Podstawy farmakologii oglnej KATARZYNA KORZENIOWSKA ZAKAD FARMAKOLOGII KLINICZNEJ

Podstawy farmakologii ogólnej KATARZYNA KORZENIOWSKA ZAKŁAD FARMAKOLOGII KLINICZNEJ UMP

FARMAKOLOGIA z grec. farmakon – lek, logos nauka Ø ogólna Ø doświadczalna Ø szczegółowa Ø kliniczna

FARMAKOLOGIA SZCZEGÓŁOWA nauka o: Ø właściwościach, Ø działaniu, Ø zastosowaniu poszczególnych leków

FARMAKOLOGIA DOŚWIADCZALNA Ø nauka o właściwościach, działaniu leków Ø obiektem badań są zwierzęta laboratoryjne

FARMAKOLOGIA KLINICZNA Ø nauka o właściwościach, działaniu leków Ø działanie leku bada się na człowieku

FARMAKOLOGIA Ø nauka o działaniu różnych związków chemicznych i substancji biologicznie czynnych na organizm Ø w zakresie medycznym oprócz działania terapeutycznego farmakologia obejmuje również działania niepożądane i toksyczne, interakcje między różnymi lekami, zasady prowadzenia badań przedklinicznych i klinicznych, ekonomikę farmakologiczną Ø dziedzina interdyscyplinarna

LEK Ø każda substancja, niezależnie od pochodzenia ( naturalnego/ syntetycznego ), wprowadzana do organizmu w celu osiągnięcia pożądanego efektu terapeutycznego, lub w celu zapobiegania chorobie, podawana w ściśle określonej dawce. Ø substancja chemiczną, która reaguje z żywym ustrojem, zmieniając jego czynność tak, że zmiany te mogą być wykorzystane do zapobiegania chorobom lub ich leczenia Ø surowiec farmaceutyczny, substancja chemiczna lub ich mieszanina, które mają postać nadającą się do bezpośredniego użycia w terapii Ø to substancja lub mieszanina substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierząt lub podawana w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne

POWSTAWANIE LEKU Ø synteza nowego związku Ø badania przedkliniczne (in vitro i na zwierzętach) Ø badania kliniczne ( 0, I, III fazy ) Ø rejestracja nowego leku Ø badania porejestracyjne ( IV faza )

BADANIE KLINICZNE każde badanie prowadzone z udziałem ludzi w celu wykrycia/potwierdzenia klinicznych i farmakologicznych (w tym farmakodynamicznych) skutków działania jednego produktu albo wielu badanych produktów leczniczych lub w celu zidentyfikowania ich działań niepożądanych, lub śledzenia ich wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania mając na względzie ich bezpieczeństwo i skuteczność.

RODZAJE DAWEK LEKÓW Ø lecznicza – ilość leku przeciętnie stosowana w celu uzyskania efektu leczniczego Ø maksymalna – największa dawka lecznicza nie wywołująca działania szkodliwego; jest ona zwykle przynajmniej 2 -3 razy większa od dawki leczniczej Ø toksyczna – najmniejsza ilość leku wywołująca zatrucie Ø śmiertelna – najmniejsza ilość leku wywołująca zgon

WSKAŹNIK LECZNICZY Ø określa bezpieczeństwo danego leku Ø stosunek dawki wywołującej objawy zatrucia do dawki leczniczej Ø w odniesieniu do niektórych leków o tzw. wąskim marginesie bezpieczeństwa (małym współczynniku terapeutycznym) niezbędne jest monitorowanie dawkowania, tzn. dostosowywanie dawki do zakładanego i pożądanego stężenia we krwi.

RODZAJE DZIAŁANIA LEKÓW Ø przyczynowe ( usunięcie przyczyny choroby) Ø objawowe - allopatyczne - homeopatyczne Ø zastępcze ( substytucyjne)

SUBSTANCJE POMOCNICZE Ø nadają właściwą postać leku Ø decydują o właściwościach fizycznych produktu leczniczego Ø mają wpływ na szybkość uwalniania i wchłaniania substancji leczniczej Ø zwiększają trwałości substancji aktywnej Ø poprawiają wygląd i smak leku Ø pozbawione własnego działania farmakologicznego Ø pochodzenia naturalnego lub syntetyczne

LEK ORYGINALNY ( INNOWACYJNY ) Ø to nowy lek wprowadzony po raz pierwszy na rynek przez określoną firmę pod zastrzeżoną nazwą i chroniony patentem Ø lek taki zostaje dopuszczony do dystrybucji w oparciu o udokumentowaną skuteczność terapeutyczną, bezpieczeństwo stosowania i jakość Ø skuteczność oraz bezpieczeństwo muszą być udowodnione na podstawie pełnego dossier obejmującego wyniki badań chemicznych, biologicznych, farmaceutycznych, farmakologiczno-toksykologicznych oraz, co najważniejsze, wyniki wieloośrodkowych, randomizowanych i kontrolowanych badań klinicznych faz I, II i III

LEK GENERYCZNY ( ODTWÓRCZY ) Ø z definicji lek podobny do występującego już na rynku leku oryginalnego, wyprodukowany przez inną firmę po upływie ochrony patentowej bądź po wygaśnięciu innych praw wyłączności i zarejestrowany pod nową najczęściej własną nazwą Ø lek generyczny z założenia zawiera tę samą ilość tej samej substancji czynnej, posiada tę samą postać farmaceutyczną i drogę podania i jest opracowywany z zamiarem zapewnienia zamienności z referencyjnym lekiem oryginalnym

NAZWY LEKÓW Ø nazwa handlowa - nadawana przez producenta, jest zastrzeżona Ø nazwa międzynarodowa - orientuje o podstawowej budowie chemicznej związku, z którego wywodzi się dany lek, opiera się na elementach etymologicznych nazwy chemicznej, nie jest zastrzeżona, może być dowolnie używana przez każdego producenta Ø nazwy grupowe leków - określają charakter działania leków należących do tej samej grupy niezależnie od ich pochodzenia, budowy chemicznej i właściwości fizykochemicznych, np. leki przeciw bólowe -anelgetica, pobudzające – analeptica, nasenne – hypnotica, uspokajające – sedativa

NAZWY LEKÓW Nazwa międzynarodowa Nazwa grupy leków Nazwa handlowa aciclovir przeciwwirusowy Abbovir, Herpesin, Zovirax paracetamol przeciwbólowy przeciwgorączkowy Apap, Codipar, Panadol sildenafil w zaburzeniach wzwodu Viagra, Maxigra

WYKAZ LEKÓW wykaz A - wykaz substancji bardzo silnie działających Ø Atropini sulfas Ø Noradrenalini wykaz B - wykaz substancji silnie działających Ø Bisacodylum Ø Naproxenum wykaz N - wykaz środków odurzających Ø Heroina Ø Kokaina Ø Morfina Ø Petydyna

Farmakologia nauka o działaniu leków na zdrowe i chore organizmy Farmakokinetyka matematyczna ocena ilościowa procesów kinetycznych, jakim lek podlega w organizmie Farmakodynamika badanie wpływu leku na organizm i poszczególne narządy oraz mechanizm jego działania

MECHANIZMY DZIAŁANIA LEKÓW oparte na : Ø zjawiskach fizycznych Ø reakcjach chemicznych Ø pośrednictwu receptorów

FARMAKOGENETYKA Ø dział nauki z pogranicza farmakologii i genetyki zajmujący się badaniem wpływu pojedynczych genów na reakcję organizmu na podanie określonych leków Ø badania farmakogenetyczne mają istotne znaczenie dla prowadzenia prawidłowej i bezpiecznej farmakoterapii

RYTMY BIOLOGICZNE rytmy egzogenne (zewnątrzpochodne) –sterowane przez czynniki zewnętrzne (warunki oświetlenia, temperatura otoczenia), zanikają po wyeliminowaniu specyficznych czynników środowiska Ø spożywanie posiłków w określonych odstępach czasu Ø sezonowe zmiany składu diety Ø regularna aktywność ruchowa rytmy endogenne (wewnątrzpochodne)–sterowane wewnętrznym „zegarem biologicznym”, powstają pod wpływem bodźców płynących z samego organizmu, ich charakterystyka jest cechą przekazywaną genetycznie Ø aktywność elektryczna neuronów Ø rytm pracy serca Ø oddychanie Ø cykl miesiączkowy

RYTM OKOŁODOBOWY Ø zsynchronizowany ze zmianami czynników środowiskowych Ø w przybliżeniu 24 -godzinny Ø nie zanika po odizolowaniu organizmu od periodycznych zmian w środowisku ►endogenny Ø rytmy swobodnie biegnące: rytmy ultradialne – okres krótszy niż 24 h rytmy infradialne – okres dłuższy niż 24 h Ø dotyczy większości procesów w organizmie: stężenia hormonów ciśnienia tętniczego diurezy temperatury ciała

CHRONOFARMAKOLOGIA BIORYTMY W DZIAŁANIU LEKÓW Rytmy dobowe – największe znaczenie u ludzi Wykazano je w odniesieniu do: Ø temperatury ciała Ø częstości skurczów serca Ø ciśnienie tętnicze krwi Ø czynności płuc i nerek Ø stężenie neuroprzekaźników, hormonów, enzymów, elektrolitów, glukozy Ø niektórych chorób

DZIAŁANIE LEKÓW A RYTM DOBOWY • leki znieczulające miejscowo i przeciwbólowe: rano lub w nocy – słabsze działanie, dłuższe działanie wczesnym popołudniem (wydzielanie endogennych endorfin) • glikokortykosteroidy – zmniejszenie działań niepożądanych dostosowując ich podawanie do rytmu dnia (kortyzol) – stężenia maks. rano 6 -9 godz. (rano i w południe) • leki przeciwastmatyczne – napady dychawicy oskrzelowej w nocy - wieczorem większe dawki • leki przeciwhistaminowe (anty-H 2) – podawać tylko jeden raz wieczorem (choroba wrzodowa)

INTERAKCJA Ø wpływ jednego leku na końcowy efekt działania drugiego równocześnie stosowanego leku. Ø jeden z leków może: - wzmagać lub osłabiać działanie innego leku - skracać lub przedłużać czas działania

NIEPOŻĄDANE DZIAŁANIA LEKÓW każde niekorzystne i niezamierzone działanie produktu leczniczego Pojęcie to obejmuje więc wiele sytuacji występowania ndl: Ø gdy stosuje się lek zgodnie ze wskazaniami i w zalecanej dawce Ø gdy stosuje się lek we wskazaniach innych od tych, które zawarte są w ulotce, czyli informacji dla pacjenta, Ø gdy nadużywa się leku Ø gdy stosuje się lek w celach pozamedycznych Ø gdy przedawkuje się lek – świadomie lub nieświadomie Ø w wyniku popełnienia błędu w stosowaniu leku

NIEPOŻĄDANE DZIAŁANIA LEKÓW Liczne ustawy i rozporządzenia wskazują, że w systemie zbierania danych o powikłaniach polekowych powinny oprócz producentów środków farmaceutycznych uczestniczyć osoby wykonujące zawody medyczne – lekarze medycyny, lekarze stomatologii, lekarze weterynarii, farmaceuci, pielęgniarki, położne i ratownicy medyczni. pacjent

NIEPOŻĄDANE DZIAŁANIA LEKÓW Przepisy prawne określają, że osoby, na które nałożony jest obowiązek prawny przekazywania danych o niepożądanych działaniach leków powinny dokonać zgłoszenia przypadku bez zbędnej zwłoki i nie później niż w ciągu 15 dni od powzięcia o niej informacji – jeżeli przypadek dotyczy ciężkich powikłań i nie później niż w ciągu 90 dni gdy reakcje pacjenta na stosowany lek nie były oceniona jako ciężka.

NIEPOŻĄDANE DZIAŁANIA LEKÓW Ciężkim niepożądanym działaniem produktu leczniczego jest działanie, które bez względu na zastosowaną dawkę produktu leczniczego powoduje: Ø zgon pacjenta Ø zagrożenie życia Ø konieczność hospitalizacji lub jej przedłużenie Ø trwały lub znaczny uszczerbek na zdrowiu Ø inne działanie produktu leczniczego, które lekarz według swojego Stanu wiedzy uzna za ciężkie Ø choroba, wada wrodzona lub uszkodzenie płodu