POMOC SPOECZNA KLIENT CZY SOJUSZNIK EKONOMII SPOECZNEJ dr

POMOC SPOŁECZNA KLIENT CZY SOJUSZNIK EKONOMII SPOŁECZNEJ dr Barbara Kowalczyk

KLIENT USŁUGOBIORCA POMOC SPOŁECZNA EKONOMIA SPOŁECZNA SOJUSZNIK PARNER

WSPÓLNE OBSZARY POMOCY SPOŁECZNEJ I EKONOMII SPOŁECZNEJ

Ekonomia społeczna a pomoc społeczna „Różnorodność form ekonomii społecznej daje szansę pracownikom socjalnym na realne uwieńczenie sukcesem pracy socjalnej, często może pełnić funkcje profilaktyczne, jest silnie edukująca dla społeczności lokalnej i władz samorządowych, aktywizuje wokół siebie środowisko poprzez bogactwo form ma szeroki zasięg oddziaływania. ” Joanna Staręga-Piasek „Ekonomia społeczna, perspektywa rynku pracy i pomocy społecznej

Praca socjalna a integracja i wykluczenie społeczne • Praca socjalna ma na celu usprawnienie społecznego funkcjonowania jednostek, tak indywidualnie, jak w grupie, poprzez działania skierowane na ich stosunki społeczne, rzutujące na interakcję między człowiekiem a otoczeniem INTEGRACJA SPOŁECZNO-ZAWODOWA • Działania te dzielą się na trzy grupy funkcjonalne: – odnowienie utraconej lub osłabionej zdolności – zapewnienie zasobów indywidualnych i zbiorowych – zapobieganie społecznej dysfunkcji PRZECIWDZIAŁANIE WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU Na podstawie R. A. Skidmore, M. G. Thackeray Wprowadzenie do pracy socjalnej

Adresaci pracy socjalnej • Praca socjalna z OSOBAMI I RODZINAMI ma na celu pomoc we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz warunków sprzyjających temu celowi. • Praca socjalna ze SPOŁECZNOŚCIĄ LOKALNĄ ma na celu rozwinięcia i wzmocnienia jej aktywności oraz zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji i organizacji dla zaspokojenia potrzeb członków społeczności. Ustawa o pomocy społecznej

Adresaci ekonomii społecznej – osoby i społeczności lokalne Najważniejsze funkcje ekonomii społecznej: • Ekonomia społeczna jako jobmachine, tworzenie miejsc pracy dla osób defaworyzowanych na rynku pracy • Ekonomia społeczna jako producent kapitału społecznego, jako narzędzie integracji i spójności społecznej Saustowicz P. , Pojęcie, koncepcje i funkcje ekonomii społecznej, w Staręga Piasek J. (red. ) Ekonomia społeczna Perspektywa rynku pracy i pomocy społecznej, IRSS Warszawa 2007, s. 38

Ekonomia społeczna a integracja i wykluczenie społeczne • Ekonomia społeczna „przez system działań socjalnoedukacyjnych, leczniczo-rehabilitacyjnych i pomocy w zatrudnieniu przywraca osobom bezczynnym zawodowo i wykluczonym poczucie uczestnictwa społecznego i uświadamiają posiadanie i potrzebę wykorzystywania obywatelskich uprawnień oraz przygotowują do podjęcia odpowiedzialności indywidualnej za własny los. E. Leś Gospodarka społeczna podstawowe pojęcia zakres działalności Warszawa 2006 www. mpips. gov. pl s: 1

Wspólny cel ekonomii społecznej i pracy socjalnej PRZECIWDZIAŁANIE WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU i INTEGRACJA SPÓJNOŚĆ SPOŁECZNA Wspólny adresat ekonomii społecznej i pracy socjalnej OSOBY i RODZINY lub SPOŁECZNOŚCI WYKLUCZONE lub ZAGROŻONE WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM Źródło: B. Kowalczyk Związki pracy socjalnej z ekonomią społeczną Problemy Społeczne 3/2013

POMOC SPOŁECZNA KLIENT USŁUGOBIORCA EKONOMIA SPOŁECZNA PERSPEKTYWA OSÓB ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM

W ostatnich latach w Europie pojawił się konkretny termin Przedsiębiorstwa Społeczne Pracy Integracyjnej, określający inicjatywy ekonomii społecznej realizujące funkcję jobmachine oraz integracji i spójności społecznej, dążące do integracji społeczno-zawodowej przez pracę. Kaźmierczak T. Zrozumieć ekonomię społeczną, Instytut Spraw Publicznych Warszawa 2007, s. 104 SPÓŁDZIELNIE SOCJALNE ZAKŁADY AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ KLUBY INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Zatrudnienie socjalne CENTRA INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

POMOC SPOŁECZNA WOBEC EKONOMII SPOŁECZNEJ podstawy prawne USTAWA O ZATRUDNIENIU SOCJALNYM PROJEKTY SYSTEMOWE 2007 -2013 OPS PCPR

Praca socjalna wobec uczestnika Klubu Integracji Społecznej i Centrum Integracji społecznej Ustawa o zatrudnieniu socjalnym CIS Kierowanie - pracownik socjalny OPS Uczestnictwo – pracownik socjalny OPS, CIS Zatrudnienie wspierane - pracownik socjalny OPS KIS Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego Przygotowanie opinii Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego Zawarcie kontraktu socjalnego Realizacja Indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego w CIS Realizacja kontraktu socjalnego Źródło: Kowalczyk B. , Ekonomia społeczna a aktywizowanie społeczności lokalnej, w Wódz K. , Kowalczyk B. , Organizowanie społeczności. Modele i strategie działania. , Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich Warszawa 2014, s. 63.

Projekty systemowe w OPS, PCPR POKL 2007 -2013 Zasady przygotowywania i realizacji projektów systemowych Kierowanie i finansowanie pobytu (kupowanie usług) w KIS, CIS Instrumenty Aktywnej Integracji Kierowanie do Spółdzielni Socjalnej i innych podmiotów ES Finansowanie koordynatora KIS, możliwość tworzenia KIS w ramach pomocy społecznej Narzędzia Aktywnej Integracji Kontrakt socjalny Program Aktywności Lokalnej

POMOC SPOŁECZNA JAKO KLIENT EKONOMII SPOŁECZNEJ DZIAŁANIE RÓWNOLEGŁE POMOC SPOŁECZNA KIS Kupowanie usług Kierowanie EKONOMIA SPOŁECZNA KIS CIS ZAZ spółdzielnie socjalne 55% Klubów Integracji Społecznej zostało utworzonych w OPS z inicjatywy pracowników socjalnych, którzy upatrywali w tych podmiotach partnerów do działań wobec osób korzystających z pomocy społecznej Źródło: Informacja o funkcjonowaniu CIS i KIS dla Sejmu i Senatu Rzeczpospolitej Polskiej 2012

PRACA SOCJALNA Z OSOBAMI DEFAWORYZOWANYMI MA RYNKU PRACY WYKORZYSTANIE PODMIOTÓW EKONOMII SPOŁECZNEJ Osoby zagrożone wykluczeniem lub wykluczone społecznie PRACOWNIK SOCJALNY Praca socjalna ukierunkowana na reintegrację społeczno-zawodową KONTRAKT SOCJALNY Centrum Integracji Społecznej Zakład Aktywności Zawodowej KIEROWANIE WSPÓŁPRACA Klub Integracji Społecznej Spółdzielnia socjalna Inne podmioty ekonomii społecznej Źródło: B. Kowalczyk Związki pracy socjalnej z ekonomią społeczną Problemy Społeczne 3/2013

MODEL WSPÓŁPRACY NA RZECZ OSÓB ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM AKTYWNY KWADRAT LOKALNEGO PARTNERSTWA Jednostki organizacyjne pomocy społecznej A (ośrodki pomocy społecznej) B Publiczne służby zatrudnienia (urzędy pracy) Osoby zagrożone wykluczeniem społecznym Lokalni przedsiębiorcy Spółdzielnie Socjalne C D Podmioty zatrudnienia Socjalnego (CIS KIS) Źródło: Informacja o funkcjonowaniu CIS i KIS dla Sejmu i Senatu Rzeczpospolitej Polskiej MPi. PS 2012

ROLA EKONOMII SPOLECZNEJ WOBEC POMOCY SPOŁECZNEJ • rola inicjatora powstawania lokalnych miejsc aktywizacji społecznozawodowej i w ten sposób odciążając pomoc społeczną w wypełnianiu ich zadań wobec „trudnych grup społecznych” • rola usługodawcy wobec osób potrzebujących pomocy i wsparcia w zakresie reintegracji społecznej i zawodowej (usług edukacyjnych, prawnych, psychologicznych, zawodowych) przede wszystkim dla grup korzystających ze świadczeń pomocy społecznej • rolę organizatora miejsc pracy, co umożliwia im trening nabywanych w klubie umiejętności społeczno-zawodowych oraz ułatwia dotarcie do przyszłego pracodawcy

POMOC SPOŁECZNA PARTNER SOJUSZNIK WSPÓLNOTA DZIAŁAŃ EKONOMIA SPOŁECZNA PERSPEKTYWA SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH

PRACA SOCJALNA ZE SPOŁECZNOŚCIĄ LOKALNĄ • Organizowanie społeczności lokalnej jest procesem mobilizowania i wzmacniania społeczności przez jej instytucje, organizacje, grupy , liderów i wolontariuszy. Organizowanie społeczności lokalnej jest strategią działania pozwalającą wykorzystać wszystkie lokalne zasoby oraz energię członków społeczności lokalnej do dokonania i stabilizacji niezbędnych zmian • Ważnym aspektem metody organizowania społeczności lokalnej jest jej ekonomiczny rozwój również poprzez przedsiębiorczość lokalną, której celem jest „tworzenie w obrębie społeczności lokalnej trwałych miejsc pracy, dających zatrudnienie członkom społeczności lokalnej, a jednocześnie tworzącym infrastrukturę instytucjonalną, której beneficjentem jest cała społeczność. ” Niesporek A. , Wódz K. Grupy marginalizowane, przedsiębiorczość społeczna, praca socjalna, strategia rozwoju społeczności lokalnych w T. Kaźmierczak, M. Rymsza (red) W stronę aktywnej polityki społecznej

ZWIĄZEK EKONOMII SPOŁECZNEJ Z PRACĄ SOCJALNĄ W PERSPEKTYWIE LOKALNYCH SPOŁECZNOŚCI WSPÓLNOTA DZIAŁAŃ Ekonomia społeczna – przedsiębiorczość lokalna Aktywna społeczność Organizowanie lokalna w społeczności wymiarze lokalnej ekonomicznym Praca socjalna – aktywizowanie społeczności Organizowanie społeczności lokalnej w wymiarze ekonomicznym Źródło: Kowalczyk B. , Ekonomia społeczna a aktywizowanie społeczności lokalnej, w Wódz K. , Kowalczyk B. , Organizowanie społeczności. Modele i strategie działania. , Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich Warszawa 2014, s. 63.

ANIMACJA I AKTYWIZACJA SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH • Animacja – proces ożywienia, uruchomienia sił społecznych tkwiących w środowisku lokalnym, dzięki którym można dokonywać celowych, racjonalnych przeobrażeń, obejmujących zmiany o charakterze ekonomicznym, społecznym, kulturalnym, a których rezultatem będzie rozwój społeczności we wszystkich dziedzinach życia. • Animacja lokalna to mobilizowanie, aktywizowanie społeczności lokalnych, co praktycznie oznacza niedyrektywne asystowanie i wspieranie już istniejących grup lokalnych (lub też pomaganie w tworzeniu nowych), po to mogły uczestniczyć w podejmowaniu spraw, które tej społeczności dotyczą J. Kargul Animacja społeczno-kulturalna w J. Pilch (red) Pedagogika społeczna T. Kaźmierczak Praca socjalna, animacja społeczne, kapitał społeczny, networking w T. Kaźmierczak (red) Zmiana w społeczności lokalnej ISP Warszawa 2007, s 13

PROJEKT „Budujemy Nowy Lisków” T. Kaźmierczak Model animacji lokalnej wypracowany w projekcie „W stronę polskiego modelu gospodarki społecznej – budujemy nowy Lisków” w T. Kaźmierczak (red) W poszukiwaniu strategii pobudzania oddolnego rozwoju społeczności wiejskich ISP Warszawa 2008 s. 230 -232 T. Kaźmierczak Animacja lokalna w projekcie „W stronę polskiego modelu gospodarki społecznej – budujemy nowy Lisków” w I. Rybka (red) Animacja Lokalna i przedsiębiorczość społeczna na rzecz rozwoju obszarów wiejskich ISP Warszawa 2008, s. 21 -28 M. Dutkiewicz, T. Kaźmierczak, I. Rybka Animacja lokalna Jak aktywizować społeczności wiejskie ISP Warszawa 2008, s. 22, 25)

Projekt „W stronę polskiego modelu gospodarki społecznej – budujemy Nowy Lisków” • Animacja zorientowana na rozwój społecznoekonomiczny zaniedbanych, zmarginalizowanych społeczności wiejskich, poprzez inicjowanie oddolnych przedsięwzięć gospodarczych, a także kulturalnych, społecznych, które stanowią dla nich źródło dochodu, osobistego rozwoju, a dłuższej perspektywie czasowej przyczyniają się do poprawy jakości ich życia

MODEL ANIMACJI LOKALNEJ Projekt „BUDUJEMY NOWY LISKÓW • • • CEL: Wsparcie dla rozwoju przedsiębiorczości społecznej poprzez powiązanie animacji lokalnej z rozwojem przedsiębiorczości społecznej, która ma pełnić rolę motoru lokalnego rozwoju. Rozwój lokalny wyrażać się może w podejmowaniu nowych form aktywności, przede wszystkim tworzeniu przedsiębiorstw społecznych, i obejmować każdą sferę życia publicznego społeczności: gospodarczą, kulturalną oświatową, społeczną. ADRESAT: Animację kieruje się do społeczności najbardziej potrzebującej zmiany, które jednocześnie same nie są w stanie jej uruchomić, nie mają dość siły, by bez pomocy z zewnątrz wejść na ścieżkę rozwoju. SPOSÓB DZIAŁANIA: Zewnętrzna inspiracja poprzez działania animatora społeczności lokalnej , która uruchamia własne zasoby społeczności. Animator stanowi swoisty pomost łączący społeczność, na ogół izolowaną i zamkniętą, ze światem zewnętrznym. Dzięki kompetencjom animatora i jego powiązaniom z bliższym i dalszym otoczeniem społeczności zyskuje ona dostęp do zasobów materialnych i symbolicznych, której do tej pory była pozbawiona a które są niezbędne do uruchamiania i podtrzymywania podejmowanych lokalnych inicjatyw rozwojowych.

ZADANIA ANIMATORA LOKALNEGO Projekt „BUDUJEMY NOWY LISKÓW • praca nad organizowaniem społeczności, tj. nad tworzeniem lokalnych grup, organizacji o charakterze zadaniowym • praca nad rozwojem instytucjonalnym grup, organizacji istniejących, tj. podnoszeniem ich zdolności i możliwości współpracy, i osiągania celów • praca z lokalnymi grupami, organizacjami nad nawiązywaniem/wzmacnianiem kontaktów i relacji współpracy wewnątrz i zewnątrz społeczności, w tym zwłaszcza z przedsiębiorstwem i partnerstwem konstruowanie i podtrzymywanie w społeczności powiązań, formalnych i nieformalnych, warunkujących współpracę • zakorzenianie, tj. osadzanie w lokalnych sieciach, przedsiębiorstwa społecznego i innych inicjatyw inspirowanych z zewnątrz też animacja lokalna przedsiębiorczość lokalna.

POWSTANIE PRZEDSIĘBIORSTW SPOŁECZNYCH Projekt „BUDUJEMY NOWY LISKÓW • Przedsiębiorstwo społeczne Garncarska Wioska w Kamionce wykorzystujące lokalną specyfikę (garncarstwo, organizacja mazurskich wesel, kowalstwo, rękodzieło, garncarstwo, szwalnia regionalnych strojów). Powstało również Stowarzyszenie „My chcemy”, założone przez mieszkańców, które zamierza rozwijać swój własny projekt gospodarczy (produkcja ziół) i kooperować „Garncarską Wioską”. • Spółdzielnia socjalna „Stara Szkoła” ośrodek szkolno-zawodowy w Prostkach (zabawki edukacyjne) • Spółdzielnia socjalna rękodzieła ludowego i artystycznego w Golubiach (krawiectwo, kowalstwo, ceramika) • Przedsiębiorstwo Społecznego Emaus w Krężnicy Jarej przy stowarzyszeniu Emaus (meble ogrodowe i kominkowe, stolarka) • Nasutowskie przedsiębiorstwo społecznego w Nasutowie spółka z o. o. (catering, organizacja imprez, konferencji, , sprzątanie)

Spółdzielnia Stara Szkoła w Prostkach Prostki to wieś położona w pobliżu Ełku, dotknięta objawami wykluczenia społecznego. Pierwszym etapem pracy animatora było utworzenie Akademii Młodych Medialnych Liderów dla młodzieży. Sukces Akademii pozwolił zainspirować społeczność do założenia lokalnego Stowarzyszenia Inicjatyw Społecznych „Nasze Prostki”. Stowarzyszenie to stało się głównym partnerem powstającej równolegle spółdzielni socjalnej „Stara Szkoła” Ośrodek szkolno-zawodowy w Prostkach. Jej najważniejszą częścią jest Pracownia pamiątkarsko-zabawkarska – „Uszyjemy świat dla dzieci” produkująca oryginalne zabawki edukacyjne dla przedszkoli.

Pracownia pamiątkarsko-zabawkarska „Cztery pory roku” – makatka dydaktyczna

PARTNERSTWO LOKALNE EŁK zaangażowane w utworzenie spółdzielni: • • • Starostwo powiatowe Powiatowy Zarząd Dróg Powiatowy Urząd Pracy Izba Gospodarcza- Ełckie Forum Gospodarcze Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Towarzystwo społeczno kulturalne „Wspólne dziedzictwo Stowarzyszenie przyjaciół osób niepełnosprawnych „Przystań Urzędy gminy Prostki i Ełk Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Prostkach

PAL NIKISZOWIEC Spółdzielnia socjalna „Rybka” Ukleja M. Program Centrum Aktywności Lokalnej w Nikiszowcu jako model integracji Lokalnej, w Rymsza M. , (red. ) Praca środowiskowa w Polsce – tradycje i teraźniejszość, 2014 ISP

Spółdzielnia socjalna "Rybka" powstała z inicjatywy mieszkańców Nikiszowca. Pierwsze działania z zakresu ekonomii społecznej podjęto w Nikiszowcu, w ramach Programu Centrum Aktywności Lokalnej. Pomysł miał swoje źródło w II Jarmarku na Nikiszu, podczas którego zaproponowano mieszkańcom spróbowanie swoich sił w roli przedsiębiorców. Pierwsi aktywiści sami zaczęli następnie pozyskiwać innych zainteresowanych. Pomysł założenia podmiotu ekonomii społecznej spodobał się na tyle, że inicjatorom udało się w niedługim czasie zebrać wystarczającą liczbę osób i rozpocząć poszukiwane środków finansowych na prowadzenie działalności. Rok później, 5 grudnia 2010 roku, podczas świątecznego jarmarku na Nikiszu członkowie Spółdzielni zainaugurowali swoją działalność. Mieli wówczas swoje stanowisko, na którym prowadzili zbiórkę pieniędzy na renowację i przeniesienie rzeźby - ryby, która od lat stoi przy ul. Szopienickiej w Nikiszowcu. Obecnie spółdzielnia socjalna „Rybka” prowadzi restaurację na Giszowcu, w której serwuje tradycyjne dania śląskie. Ważną część działalności stanowią także usługi cateringowe i realizowane w lokalnej telewizji programy o miejscowych tradycjach kulinarnych.

KOPENHASKI PROJEKT „Boczna Ulica” Bertelsen J. Trzeci sektor jako pracodawca. Doświadczenia Danii w T. Kaźmierczak, M. Rymsza (red) W stronę aktywnej polityki społecznej Warszawa 2003, s. 149 -159

PROJEKT „BOCZNA ULICA” • miał na celu zaktywizowanie bezrobotnej młodzieży jednej z zaniedbanych kopenhaskich dzielnic • poprzednie propozycje gminy i oferowane projekty młodzież uznała za stratę czasu i odniosła się do nich sceptycznie, ogromne znaczenie dla młodzieży było to, że oni w raz z mieszkańcami mogli współdecydować o przeznaczeniu lokali • koncepcja „Bocznej ulicy” zakładała przejęcie wszystkich zamkniętych sklepików na jednej z ulic, sklepy były w bardzo złym stanie, trzeba było ogromnej pracy, by je uprzątnąć i wyremontować • w ciągu czterech lat przejęto dziesięć sklepików, które zagospodarowano zgodnie z propozycjami mieszkańców

• Pierwszy sklep pełnił rolę punktu informacyjnego • Kolejny sklep przeobrażono na Cafe Sonja bezalkoholową kawiarenkę oferującą zdrowe tanie jedzenie • Łaźnia. Standard mieszkań w tej dzielnicy był bardzo zły i marzeniem mieszkańców była publiczna łaźnia. • Klub matki i dziecka powstał z inicjatywy pielęgniarek, które odwiedzały kobiety z małymi dziećmi i miały świadomość ich izolacji społecznej. Klub okazał się wielkim sukcesem. w Klubie działa mały sklepik oferujący używanie ubranka dla dzieci oraz prowadzone są warsztaty

• Butik ekologiczny „Słoneczny kapelusz” oraz klinika oferująca alternatywne metody leczenia i butik ze zdrową żywnością i lekami ziołowymi. Pomysł trafił na dobry moment, butik i klinika wciąż się rozwijają • Warsztat litograficzny, prowadzi go bezrobotny rzeźbiarz szkoli młodych bezrobotnych w technikach poligraficznych, wykonywane są reprodukcje obrazów na zamówienie w technice litograficznej • Warsztat Ceramiczny, okoliczni mieszkańcy mogą się kształcić z zakresu wyrobu przedmiotów codziennego użytku z ceramiki

• Dziękuję za uwagę