Podstawy Psychologii Klinicznej wybrane elementy Bernadetta Izydorczyk wykad
Podstawy Psychologii Klinicznej – wybrane elementy Bernadetta Izydorczyk (wykład dla osób nie będących psychologami)
Plan treści wykładu n n n n Psychologia kliniczna jako dziedzina badań i praktyki Orientacje i teorie (orientacja patogenetyczna i salutogenetyczna) Pojęcie normy i zdrowia Psychologia kliniczna i psychopatologia – wzajemne zależności (pojęcie zaburzenia zachowania, dysfunkcji psychicznej i nienormalności) Diagnoza psychologiczna – czym jest, czemu służy? Diagnoza psychologiczna - diagnoza lekarska –diagnoza do psychoterapii Patologia emocji i procesów poznawczych – elementy diagnozy i badania neuropsychologicznego Kliniczne i psychometryczne metody psychologicznego pomiaru diagnozowanych obszarów (osobowość, intelekt i procesy poznawcze)
Źródła rozwoju psychologii klinicznej n n n n Nurt kliniczny Lightnera Witmera(1867 -19561) – 1986 rok -Uniwersytet Pensylwania w Filadelfii – powstanie psychologii klinicznej pierwsza klinika psychologiczna (psychologia empiryczna w praktyce) założenie pisma „Psychological Clinic”(1907) (psychologia kliniczna to nauka stosowana – ściśle związana z medycyną, socjologią i pedagogiką) definicja metody klinicznej i jej podobieństwa do case study (podejście skoncentrowane na indywidualnym badaniu jednostki w normie i patologii) Eksperyment kliniczny Termin kliniczny – oznacza metodę postępowania psychologa a nie miejsce jego pracy
Źródła rozwoju psychologii klinicznej n n Nurt teoretyczny (Z. Freud) – podstawy psychoanalizy (wiedza o zaburzeniach psychicznych i psychosomatycznych, zaburzeniach rozwoju człowieka o ich diagnozie i ich psychoterapii) Nurt badań empirycznych –patopsychologia eksperymentalna (stosowanie metod eksperymentalnych w diagnozie zaburzeń psychicznych -laboratoria w szpitalach psychiatrycznych: E. Kraepelin, Bechtieriew, Korsakow, Zeigarnik)
Obszar i przedmiot zainteresowań n n n Dziedzina badań i praktyki psychologicznej, zajmuje się opisem i wyjaśnianiem zdrowych i zaburzonych form zachowań, funkcji psychicznych, somatycznych osób, grup i społeczności określaniem przyczyn zdrowia i zaburzeń wyjaśnianiem ich biopsychospołecznych mechanizmów wypełnianiem zadań praktycznych (diagnoza zdrowia i/lub zaburzeń w celu zastosowania psychologicznych form pomocy) ustalaniem zasad badania naukowego
Orientacje: patogenetyczna i salutogenetyczna n n n Patogenetyczna Nastawione na poszukiwanie przyczyn i uwarunkowań zaburzeń (czynników , patogenetycznych: biologicznych, psychologicznych isocjokultorowych) Teoria etioepigenezy T. Bilikiewicza( 3 warstwy procesu patogenetycznego : Itrwałe podłoże dziedzicznokonstytucjonalne, II- cz. uszkadzające OUN III – nakłądające się cechy zespołów psychopatologicznych Model salutogenetyczna (Antonovsky) Nawiązuje do transakcyjnej teorii stresu Lazarusa n Normalny stan funkcjonowania= dynamiczny stan równowagi (osoba nieustannie spotyka się z bodźcami , na które reaguje i do których się dostraja, aby zachować dynamiczną równowagę procesów życiowych na optymalnym poziomie
Orientacja salutogenezy zdrowie n n Stresory są wszechobecne - istotna rola wżyciu człowieka Zdrowie – proces stałego reagowania na wymagania , w celu zachowania lub przywracania pewnego poziomu organizacji (=dynamiczny stan zewnętrznej i wewnętrznej) Zdrowie – stan opisywany na kontinuum - różne poziomy zdrowia : stan pełnego zdrowia fizycz. psych. Społecznego (=pełny dobrostan) - Stan głębokiej choroby (zagrażającej życiu). Pomiędzy nimi dynamiczne stany pośrednie względnego zdrowia lub choroby. Poziom zdrowia to miejsce na wymiarze HE- DE (spostrzegane wymagania -stresory, zasoby i wzorce zachowań w określonym kontekście)
Poziom zdrowia – kryteria oceny n n Zasoby odpornościowe (właściwości osoby: typ OUN, układ immunologiczny, sprawność umysłowa, ruchowa, właściwości psychiczne : struktura osobowości, poczucie tożsamości, sprawstwa, inteligencja, wiedza itp. , cechy biologiczne : genetyczne, konstytucjonalne, cechy środowiska : społeczne, kulturowe (ważna rola więzi i wsparcia społecznego) Stresory (wymagania, gdzie brak zautomatyzowanych reakcji adaptacyjnych) – rodzą one stan napięcia Poczucie koherencji – ogólne nastawienie orientacyjne -wyrażające trwałe i dynamiczne przekonanie o przewidywalności i racjonalności świata i własnego położenia życiowego. Składniki : poczucie zrozumiałości napływających informacji, zaradności w sprostaniu wymogom, poczucia sensowności życia Zachowania prozdrowotne w stylu życia -
Psychologia kliniczna i psychopatologia – wzajemnie zależności pojęcie zaburzenia zachowania, dysfunkcji psychicznej i nienormalności)
Czym jest norma ? Co oznacza „człowiek odchylony od normy”? 1. ” Norma” (łac. )- miarka, coś wyznaczającego granice. ” Człowiek normalny” to taki, który mieści się w jakiś granicach i różni się od tych ludzi, którzy są poza nimi (są „odmienni”). Granice są „jakieś”, nie mogą być jaśniej określone. NIE MA OSTREJ GRANICY MIĘDZY NORMĄ A PATOLOGIĄ. 2. Modele rozumienia normy (biomedyczny, statystyczny, kulturowy, teoretyczny).
Model biomedyczny „Nienormalność „– choroba analogiczna do chorób somatycznych. Dominująca rola diagnozy zaburzenia, ego etiopatogenezy, stanowi początek leczenia 2. Nienormalność - skupia się nad tym, czego brakuje Choroba= zaburzenie (uwzględnienie obok biomedycznych, somatycznych implikacji również czynników psychicznych). 3. Diagnoza nozologiczna (biomedyczna) grec. ” nosos ”’choroba, przypisanie zaburzenia jednostce (pacjentowi)- sklasyfikowanego wg. ICD 10, DSM IV. Klasyfikacja symptomatologiczna (neutralna w sprawie teorii, opisuje szczegółowo objawy, grupując je w zespoły np. ICD 10). 4. Psychopatologia medyczna – poszukuje etiologii zaburzeń psychicznych - pyta o przyczyny zachowań patologicznych (odbiegających od normy), definiuje objawy psychopatologiczne i określa sposoby leczenia.
Modele psychologiczne 1. Model statystyczny –ilościowy (odwołujący się do pojęcia rozkładu normalnego) 2. Model kulturowy- odwołujący się do pojęcia tego co przeciętne w danej grupie, kulturze społecznej. 3. Model teoretyczny- odwołuje się do podstaw i zgodności z wzorcem - teorią , odnosi się też do indywidualnej sytuacji pacjenta. 4. Modele normalności w psychologii -dwa sposoby myślenia o człowieku (H. Sęk): -realistyczno-adaptacyjny (opiera się na aktualnych teoriach naukowych: homeostaza, przystosowanie biologiczne, społeczne, teorie regulacji), -postulatywny (opiera się na idealnych wyobrażeniach o tym, jaki powinien być człowiek).
Objaw psychopatologiczny w normie i patologii - kryteria różnicujące - poziom nasilenia, - częstotliwość występowania, - oryginalność i specyficzność, - nasilenie doświadczanego cierpienia, bólu powodującego dysfunkcję w różnych sferach życia jednostki (działanie, aktywność zawodowa, osobista, relacje emocjonalne i społeczne) Zaburzone zachowanie (A. Lewicki) , dysfunkcja psychiczna – brak normy (nie zaspakaja potrzeb indywidualnych jednostki i/lub nie spełnia podstawowych regulacji w relacjiach społecznych
Pomoc psychologiczna gdy brak normy zastosowanie wiedzy teoretycznej dotyczącej zaburzeń psychicznych i zachowania w praktycznych działaniach zmierzających do uczynienia ludzi odchylonych od normy tzw. ”normalnymi= zdrowymi”). Sprowadzić do „normy”= wyleczyć, usunąć dysfunkcjonalne objawy chorobowe, poprawić funkcjonowanie biopsychospołeczne jednostki = pomoc psychologiczna: interwencja w kryzysie, poradnictwo , rehabilitacja, psychoterapia, psychoprofilaktyka).
Diagnoza psychologiczna a psychopatologia Psychopatologia psychologiczna –poszukuje odpowiedzi na całokształt pytań dotyczących czynników wyznaczających zachowania w ogóle, nie tylko zachowań odbiegających od normy i zaburzeń psychicznych. Klasyfikacje psychologiczne - dotyczące etiologii zaburzeń zachowania – dominuje model polietiologiczny (wieloprzyczynowy): w ocenie i obserwacji ważny jest układ zachowań a nie jedno wyabstrahowany zachowanie, jak też znalezienie zasadniczej etiologii zaburzenia.
Diagnoza psychologiczna n n n n Obowiązują zasady prowadzenia badania naukowego (hipotezy – naukowe testowanie z zastosowaniem metod klinicznych i psychometrycznych – przyjęcie najbardziej wiarygodnej hipotezy (wniosków z badania) Etapy diagnozy 1. Przygotowanie do badania psychologicznego (zasady etyczne – zgoda osoby na badanie, kompetencje prowadzącego badanie) 2. Przeprowadzenie badania psychologicznego – zachowanie zasad etycznych , właściwy (ilościowo i jakościowo) dobór metod 3. Sporządzenie diagnozy na piśmie (procedura) - Diagnoza pozytywna - Diagnoza negatywna - Główne wskazania i plan terapii
Diagnoza psychologiczna a diagnoza lekarska n n n n Diagnoza nozologiczna (diagnoza psychiatryczna) – kategoryzacja jednostek chorobowych - wskazuje rodzaj zaburzenia pacjenta, ujęty w obowiązującej medycznej klasyfikacji chorób (ICD 10, DSM IV) – jako zespoły objawów. Łączenie symptomów w syndromy odpowiadające poszczególnym jednostkom zaburzeń psychicznych wynika z zaobserwowanego klinicznego współwystępowania tych symptomów, lecz nie daje podstawy do orzekania o ich wspólnej genezie czy współzależności Diagnoza psychologiczna : -symptomatologii (obszarów problemowych i zgłaszanych przez osobę trudności – nie tylko objawów chorobowych) -uwarunkowań psychologicznych mechanizmów dysfunkcji (związków przyczynowo-skutkowych) - tzw. zasobów (diagnoza psychologicznych mechanizmów zaradczych – radzenia sobie ze stresem, mechanizmów obronnych) Diagnoza nozologiczna – psychologiczna a diagnoza do psychoterapii
Diagnoza psychiatryczna n n Umiejętność posługiwania się przez psychoterapeutę nazewnictwem psychiatrycznym Udokumentowanie przebiegu leczenia , współpraca w ramach wielowymiarowych procedur oddziaływania na pacjenta ze specjalistami innych niż psychoterapia form pomocy, prowadzenie badań naukowych i korzystanie z dorobku innych badaczy oraz publikowanie wyników własnej pracy wymagają posługiwania się przy opisie zaburzeń psychicznych uniwersalnym językiem, wspólnym dla przedstawicieli różnych podejść psychoterapeutycznych i różnych zawodów, związanych z ich leczeniem
Diagnoza psychologiczna i psychologiczna teoria psychopatologii n n n Ważna dla procesu psychoterapii Charakteryzuje zaburzenie przez odwoływanie się do jego psychicznych mechanizmów Rozpoznanie przejawianego przez pacjenta zaburzenia - dla psychoterapeuty wskazanie co do obszarów nieprawidłowego funkcjonowania czy okresu życia, z jakim trudności pacjenta są szczególnie powiązane Nie dostarcza w pełni przesłanek do zaplanowania w wystarczającym stopniu pracy psychoterapeutycznej Zastosowanie testów psychologicznych w diagnozie zaburzeń w psychoterapii – ograniczone korzyści diagnostyczne, ale statystyczne oszacowanie natężenia określonych cech - dostarcza informacji o typowości, stopniu podobieństwa funkcjonowania osoby badanej
Diagnoza zaburzeń z perspektywy podejścia eklektycznego w psychoterapii n n n Zadanie - dostosowanie celów i metod postępowania do potrzeb i możliwości pacjenta (Gilliand, James, Roberts, Bosman , 1984) Kluczowym zadaniem psychoterapeuty jest wybór sposobu leczenia – ściśle powiązany z diagnozą - oparcie diagnozy na kilku pojęciach z zakresu psychologii ogólnej, rozwojowej, osobowości i społecznej, które wydają się być szczególnie związane ze zdrowiem psychicznym i dobrym przystosowaniem. Precyzyjne rozpoznanie specyficznych trudności pacjenta - brak jest powszechnie akceptowanej, uniwersalnej metateorii umysłu konieczność indywidualnego rozwiązywania problemu - brak jednoznacznych wskazówek, jak przeprowadzić proces diagnostyczny - odwoływanie do podejść w jakich pracują
Prawidłowo zaplanowane postępowanie diagnostyczne n n Jest dostosowane do możliwości pacjenta, nie zakłóca sojuszu terapeutycznego i może wzmacniać motywację do leczenia Umiejętnie prowadzony wywiad kliniczny, badanie testowe mogą posiadać wpływ leczący Odpowiadanie na pytania dotyczącymi własnego życia i relacji z ważnymi ludźmi , określanie własnych preferencji w testach, wykonywanie zadań odwołujących się do odczuć i fantazji pozwala pacjentowi zobaczyć i doświadczyć siebie inaczej niż dotychczas Odsłanianie się tego nowego obrazu własnej osoby budzi nadzieję na rozwiązanie problemów, zachęca do zmiany i wzmaga motywację do podjęcia psychoterapii
n n Występujące u pacjenta zniechęcenie do psychoterapeuty czy psychoterapii w związku z procedurą diagnostyczną , świadczy o tym, że została ona źle przeprowadzona (źle dobrano techniki, nieumiejętnie podano je pacjentowi, nie wyjaśniono ich sensu). Diagnoza psychologiczna dla psychoterapii - wykorzystuje klasyfikację psychiatryczną zaburzeń - znaczenie ma rozróżnienie kategorii diagnostycznych : nerwic, psychoz i zaburzeń osobowości. Rozróżnienie to opiera się na wyodrębnieniu odmiennych w tych zaburzeniach nieprawidłowości w zakresie struktury psychicznej Zaburzenia te wymagają zastosowania specyficznych form kontaktu oraz takich procedur terapeutycznych, które ze względu na tematykę , tempo i cele pracy będą odpowiednie do osiągniętego poziomu dojrzałości mechanizmów obrony i integracji psychicznej Diagnoza i kwalifikacja pacjentów do leczenia przeprowadzana być powinna przede wszystkim na podstawie specjalistycznie ukierunkowanego wywiadu klinicznego, testów np. MMPI, Rorschacha itp, specjalistycznych konsultacji
Typologia zaburzeń z perspektywy tzw. psychologii pozytywnej (skoncentrowanej na dobrostanie człowieka) n n Pomoc psychologiczna - polega na wzmacnianiu i rozwijaniu tych aspektów osobowości, które umożliwiają skuteczne radzenie sobie i stanowią zabezpieczenie przed nieprawidłowym reagowaniem na stres (Seligmann 2002) Podstawa psychologicznej diagnozy - tzw. kompletny model zdrowia psychicznego (Keyes, Lopez, 2002), opisujący funkcjonowanie psychiczne na dwóch ortogonalnych wymiarach: dobrostanu i psychopatologii
n n n Stan psychiczny osoby - charakteryzowany przez przypisanie go do określonego punktu jednego z czterech obszarów, istniejących w przestrzeni, stworzonej przez oba wymiary: Pełne zdrowie psychiczne (wysoki poziom dobrostanu, niski poziom psychopatologii) Niepełne zdrowie psychiczne (niski poziom dobrostanu, niski poziom psychopatologii) Niepełne zaburzenie psychiczne (wysoki poziom dobrostanu, wysoki poziom psychopatologii) Pełne zaburzenie psychiczne (niski poziom dobrostanu, wysoki pozom psychopatologii W miarę uzyskiwania nowych informacji o pacjencie i zachodzenia zmian w jego stanie psychicznym , przypisywane mu ulokowanie w przestrzeni opisującej zdrowie psychiczne zmienia się
Proces „etykietowania ” w diagnozie n n n Nadmierna koncentracja na symptomach z pominięciem wskazania na genezę zaburzeń powoduje, że zachowanie pacjenta zaczyna być przez niego i jego bliskich , jak i osoby leczące spostrzegane i oceniane przez pryzmat wiedzy o jego objawach. Skutkiem tego jest: a) wszystko co myśli, czuje i robi pacjent traktowane jest jako należące (wynikające) do choroby. Wszystko co się z nim dziej z chwilą rozpoznania choroby może być uznane za charakterystyczne dla tej formy zaburzeń i jego objaw (np. zwykła sprzeczka zostanie zdefiniowana jako „nadmierna agresywność), b) etykieta ma moc wyzwalania dalszych zaburzeń w funkcjonowaniu pacjenta. Nazwanie choroby oznacza zidentyfikowanie syndromu objawów, którego zwykle niewielką część przejawia aktualnie pacjent. On sam i osoby bliskie mu znające rozpoznanie oczekują więc pojawienia się kolejnych symptomów należących do syndromu oraz przebiegu choroby zgodnego z jej kliniczną definicją. Zjawisko opisane psychologii poznawczej jako tendencja do konfirmacji – wszyscy starają się nieświadomie, aby potwierdziły się oczekiwania zgodnie z diagnozą kliniczną (nozologiczną).
Diagnoza psychologiczna rodzaje, zasady sporządzania i metody pomiaru Diagnoza neuropsychologiczna – psychopatologia procesów poznawczych Diagnoza psychologiczna osób chorych psychicznie i somatycznie Diagnoza psychologiczna dzieci i młodzieży
Diagnoza nueropsychologiczna umysł a psychika – podstawowe rodzaje diagnozowanych dysfunkcji mózgowych i narzędzia ich pomiaru
Neuropsychologia kliniczna – przedmiot badań n n Podstawowe pytanie : czy i w jaki sposób na podstawie zaburzeń zachowania można wnioskować o ich mózgowym podłożu (wskaźniki behawioralne a uszkodzenie mózgu) Koncepcje na temat mózgowej organizacji procesów psychicznych wyznaczane są przez sposób odpowiedzi na trzy pytania: gdzie, jak, co
Ujęcie statyczne – neuroanatomiczne - pytanie gdzie ? n n n Jakie struktury mózgu są uszkodzone w przypadku wystąpienia objawu ? Objaw –to rozpad czynności psychicznej – lokalizacja zaburzonej czynności w uszkodzonym obszarze mózgu Koncepcja psychomorfolgiczna (lokalizacyjna) – mózg funkcjonuje jako mozaika ośrodków neuroanatomicznych –pełniących odmienne i swoiste funkcje; objaw to behawioralny wskaźnik informujący o lokalizacji uszkodzenia OUN
Ujęcie strukturalnofunkcjonalne –pytanie jak i co? n n n Odwołanie do struktury (podstawa aktywności neuronalnej, ukształtowanej na bazie czynników genetycznych, wrodzonych) i jednocześnie uznanie dynamicznego charakteru procesów psychicznych („jak? ”) i analizy objawu (problem „co? ”) Teoria dynamicznych układów funkcjonalnych (DUF) – A. R. Łuria (założenia) Złożone czynności psychiczne (spostrzeganie, zapamiętywanie, mowa , myślenie) – cechuje zmienność organizacji psychologicznej i neurobiologicznej – nie mogą być zlokalizowane w wyodrębnionych obszarach mózgu w sposób statyczny
n n n Mózgową organizację złożonych czynności psychicznych można opisać w kategoriach aktywności współpracujących ze sobą układów funkcjonalnych , zlokalizowanych w różnych strukturach. Każdy obszar reguluje wybrany etap czynności, a ich integracja zapewnia prawidłowy przebieg procesów (systemy mózgowe regulujące procesy językowe, pamięciowe, percepcyjne, emocjonalne, kontroli zachowania) Zasady aktywności układów funkcjonalnych – z perspektywy mózgu triadowego (integracja trzech systemów neuronalnych (pień mózgu , układ limbiczny, kora mózgowa i – odmienne role w regulacji procesów psychicznych ) Zasady organizacji anatomicznej i funkcjonalnej w/w systemów mózgowych poznaje się poprzez analizę psychologicznej struktury objawów oraz analizę korelacyjną (wg. zasady podwójnej dysocjacji)
Zasada podwójnej dysocjacji (H. L. Teuber) n n Podstawowa strategia wnioskowania dotycząca mózgowego podłoża formy zaburzenia w analizie korelacyjnej Uszkodzenie obszaru „Z” wywołuje objawy „A”, podczas gdy przy uszkodzeniach obszaru ”X” obecne są objawy ”B” a inwersja zaburzeń nie jest możliwa (tj. objaw „B” nie wystąpi w dysfunkcjach obszaru „Z”, a objaw „A” w uszkodzeniach obszaru ”X”)
Współczesne modele wyjaśniające przedmiot neuropsychologii n n n Rozwój technik badania mózgu - czynnościowe metody neuroobrazowania) – zróżnicowanie zaburzeń strukturalnych tkanki mózgowej i dysfunkcji (zaburzenia funkcjonalne –bez uszkodzeń struktury OUN) Neuropsychologia poznawcza ( modułowa organizacja procesów psychicznych (opis związku pomiędzy stanem mózgu a przebiegiem procesów psychicznych) Mózg –jako sieć dynamicznych połączeń, kształtowanych w ciągu życia przez uwarunkowania środowiskowe (zjawisko adaptacji i dezadaptacji)
Mechanizmy adaptacji i dezadaptacji w uszkodzeniach i dysfunkcjach mózgu n n Adaptacyjne – ukierunkowane na przystosowanie mózgu do nowych warunków funkcjonowania – mechanizmy naprawcze (kompensacyjne) Plastyczność neuronalna (zdolność mózgu do ciągłych zmian jego funkcji ) n Dezintegracyjne – reakcja szokowa mózgu na fakt uszkodzenia- diaschiza blokująca aktywność obszarów mózgu leżących w różnej odległości od miejsca uszkodzenia, martwica neuronów, stany zapalne obszarów pierwotnie nieuszkodzonych, zmiany metabolizmu –wzmożenie aktywności systemów obronnych –nadmierna produkcja kortyzolu (tzw. hormonu stresu)
Mechanizmy samonaprawcze (kompensacyjne) n n n Obniżają aktywność zmian dezintegracyjnych Rozpoczynają proces zdrowienia mózgu i remisję objawów behawioralnych Proces synaptogenezy (na poziomie uszkodzonych neuronów działa mechanizm regeneracji połączeń, wytworzenie nowych, umozliwiających przesyłanie informacji) oraz przejęcie funkcji przez połączenia zachowane (reorganizacja) Ustępujący proces diaschizy daje czas na adaptację mózgu do działania w warunkach przeciążeń (reorganizacja zachowanych rezerw) Funkcje mózgowe powiązane są z działaniem wielu kompensacyjne mechanizmów : - strukturalna i funkcjonalna reorganizacja procesów zaburzonych, regulowanych przez inne niż przed uszkodzeniem systemy mózgowe
- Wykorzystanie systemów rezerwowych (funkcjonalna redundancja mózgu) - Ponowne uczenie się zaburzonych czynności n Mechanizm substytucji – ta sama czynność może być regulowana przez odmienne systemy neuronalne (efekt końcowy – niezmienny) n n Zasoby mózgowe określają indywidualne sposoby (możliwości i ograniczenia) ponownej reintegracji sieci neuronalnych i remisji zaburzonych czynności Wysoki poziom z. mózg. - czynnik ochronny – przeciwdziała deficytom i ogranicza głebokość zaburzeń Niski poziom z. mózg. – przyspiesza progresję objawów Poziom zasobów określają predyspozycje genetyczne, czynniki wrodzone, doświadczenia życiowe
Charakterystyka zaburzeń neuropsychologicznych (wybrane elementy) Objawy globalnej reakcji mózgu na czynniki patogenne Specyficzne zespoły neuropsychologicznych zaburzeń
Objawy ogólnomózgowe n Związane z procesami dezintegracji i kompensacji mózgowej – obecne we wszystkich przypadkach uszkodzeń, dysfunkcji mózgu (objawy ostrej fazy i objawy tła –w odległych stadiach)
Objawy ogólnomózgowe n n n faza ostra Ilościowe i jakościowe zaburzenia świadomości (utrata przytomności, splątanie świadomości) Zaburzenia koncentracji i giętkości uwagi, Osłabienie procesów pamięciowych i uczenia się, Patologiczna męczliwość, Zaburzenia dynamiki procesów emocjonalnych (drażliwość , wybuchy) n n Faza tzw. tła (przewlekła) Modyfikują obraz kliniczny zaburzeń zlokalizowanych – np. . kilka lat po wystąpieniu urazu mechanicznego – mogą uaktywniać się podobne symptomy
Specyficzne zespoły neuropsychologicznych zaburzeń funkcji percepcyjnych i poznawczych Zespoły agnozji, zaburzenia mowy (afazje, semantyczne, syntaktyczne, pragmatyczne, intonacji), demencja, zaburzenia osobowości i emocji
n Zespoły agnozji - selektywne trudności w percepcji bodźców o różnych modalnościach przy uszkodzeniu określonych obszarów mózgowych (agnozja literowa –płat potyliczny lewej półkuli, prozopagnozja –niemożność identyfikacji znanych twarzy, w tym swojej w lustrze - obustronnie płat potyliczny i ciemieniowy) n Zaburzenia mowy (afazja) - dezintegracja systemu językowego (okolice bruzd centralnych lewej półkuli) – różne konfiguracje w zależności od kryteriów: Kryteria kliniczne : afazja ruchowa (dysfunkcja ekspresji werbalnej), afazja czuciowa (dysfunkcja rozumienia wypowiedzi) Kryteria mechanizmów neuronalnych: Afazja korowa i podkorowe zaburzenia mowy o typie afazji n Zaburzenia semantyczne (trudności w rozumieniu znaczenia słów) n n Zaburzenia syntaktyczne - trudności w formułowaniu zdań – styl telegraficzny)
n n n Pragmatyczne zaburzenia mowy (pragnozja) – trudności w porozumiewaniu się przy zachowanych kompetencjach językowych i braku objawów afazji - uszkodzenie prawej półkuli). Trudności w w formułowaniu spójnych narracji – zaburzona sprawność selekcji informacji (istotne - nieistotne) –przewlekłość i niespójność wypowiedzi, zagubienie głównego wątku przekazu Zaburzenia intonacji (aprozodia emocjonalna) – zaburzenia w wyrażaniu stosunku do przekazywanych treści (dysfunkcja prawej półkuli) Demencja (otępienie) – narastająca deterioracja aktywności psychicznej na bazie progresywnych zmian w mózgu na poziomach: - molekularnym (choroba Alzheimera) - procesów metabolicznych (choroba Parkinsona –niedobór dopaminy) - makrostruktur( zanik -redukacja obszarów mózgowych)
n n n n Demencja prowadzi do globalnej i nieodwracalnej dezorganizacji pamięci, myślenia, mowy, uwagi, kontroli zachowania Przebieg choroby – zróżnicowany : objawy osiowe (dominują zaburzenia poznawcze lub ruchowe) etapy chorobowe (powolna progresja z fazami stabilizacji objawów lub „rzuty” objawów lokalizacja początku zmian w mózgu (zmiany korowe, podkorowe, korowopodkorowe) czynniki etiologiczne (samoistne zmiany zwyrodnieniowe –ch. Alzheimera, Parkinsona, urazy – encefalopatia bokserska, infekcje – demencja AIDS, patologia naczyniowa – demencja wielozawałowa) Otępienie właściwe - późne stadia rozwoju –deterioracja wszystkich procesów psychicznych i dezintegracja osobowości, rozpad nawyków i wszystkich podstawowych życiowych umiejętności Czas pojawiania się demencji – późny wiek, ale też i w młodości i dorosłości (choroba Huntingtona, Creutzfelda -Jacoba, SM)
Demencja - AIDS n n Trzecie (ostatnie )stadium zakażenia HIV – zmiany zwyrodnieniowe mózgu Deficyty poznawcze : zaburzenia uwagi, pamięci operacyjnej, abstrakcyjnego myślenia, spowolnienie tempa procesów umysłowych n Apatia, alienacja społeczna n Trudności ruchowe n Faza końcowa - mutyzm, porażenie- niedowład kończyn, ogólne wyniszczenie organizmu
Zaburzenia osobowości i emocji –podłoże neuronalne n n n I. Anozodiaforia - nieadekwatny stosunek emocjonalny niewiedza o własnym stanie i chorobie (obojętność, ignorowanie i beztroska wobec realnych ograniczeń w związku z poznawczymi deficytami; może współwystępować z anozognozją (ślepotą psychiczną impercepcją) tj. niewiedzą racjonalną (aktywne zaprzeczanie zaburzeniom i deklaracje o stanie zdrowia) Asymetria półkulowa w zakresie regulacji procesów emocjonalnych : racjonalne dysfunkcje okolic ciemieniowych w prawej półkuli mózgowej dysfunkcje okolic ciemieniowych w lewej półkuli mózgowej – tzw. reakcja katastroficzna (stany lękowe, wybuchy płaczu, obniżenie nastroju)
n n n II. Uszkodzenia układu limbicznego - Zespół Kluvera – Bucy’ego – obustronne uszkodzenie ciała migdałowatego – brak reakcji obronnej na zagrażające bodźce (np. bólowe), wilczy głód, zaburzenia popędu seksualnego (masturbacje), zanik strachu, odhamowanie z euforią; Zespół gałki bladej – objawy ”bezruchu” psychicznego, Zespól jądra ogoniastego – rozhamowanie i niepokój III. Czołowe zaburzenia osobowości –(Zespół Phinesa Gage’a) – uszkodzenie części nadoczodołowych płatów czołowych mózgu dysfunkcje tożsamości, zanik uczuciowości, niemożność oceny emocjonalnej informacji i dostosowanych do zmieniającej się sytuacji reakcji, brak empatii, wybuchy emocjonalne, anhedonia IV. Dysocjacja wiedzy jawnej i ukrytej – regulacja mózgowa w zaburzeniach neuropsychologicznych. Struktura objawów kształtuje się na podłożu utrudnionej świadomej kontroli nad procesami nieuświadamianymi, a efektem jest niemożność świadomego rozeznania wybranych aspektów rzeczywistości
n n n Pacjent mając niepełną wiedzę - próbuje racjonalizować niespójne informacje – tworzy system błędnych wyjaśnień. Natomiast prawidłowo postrzega i ocenia inne aspekty rzeczywistości Widzenie mimo ślepoty („nie wiem, że widzę”) – znaczne ubytki w polu widzenia i funkcjonalna ślepota (pacjent nie rozpoznaje świadomie żadnego bodźca – ale spostrzeganie nieuświadamiane jest zachowane np. określają czy obiekt się porusza, kierunek ruchu, prędkość, różnicują kolory. Są przekonani, że nic nie widzą , a tylko zgadują Uszkodzenie kory prążkowanej w korze potylicznej- zakłócenia aktywności świadomego systemu przetwarzania informacji wzrokowych Nieświadome widzenie –regulowane jest przez odrębny system mózgowy (połączenia podkorowe) Amnezja – dezintegracja procesów pamięciowych – mogą być zachowane nieuświadamiane zapamiętywanie i przypominanie (pacjent może uczyć się w sposób niezamierzony nawyków ruchowych, ale jednocześnie pamięta zdarzeń i sytuacji , w których nabywał nawyków) tzw. zjawisko kryptomnezji, ”nie wiem, że pamiętam”)
n n n Nieuświadamiane uczenie się związane jest z funkcjonowaniem zwojów podstawy (niezależnym od zaburzeń hipokampa – regulującego świadome zapamietywanie, przypominanie i rozpoznawanie). Pacjenci ci mogą się uczyć pomimo zaburzeń świadomych procesów pamięci. Zespół pomijania stronnego – brak świadmości istnienia przestrzeni osobniczej i pozaosobniczej po stronie przeciwległej do uszkodzonej półkuli (rysowanie połowy rysunku, pisanie po jednej stronie kartki, zaniedbywanie jednej połowy ciała podczas codziennych czynności samoobsługowych) – uszkodzenie obszarów ciemnieniowo skroniowych prawej półkuli Somatoparafrenia – urojenia i błędne racjonalizacje na temat pomijanej części ciała, nawet przekonania o wrogości ruchów ręki wobec jej właściciela – tzw. zespół obcej ręki
Diagnoza neuropsychologiczna n n n Ocena związku między stanem mózgu a stanem procesów psychicznych Diagnoza funkcjonalna - analiza struktury objawów i ich dynamiki w przebiegu schorzenia mózgowego Diagnoza ekologiczna - analiza powiązań między klinicznym obrazem zmian neuropsychologicznych a funkcjonowaniem pacjenta w środowisku społecznym (jak radzi sobie z rozwiązywaniem problemów życiowych w związku z ograniczeniami poznawczymi, ruchowymi, percepcyjnymi)
Psychologiczne narzędzia pomiaru n n Diagnoza inteligencji (test Wechslera, Ravena, werbalne i niewerbalne skale do badania inteligencji dla dzieci: Columbia, Leithera) Diagnoza wybranych funkcji poznawczych (próby A. łurii, próby Łuckiego, próba zegara, mapy, figura Reya), triada organiczna (L. Bender, Graham -Kendall, A. Benton)
Diagnoza osób chorych somatycznie Wybrane elementy
n n Diagnoza czynników psychologicznych w etiopatogenezie i przebiegu choroby psychosomatycznej w celu ustalenia rodzaju terapii oraz strategii radzenia sobie z chorobą a) osobowościowe czynniki b) analiza następstw choroby dla struktury osobowości Diagnoza ta ma na celu zidentyfikowanie doświadczeń życiowych pacjenta i jego struktury osobowości
n n Diagnoza objawowa - rodzaj zaburzenia i nasilenie objawów chorobowych ukierunkowują decyzję o modelu psychoterapii (pacjent z tendencjami samobójczymi, lękowy, depresyjny i ocena konieczności leczenia farmakologicznego, hospitalizacji) Diagnoza zasobów pacjenta umożliwiających wykształcenie nowych umiejętności (czynniki ekonomiczne, pozycja społeczna, wiek, płeć)
Diagnoza procesów poznawczych n n Możliwości intelektualne w kierunku poszukiwania i przyswajania niezbędnych informacji potrzebnych do funkcjonowania z chorobą i do walki z nią Możliwości nauczenia się procedur związanych z leczeniem i wyznaczania realistycznych celów (pacjent musi często przeorganizować z powodu choroby swoje życie, aby nie utracić satysfakcji z niego w związku z chorobą) Ocena postrzegania i poznawczej reakcji na własna chorobę u pacjenta i zróżnicowanie tego z wpływem samej choroby i znalezienia się w roli pacjenta na zniekształcenia myślenia o chorobie, procesie leczenia itp Ocena zmian w postrzeganiu własnego ciała (wraz z wystąpieniem objawów pacjent uwrażliwia się zwykle na sygnały płynące z ciała i ma tendencję do lękowego ich interpretowania (choroby przewlekłe, nowotworowe, zagrożone ryzykiem nawrotów)
Diagnoza emocji n n n Ocena możliwości w zakresie sposobu wyrażania własnych emocji i kontroli nad nimi Ocena czy walka z chorobą przekracza możliwości( emocjonalne, ekonomiczne, społeczne) pacjenta uaktywnienie stanów psychopatologicznych Ocena stanu emocjonalnego w związku z fazą choroby przewlekłej (wraz z upływem czasu chorowania zmieniają się emocje, które temu towarzyszą (największe znaczenie mają momenty przełomowe tzw. nagłe pogorszenia albo poprawy). Ocena nasilenia lęku: przed śmiercią, przed przyszłością, przed nowymi myślami itp.
Diagnoza możliwości społecznych n n n Ocena możliwości w zakresie sposobu wyrażania własnych emocji i kontroli nad nimi Ocena czy walka z chorobą przekracza możliwości( emocjonalne, ekonomiczne, społeczne) pacjenta uaktywnienie stanów psychopatologicznych Ocena stanu emocjonalnego w związku z fazą choroby przewlekłej (wraz z upływem czasu chorowania zmieniają się emocje, które temu towarzyszą (największe znaczenie mają momenty przełomowe tzw. nagłe pogorszenia albo poprawy). Ocena nasilenia lęku: przed śmiercią, przed przyszłością, przed nowymi myślami itp.
n n Biorąc pod uwagę poznawczą i emocjonalną sprawność pacjenta warunkującą poziom jego zdolności w zakresie przyswajania informacji i adekwatnego reagowania na nie, akceptacji sytuacji - uwzględnia się raczej emocjonalne wspieranie w procesie przystosowania do choroby, pomoc w adaptacji do nowej, trudnej sytuacji, do środowiska „Korekcja psychologiczna ”-psychokorekcja – zespół czynności podejmowanych dla gruntownego poprawienia położenia życiowego
Ocena jakości życia- wskaźniki n n n Wskaźniki subiektywne: -dobre samopoczucie (aktywność, energia, żywotność, ) -stan fizyczny (dolegliwości, zdolność do wysiłku, ruchliwość) - stan psychiczny (nastroje, samoocena) -funkcje umysłowe (percepcja, rozumienie, zapamiętywanie) - wykonywanie pracy (wydolność, wydajność) -społeczne uczestnictwo (zainteresowania, kontakty, aktywność) - satysfakcja z życia (zadowolenie z pracy, sytuacji ekonomicznej, układu rodzinnego, związków z innymi ludźmi) Wskaźniki obiektywne: -stan zdrowia (wyniki badań i testów) -status społeczno ekonomiczny (zatrudnienie, dochody, mieszkanie, autorytet, uznanie).
Diagnoza psychologiczna dla osób chorych psychicznie 1. Diagnoza objawowa (rodzaju psychologicznych trudności) – rodzaj doświadczanej subiektywnie i obiektywnie trudności , zachowania, problemu psychologicznego 2. Diagnoza struktury osobowości : mechanizmów psychologicznych –obronnych, diagnoza uwarunkowań zaburzonych zachowań (dysfunkcji) i objawów : procesy poznawcze, emocje, zasoby w nawiązywaniu relacji społecznych , diagnoza zasobów 3. Wskazania do terapii i wstępny plan terapeutyczny
- Slides: 59