekazaniem mu egzekwowanej należności lub przedmiotu. Są pokrywane z wyegzekwowanych kwot. • Uiszcza opłatę komorniczą. 29

Zobowiązany • Skutki prawne następstwa prawnego – art. 28 a u. p. e. a. • Zobowiązany do: • Wykonania aktu • Odpowiedzialny za wykonanie aktu • Wykonujący akt • Organ egzekucyjny może żądać od zobowiązanego złożenia wyjaśnień – uchylenie się możliwe na postawie art. 83 § 1 i § 2 k. p. a. • Kara pieniężna – art. 168 d u. p. e. a. 30

Osoba trzecia • Można wyróżnić: • Sytuację, gdy osoba trzecia jest zainteresowana wszczęciem postępowania egzekucyjnego, które nie zostało podjęte • Zob. art. 5 § 1 pkt 2 u. p. e. a. • Co w przypadku, gdy obowiązek wynika z innych tytułów egzekucyjnych (np. decyzji) – art. 6 § 1 a u. p. e. a. • Sytuację dotyczącą obrony osoby trzeciej przed egzekucją skierowaną do rzeczy lub prawa majątkowego, do którego rości sobie prawa (art. 38 u. p. e. a. ) 31

Prokurator i organizacja społeczna Mają następujące uprawnienia: • Żądania wszczęcia postępowania egzekucyjnego • Jeżeli postępowanie może nastąpić na wniosek wierzyciela, to podmioty te nie mogą wystąpić do organu egzekucyjnego z żądaniem wszczęcia postępowania, albowiem przesłanką wszczęcia postępowania jest wydanie przez wierzyciela tytułu wykonawczego. • Uczestniczenie w postępowaniu egzekucyjnym • Do kogo zwraca się organizacja z żądaniem dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu (art. 31 § 1 k. p. a. )? Do organu egzekucyjnego 32

Uczestnicy postępowania egzekucyjnego Zaliczamy do nich: • Świadków – art. 51 u. p. e. a. • Biegłego skarbowego – „rozumie się przez to rzeczoznawcę w określonej dziedzinie, uprawnionego do wyceny majątku zobowiązanego i wpisanego na listę biegłych skarbowych prowadzoną przez izbę administracji skarbowej; • Dozorcę – osoba sprawująca pieczę nad zajętymi ruchomościami (art. 100 u. p. e. a. ) • Zarządcę nieruchomości – osoba powołana do sprawowania zarządu, w razie gdy organ egzekucyjny odebrał zobowiązanemu zarząd (art. 100 g § 2 u. p. e. a. w zw. z art. 110 j u. p. e. a. ) 33

Środki egzekucyjne (art. 1 a pkt 12 u. p. e. a. ) Środki egzekucyjne to zinstytucjonalizowane formy przymusu państwowego stosowane według ściśle określonej procedury, a skierowane bezpośrednio na wykonanie obowiązku prawnego Środki egzekucyjne o charakterze: • Zaspokajającym – mają doprowadzić do wykonania obowiązku przez zobowiązanego (w u. p. e. a. wszystkie oprócz grzywny w celu przymuszenia) • Przymuszającym – wpływają na wykonanie obowiązku przez zobowiązanego pośrednio (w u. p. e. a. tylko grzywna w celu przymuszenia) 34

Środki egzekucyjne należności pieniężnych • z pieniędzy, • wynagrodzenia za pracę, • ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego, a także z renty socjalnej, • z rachunków bankowych, • z innych wierzytelności pieniężnych, • z praw z instrumentów finansowych w rozumieniu przepisów o obrocie instrumentami finansowymi, zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku, oraz z wierzytelności z rachunku pieniężnego służącego do obsługi takich rachunków, • z papierów wartościowych niezapisanych na rachunku papierów wartościowych, • z weksla, • z autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz z praw własności przemysłowej, • z udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, • z pozostałych praw majątkowych, • z ruchomości, • z nieruchomości, 35

Środki egzekucyjne należności niepieniężnych • grzywna w celu przymuszenia, • wykonanie zastępcze, • odebranie rzeczy ruchomej, • odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń, • przymus bezpośredni; 36

Zasada prawnego obowiązku prowadzenia egzekucji administracyjnej (art. 6 u. p. e. a. ) • Nakłada ona na wierzyciela obowiązek podjęcia działań zmierzających do wszczęcia egzekucji i zastosowania środków egzekucyjnych w razie uchylania się zobowiązanego od wykonania obowiązku. • Wierzyciel powinien podjąć środki zmierzające do zastosowania środków egzekucyjnych (art. 15 i art. 26 u. p. e. a. ) • Obowiązkowi wierzyciela odpowiada obowiązek organu egzekucyjnego prowadzenia egzekucji, o ile tylko jest dopuszczalna. 37

Zasada stosowania środków egzekucyjnych przewidzianych w ustawie • Organ egzekucyjny może stosować środki egzekucyjne wyłącznie wymienione w ustawie. Zasada ta stanowi niejako odbicie zasady praworządności działania organu administracji publicznej w postępowaniu administracyjnym. • Skutkiem zastosowania niedopuszczalnego środka egzekucyjnego będzie umorzenie postępowania egzekucyjnego – art. 59 § 1 pkt 7 u. p. e. a. 38

Zasada celowości (art. 7 § 2 u. p. e. a. ) • „Organ stosuje środki egzekucyjne, które prowadzą bezpośrednio do wykonania obowiązku” – art. 7 § 2 u. p. e. a. • Wybór środków egzekucyjnych, które mają być zastosowane w konkretnym przypadku, powinien zostać dokonany w taki sposób, aby doprowadzić do wykonania obowiązku bez potrzeby stosowania kolejnych środków egzekucyjnych. 39

Zasada stosowania środka najmniej uciążliwego dla zobowiązanego • Z zasadą celowości związania jest zasada nakazująca wybór spośród kilku środków egzekucyjnych, tego środka lub środków, które są najmniej uciążliwe dla zobowiązanego • Zasada ta związania jest również z zasadą proporcjonalności, wedle której władza publiczna powinna stosować środki najmniej uciążliwe dla obywatela • Organ egzekucyjny jest związany wnioskami wierzyciela w zakresie wskazania środków egzekucyjnych (art. 28 u. p. e. a. ) we wniosku o wszczęcie egzekucji administracyjnej. Od wniosku wierzyciela może odstąpić i zastosować środek egzekucyjny inny niż proponowany przez wierzyciela, jedynie podczas egzekucji obowiązku o charakterze niepieniężnym (art. 30 u. p. e. a. ). Gdzie wierzyciel wskazuje środek egzekucyjny z należności pieniężnych? – art. 27 § 1 pkt 11 u. p. e. a. • Ocena stopnia dolegliwości środków egzekucyjnych nie może być oparta wyłącznie na kryterium kolejności ich wymienia w ustawie (zob. art. 7 § 1 u. p. e. a. ) • Najmniej uciążliwym środkiem jest egzekucja z pieniędzy a najbardziej uciążliwym egzekucja z nieruchomości 40

Zasada niezbędności • „Stosowanie środka egzekucyjnego jest niedopuszczalne, gdy egzekwowany obowiązek o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym został wykonany albo stał się bezprzedmiotowy” – art. 7 § 3 u. p. e. a. • Postępowanie egzekucyjne może stosowane wtedy, gdy niezbędne jest zastosowanie środków przymusu dla wykonania obowiązku • Z chwilą wykonania obowiązku przestaje istnieć podstawa do dalszego stosowania środków egzekucyjnych • Bezprzedmiotowość obowiązku – sytuacja, w której przestaje być aktualne zachowanie stanowiące przedmiot obowiązku, np. uległa zniszczeniu rzecz, która miała być wydana przez zobowiązanego. Bezprzedmiotowość może być również następstwem zmiany stanu prawnego, np. obowiązek wynikał z przepisu prawa a przepis ten przestał obowiązywać. Konsekwencja bezprzedmiotowości – zob. art. 59 u. p. e. a. (umorzenie) 41

Zasada poszanowanie minimum egzystencji – (art. 8 – 10 u. p. e. a. ) • Dopuszczalne jest prowadzenie egzekucji administracyjnej o tyle, o ile nie będzie przez to zagrożone minimum utrzymania osoby zobowiązanej oraz tych, których ona utrzymuje w wykonaniu ustawowego obowiązku • Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji zawiera szczegółowe wskazania przedmiotów lub praw, które nie podlegają egzekucji administracyjnej • Wyłączenia spod egzekucji – np. przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna i ubranie niezbędne dla zobowiązanego i pozostających na jego utrzymaniu członków rodziny, pieniądze w kwocie 760 zł. Szczególne wyłączenia spod egzekucji dotyczą rolników – art. 8 a u. p. e. a. 42

Zasada zagrożenia – art. 15 u. p. e. a. • egzekucja administracyjne jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy uprzednio wierzyciel doręczył zobowiązanemu, po upływie terminu do wykonania obowiązku, pisemne upomnienie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (np. art. 150 § 3 u. p. e. a. – przymus natychmiastowy) • brak wymaganego przepisami skutecznego doręczenia pisemnego upomnienia może być podstawą wnoszenia przez zobowiązanego zarzutu – art. 33 § 1 pkt 7 u. p. e. a. • celem zasady jest nakłonienie zobowiązanego do dobrowolnego wykonania obowiązku, aby nie zachodziła konieczność stosowania środków przymusu • zasada zagrożenia pozwala zobowiązanemu dobrowolnie wykonać obowiązek, bez potrzeby narażenia się na chociażby koszty egzekucji • zasada zagrożenia nie ma zastosowania do egzekucji należności pieniężnych państwa członkowskiego lub państwa trzeciego (art. 15 § 3 a u. p. e. a. ) 43

Zasada niekonkurencyjności form przymusu państwowego – art. 16 u. p. e. a. Zastosowanie środka egzekucyjnego w postępowaniu egzekucyjnym nie stoi na przeszkodzie wymierzeniu kary w postępowaniu karnym, w sprawach o wykroczenia lub dyscyplinarnym za niewykonanie obowiązku, jeżeli ma to znamiona czynu karalnego. 44

Zasady prawdy obiektywnej • organ egzekucyjny powinien ustalić niezbędne dane do prowadzenie egzekucji administracyjnej • Organ egzekucyjny lub wierzyciel mogą żądać od uczestników postępowania informacji i wyjaśnień, jak również zwracać się o udzielenie informacji do organów administracji publicznej oraz jednostek organizacyjnych im podległych lub podporządkowanych, a także innych podmiotów – art. 36 § 1 u. p. e. a. • Osoby, do których zwrócono się o informacje, mogą uchylić się od wykonania powyższego obowiązku, w tych przypadkach w których kpa przyznają prawo do odmowy zeznań lub prawdo do odpowiedzi na pytanie (art. 83 § 1 i 2 kp. a. ) • Art. 36 § 1 c u. p. e. a. – obowiązek przekazywania informacji dotyczących zobowiązanego oraz podmiotów, których dotyczy wzajemna pomoc. • Art. 168 d u. p. e. a. – odpowiedzialność za odmowę udzielania informacji lub wyjaśnień 45

Zachowanie pewnych względów zobowiązanego • Należy unikać sprawiania zobowiązanemu niepotrzebnych dolegliwości i wyrządzania szkód • Egzekucja administracyjna ma doprowadzić do wykonania ciążącego na zobowiązanym obowiązku, a nie na nakładaniu na niego niepotrzebnych dolegliwości lub wyrządzaniu szkód • Jedynie w wyjątkowych sytuacjach można dokonywać egzekucji w dni wolne od pracy lub w porze nocnej (21: 00 – 7: 00) – art. 52 § 1 u. p. e. a. • Należy tak prowadzić postępowanie egzekucyjne, aby zobowiązany nie poniósł szkody z powodu niewłaściwego lub bezzasadnego prowadzenia egzekucji 46

Środki zaskarżenia i nadzoru w postępowaniu egzekucyjnym Gwarancje prawidłowego przebiegu postępowania egzekucyjnego: • Prewencyjne • Represyjne Środki zaskarżenia: • Środki zaskarżenia służące w drodze administracyjnej Zarzut Zażalenie Skarga Wniosek o wyłączenie spod egzekucji prawa do rzeczy lub innego prawa majątkowego • Żądanie uchylenia lub zmiany, stwierdzenia nieważności postanowienia w trybie przepisów k. p. a. • • • Środki zaskarżenia służące w drodze sądowej • Przed sądem administracyjnym • Przed sądem powszechnym 47

Zarzut 1. Zarzut jako środek zaskarżenia służący obronie zarówno przed egzekucją administracyjną, jak i przed postępowaniem zabezpieczającym 2. Zarzut jako środek zaskarżenia oszacowania dokonanego przez poborcę skarbowego autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz praw własności przemysłowej oraz zarzut jako środek zaskarżenia opisu i oszacowania wartości nieruchomości 48

Zarzut nr 1 • • • Komu służy? Skąd ten ktoś wie, że mu służy? Kiedy służy? Czas i legitymacja Jakie są wymagania formalne zarzutu? Jaki jest termin na złożenie zarzutu? Czy następuje przesunięcie kompetencji do weryfikacji zaskarżonego rozstrzygnięcia na wyższą instancję? Czy wierzyciel ma jakiś udział przy rozpatrywaniu zarzutu? W jakiej formie i kto wydaje rozstrzygnięcie w sprawie zgłoszonego zarzutu? Czy i kto może zaskarżyć rozstrzygnięcie w sprawie zgłoszonego zarzutu? Jaka jest moc zarzutu? 49

Zarzut nr 2 • Na oszacowanie dokonane przez poborcę skarbowego zobowiązanemu przysługuje prawo wniesienia do organu egzekucyjnego zarzutu - w terminie 7 dni od dnia zajęcia. W przypadku nieuwzględnienia zarzutu zobowiązanego, organ egzekucyjny zwraca się do biegłego skarbowego o oznaczenie wartości zajętych praw – art. 96 h § 3 u. p. e. a. • Zarzuty do opisu i oszacowania wartości nieruchomości mogą być wnoszone przez wszystkich uczestników postępowania egzekucyjnego w terminie 14 dni od dnia ukończenia opisu i oszacowania wartości nieruchomości. Na postanowienie organu egzekucyjnego w sprawie opisu i oszacowania wartości nieruchomości przysługuje zażalenie – art. 110 u u. p. e. a. 50

Zażalenie Zasada – zażalenie służy na postanowienie, gdy k. p. a. bądź u. p. e. a. tak stanowi O ile przepisy u. p. e. a. nie stanowią inaczej, rozstrzygnięcie i zajmowane przez organ egzekucyjny lub wierzyciela stanowisko w sprawach dotyczących postępowania egzekucyjnego następuje w formie postanowienia. Zażalenie wnosi się do organu odwoławczego za pośrednictwem organu egzekucyjnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia - art. 17 u. p. e. a. 51

Przykłady postanowień, na które służy zażalenie • Postanowienie w sprawie zarzutów • Postanowienie w sprawie zastosowania środka egzekucyjnego obowiązków niepieniężnych • Postanowienie o umorzeniu postępowania • Postanowienie o zawieszeniu postępowania • Postanowienie o odmowie przywrócenia terminu do wniesienia zarzutów (art. 59 § 1 k. p. a. w zw. z art. 18 u. p. e. a. ) 52

Zażalenie • Legitymacja – zobowiązany, wierzyciel (każdy? ), uczestnicy postępowania egzekucyjnego, osoby trzecie • Organ właściwy do rozpoznania zażalenia – organ odwoławczy (względna dewolutywność, niedewolutywność? ) – art. 17 § 1 i § 1 a w zw. z art. 34 § 2 u. p. e. a. i art. 127 § 3 k. p. a. • Zażalenie na postanowienia organów sprawujących nadzór nad egzekucją administracyjną – art. 17 b w zw. z art. 23 u. p. e. a. w zw. z art. 127 § 3 k. p. a. • Środek względnie suspensywny – art. 17 § 2 u. p. e. a. 53

Skarga • Na bezczynność w postępowaniu egzekucyjnym: • Skarga osoby trzeciej na bezczynność wierzyciela – art. 6 § 1 a u. p. e. a. • Skarga na przewlekłość postępowania egzekucyjnego – art. 54 § 1, 2 i 5 u. p. e. a. • Na czynności wykonawcze podjęte w postępowaniu egzekucyjnym – art. 54 u. p. e. a. • Na oszacowanie ruchomości dokonane przez poborcę skarbowego – art. 99 § 2 u. p. e. a. • Na naruszenie przepisów o przeprowadzeniu licytacji – art. 107 § 2 a u. p. e. a. • Na czynności organu egzekucyjnego dotyczące obwieszczenia o licytacji – art. 110 z § 1 u. p. e. a. • Na czynności poborcy skarbowego w toku licytacji – art. 111 l u. p. e. a. 54

Wniosek o wyłączenie spod egzekucji (art. 38 – art. 40 u. p. e. a. ) • Legitymacja do wniesienia • Moment wystąpienie – gdy postępowanie już się toczy. Co po zakończeniu postępowania? • Wymogi formalne wniosku – art. 63 k. p. a. w zw. z art. 38 § 1 u. p. e. a. • Organ właściwy do rozpatrzenia wniosku • Termin na złożenie/rozpatrzenie wniosku, przedłużenie terminu na rozpatrzenie. • Forma rozstrzygnięcia wniosku • Zaskarżenie postanowienia 55

Tryby nadzwyczajne k. p. a. • Art. 18 u. p. e. a. – „Jeżeli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej, w postępowaniu egzekucyjnym mają odpowiednie zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego”. • Art. 126 k. p. a. – „Do postanowień stosuje się odpowiednio przepisy art. 105, art. 107 § 2 -5 oraz art. 109 -113, a do postanowień, od których przysługuje zażalenie, oraz do postanowień określonych w art. 134 - również art. 145 -152 oraz art. 156 -159, z tym że zamiast decyzji, o której mowa w art. 151 § 1 i art. 158 § 1, wydaje się postanowienie”. • Można zatem żądać uchylenia, zmiany, stwierdzenia nieważności postanowienia w trybie przepisów k. p. a. 56

Środki zaskarżenia służące przed sądem administracyjnym • Kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg na postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie, z wyłączeniem postanowień wierzyciela o niedopuszczalności zgłoszonego zarzutu oraz postanowień, przedmiotem których jest stanowisko wierzyciela w sprawie zgłoszonego zarzutu – art. 3 § 2 pkt 1 p. p. s. a. • Skarga nie służy również na ostateczne postanowienie w o odmowie wyłączenia spod egzekucji rzeczy lub prawa majątkowego – art. 40 § 2 u. p. e. a. 57

Środki zaskarżenia służące przed sądem powszechnym • Powództwo przeciwegzekucyjne zobowiązanego – art. 2 § 3, art. 35 a u. p. e. a. Powództwo przeciwegzekucyjne do sądu służy do merytorycznej obrony przed egzekucją, a zatem do zwalczania jej zasadności i dopuszczalności. • Powództwo przeciwegzekucyjne osoby trzeciej: • Służy, gdy organ egzekucyjny odmownie rozpatrzył wniosek o wyłączenie spod egzekucji rzeczy lub praw majątkowych (art. 40 § 2 u. p. e. a. ) • Art. 842 § 2 k. p. c. • Art. 41 § 1 i 2 u. p. e. a. – zakaz sprzedaży • Spory o odzyskanie należności pieniężnych państwa członkowskiego oraz państwa trzeciego – regulacje ustawy o wzajemnej pomocy 58

Środki nadzoru w postępowaniu egzekucyjnym • Nadzór sprawują organy wyższego stopnia – art. 18 u. p. e. a. , art. 17 k. p. a. , art. 23 u. p. e. a. • Zwierzchni nadzór (obowiązki pieniężne), sprawuje minister właściwy ds. finansów publicznych – art. 25 § 1 u. p. e. a. • Kontrola przestrzegania przepisów ustawy przy obowiązkach niepieniężnych – art. 25 § 2 u. p. e. a. • Właściwość organów nadzoru – art. 23 § 4 – 8 u. p. e. a. • Wstrzymanie egzekucji przez wojewodę – art. 27 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie 59

Czynności postępowania egzekucyjnego • Wyróżnia się: • Czynności procesowe, które wywierają podwójny skutek prawny • Odnoszące się do wszczęcia postępowania • Czynności procesowe dokonywane w toku (przebiegu postępowania i jego weryfikacji • Czynności wykonawcze, które przez działania faktyczne prowadzą do wykonania obowiązku 60

Czynności procesowe wszczęcia postpowania egzekucyjnego • Wszczęcie postępowania następuje na wniosek wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego – wyjątek: egzekucja należności pieniężnych państwa członkowskiego i państwa trzeciego (zob. art. 26 § 1 b u. p. e. a. ) • Wymogi formalne wniosku – reguła ograniczonego formalizmu (zob. art. 28, art. 26 § 1 u. p. e. a. ) • Podstawę do wszczęcia postępowania daje złożenie wniosku i tytułu wykonawczego (art. 27, art. 26 § 1 b u. p. e. a. ) 61

Moment wszczęcia postępowania egzekucyjnego • Dzień doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego • Dzień doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego, jeżeli to doręczenie nastąpiło przed doręczeniem zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego 62

Przedmiot czynności wstępnych Zbadanie przez organ egzekucyjny: • Czy jest on właściwy do prowadzenia postępowania egzekucyjnego w sprawie wykonania danego obowiązku? • Czy wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego i tytuł wykonawczy spełniają wymagania formalne? • Czy egzekucja administracyjna jest dopuszczalna? Zob. art. 29 u. p. e. a. 63

Czynności procesowe przebiegu postępowania egzekucyjnego i jego weryfikacji • Po stadium czynności wstępnych następuje stadium postępowania egzekucyjnego rozpoznawczego. Cel – ustalenie sytuacji majątkowej i faktycznej zobowiązanego. Jak to zrobić – zob. art. 168 d u. p. e. a. • Na podstawie ustaleń, organ egzekucyjny wydaje postanowienie o zastosowaniu określonego środka egzekucyjnego, a przy egzekucji obowiązków pieniężnych – zawiadomienie o zajęciu prawa majątkowego albo protokół zajęcia. • Art. 30 u. p. e. a. – zmiana środka egzekucyjnego • Czynności procesowe: • Dowodowe • orzecznicze 64

Czynności wykonawcze • Prowadzi je organem egzekucyjny bądź egzekutor (poborca skarbowy) • Art. 47 § 1 u. p. e. a. – otwarcie lokali i pomieszczeń • Art. 47 § 2 u. p. e. a. • Art. 48 u. p. e. a. • Art. 53 u. p. e. a. – protokół 65