Pomoc Psychologiczna dla rodzin z dzieckiem w wieku

Pomoc Psychologiczna dla rodzin z dzieckiem w wieku szkolnym (z doświadczeń psychoterapeuty) Bernadetta Izydorczyk

„Drogowskazy” do udzielania psychologicznej pomocy rodzinie z dzieckiem w roli ucznia Główne obszary tematyczne - istotne dla właściwej interwencji pedagogicznej wobec ucznia i jego rodziny

l Profesjonalna wiedza nauczyciela – rozumienie psychopatologii rozwoju dziecka i struktur rodzinnych l Relacja emocjonalna - społeczna – jakość, specyfika przebiegu i umiejętności rozpoznania zjawisk psychologicznych (szczególnie oporu, przeniesienia i przeciwprzeniesienia) l Nauczyciel (pedagog) - uczeń l Nauczyciel (pedagog) - rodzic l Rodzic - nauczyciel l „Ograniczenia i pułapki „ w udzielaniu psychologicznej pomocy l po stronie ucznia l po stronie nauczyciela l po stronie rodziny

Profesjonalna wiedza nauczyciela – rozumienie psychopatologii rozwoju dziecka i struktur rodzinnych l Dziecko to często delegat problemów rodziny (pacjent identyfikowany) l Rodzina to pierwsze ogniwo oddziaływań wychowawczych l Psychopatologia rozwojowa i pomoc psychologiczna zorientowana na rozwój dziecka - istota psychopatologii polega na wskazaniu rozwojowych deficytów, a terapia na ich wyrównywaniu i stymulacji sfer rozwojowych u dziecka l Dziecko i adolescent w wieku szkolnym to jednocześnie osoba funkcjonująca w wielu rolach, ale głównym obiektem odniesienia jest jego rodzina (rodzice) l Uczeń = syn, córka, brat, siostra, kolega, przyjaciel itd.

Zabawa podstawową formą aktywności dziecka młodszego - etapy rozwoju zabawy l Od zabawy do celowego działania – uczenia się l Podstawowa zasada – bawienie się (psychiczny proces kształtujący rozwój, aktywność, w której dziecko wyraża to, co ważnego dzieje się w jego życiu) l Bierność nie jest konstruktywna l 4 fazy rozwoju zabawy (Lili Peller ): - narcystyczna - preedypalna - post-edypalna

l L. Peller opisuje zabawę dziecka w kategoriach psychoanalitycznej teorii popędów i strukturalnej teorii osobowości; jest też przydatna przy analizie zabawy uwzględniającej charakter i fazy relacji z obiektem, w której „znajduje się” dziecko l Poziom wybieranej przez dziecko zabawy łączy się l z wiekiem chronologicznym l ze stopniem regresji l W terapii dziecko może wracać do takiego okresu rozwoju popędu, dla którego właściwa była np. zabawa narcystyczna, predeypalna

l Wraz z wiekiem i dojrzewaniem psychicznym (= dojrzewanie OUN) u dziecka zmienia się jego podstawowa forma aktywności : o zabawy do celowego działania i uczenia się l Etap zabawy edypalnej – dziecko poszukuje aktywnie kontaktu z obojgiem rodziców –odczuwa gwałtowne emocje miłości, podziwu, zazdrości – l Dziecko podejmuje zabawy wynikające z dominującej w tym okresie fantazji ( ”mogę robić to, co robią dorośli”) l Rozwój zabawy tematycznej (jest królem, lekarzem, pogromcą zwierząt itp. ); Zabawę w role charakteryzuje duża dynamika l Wykorzystuje w zabawie przedmioty – „dorosłe” rekwizyty (rzeczy rodziców, starszego rodzeństwa) lub własne wytwory (mające pełnić funkcje kopii „dorosłych” przedmiotów

l Etap zabawy post- edypalnej – w okresie latencji; podstawowe lęki dziecka korelują z naporem sił z super ego l Dziecko tworzy kompensacyjne poczucie mocy - związane z grupą rówieśniczą , zgodnie z zasadą ” Jest nas wielu, jesteśmy do siebie podobni, to daje nam siłę” – dziecko przestrzega grupowych reguł –podporządkowuje swoje potrzeby normom większości l W zabawie zasady zawsze ustalone; możliwość ciągle nowego rozpoczynania gry (zaprzeczenie fenomenu przemijania czasu – zaprzeczenie zjawisku śmierci) l Dzieci umieszczają swoje „ja idealne” w osobie partnera zabawy lub przywódcy grupy

Rysunek i inne wytwory dziecka – materiał do diagnozy i pomocy psychologicznej l Diagnoza dzieci małych, z trudnościami w komunikacji werbalnej l Rysunek to naturalna forma ekspresji , sposób porozumiewania się l Rysunek to - przekazanie przez dziecko dorosłemu określonych informacji o jego świecie wewnętrznym - przeniesienie (projekcja) emocji, potrzeb, konfliktów wewnętrznych , oczekiwań dziecka

Rozmowa – dialog podstawą nawiązania relacji (sojuszu) z uczniem - adolescentem i jego rodziną

l Uwzględnienie poziomu patologizacji struktury rodziny (zaburzenia psychiczne u rodziców, przemoc w rodzinie, alkoholizm itd. ); Wewnętrzny chaos i brak granic pomiędzy poszczególnymi osobami w rodzinie (tzw. „granice rozmyte”) i równolegle zewnętrznie granice sztywne (trzymanie „tabu”, tzw. „rodziny zasznurowane”) –utrudniają niesienie pomocy dziecku l Zwykle im > poziom patologii w emocjonalnej strukturze rodziny tym > patologizacja w psychicznym rozwoju dziecka l Im > poziom modelowania konstruktywnych strategii rozwiązywania sytuacji trudnych, dojrzałości emocjonalnej u rodziców tym < tendencje u ich dziecka do rozwijania tendencji destruktywnych (lękowych, depresyjnych, zaburzeń zachowania, innych trudności emocjonalnych) do radzenia sobie przez nie w sytuacji społecznej

l Im > poziom trwałych ograniczeń dziecka (wynikających z uszkodzenia OUN, kalectwo itp. )tym > motywacja u ich rodziców do szukania psychologicznej pomocy , ale jednocześnie > tendencja do „nadmiernego chronienia” jego „niepełnosprawności” : fizycznej, umysłowej przed innymi z obawy przed jego skrzywdzeniem („inni mogą mu zaszkodzić, nie są tak zaangażowani jak ja”, moje dziecko nie jest tak wydolne jak inne dzieci, mogą je skrzywdzić, wykorzystać”) l Wzrasta tendencja do rozwijania u dziecka w toku jego wychowania specyficznej emocjonalnej struktury osobowości (tzw. cech osobowość homiliopatyczna – „jestem osobą niepełnosprawną tj. gorszą od innych”, zjawisko wtórnych zysków z choroby) l Fragmentaryczne deficyty rozwojowe u dzieci – sprzyjają wtórnemu rozwojowi u nich zaburzeń emocjonalnych (dysleksja, dysgrafia, dysortografia itd. )

Relacja emocjonalna – społeczna (nauczyciel uczeń - rodzice) – istotne zjawiska psychologiczne l Zjawisko oporu (opór uniwersalny – intrapsychiczny i interpersonalny w relacji społecznej) l Zjawisko przeniesienia i przeciwprzeniesienia l Dziecko prezentuje w relacji z ważnymi dla niego emocjonalnie osobami nie tylko świat obiektów wewnętrznych (ukształtowanych w przeszłości), ale też wnosi do kontaktu z nią swoje doświadczenia i przeżycia z aktualnych związków z rodzicami l Rodzice są obiektami znaczącymi dla dziecka – posiadają rzeczywisty wpływ na ich rozwój l Relacja uczeń – nauczyciel w szkole = to również rzeczywista relacja z „nowym obiektem” (modelem) - szczególnie nasilona i ważna u uczniów w początkowej i końcowej fazie kontaktu w sytuacji procesu nauki szkolnej

Występują specyficzne formy przeniesienia – uwzględnienie „trójkąta przeniesieniowego

Z jakimi trudnościami u dzieci ich rodzice sobie nie radzą ? Kierunki pomocy psychologicznej

Dziecko w szkole – specyfika rozwoju i przejawy trudności Bóle (brzucha, głowy itd. ) Dziecko (7 -12) -„próg szkolny” -somatyzacja emocji Fobie i lęki jawne (fobia szkolna, moczenie wtórne) Zab. odżywiania Zaburzenia zachowania Dziecko(13 -18) Zab. emocjonalne Trudności w nauce mikrodeficyty OUN - kryzys tożsamości -bunt próby samobójcze depresja zab. lękowe, kompulsje

po stronie ucznia: upośledzenie umysłowe psychoza, stany dysocjacji ograniczona świadomość) „Ograniczenia i pułapki” w udzielaniu Psychologicznej pomocy po stronie nauczyciela : masywne przeciwprzeniesienie: postawa nadmiernie ochraniająca, agresywna po stronie rodziny: „rodziny zasznurowane” sztywne, zamknięte zewn. granice chaos wewn. brak granic) Tabu – tajemnice rodzinne

Wnioski Nauczyciel pomagając uczniowi i jego rodzinie :

l wspomaga najczęściej w systemie rodzinnym najsłabsze ogniwo (dziecko – delegat problemu rodzinnego) l odwołuje się do naturalnych tendencji i zainteresowań ucznia - „porusza się i pozostaje na poziomie ucznia” poprzez nowe doświadczenie w relacji pomaga mu w osiągnięciu kolejnych etapów rozwoju (czego być może nie ma w środowisku rodzinnym) l zawsze pracuje z uczniem i jego rodziną na jego aktualnym -specyficznym poziomie rozwoju komunikuje się z nimi w sposób dla nich zrozumiały

Dziękuję za uwagę Bernadetta Izydorczyk