POJAM PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJE Doc dr Osman

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJE Doc. dr Osman Jašarević

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJE Kao što su se filozofija, istorija, statistika, krivično pravo i druge nauke, bavile razvojem pojedinih društvenih i prirodnih fenomena, tako su se kriminologijom u početku bavili stručnjaci iz određenih oblasti posmatrajući problem zločina, svaki iz svog saznajnog ulga posmatranja pojave. U početku razvoja kriminologije, naučna istraživanja i rad iz oblasti kriminologije bili su vezani za učinioca krivičnog djela.

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJE U toj fazi, glavni zadatak kriminologije je bio proučavanje ličnosti delinkventa. Nešto kasnije se pažnja počela fokusirati i na krivična djela kao realnu pojavu i to putem izučavanja individualnih slučajeva izvršenih krivičnih djela i njihovih izvršilaca. Delinkventne pojave manifestovane kroz krivično djelo njegovog učinioca, kao individualne pojave, proučavane su sa biološkog, psihološkog, psihopatološkog i sociološkog stanovišta. Tako su kriminologijom dominirale različite koncepcije u interpretaciji zločina i njegovih djelatnosti.

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJE Kriminologija je nauka o zločinu, tj. nauka koja izučava kriminalitet kao negativnu društvenu pojavu. U najopštijem smislu kriminologija je nauka o zločinu i zločincu. Ovaj termin je prvi upotrijebio francuski antropolog P. Topinard u svom radu “Antropologija” iz 1879. godine, označavajući kriminologiju kao nauku o proučavanju zločina. Prvo djelo pod nazivom „Kriminologija“ objavio je italijanski pozitivista – sudija, krivičar Rafaele Garofalo 1884.

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJE Kriminalitet je veoma stara društvena pojava i za nju se zanimaju mnoge nauke kao što su: pravo, sociologija, psihologija, psihopatologija, antropologija, fenomenologija i druge nauke. Istorijski posmatrano za razvoj kriminologije mnogo su doprinijeli Hamurabijev zakonik iz 1800/2100. g. p. n. e. Indijski zakoni Manu iz 1200. g. p. n. e. potom. Zakon dvanaest tablica kojim se kriminalitet kažnjavao.

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJE U najopštijem smislu razmatranja, može se reći da je predmet kriminologije kriminalitet kao individualni čin i socijalno patološka pojava, njegovi uzroci, uslovii fenomenološko pojavni oblici. To podrazumijeva da je predmet kriminologije: s jedne strane, skup individualnih pojava, odnosno skup delikata koje je počinio pojedinac ili pravna osoba, a sa druge strane, to je negativna društvena pojava koja je zakonom utvrđena, odnosno zabranjena.

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJE Na evropskom tlu je došlo najprije do autonomnog razvoja kriminalne antropologije i biologije dok je sociologija kriminaliteta znatno manje izražena što je i danas slučaj.

MJESTO KRIMINOLOGIJE U SISTEMU DRUŠTVENIH NAUKA

1. Pojam kriminologije prema shvatanju većeg broja autora Odrediti pojam kriminologije znači i odgovoriti na pitanje, „šta se podrazumijeva pod terminom, odnosno pojmom kriminologija? ” Odgovarajući na ovo pitanje, odmah se može konstatovati da nema jedinstvenog i opšteprihvaćenog gledišta o tome šta je kriminologija. Determinisanje pojma kriminologija je staro koliko i kriminologija kao nauka, ali jedna decidna, opšte - prihvaćena i jedinstvena definicija od svih kriminologa još uvjek nije utvrđena.

1. Pojam kriminologije prema shvatanju većeg broja autora Kompleksnost predmeta izučavanja i istraživanja je korištenje znanja i dostignuća različitih naučnih disciplina i njihovih oblasti u obijedinjavanju tog predmeta, što je uticalo da autori s punim pravom mogu da smatraju, da je “kriminologija kraljica bez kraljevstva”, odnosno da su “kriminolozi kraljevi bez kraljevstva”. Izučavanje kriminaliteta u okviru posebne nauke, kao teorijsko-empirijsko saznajne, odnosno praktične i organizovane društveno istraživačke djelatnosti, javlja se tek krajem osamdesetih godina 19. stoljeća.

1. Pojam kriminologije prema shvatanju većeg broja autora Francuski antropolog (Pol Topinar) Paul Topinard, upotrijebio je pojam “kriminologija” za označavanje nauke koja se bavi izučavanjem izvršenih krivičnih djela i njihovih izvršilaca. Italijanski pravnik Garofalo (Raffaele Garofalo) upotrijebio je ovaj pojam za naziv svoje knjige Kriminologija (1885. ), podrazumijevajući je pod kriminologijom, tj. naukom (učenje, od grčke riječi logos) o kriminalitetu, zločinu (lat. crimen).

Prema shvatanjima određenih teoretičara, odnosno autora ove naučne discipline kriminologija je: Disciplina koja se bavi proučavanjem kriminaliteta (Garofalo, Durkheim, E. ). Nauka o kriminalitetu pojedinih ljudi i kulturnih naroda (Sauer, W. ). Nauka koja proučava uzroke i zakone delinkvencije (Kinberg, O; Marquiset, Stefani Levasseur; Jambu-Merlin, Cuche). Nauka o deliktu, kriminalitetu, zločinu i delinkventu (Lombroso). Nauka koja treba da proučava delinkventa jer je krivično djelo samo “indicija” ličnosti delinkventa (Ferri, E. ). Nauka koja treba da se bavi pitanjima procesa koji utiču na delinkvenciju, odnosno kriminogenezom (E. de Greff ).

Prema shvatanjima određenih teoretičara, odnosno autora ove naučne discipline kriminologija je: Nauka koja empirijski istražuje zločin i ličnost izvršioca (Exner, Sauer, Mezger, Manheim, Geerdis, Pinatel, Kaufman, Würtenberger). Nauka koja proučava činjenice o zločinu i praktičnoj borbi protiv njega (Hans V. Hentig). Nauka o kriminalitetu (zločinu) i njegovom teorijsko-praktičnom sprečavanju (Middendorff). Nauka koja obuhvata cjelokupno proučavanje kriminaliteta, u koju ulazi kako sociološko, tako i biološko, odnosno kriminalno-političko učenje o kriminalitetu (Tahović). Nauka o kriminalitetu i srodnim negativnim društvenim pojavama, koja naučnom metodologijom izučava uzroke i pojavne oblike kriminaliteta, kao i djelotvornost načina njegovog praktičnog suzbijanja radi ostvarenja društvene samozaštite od kriminaliteta i drugih negativnih društvenih pojava pošasti (Šeparović).

Prema shvatanjima određenih teoretičara, odnosno autora ove naučne discipline kriminologija je: Samostalna disciplina u sistemu nauka, koja svojim sistemom metoda proučava pojavne oblike i uzroke kažnjivih ponašanja (Horvatic). Naučna disciplina, interdisciplinarnog i multimetodološkog karaktera koja se bavi proučavanjem uzroka prestupništva kao društvene pojave u cilju njegovog sprečavanja i suzbijanja (Pešić). Nauka o kriminalitetu kao pojedinačnoj, masovnoj i društvenoj pojavi (Aćimović). Kompleksna nauka o kriminalitetu koja se bavi pitanjem pojavnih oblika, strukture i razvoja kriminalnog ponašanja (fenomenologija), uzroka i uslova kriminalnog ponašanja, tj. kako dolazi do kriminaliteta kao pojedinačnog ponašanja, masovne i društvene pojave (opšti uzroci-korijeni kriminaliteta i kriminogeni faktori) (Milutinović).

Prema shvatanjima određenih teoretičara, odnosno autora ove naučne discipline kriminologija je: Kriminologija je humana i socijalna nauka koja empirijski istražuje indi - vidualne i društvene procese kriminaliziranja i dekriminaliziranja i svoja saznanja kao preporuke predaje zakonodavcu i onima koji primjenjuju zakon (Schneider). Nauka koja proučava faktore i procese strategije i tehnike koje su najbolje za borbu protiv kriminaliteta i ako je moguće za njegovo suzbijanje (Gassin). Učenje o stvaranju zakona, kršenju zakona i odgovorima na kršenje zakona (Meier).

1. Pojam kriminologije prema shvatanju većeg broja autora Na osnovu postojećih saznanja, određivao pojam kriminologije u užem smislu obuhvatajući, strateški bitne elemente za njeno definisanje. Tako, se kriminologija može determinisati kao samostalna, strateško-teorijsko- empirijska, odnosno naučno-praktična interdisciplinarna društvena nauka u etiološkim i fenomenološkim smislu. Kriminologija kao nauka izučava kriminalitet kao patološku rano otkrivenu društveno-fenomenološku pojavu. Uopšteno govoreći, kriminologija je nauka koja proučava kriminalitet, njegovog počinioca u teorijskom i praktičnom smislu. Neki autori smatraju da postoji pet i više područja na kojima se iskazuje predmetkriminologije.

Holist tvrdi da se u teoriji, kriminologija pojavljuje: prvo, kao samostalna naučna disciplina koja se bavi istraživanjem krivičnih djela i kazni, zatim, kao nauka o zločinu u širem smislu, kojom se obuhvataju uzroci kriminaliteta, metodi njihovog suzbijanja, pitanje kriminalne politike, penologije, materijalnog i formalnog krivičnog prava; treće, kao nauka o pojavama i uzrocima kriminaliteta, uz kriminalistiku, krivično pravo i kriminalnu politiku; četvrto, kao nauka o ličnosti i peto područje, po kome se kriminologija u užem smislu shvata kao nauka o uzrocima i pojavnim oblicima kriminaliteta.

Prema danskim naučnicima Hurvitu i Kristijansenu, kriminologiju čine: kriminografija - opisni dio zasnovan na statistici; kriminalna sociologija; kriminalna biologija; kriminalna somatologija; kriminalna psihologija, društveno-psihološko tretiranje delinkvenata; kriminalna genetika, predikciona istraživanja i viktimologija.

Po uvjerenju Saderlanda i Kresija kriminologija je nauka koja tim nazivom obuhvata tri discipline: sociologiju krivičnog prava, kriminalnu etiologiju i penologiju.

1. Pojam kriminologije prema shvatanju većeg broja autora U teorijsku grupu teoretičari ubrajaju: kriminalnu sociologiju, kriminalnu antropologiju, kriminalnu psihopatologiju i penologiju. U okviru aplikativne i primjenjene grupe ubraja se: kriminalna politika, kriminalna profilaksa i kriminalistika. U užem smislu, kriminologija se bavi izučavanjem odnosa između etiologije i fenomenologije kriminaliteta, kao masovne i individualne pojave. Tako je kriminologija nauka o deliktu i delinkventima. Između ostalih, pristalice ovog koncepta su: Garofalo, Dirkem, Lombrozo, Pinatel i drugi.

1. Pojam kriminologije prema shvatanju većeg broja autora Predstavnici austrijske enciklopedijske škole smatraju da je kriminologija multidisciplinarna nauka koja obuhvata parcijalne discipline: od kojih se jedne bave kriminalnom stvarnošću - kriminalna fenomenologija, kriminalna sociologija, kriminalna psihologija i kriminalna antropologija; dok se druge bave činjenicama krivičnog postupka - kriminalistika, sudska medicina, sudska psihologija, a treće sprečavanjem krivičnih djela kriminalna profilaksa, kurativna pedagogija, penologija. Sintetička shvatanja kriminologiju vide kao sintetičku nauku, sintetsko vezivno tkivo, koja se svodi na enciklopedijsko shvatanje kriminaliteta. Nju su postavili Nićeforo i Feri.

1. Pojam kriminologije prema shvatanju većeg broja autora Najčešća podjela je na kriminalnu fenomenologiju, kriminalnu profilaksu prevenciju i suzbijanje raznih devijantnih oblika ponašanja. Kriminalna fenomenologija - simptomatologija, bavi se dinamikom i strukturom delikata kao i njihovom rasprostranjenošću, dok oblasti kriminalne etiologije pripadaju pitanja faktora i uzročnosti koje su usmjerene prvenstveno ka ličnosti delinkventa, odnosno njen predmet.

2. Predmet kriminologije Predmet proučavanja kriminologije je delinkventna ličnost ili sam delikt ili i jedno i drugo. Prva shvatanja o predmetu kriminologije potiču od italijanskog kriminologa Lombroza koji je smatrao da je osnovno pitanje nauke zločinac, a ne njegovo djelo. Drugo, pravno i sociološko stanovište polazi od toga da je predmet kriminologije zločin. Ovo shvatanje potiče od poznatog francuskog istraživača i sociologa Emila Dirkema, kod kog se naučno kriminološka istraživanja kreću u dva pravca: posmatranje unutrašnjeg stanja ličnosti i ispoljavanje slobodne ili prinudne volje, koja je uslovljena socijalnom okolinom.

Tako se ličnost delinkventa, kao predmet kriminologije, može posmatrati sa dva aspekta: kako se njegovo unutrašnje stanje manifestuje u socijalnoj sredini i na drugoj strani, kako se socijalna sredina odražava na njegova unutrašnja svojstva, naučno rečeno, “subjektivni odraz objektivne stvarnosti, što je odraz socijalnog stanja društva na ličnost delinkventa”. Tako neki autori zastupaju stanovište, da su predmet izučavanja kriminologije kriminološki faktori, odnosno uzroci koji čovjeka dovode do vršenja krivičnih djela.

Predstavnici ovih shvatanja su: Feri, Hurvit, Pinatel i drugi. Neki autori polaze od toga da je predmet kriminologije zločin, ali kao istorijska kategorija - Gabriel Tarde i dr Garofalo zastupa princip da kriminologija novijeg učenja poznaje tri elementa: zločin, zločinca i sredstva represije.

2. Predmet kriminologije u najopštijem smislu promatranja je kriminalitet kao individualni čin, odnosno društveni čin delinkvencije, njegovi uzroci i pojavni oblici. To podrazumijeva da je predmet kriminologije: s jedne strane, skup individualnih pojava, što znači skup delikata koje je počinio pojedinac, a sa druge strane to je patološka socijalna pojava koja je zakonom zabranjena, to je skup individualnih akata socijalne nediscipline sankcionisana kao krivično djelo.

3. Kriminalitet i njegova svojstva Kriminalitet (lat. criminalitas) – krivičnost, zločinost; vladanje pojedinca, cijelog jednog naroda ili pojedinih klasa društva s obzirom na vrstu ili obim vršenja krivičnih djela. Kriminalitet predstavlja destruktivno-devijantnu društvenu pojavu u smislu vršenja krivičnih djela, prestupa i prekršaja od strane pojedinih osoba, grupa, organizacija, a u novije vrijeme i pravnih osoba.

3. Kriminalitet i njegova svojstva Naučno posmatrano - postoji uže i šire određenje pojma kriminaliteta. Prema užem, pravnom shvatanju, kriminalitet predstavlja samo radnje koje predstavljaju krivična djela. Prema širem, sociloškom shvatanju, riječ je o djelima koja obuhvataju sve protivpravne kažnjive radnje, pored krivičnih djela, tu su i prekršaji i prestupi i njihovi unutrašnji međusobni odnosi.

3. Kriminalitet i njegova svojstva U krivičnopravnoj literaturi preovlađuje uži pristup jer se smatra da ukoliko nije krivično djelo, onda nije ni zločin, a to bi značilo da nije ni kriminalitet. Sociološka definicija je u definisanju kriminaliteta šireg pristupa, ona je sadržajnija, ona ne posmatra samo djelo već proučava i učinioca, motive, socijalne uzroke, uslove i posljedice kriminaliteta.

3. Kriminalitet i njegova svojstva Sociološka definicija, kriminalitet definiše kao društvenu pojavu kojim se ugrožavaju osnovne društvene, imovinske i lične vrijednosti. Kriminološka definicija postavlja vezu između pravnih i socioloških tumačenja. Ovu vezu su popunili kriminolozi i kriminološka shvatanja koja polaze od inkriminisanih djela i društvenih uslova. Kriminološke definicije kriminaliteta, možemo odrediti kompilacijom bitnih obilježja pravnog i sociološkog značenja.

Bitna svojstva kriminaliteta su: skup individualnih pojava - masovna pojava; pojava koja ima društveni karakter s obzirom na rasprostranjenost u prostoru i vremenu; to je patološka društvena pojava kojom se krše propisane norme i ugrožavaju vrijednosti; to je istorijska društvena pojava koja je karakteristična za sve periode društva; to je univerzalna pojava koja je svojstvena svim društvima i koja ne poznaje granice, za koju se smatra da će trajati dok civilizacija traje.

4. Podjela kriminologije Različita shvatanja kriminologa, kriminologiju dijele na: kriminalnu etiologiju (uzroci, uslovi i odnosi koji dovode do pojave kriminalnog ponašanja); kriminalnu fenomenologiju i kriminalnu profilaksu. Između ostalih, prisutna je podjela na: opštu i kliničku kriminologiju. Smatra se da ova podjela potiče od francuskog kriminologa Žana Pinatela. Klinička kriminologija je prilično rasprostranjena, i nju zastupa i Lombrozova, odnosno italijanska antropološka škola.

4. 1. Kriminalna etiologija proučava uzroke faktore, i povod kriminalnog ponašanja koja su usmjerena prvenstveno ka ličnosti delinkvenata. Ona istražuje uzroke ponašanja delinkventa kroz stil njegovog života, u njegovim moralnim i karakternim svojstvima i prirodi veza sa socijalnim kontekstom. Etiološki problemi su centralna teorijska pitanja kriminologije.

4. 2. Kriminalna fenomenologija Područje kriminologije koje se bavi pojavnim oblicima kriminaliteta, odnosno utvrđuje klasifikacionu strukturu, stanje, kretanje i dinamiku kriminalnog ponašanja delinkvenata. Kriminalna fenomenologija opisuje pojedine oblike kriminalnih delikata kao društvenu pojavu, tzv. kriminalna morfologija, način njihovog izvršenja, socijalne uslove života i ponašanje delinkvenata. Ovo područje je veoma široko s obzirom na pojedine oblike kriminaliteta, kao ipsihička i socijalna obilježja delinkvenata. Fenomenologija proučava delinkvente i po polu, uzrastu, inteligenciji, obrazovanju, socijalnoj i drugoj pripadnosti.

4. 3. Kriminalna profilaksa Naučna kriminološka disciplina koja proučava uspješnost preventivnih mjera u suzbijanju i sprečavanju kriminaliteta. Prevencija predstavlja značajnu društvenu mjeru i reakciju na uklanjanju uzroka koji dovode do asocijalne, antisocijalne i delinkventne aktivnosti. Upravo zbog toga ona se bavi pitanjima uspejšnosti socijalizacije ličnosti, vaspitnih mjera i obrazovnog sistema. Takođe se bavi funkcionalnošću mjera socijalnih sistema i institucija, socijalne i zdravstvene zaštite bračnih i porodičnih savjetovališta itd.