Ponaanje potroaa Teorija izbora Copyright 2004 SouthWestern V

Ponašanje potrošača: Teorija izbora Copyright © 2004 South-Western V glava

Teorija izbora potrošača • Teorija izbora potrošača pomaže da se bolje razume teorija tražnje. Odnosno daje odgovor na pitanje koji su to faktori koji određuju tražnju. • Teorija izbora potrošača izučava ustupke (Tradeoffs) na koje su primorani ljudi kada se jave u ulozi potrošača. • Drugim rečima, na koji način potrošači donose odluke u situaciji kada su primorani na ustupke. Copyright © 2004 South-Western

Budžetsko ograničenje: Šta potrošač sebi može da priušti • Budžetsko ograničenje pokazuje različite kombinacije dobara koje potrošač može sebi da priušti pri čemu su date cene dva dobra i njen ili njegov dohodak. • Ljudi konzumiranju manje nego što žele jer je njihova potrošnja ograničena njihovim dohotkom. Copyright © 2004 South-Western

Budžetsko ograničenje potrošača Copyright © 2004 South-Western

Budžetsko ograničenje: Šta potrošač sebi može da priušti • Budžetsko ograničenje potrošača • Bilo koja tačka na liniji budžetskog ograničenja označava potrošačevu kombinaciju ili ustupak između dva dobra. • Na primer, ako potrošač ceo svoj dohodak od $1000 troši na na Pepsi on ukupno može da kupi 500 limenki (tačka B). Ako ne kupuje uopšte Pepsi može da kupi ukupno 100 pica (tačka A). Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 1: Budžesko ograničenje potrošača Količina Pepsija 500 B Budžetsko ograničenje potrošača A 0

Budžetsko ograničenje: Šta potrošač sebi može da priušti • Budžetsko ograničenje potrošača • Isto tako može da napravi kombinaciju 50 pica i 250 limenki Pepsija, pri čemu je potrošio ceo svoj dohodak. Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 1: Budžesko ograničenje potrošača Količina Pepsija 500 250 B C Budžetsko ograničenje potrošača

Budžetsko ograničenje: Šta potrošač sebi može da priušti • Nagib linije budžetskog ograničenja ukazuje na stopu po kojoj potrošač može da razmeni jedno dobro za drugo. • Nagib se izračunava tako što se promena vertikalne distance podeli sa promenom horizontalne distance. • Nagib linije budžetskog ograničenja je jednak relativnim cenama dva dobra, odnosno ceni jednog dobra u odnosu na cenu drugog dobra. Copyright © 2004 South-Western

Izračunavanje nagiba linije budžetskog ograničenja • U našem primeru vertikalna distance je jednaka 500, dok je horizontalna jednaka 100. Nagib je jednak 500/100 = 5. Nagib je 5 limenki po pici. • Primetimo da je nagib linije budžetskog ograničenja jednak relativnim cenama dva dobra, odnosno ceni jednog dobra (koje se nalazi na horizontalnoj distanci) u odnosu na cenu drugog dobra (koje se nalazi na vertikalnoj distanci) to jest 10/2=5. Copyright © 2004 South-Western

Izračunavanje nagiba linije budžetskog ograničenja • Nagib linije budžetskog ograničenja pokazuje ustupak (Tradeoff) koji TRŽIŠTE nudi potrošaču: 1 pica za 5 limenki Pepsija. • Oportunitetni trošak jedne pice je pet limenki Pepsija. Copyright © 2004 South-Western

Preferencije: Šta potrošač želi • Preferencije potrošača između različitih korpi (kombinacija) dobara se može prikazati pomoću krive indiferencije. • Kriva indiferencije je kriva koja pokazuje kombinacije dobara koje pružaju isti nivo zadovoljstva potrošaču. Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 2: Preferencije potrošača Količina Pepsija C B D I 2 A 0 Kriva

Grafički prikaz preferencija pomoću krive indiferencije • Preferencije potrošača • Potrošač je indiferentan ili pođednako srećan sa kombinacijama u tačkama A, B, ili C jer se nalaze na istoj krivi indiferencije. Copyright © 2004 South-Western

Grafički prikaz preferencija pomoću krive indiferencije • Granična stopa supstitucije (The Marginal Rate of Substitution) • Nagib u bilo kojoj tački krive indiferencije je granična stopa supstitucije (GSS). • GSS je stopa po kojoj su POTROŠAČI voljni da ustupe jedno u zamenu za drugo dobro. • GSS pokazuje količinu jednog dobra koju potrošač traži kao kompenzaciju da bi se odrekao jedne jedinice drugog dobra. Copyright © 2004 South-Western

Grafički prikaz preferencija pomoću krive indiferencije • Set krivih indiferencije daje uvid u kompletno rangiranje potrošačevih preferencija. • Tačka D je na višoj liniji indiferncije tako da je preferirana u odnosu na tačke A, B i C. • Iako u tački D potrošač konzumira manje Pepsija u odnosu na tačku C, kompenzacija u broju pica je dovoljno velika da je potrošač preferira. Copyright © 2004 South-Western

Grafički prikaz preferencija pomoću krive indiferencije • Krive indiferencije nisu prave linije što implicira da GSS nije ista u svim tačkama na datoj krivi indiferencije. • Stopa po kojoj je potrašač voljan da ustupi jedno dobro u zamenu za drugo zavisi od količine dobra koje poseduje. • Što je nekog dobra manje ono je vrednije u odnosu na dobro koje posedujemo u izobilju. Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 2: Preferencije potrošača Količina Pepsija C B GSS D I 2 1 A

Četiri svojstva krive indiferencije • Više krive indiferencije su preferirane u odnosu na niže. • Nagib krivih indiferncija je negativan. • Krive indiferencije se ne ukrštaju. • Krive indiferencije su ispupčene ka unutra. Copyright © 2004 South-Western

Četiri svojstva krive indiferencije • Svojstvo 1: Više krive indiferencije su preferirane u odnosu na niže. • Potrošači preferiraju više nečega nego manje. • Više krive preferencije označavaju veće količine dobara od nižih krivi indiferencije. Copyright © 2004 South-Western

Četiri svojstva krive indiferencije • Svojstvo 2: Nagib krivih indiferencija je negativan. • Potrošač je voljan da odustane od jednog dobra samo ukoliko dobije više drugog dobra kako bi ostao pođenako srećan. • Ako je količina jednog dobra smanjena, količina drugog dobra mora biti povećana u cilju ostanka na istoj krivi indiferencije. • Iz ovog razloga većina krivih indiferencije ima negativan nagib. Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 2: Preferencije potrošača Količina Pepsija Kriva indiferencije I 1 0 Količina pice Copyright©

Četiri svojstva krive indiferencije • Svojstvo 3: Krive indiferencije se ne ukrštaju. • U tačkama A i B potrošač je pođednako srećan. • U tačkama B i C potrošač je pođednako srećan. • Što implicira da je potrošač pođednako srećan u tačkama A i C. • Ali u tački C potrošač raspolaže sa većim količinama oba dobra u poređenju sa tačkom A. Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 3: Krive indiferencije se ne mogu seći Količina Pepsija C A B 0

Četiri svojstva krive indiferencije • Svojstvo 4: Krive indiferencije su ispupčene ka unutra. • Ljudi su voljniji da ustupe, odnosno da odustaju od dobra koga imaju dosta i manje voljni da odustanu od dobra koga imaju malo. • Razlike u GSS potrošača imaju za posledicu krive indiferencije koje su ispupčene ka unutra Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 4: Ispupčenost krive indiferencije Količina Pepsija 14 GSS = 6 A 8 1

Dva ekstremna primera krive indiferencije • Perfektni supstituti. • Perfektni komplementi. Copyright © 2004

Dva ekstremna primera krive indiferencije • Perfektni supstituti • Dva dobra sa pravom krivom indiferencije su supstituti. • U tom slučaju je kriva indiferencije prava linija. • GSS je fiksni broj (ne menja se). Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 5: Perfektni supstituti i perfektni komplementi (a) Perfektni supstituti Dolar 6 4 2

Dva ekstremna primera krive indiferencije • Perfektni komplementi • Dva dobra sa krivom indiferencije

Grafikon 5: Perfektni supstituti i perfektni komplementi (b) Perfektni komplementi Leva cipela 7 I

Optimizacija izbora potrošača • Potrošači žele da dosegnu kombinaciju dobara na najvišoj mogućoj krivi indiferncije. • Istovremeno, potrošač takođe mora da se zadovolji sa krivom indiferencije koja je u okviru njegovog budžetskog ograničenja. Copyright © 2004 South-Western

Potrošačev optimalan izbor • Kombinacija krive indiferencije i budžetskog ograničenja određuje potrošačev OPTIMALAN IZBOR. • Optimalan izbor potrošača se javlja u tački gde je linija budžetskog ograničenja tangenta najvišoj (priuštivoj) krivi indiferencije. Copyright © 2004 South-Western

Potrošačev optimalan izbor • U tački optimuma nagib krive indiferncije je jednak nagibu linije budžetskog ograničenja. • Potrošač bira kombinaciju dva dobra tako da je GSS jednaka relativnim cenama. Drugim rečima, potrošač prilikom izbora, cene dobara uzima kao date i onda bira svoj optimum tako da se GSS i relativne cene izjednače. Copyright © 2004 South-Western

Potrošačev optimalan izbor • U potrošačevom optimumu, POTROŠAČEVO vrednovanje dva dobra se izjednačava sa

Grafikon 6: Potrošačev optimum Količina Pepsija Optimum B A I 3 I 1 I

Kako promene u dohotku utiču na potrošačev izbor • Povećanje dohotka pomera krivu budžetskog ograničenja ka spolja. • Potrošač je sada u mogućnosti da izabere bolju kombinaciju dobara na višoj krivi indiferencije. Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 7: Povećanje dohotka Količina Pepsija Novo budžetsko ograničenje 1. Povećanje dohotka pomera budžetsko ograničenje ka spolja. . . Novi optimum 3. . i potrošnju Pepsija. Početni optimum Početno budžetsko ograničenje I 2 I 1 Količina pice 0 2. . što povećava potrošnju pice. . . Copyright© 2004 Copyright © 2004 South-Western

Kako promene u dohotku utiču na potrošačev izbor • Normalna versus inferiorna dobra • Ako potrošač kupuje više dobara kada njegov dohodak poraste u pitanju je normalno dobro. • Ako potrošač kupuje manje dobara kada njegov dohodak poraste u pitanju je inferiorno dobro. Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 8: Inferiorno dobro Količina Pepsija 3. . dok se potrošnja Pepsija smanjuje inferiorno dobro. Novo budžetsko ograničenje Početni optimum 1. Kada povećanje dohotka pomeri budžetsko ograničenje ka spolja. . . Novi optimum Početno budžetsko ograničenje I 1 I 2 0 Količina pice 2. . potrošnja pice se povećava – normalno dobro. . . Copyright© 2004 Copyright © 2004 South-Western

Kako promene u cenama utiču na potrošačev izbor • Pad cene bilo kojeg dobra

Grafikon 9: Promena u ceni Količina Pepsija 1, 000 D Novo budžetsko ograničenje Novi optimum 500 1. Pad u ceni pepsija rotira budžetsko ograničenje ka spolja. . . B 3. . dok se Početni optimum potrošnja Pepsija povećava. Početno budžetsko ograničenje 0 I 1 I 2 A 100 Količina pice 2. . gde se potrošnja pice smanjuje. . . Copyright© 2004 Copyright © 2004 South-Western

Efekat dohotka i efekat supstitucije • Promena cene ima dva efekta na potrošnju: •

Efekat dohotka i efekat supstitucije • Efekat dohotka je promena u potrošnji do koje dolazi kada promena cene premešta potrošača na višu/nižu krivu indiferencije. • Efekat supstitucije je promena u potrošnji do koje dolazi kada usled promene cene dođe do pomeranja potrošača duž iste krive indiferencije do tačke sa drugačijom GSS. Copyright © 2004 South-Western

Efekat dohotka i efekat supstitucije • Promena cene: Efekat supstitucije • Promena cene prvo ima za posledicu kretanje potrošača duž iste krive indiferencije iz jedne u drugu tačku (na grafikonu iz tačke A u tačku B). • Promena cene: Efekat dohotka • Posle kretanja iz jedne u drugu tačku na istoj krivi indiferencije potrošač prelazi na drugu krivu indiferencije (iz tačke B u tačku C). Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 10: Efekat dohotka i efekat supstitucije Količina Pepsija Novo budžetsko ograničenje C Novi optimum Efekat dohotka B Početni optimum Početno Efekat supstitucije budžetsko ograničenje A I 2 I 1 0 Količina pice Efekat supstitucije Efekat dohotka Copyright© 2004 Copyright © 2004 South-Western

Tabela 1: Efekat dohotka i efekat supstitucije kada padne cena Pepsija Copyright © 2004

Izvođenje krive tražnje • Na krivu tražnje individualnog potrošača se može gledati kao na sumu optimalnih izbora koje je potrošač doneo na bazi svojih krivi indiferencije i budžetskog ograničenja. Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 11: Izvođenje krive tražnje (a) Potrošačev optimum Količina Pepsija 750 Novo budžetsko ograničenje (b) Kriva tražnje za pepsijem Cena Pepsija B $2 A I 2 250 B 1 A Tražnja I 1 0 Početno budžetsko ograničenje Količina pice 0 250 750 Količina Pepsija Copyright© 2004 Copyright © 2004 South-Western

Dva primera • Da li sve krive tražnje imaju negativan nagib? • Krive tražnje ponekad imaju pozitivan nagib. • U tom slučaju potrošač kupuje više nego dobra kada mu poraste cena. • Gifenova dobra (Giffen goods) • Gifenova dobra su inferiorna dobra koja narušavaju zakon tražnje. • Gifenova dobra su dobra za kojima rastu tražene količine kada im poraste cena. • U tom slučaju efekat dohotka dominira nad efektom supstitucije. Copyright © 2004 South-Western

Grafikon 12: Gifenovo dobro Količina krompira Početno budžetsko ograničenje B Optimum sa visokom cenom krompira Optimum sa niskom cenom krompira D E 2. . što povećava potrošnju 1. Povećanje cene krompira rotira budžetsko ograničenje ka unutra. . . C krompira Novo budžetsko ograničenje ukoliko je krompir Gifenovo dobro 0 I 2 A I 1 Količina mesa Copyright© 2004 Copyright © 2004 South-Western

Sociološki faktori izbora potrošača • • • Neoklasična teorija izbora potrošača zasniva se na pretpostavci da izbor potrošača ne zavisi od izbora drugih članova društva. Prema neoklasičnoj teoriji, traženu količinu formiraju racionalni potrošači koji, u skladu sa svojim preferencijama, raspoloživim dohotkom i datim tržišnim cenama teže da maksimiziraju svoju korisnost sa jedne i da minimiziraju nelagodu, neprijatnost ili bol sa druge strane. Korisnost označava zadovoljstvo, odnosno, ono predstavlja moć dobra da zadovolji konkretnu potrebu. Načelo maksimizacije ličnog interesa je jedino načelo koje rukovodi ljudskom aktivnošću. Da li su stvarno, kako neoklasična teorija tvrdi, individualni potrošači potpuno nezainteresovani za izbor, ponašanje i mišljenje drugih potrošača, odnosno, da li smo mi izolovane, atomizirane jedinke koje donose svoje odluke potpuno nezavisno od društvenog konteksta u kojem egzistiramo? Odgovor je odričan. Copyright © 2004 South-Western

Sociološki faktori izbora potrošača • • • Ljudi su pre svega društvena bića, što znači da su oni zainteresovani za mišljenje, ponašanje i društvo drugih ljudi. Konsekventno se, obzir ljudi za mišljenje i ponašanje drugih ljudi ogleda u njihovom izboru na tržištu, što je posebno izraženo u bogatim društvima (društva u kojima su stanovnicima zadovoljene egzistencijalne potrebe - affluent societies), gde je izbor potrošača u velikoj meri zasnovan na želji sticanja društvenog identiteta, odnosno, želji da se bude prepoznat i priznat od strane drugih članova društva. Želja da se bude prepoznat i poštovan od strane drugih se direktno manifestuje u potrošačevom izboru jer dobra sadrže pored materijalnih i nematerijalna svojstva. Dobra nose sa sobom određena sociokulturna značenja koja se profilišu u procesu tržišne razmene. Harvey Leibenstein (1950), neoklasični ekonomista koji je pokušao da unapredi neoklasičnu teoriju izbora potrošača je sredinom prošlog veka napravio razliku između funkcionalne i nefunkcionalne tražnje. Funkcionalna tražnja se bazira na kvalitetima koji su inherentni proizvodu (intrasubjektivni faktori). Nefunkcionalna tražnja (intersubjektivni faktori) se bazira na svim ostalim faktorima osim kvalitetu koji je inherentan proizvodu. Među njima su dominantni eksterni faktori iz kojih se izvodi povećanje ili smanjenje u korisnosti nekog dobra za individualnog potrošača zahvaljujući činjenici da drugi potrošači (ne)kupuju i (ne)konzumiraju taj proizvod ili zahvaljujući činjenici da je taj proizvod veoma skup. Copyright © 2004 South-Western

Sociološki faktori izbora potrošača • • • Prvu i do sada najpotpuniju kritiku neoklasičnog modela ponašanja potrošača je objavila Caroline Foley 1893. u svom članku “Fashion”. U njenoj analizi centralna tačka napada na neoklasičnu teoriju je sama priroda čoveka. Po njoj čovek nije, pasivno biće koje preduzima akcije isključivo radi ispunjenja njegovih potreba, odnosno, radi maksimiziranja korisnosti i minimiziranja neprijatnosti (čovek živi da bi zadovoljio svoje potrebe). Ljudi su u svojoj biti aktivni, nisu pasivni, njihov poredak preferencija je nestabilan i nestalan jer je urođena osobina čoveka da je “sklon promenama“ (the taste for change). Cilj potrošača nije da nađe optimalan položaj na bazi konzistentnog intrasubjektivnog analiziranja. On ne trpi ustajalost i najsrećniji je kada je pokretu. Sklonost promenama je primarna unutrašnja sila u ljudima koja vodi sveukupnom progresu, progresu u proizvodnji i progresu u načinu zadovoljavanja postojećih i stalno kreiranih novih potreba (čovek stalno pronalazi nove načine da zadovolji svoje potrebe da bi što više uživao u životu ). Zadovoljavanje potreba nije cilj, već sredstvo za uživanje u životu. Copyright © 2004 South-Western

Sociološki faktori izbora potrošača • Pored isticanja i definisanja urođene želje ljudi za promenama, značajan doprinos Caroline Foley je prilično jasna distinkcija četiri sociološka faktora koji imaju za posledicu izrazito intersubjektivan izbor i različit uticaj na potražnju individualnog potrošača u zavisnosti od izbora drugih: 1. Sklonost razlikovanju (love of distinction). Leibenstein (1950) je u sklonost razlikovanju svrstao “efekat snobova“ (snob effect) i “Veblenov efekat“ (Veblen effect). Efekat snobova se odnosi na onaj deo u smanjenju tražnje za nekim proizvodom do kojeg je došlo zato što drugi pripadnici društva konzumiraju taj proizvod ili zbog toga što drugi pripadnici društva povećavaju konzumaciju tog proizvoda. Efekat snobova predstavlja želju ljudi da budu ekskluzivni, nepristupačni za određene slojeve društva i da se jasno distanciraju od određenih krugova, da budu različiti i jedinstveni. Veblenov efekat se odnosi na “upadljivu potrošnju“ (conspicuous consumption), odnosno, na slučaj kada se tražnja za određenim proizvodom povećava što je cena veća. Copyright © 2004 South-Western

Sociološki faktori izbora potrošača • • U svojoj “Teoriji dokoličarske klase“ (The Theory of the Leisure Class, 1899), Veblen ističe značaj međuzavisne tražnje u bogatim društvima. Kod bogatih slojeva društva, odnosno, kod pripadnika dokoličarske klase poenta je trošiti novac na proizvode koji nemaju neku veliku funkcionalnu korisnost samo da bi impresionirali druge. Ovu vrstu potrošnje je Veblen nazvao “upadljiva potrošnja“ (conspicuous consumption). Upadljiva potrošnja, po njemu, predstavlja rasipanje dobara (dok je upadljivo dokoličarenje rasipanje vremena). Takođe, Veblen razmatra uticaj najbogatijih slojeva društva na potrošnju nižih slojeva. Dokoličarska klasa određuje standarde ponašanja i izbora svih drugih klasa. Moguće je da siromašni slojevi neće biti u mogućnosti da prate ove standarde (i hirove bogatih), ali će se truditi da im se u što većoj meri prilagode. Razlika između efekta snoba i Veblenovog efekta je u tome što je prvi funkcija konzumiranja drugih pripadnika društva (mada bi bilo pravilnije reći funkcija potrošnje određenih delova društva), dok je drugi funkcija cene. Copyright © 2004 South-Western

Sociološki faktori izbora potrošača • • • Primer delovanja efekta snobova i Veblenovog efekta: Pad u ceni luksuznog proizvoda A može imati za efekat rast u tražnji za tim dobrom od strane određene grupe potrošača (sada su prethodno kupovno siromašniji kupci u stanju da kupe taj proizvod), ali istovremeno se aktivira snobovski efekat (pošto je sada upotreba proizvoda A rasprostranjenija, članovi društvene grupe koja želi da se diferencira od društvene grupe koja je sada postala kupovno moćna da kupi taj proizvod odustaju od njegove upotrebe) koji, ukoliko je jači od dejstva pada cene kroz efekat dohotka i supstitucije (zavisno od toga da li je u novonastalim okolnostima sada kupovno moćna grupa voljna da kupi veću količinu proizvoda od one od koje snobovi odustaju), može na agregatnom nivou imati za posledicu pad u tražnji za tim dobrom. Istovremeno se može aktivirati i Veblenov efekat koji, zbog pada u ceni, deluje u istom pravcu kao i snobovski efekat. Dakle nije sigurno da će, kao što neoklasična teorija pretpostavlja, sa padom cene (dohodovni efekat i supstitucioni efekat) doći do rasta u tražnji za luksuznim dobrom A. Copyright © 2004 South-Western

2, Sklonost imitiranju (imitation). 3. Želja za saobraženjem ili konformizam (the effort after equalisation). Ovaj faktor je Leibenstein (1950) nazvao “efekat trenda“ (bandwagon effect). Efekat trenda se odnosi na onaj deo u povećanju/smanjenju tražnje za nekim proizvodom zahvaljujući tome što drugi potrošači povećavaju/smanjuju konzumaciju tog proizvoda. Osnovni motiv potrošača je da “budu u toku“, da se ne izdvajaju i da budu pomodni. U želju za saobraženjem je moguće svrstati i “efekat društvenog tabua“ (social taboos) koji se javlja kada neki potrošači ne žele da kupuju i konzumiraju neke proizvoda samo iz razloga zato što drugi ljudi ne kupuju i ne konzumiraju ove proizvode, iako proizvod poseduje inherentne kvalitete koji imaju sposobnost da zadovolje određenu potrebu (ima osnovu za formiranje funkcionalne tražnje). 4. Izražavanje društvene svesti (expression of social consciousness) – želja identifikacije sa grupom ili klasom ili predstavljanje oličenja duha vremena (embodiment of “the spirit of the age“). Predstavlja konzumaciju proizvoda koja nas povezuje sa određenom društvenom grupacijom. U pitanju je, na primer, konzumacija knjiga, muzike, filmova, novina, televizijskih programa, hrane, restorana itd. za koje se zna da konzumiraju pripadnici društvene grupe sa kojom potrošač želi da se identifikuje. Konzumacija ovih proizvoda mu obezbeđuje prihvaćenost, zajedničke teme i sadržajnu komunikaciju sa članovima ciljne grupe. Copyright © 2004 South-Western

Summary • A consumer’s budget constraint shows the possible combinations of different goods he can buy given his income and the prices of the goods. • The slope of the budget constraint equals the relative price of the goods. • The consumer’s indifference curves represent his preferences. Copyright © 2004 South-Western

Summary • Points on higher indifference curves are preferred to points on lower indifference curves. • The slope of an indifference curve at any point is the consumer’s marginal rate of substitution. • The consumer optimizes by choosing the point on his budget constraint that lies on the highest indifference curve. Copyright © 2004 South-Western

Summary • When the price of a good falls, the impact on the consumer’s choices can be broken down into an income effect and a substitution effect. • The income effect is the change in consumption that arises because a lower price makes the consumer better off. • The income effect is reflected by the movement from a lower to a higher indifference curve. Copyright © 2004 South-Western

Summary • The substitution effect is the change in consumption that arises because a price change encourages greater consumption of the good that has become relatively cheaper. • The substitution effect is reflected by a movement along an indifference curve to a point with a different slope. Copyright © 2004 South-Western

Summary • The theory of consumer choice can explain: • Why demand curves can potentially slope upward. • How wages affect labor supply. • How interest rates affect household saving. Copyright © 2004 South-Western