Podobiestwa i rnice systemw emerytalnych dla rolnikw i

Podobieństwa i różnice systemów emerytalnych dla rolników i osób prowadzących pozarolniczą działalność Dorota Dzienisiuk 15. 6. 2011 1

OSOBY PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ ROLNICZĄ (ROLNICY) + DOMOWNICY n Ustawa z dnia 20 grudnia n 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z późn. zm. n n KRUS 1 574 394 ubezpieczonych n (2008) Ubezpieczenie emerytalno n -rentowe POZAROLNICZĄ + WSPÓŁPRACUJĄCY Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm ZUS 1 200 ubezpieczonych (2008) Ubezpieczenie emerytalne 2

n n n n System, do którego te osoby należą Zakres przedmiotowy ubezpieczeń Zakres podmiotowy ubezpieczeń Okres ubezpieczenia Składki na ubezpieczenia społeczne Przesłanki prawa do emerytury Wysokość emerytury Realizacja uprawnień emerytalnych 3

GWARANCJE PAŃSTWA Art. 76 ust. 3 u. u. s. r. n Państwo gwarantuje wypłatę świadczeń finansowanych z funduszu emerytalnorentowego Art. 2 ust. 3 u. s. n Wypłacalność świadczeń z ubezpieczeń społecznych gwarantowana jest przez Państwo 4

PODLEGANIE UBEZPIECZENIU OBOWIĄZKOWO u. u. s. r. 1) 2) 3) 4) Ubezpieczeniu emerytalnorentowemu podlega z mocy ustawy: rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny; domownik rolnika, o którym mowa w pkt 1; osoba pobierająca rentę strukturalną; małżonek osoby, z pkt 3, jeżeli renta strukturalna wypłacana jest ze zwiększeniem na tego małżonka. u. s. Obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu podlegają: osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są: 5) osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi, 5

DZIAŁALNOŚĆ - DEFINICJA ROLNIK osoba fizyczna pełnoletnia, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium RP, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia OSOBA PROWADZĄCA POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ 1) na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, 2) twórca i artysta, 3) w zakresie wolnego zawodu 4) wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej; 5) osoba prowadzącą niepubliczną szkołę 6

Zasada „realności tytułu ubezpieczenia” – potrzeba domniemań prawnych 1) 2) 3) 4) Przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu domniemywa się, że (art. 38): właściciel gruntów zaliczonych do użytków rolnych lub dzierżawca takich gruntów, jeżeli dzierżawa jest zarejestrowana w ewidencji gruntów i budynków, prowadzi działalność rolniczą na tych gruntach; podatnik podatku rolnego lub podatku od dochodu z działów specjalnych prowadzi działalność rolniczą w rozmiarze wynikającym z zakresu opodatkowania; jeżeli własność lub dzierżawa gruntów, przysługuje kilku osobom lub jeżeli obowiązek podatkowy ciąży na kilku osobach - każda z tych osób uczestniczy w prowadzeniu działalności rolniczej; osoba bliska rolnikowi, spełniająca warunki, stale pracuje w gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy - jeżeli okoliczność ta została stwierdzona zgodnym oświadczeniem rolnika i tej osoby. Ocena, czy działalność gospodarcza rzeczywiście jest wykonywana … należy do sfery ustaleń faktycznych. Istnienie wpisu do ewidencji nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, jednakże wpis ten prowadzi do domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, jest traktowana jako prowadząca taką działalność. W konsekwencji domniemywa się, że skoro nie nastąpiło wykreślenie działalności gospodarczej z ewidencji, to działalność ta była faktycznie prowadzona i w związku z tym istniał obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2010 r. , I UK 240/09, LEX nr 585723 7

„OSOBY WSPÓŁDZIAŁAJĄCE” DOMOWNIK osoba bliska rolnikowi, która: a) ukończyła 16 lat, b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie, c) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy; OSOBA WSPÓŁPRACUJĄCA małżonek, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodzice, macocha i ojczym oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego Jeżeli pracownik spełnia kryteria dla osób współpracujących -dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca 8

PODLEGANIE UBEZPIECZENIU DOBROWOLNIE u. u. s. r. Na wniosek obejmuje się: 1) innego rolnika lub domownika, ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie w pełnym zakresie, wniosek o objęcie go ubezpieczeniem emerytalno-rentowym; 2) osoba, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty, jeżeli podlegała ubezpieczeniu przez co najmniej 12 lat i 6 mies. ; 3) osobę pobierającą rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową u. s. zbieg tytułów zbieg z pobieraniem świadczeń 9

OKRES UBEZPIECZENIA ROLNICY n podleganie ubezpieczeniu OSOBY PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ POZAROLNICZĄ od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej 10

SKŁADKI NA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE n n n Podmiot opłacający Finansowanie składek Wysokość składek Terminy opłacania składek Zabezpieczenie płatności i egzekucja Wpływ opłacania składek na prawo do świadczeń

SKŁADKA – FINANSOWANIE ROLNIK n za każdego ubezpieczonego opłaca rolnik (działalność na rachunek kilku osób – obowiązek solidarny) OSOBA PROWADZĄCA POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ n n Płatnik składek - ubezpieczony zobowiązany do opłacenia składek na własne ubezpieczenia społeczne (art. 4 pkt 2 lit. d u. s. ) finansują w całości, z własnych środków, sami ubezpieczeni (art. 16 ust. 4 pkt 1) n osób współpracujących - w całości z własnych środków osoba prowadząca pozarolniczą działalność (art. 16 ust. 5 a) 12

SKŁADKA - WYSOKOŚĆ OSOBA PROWADZĄCA ROLNIK n 10 % emerytury podstawowej (miesięcznej najniższej emerytury, określonej w przepisach emerytalnych!) POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ n n n stopa procentowa, jednakowa dla wszystkich ubezpieczonych (19, 52%)+ podstawa wymiaru: zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego … na dany rok kalendarzowy. ¨ n Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku. ZUS nie jest uprawniony do kwestionowania zadeklarowanej kwoty, jeżeli mieści się ona w granicach określonych ustawą uchwała składu 7 sędziów SN z 21 kwietnia 2010 r. (sygn. akt II UZP 1/10, OSNP 2010/21 -22/267) 13

SKŁADKA – MODYFIKACJE WYSOKOŚCI ROLNIK n n Rolnik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą – dwukrotność W zależności od powierzchni obszarów użytków rolnych w gospodarstwie zwiększenie OSOBA PROWADZĄCA POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ n w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej : zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia ¨ Nie dotyczy osób, które: 1) prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy prowadziły pozarolniczą działalność; 2) działalność na rzecz byłego pracodawcy, 14

WPŁYW OPŁACENIA SKŁADKI NA ŚWIADCZENIA n - n n Na koncie ubezpieczonego ewidencjonuje się informacje o zwaloryzowanej wysokości składek na ubezpieczenie emerytalne (wyj. : ofe + subkonto) 2) wpłaconych – w przypadku ubezpieczonych będących płatnikami składek oraz osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność 15

PRAWO DO EMERYTURY ROLNIK n n n OSOBA PROWADZĄCA POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ wiek emerytalny (60/65) okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu: 25 lat (możliwość zaliczania okresów innego rodzaju) n Emerytura z urzędu dla osób pobierających renty rolnicze z tytułu niezdolności do pracy, które osiągnęły wiek 60/65 n n wiek emerytalny (60/65) ubezpieczenie (art. 24 u. e. r. ) Emerytura z urzędu dla osób pobierających renty z tytułu niezdolności do pracy, które osiągnęły wiek uprawniający 16 do emerytury (60/65)

WCZEŚNIEJSZA EMERYTURA ROLNIK n wcześniejsza emerytura: wiek (55, 60); ¨ okres podlegania ubezpieczeniu emerytalnorentowemu: co najmniej 30 lat (wywłaszczenie: 12 lat i 6 miesięcy); ¨ zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej ¨ OSOBA PROWADZĄCA POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ n n Brak emerytur pomostowych ¨ Z wyjątkiem: ubezpieczonych z tytułu działalności twórczej lub artystycznej tancerzy zawodowych, wykonujących prace związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym 17

WYSOKOŚĆ EMERYTURY u. u. s. r. n Część składkowa: u. e. r. FUS n 1 % emerytury podstawowej (najniższej) za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu n Część uzupełniająca: 95 % emerytury podstawowej (liczba lat przyjęta do ustalenia części składkowej, mniejsza od 20; przy każdym pełnym roku od 20 lat część uzupełniającą zmniejsza się o 0, 5 % emerytury podstawowej) ¨ nie mniej niż 85 % emerytury podstawowej ¨ n n n Wskaźnik wymiaru Najniższa emerytura Dodatki n Emerytura z FUS: kwota zewidencjonowana na koncie ubezpieczonego i średnie dalsze trwanie życia Emerytura kapitałowa: kwota zewidencjonowana na subkoncie ¨ ofe ¨ n n Najniższa emerytura Dodatki 18

ZAWIESZANIE WYPŁATY EMERYTURY n Przychód: na zasadach określonych w przepisach emerytalnych (nie zawiesza się części składkowej emerytury rolniczej) n Częściowe zawieszenie, jeżeli emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą PRAWA DO EMERYTURY LUB JEJ ZMNIEJSZENIE n Przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, n Kontynuacja działalności: (dla emerytów prowadzących pozarolniczą działalność: przychód - przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne) 19

CZĘŚCIOWE ZAWIESZENIE CZĘŚCI UZUPEŁNIAJĄCEJ EMERYTURY ROLNICZEJ n Wypłata ulega zawieszeniu w całości, jeżeli emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej (wyj. …) ¨ n n zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w połowie, jeżeli emeryt prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury albo renty i nie spełnia warunków …, jeżeli małżonek ten podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy w jednej czwartej, jeżeli: 1) emeryt lub rencista nie zawarł umowy z następcą i nie ma możliwości sprzedaży albo 2) trwają czynności zmierzające do wywłaszczenia 3) nieruchomości są położone w strefie ochronnej lub na innym obszarze specjalnym, n n przez okres jednego roku: na gruntach nabytych w drodze dziedziczenia, zwróconych niezależnie od uprawnionego do czasu osiągnięcia przez 18 lat osobę, której przekazano gospodarstwo rolne w formie aktu notarialnego jako osobie niepełnoletniej 20

WPŁYW DALSZEJ DZIAŁALNOŚCI NA WYSOKOŚĆ EMERYTURY n - n n Emerytury powiększa się o kwotę wynikającą z podzielenia składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu ustalenia prawa do emerytury i zwaloryzowanych przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku danego ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury 21

NAJISTOTNIEJSZE RÓŻNICE ROLNICY OSOBY PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ POZAROLNICZĄ Ubezpieczenie Emerytalno-rentowe Emerytalne Podleganie ubezpieczeniu Działalność + posiadanie gospodarstwa rolnego Działalność Składka Stała, ustawowo określona Zależna od deklaracji (ustawa - minimalna) Prawo do emerytury Wiek emerytalny + okres Wiek emerytalny + podlegania ubezpieczeniu / ubezpieczenie wcześniejsza emerytura Wysokość emerytury Emerytura podstawowa + okres ubezpieczenia Wpłacone składki + II filar Wypłata świadczeń (zawieszenie) Kontynuacja działalności rolniczej + przychód Zależna od deklaracji ubezpieczonego (przychód) Podwyższenie emerytury Brak Wpłacone składki 22

KRYTERIA ROZRÓŻNIANIA /UPODABNIANIA n n n Funkcje systemów (polityka rolna lub gospodarcza, osłona socjalna, ubezpieczenie społeczne) Wysokość składek (powiązanie z przychodem lub prawdopodobieństwem przychodu), wpływ ubezpieczonych na wysokość składek Powiązanie ubezpieczenia i prawa do emerytury lub jej wypłaty z posiadaniem gospodarstwa rolnego / przedsiębiorstwa Zakres ubezpieczenia: rodzina (wpływ jej sytuacji na uprawnienia ubezpieczonego), współpracujący Związek systemu emerytalnego i rentowego Sposób i źródło finansowania świadczeń 23