Podstawowe pojcia i definicje z dziedziny chorb zakanych

Podstawowe pojęcia i definicje z dziedziny chorób zakaźnych Dr hab. n med. Ewa Majda-Stanisławska

Choroba zakaźna = choroba zaraźliwa choroby, które zostały wywołane przez biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia się stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego;

Choroby szczególnie niebezpieczne i wysoce zakaźne Choroba zakaźna łatwo rozprzestrzeniająca się, o wysokiej śmiertelności, powodująca szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego i wymagająca specjalnych metod zwalczania, Przykłady: cholera, dżuma, ospa prawdziwa, wirusowe gorączki krwotoczne;

Choroba zakaźna – historyczne postulaty Kocha � Od człowieka z objawami chorobowymi musi być wyizolowany czynnik zakaźny � Ten sam czynnik, podany następnemu człowiekowi wywoła identyczne objawy chorobowe

Czynnik chorobotwórczy � Każdy organizm, który po wniknięciu do innego ustroju wywołuje w nim stan chorobowy Pasożyt Organizm, który żyje na lub w innym organizmie czerpiąc z tego korzyści lecz nie dając nic w zamian

Zjadliwość - wirulencja � Zdolność czynnika chorobotwórczego do spowodowania ciężkiej choroby

Czynniki zakaźne � Bakterie � Wirusy � Pierwotniaki � Grzyby chorobotwórcze � Pasożyty � Priony

Czynnik alarmowy biologiczny czynnik chorobotwórczy o szczególnej zjadliwości lub oporności PRZYKŁADY : Staphylococcus aureus szczepy MRSA Klebsiella pneumoniae szczepy ESBL

Czynnik etiologiczny � Mikroorganizm, który jest przyczyną choroby zakaźnej i wywołuje jej objawy poprzez: ◦ Bezpośredni rozwój (rozmnażanie, replikację) �Miejscowy �Rozsiew do różnych narządów ◦ Działanie czynników wytwarzanych przez drobnoustroje �Jady bakteryjne �Egzotoksyny �Endotoksyny ◦ Odpowiedź immunologiczną ◦ Działanie alergizujące

Okresy choroby zakaźnej � Wylęgania � Objawów � Okres (inkubacji) prodromalnych pełnoobjawowy – objawy patognomoniczne, kolejność pojawiania się i czas trwania objawów) � Okres zdrowienia (rekonwalescencji)

Kolejność pojawiania się objawów klinicznych w chorobie zakaźnej

Klasyfikacja drobnoustrojów w zależności od zdolności do wywołania objawów choroby � Patogeny pierwotne (zawsze chorobotwórcze) � Bakterie oportunistyczne � Flora fizjologiczna

Nosicielstwo czynnika zakaźnego � Stan, w którym człowiek wykazuje obecność patogenów na błonach śluzowych i skórze i sam nie rozwija objawów choroby zakaźnej, ale może być źródłem zakażenia dla osób podatnych ze swojego otoczenia Kucharka Mary Mallon, 53 zachorowania, 3 zgony

Sposób przenoszenia się czynnika zakaźnego � Kontakt bezpośredni od człowieka do człowieka (kichanie, kaszel, pocałunki) � Od zwierzęcia (dzikiego, domowego) choroby odzwierzęce � Zakażenia wertykalne (od matki do płodu w czasie ciąży lub porodu) � Kontakt pośredni (zakażone przedmioty) � Żywność, woda � Wektory –patogen przenoszony przez owady, zakażenie przy ukłuciu

Przenosiciele (wektory) Kontakt bezpośredni

Droga kropelkowa Choroby odzwierzęce

Zapobieganie Skuteczność metody

Drogi przenoszenia choroby zakaźnej przez kontakt bezpośredni � Połykanie (droga pokarmowa) ◦ HAV, polio, salmonellozy � Inhalacje (droga wziewna) ◦ Grypa, ospa wietrzna, odra � Wszczepienie skórę) (inokulacja przez uszkodzoną ◦ Wprowadzenie krwi produktów krwiopochodnych lub materiału biologicznego na niejałowych narzędziach: HIV, HBV, HCV ◦ Pokąsanie przez zwierzęta: wścieklizna � Przez kontakt seksualny

Izolacja odosobnienie osoby lub grupy osób chorych na chorobę zakaźną albo osoby lub grupy osób podejrzanych o chorobę zakaźną, w celu uniemożliwienia przeniesienia biologicznego czynnika chorobotwórczego na inne osoby;

Kwarantanna - odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych; Quaranta giorni– włoskie czterdzieści dni. Na rycinie statek kwaratannowy Rhin, na którym przybysze do Dubrownika spędzali 40 dni w obawie przed zawleczeniem czarnej śmierci do miasta

Ustawa Ministra Zdrowia RP z dnia 5 grudnia 2008 r. O zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi) (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2008 r. )

Choroby kwarantannowe w Polsce oraz czas trwania kwarantanny � 5 dni - w przypadku cholery, � 6 dni - w przypadku dżumy płucnej, � 21 dni - w przypadku ospy prawdziwej, � 21 dni - w przypadku wirusowych gorączek krwotocznych, � 10 dni - w przypadku zespołu ostrej niewydolności oddechowej (SARS) licząc od ostatniego dnia styczności.

Obowiązkowi hospitalizacji podlegają chorzy lub podejrzani o zachorowanie na: � � � � błonicę, cholerę, dur brzuszny, dury rzekome A, B, C, dur wysypkowy (w tym choroba Brill-Zinssera), dżumę, grypę H 7 i H 5, nagminne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenia wiotkie, w tym zespół Guillain-Barré, ospę prawdziwą, zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS), tularemię, wąglik, wściekliznę, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, wirusowe gorączki krwotoczne, w tym żółtą gorączkę.

Art. 36. 1. Wobec osoby, która nie poddaje się obowiązkowi szczepienia, badaniom sanitarno-epidemiologicznym, zabiegom sanitarnym, kwarantannie lub izolacji, a u której podejrzewa się lub rozpoznano chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób, może być zastosowany środek przymusu bezpośredniego polegający na przytrzymywaniu, unieruchomieniu lub przymusowym podaniu leków.

Choroba endemiczna � Gr. Endemeo – jestem w domu � Występowanie choroby zakaźnej na ograniczonym terenie. Przypadki zachorowań są zwykle pojedyncze, ale powtarzające się

Epidemia, choroba epidemiczna, choroba nagminna � Gr. Epidemia – choroba � Rozprzestrzenianie się choroby zakaźnej na stosunkowo dużym terenie i obejmujące znaczną populację Szkielety w masowym grobie z lat 1720 -1721 w Martiques we Francji wykazały w badaniach molekularnych obecność Yersinia pestis (Pałeczka dżumy). Epidemia czarnej śmierci panowała w Europie w latach 1347 -1750

Szerzenie się epidemii – czarna śmierć

Pandemia gr. pan – cały, demos - lud � Epidemia określonej choroby zakaźnej w populacji ludzkiej obejmująca jeden lub kilka kontynentów albo całą kulę ziemską � Epidemie i pandemie historycznie zagrażające ludzkości ◦ Czarna śmierć (dżuma dymienicza) ◦ Poty angielskie (? ? ) ◦ Czarna ospa (ospa prawdziwa postać krwotoczna) ◦ Cholera ◦ Dur brzuszny ◦ SARS (2002 – 2003) ◦ Gorączka krwotoczna Ebola (1976 – nadal) ◦ Grypa 1918, 1968, 2009(? )

Odporność gromadna � sytuacja, w której szczepienie części członków populacji zapewnia wymierną ochronę przed zachorowaniem osobom, które są podatne na chorobę zakaźną, a nie były szczepione

Udowodniony mechanizm odporności gromadnej, szczepionki: � Pneumokokowa � Menigokokowa � Rotawirusowa życia dla dzieci 6 tyg – 5 lat dla niemowląt dla dzieci do 6 miesiąca

� Zjawisko odporności gromadnej udowodniono dla szczepień masowych przeciwko krztuścowi, odrze, błonicy, śwince, polio (szczepionką IPV), różyczce, błonicy, ospie prawdziwej. � Efekty populacyjne szczepień masowych pojawiają się wówczas, gdy stan uodpornienia populacji przekroczy poziom odporności gromadnej. � Początkowym zjawiskiem jest eliminacja choroby zakaźnej z określonego regionu świata. � Całkowite zwalczenie choroby zakaźnej na całym świecie z niewystępowaniem wywołującego ją patogenu w organizmach ludzkich, zwierzęcych i innych elementach środowiska nazywane jest eradykacją (wykorzenieniem).

Strategia kokonu � Jeśli nie można zaszczepić dziecka lub dorosłego (np. ciężarnej, osoby z zaburzeniami odporności), warto zaszczepić osoby z najbliższego otoczenia, czyli rodziców, rodzeństwo, opiekunów.

Liczba przypadków odry na świecie w latach 1980 - 2004