Porezi opti pristup 1 Definicija i karakteristike poreza

Porezi - opšti pristup 1

Definicija i karakteristike poreza Ø Porezi predstavljaju obavezne transfere koje poreski obveznici plaćaju državi pod čijom se poreskom vlašću se nalaze Ø Sredstva prikupljena porezima služe za finansiranje javnih potreba (rashoda) u skladu sa ekonomskim i socijalnim ciljevima države Ø Porezi su najznačajniji oblik javnih prihoda u savremnim državama: • • u Srbiji porezi čine 85 -90% javnih prihoda države u zemljama EU porezi, u proseku, čine preko 90% prihoda država 2

Definicija i karakteristike poreza Ø Derivativnost porezi su izvedeni prihodi države, tj. nisu rezultat njene ekonomske aktivnosti • porezima se vrši preraspodela dohodaka i imovine • Ø Obaveznost (prisilnost) u demokratskim društvima obaveza plaćanje poreza je uvedena zakonima • ukoliko obveznik na poštuje zakon primenjuje se prinudna naplata • Ø Služe za finansiranje javnih rashoda poreskim prihodima se finansiraju javna dobra čiji su korisnici lica koja su platila poreze • koja vrsta javnih dbara i u kom obimu će se finansirati zavisi od političkih, ekonomskih, istorijskih i drugih faktora • kroz poreze i javnu potrišnju menja se struktura agregatne tražnje, u odnosu na strukturu koja bi se relizovala da nije bilo plaćanja poreza • 3

Definicija i karakteristike poreza Ø Odsustvo neposredne protivusluge (transferi) na nivou pojednačnog obveznika ne postoji veza između iznosa plaćenih poreza i “prava” na korišćenje javnih dobara (nemogućnost isključenja, nekonkurentnost u potrošnji) • na nivou društva (makro nivo) postoji veza između sume poreza i vrednosti ponuđenih javnih dobara • Ø Plaća se u novcu u modernim državama porezi se plaćaju u novcu • naturalna plaćanja (roba, radna obaveza) su sporadična i javljaju se značajnije u vanrednim sistuacijama • Ø Ostale karakteristike poreza: nepovratnost, teritorijalnost, nedestiniranost 4

Elementi poreza Ø Poreski dužnik je opšti pojam koji obuhvata: poreskog obveznika, poreskog platca, poreskog destinara, poreskog jemca i dr. Poreski obveznik je fizičko ili pravno lice koje je obavezno da plati određeni porez • Poreski platac je lice koje de facto plaća porez, to može ali ne mora biti obveznik (npr. porez na zarade) • Poreski destinar je lice koje snosi poreski teret tj. lice čiju ekonomsku snagu porez treba da umanji • • • Poreski obveznik u nekim situacijama prevaljuje poreski teret na poreskog destinara (PDV, akcize i drugi posredni porezi) Poreski jemac je lice koje garantuje plaćanje poreza ako to ne učini poreski obveznik 5

Elementi poreza Ø Ø Poreska osnovica predstavlja u novcu izraženu vrednost ekonomske snage subjekta koja se meri visonom dohotka, imovine, potrošnje i dr. Poreska stopa - odnos poreza prema poreskoj osnovici i može biti izražena kao: Procenat od poreske osnovice (ad valorem) • U apsolutnom iznosi kao broj dinara po jedinici poreske osnovice (specifična stopa) • Poreska stopa može biti proporcionalna, progresivena i regresivna • 6

Elementi poreza Ø Ø Sistematizovan pregled poreskih osnovica i poreskih stopa naziva se poreska tarifa (carinska tarifa, tarife kod taksi i dr. ) Poreske olakšice predstavljaju umanjenje poreskih obaveza kroz umanjenje poreske osnovice, poreskih stopa i dr. Poreski obveznici za neke vrste poreza podnose poresku prijavu koja sadrži sve bitne elemente za određivanje visine poreske obaveze Poreska evazija predstavlja izbegavanje plaćanja poreza i može biti zakonita i nezakonita (šverc, rad na crno i dr. ) 7

Teorije opravdanja poreza Ø Postoji nekolko teorija opravdanja poreza ¨ Teorija • • pravo jačeg da uzima deo dohotka i imovine od potčinjenog primenjiva za stari i srednji vek ¨ Teorija n n sile: ekvivalencije: porezi su cena koji građani plaćaju za usluge države problemi: o o na nivou pojedinaca veza između plaćenih poreza i korišćenja usluge države (javnih dobara) je vrlo slaba iznos poreza i uluga određuje država zakonom, a ne ugovorima sa pojedincima 8

Teorije opravdanja poreza ¨ Teorija žrtve: porezi predstavljaju žrtvu koju pojedinci čine u opštem interesu • • • Teorija apsolutno jednake žrtve Teorija proporcionalno jednake žrtve Teorija minimalne žrtve ¨ Teorija • • • suverniteta: utvrđivanje i naplata poreza su atribut suverenosti države svaki građanin je dužan da doprinosi finansiranju javnih potreba srazmerno svojim mogućnostima građani indirektno preko predstavnika u parlamentu učestvuju o određivanju iznosa poreza i načinu njihove upotrebe 9