PLANA ESAS JEOLOJK JEOTEKNK ETTLER erik 1 Blm
PLANA ESAS JEOLOJİK JEOTEKNİK ETÜTLER
İçerik • 1. Bölüm: Ülkemizde jeolojik tehlike ve afetler • 2. Bölüm: Planlama – jeolojik ve jeoteknik etüt ilişkisi • 3. Bölüm: Jeolojik- Jeoteknik Raporlar ile yerbilimsel veriler ve elde edilme yöntemleri • 4. Bölüm: Sonuç ve öneriler
Genel Tanımlar Planlanacak alanda; jeolojik tehlike ve afet riskleri ile yerel zemin koşullarının belirlenerek plana altlık oluşturacak yerleşime uygunluk durumunun ortaya çıkartılması için yapılan yerbilimsel araştırmalar jeolojik- jeoteknik etüt olarak tanımlanmaktadır.
Jeolojik Tehlikeler Jeolojik tehlikeler, yerkürenin doğrudan kendi iç dinamiğinden kaynaklanan olaylar olup, değişik tiplerde izlenir; 1 -Depremler 2 -Heyelanlar 3 -Volkanik Patlamalar 4 -Kaya Düşmeleri 5 -Tsunami 6 -Su baskınları 7 -Çığlar (kaya ve kar çığları) 8 -Tıbbi Jeoloji sorunları. v. d.
Afetler • Depremler , heyelanlar, kaya düşmeleri, su baskınları. aslında her biri gezegenimizin oluşumundan bugüne kadar geçen yaklaşık 5 milyar yıl boyunca tekrarlanan gezegenimize bugünkü çehresini veren, sıradan doğa olaylarıdır. Bu olaylar bizleri etkilemediği sürece dünyadaki dinamik sürecin basit birer parçası olarak kalmış; ekonomik, sosyal vb. zararlara yol açınca AFET adını almıştır. • Genel olarak, ekonomik, sosyal yaşamı kısa sürede alt üst ederek , büyük maddi kayıplara, ölüm ve yaralanmalara yol açan insan faaliyetlerini durduran olaylar AFET olarak tanımlanır.
Ülkemizde Afetler
ÜLKEMİZDE AFET OLAYLARININ YERLEŞİM BİRİMLERİNE ETKİSİ AFET GÖREN YERLEŞİM BİRİMİ SAYISI TOPLAM YERLEŞİM BİRİMİ SAYISINA ORANI (%) HEYELAN 5. 008 14, 08 KAYA DÜŞMESİ 1. 303 3, 66 SU BASKINI 2. 330 6, 55 DEPREM 3. 858 10, 85 DİĞER AFETLER 849 2, 39 ÇIĞ 437 1, 23 13785 38. 76 AFETİN TÜRÜ TOPLAM Türkiye genelinde toplam yerleşim birimi sayısının 35. 570 olduğu dikkate alındığında Ülkemizde her 3 yerleşim biriminden 1 tanesinin, en az bir afet olayından etkilendiği sonucuna ulaşılır.
1. DERECE DEPREM BÖLGESİ % 42 2. DERECE DEPREM BÖLGESİ %24 3. DERECE DEPREM BÖLGESİ %18 4. DERECE DEPREM BÖLGESİ %12 5. DERECE DEPREM BÖLGESİ %4
TÜRKİYE DEPREM HARİTASI
SAYILARLA DEPREM ÜLKE TOPRAKLARININ %96 ‘SI DEPREM TEHDİDİ ALTINDA NÜFUSUN %98 ‘Sİ DEPREM TEHDİDİ ALTINDA ÜLKE TOPRAKLARININ %66 ‘SI M=6. 0 VE DAHA BÜYÜK DEPREM ÜRETECEK DİRİ FAYLAR ÜZERİNDE 56 İLİMİZ NÜFUSU 1 MİLYONU AŞAN 17 İLİMİZ SANAYİ TESİSLERİNİN % 75’İ BARAJLARIN BÜYÜK ÇOĞUNLUĞU DİRİ FAYLAR ÜZERİNDE
SAYILARLA DEPREM TÜRKİYE’DE 1900 -2003 182 HASAR YAPICI DEPREM ORTALAMA 8 AYDA BİR HASAR YAPICI DEPREM 612. 547 KONUT AĞIR HASARLI YA DA YIKILMIŞ HER YIL 5944 KONUT HASAR 965 CAN KAYBI 99. 389 CAN KAYBI GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILANIN % 1 -3 EKONOMİK KAYIP
Ülkemizde Heyelanların yerleşim birimi bazında dağılımı (ABEP)
12 Kasım depremi sonrası Bolu Dağı’nda oluşan heyelan Karayolu, heyelandan dolayı bir süre için kullanılamadı.
1972 Po Shan Road (Hong Kong) Heyelanı -50000 m 3 akma -12 katlı bir binada 67 kişinin yitimi FAKTÖRLER: -600’lik şev ilave kazıyla 700’ye dikleştirilmiş -Aşırı yağış (Foto: Geotechnical Control Office, Hong Kong Government)
Babadağ (Denizli) Denizkonağı (İnebolu-Cide arası) 2005 Kuzulu (Koyulhisar-Sivas) çamur akması
AVCILAR (İstanbul)
KAYA DÜŞMESİNDEN ETKİLENEN YERLEŞİM YERLERİ
TÜRKİYE ÇIĞ RİSK DAĞILIMI (İlçe Bazında)
TÜRKİYE ÇIĞ İSTATİSTİKLERİ (SON DURUM)
Su Baskınları
2. BOLÜM Planlama ile jeolojik- jeoteknik etüt ilişkisi
Planlama ile jeolojik- jeoteknik etüt ilişkisi • Afet zararlarının azaltılması ve yerleşimlerde afet güvenliğinin yükseltilmesi için afet tehlike ve risklerinin belirlenmesi ve arazi kullanım verilerinin imar planlarına yansıtılması gerekmektedir. Bu amaçla hazırlanan ve planlamaya altlık oluşturan jeolojik-jeoteknik etütler, planlanacak alanının jeolojik tehlike ve risklerini araştırarak “Yerleşime Uygunluk Değerlendirmesi” yolu ile plan kararlarını yönlendirmektedir.
Planlamada yeni yaklaşımlar • Ülkemizde, 1999 Marmara depremlerinden sonra afet risklerinin azaltılmasının geleneksel planlama yöntemleri ile çözümlenemediği gerçeği anlaşılmıştır. Bu anlayışın yerine “afete duyarlı planlama ” kavramı; kamu kuruluşları, akademik çevreler ve meslek Odaları tarafından tartışılmaya başlanmıştır.
Afete Duyarlı Planlama • Her tür ve ölçekteki planlamada, doğal afet (jeolojik) tehlike ve risklerini göz önüne alan ve afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılmasını amaçlayan bir planlama yaklaşımı olarak tanımlanabilir. • Afet duyarlı planlama yaklaşımını gerçekleştirmek için yerbilimsel (jeolojikjeoteknik) verilerin planlamaya entegrasyonun sağlanması gerekmektedir.
Yerbilimsel Etüt Raporları • Planlamada kullanılan yerbilimsel etüt raporları, gerek içerdikleri verilerin niteliği, gerekse planlamayı yönlendirici özellikleri bakımından zaman içinde gelişme göstermiştir. “Gözlemsel Jeolojik Etüt Raporları” olarak başlanan bu çalışmalar, zaman içerisinde “İmar Planlarına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporları” ve “mikrobölgeleme Raporları”, olarak gelişmiştir.
JEOLOJİK-JEOTEKNİK RAPORLAR PLAN KADEMESİ ÜST ÖLÇEKLİ PLANLAR PLAN ADI Ülke Planı Bölge Planı Çevre Düzeni Planı Nazım İmar Planı İMAR PLANI Uygulama İmar Planı Kırsal Yerleşme Planı Mevzii İmar Planı JEOLOJİK-JEOTEKNİK VERİ DÜZEYİ /ÖLÇEK Gözlemsel Jeolojik Etütler (1/25000 ve daha küçük) Format-1 İmar Planına Esas Jeolojik. Jeoteknik Etütler(1/5000) Format-1, 3, 4 İmar Planına Esas Jeolojik. Jeoteknik Etütler ve mikrobölgeleme (1/1000) Format-3, 4 İmar Planına Esas Jeolojik. Jeoteknik Etütler (1/1000) Format- 2, 3
Mevzuatımızda Jeolojik- Jeoteknik etütler • (1) Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğünün görevleri şunlardır: • d) Risk yönetimi ve sakınım planlarının yapılmasına ve onaylanmasına ilişkin kuralları belirlemek ve izlemek, plana esas jeolojik ve jeoteknik etütleri yapmak, yaptırmak ve onaylamak. • i)Bütünleşik kıyı alanları yönetimi ve planlaması çalışmaları, kıyı alanlarının düzenlenmesine dair iş ve işlemler ile bu alanlara ilişkin jeolojik ve jeoteknik etütleri yapmak, yaptırmak ve onaylamak, kıyı kenar çizgisini tespit etmek, onaylamak ve tescilini sağlamak.
Yönetmelikler • Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmeliğin 14. Maddesinde plan hazırlama sürecinde; • 3 - Fiziksel yapı • a) Jeolojik durum • b) Akarsular, taşkın alanları • c) İklim • d) Toprak kabiliyeti • e) Tarım alanları, tarımsal arazi kullanımı • f) Sulama alanları • g) Bitki örtüsü • “jeolojik durum” başlığında, verilerinin planlama öncesinde araştırılmasının gerekliliği vurgulanmıştır.
Genelgeler Jeolojik- jeoteknik etütlerin hazırlanması ve onay işlemleri 1 - Raporlar; Mülga Afet İşleri Genel Müdürlüğünün 19. 08. 2008 gün ve 10337 sayılı “Plana Esas Jeolojik-jeoteknik ve Mikrobölgeleme Etütleri Genelgesi” çerçevesinde hazırlanmakta, 2 – Onay işlemleri; Genel Müdürlüğümüzün 28. 09. 2011 tarih ve 102732 (2011/9) çerçevesinde, uygun olmayan alanlar ve ayrıntılı jeoteknik gerektiren alanlar Genel Müdürlüğümüzce, uygun alanlar ve önlemli alanlar ise Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri tarafından yürütülmektedir.
• Valiliğince (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Uyulacak Esaslar: • -644 Sayılı KHK’nın yürürlük tarihinden önce onaylanan Mikrobölgeleme Etüt raporları ile plana esas Jeolojik-Jeoteknik etüt raporlarında: • 1. Uygun alan ve/veya önlemli alan değerlendirmesi yapılan sahalar için hazırlanacak İmar Planı tadilatına esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt raporları, • 2. İlk defa İmara açılacak alanların İmar Planına esas Etüt raporlarından sadece uygun alan ve/veya önlemli alan değerlendirmesi yapılan sahalar için hazırlanacak raporlar • Valiliğince (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) onaylanacaktır.
• -Valiliğince (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) jeoloji mühendisi, jeofizik mühendisi ve önlem projesi içeren raporlarda inşaat mühendisinden teşekkül edecek, üye sayısı tek sayı olacak şekilde belirtilen meslek disiplinlerinden olmak üzere sayı artırılarak bir rapor inceleme komisyonu oluşturulacaktır.
• -Komisyonca uygun görülen raporlar, rapor Müellifi tarafından imzalanmış, Üniversitelerce ve Kamu kurumlarınca hazırlanan raporlar hariç olmak üzere ilgili meslek odalarından alınan Sicil Durum Belgesi eklenmiş 6 takım rapor ile inceleme alanı yerleşime uygunluk haritaları Net. CAD. ve PDF, rapor ve diğer ekleri PDF olacak şekilde kopyalanmış 6 takım CD komisyona teslim edilecektir.
• -Komisyonca uygun görüldükten sonra müellifleri tarafından çoğaltılarak imzalanan raporlar, komisyonca imzalandıktan sonra, İl Müdürü veya Valilik Makamınca onaylanacaktır.
• -Komisyonca uygun olmayan alan (UOA) ve/veya ayrıntılı Jeoteknik etüt gerektiren alan (AJE) değerlendirmesi yapılan sahaları kapsayan raporlar, komisyon gerekçe raporu ile birlikte 15 gün içerisinde, değerlendirme ve onay için Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğüne gönderilecektir.
• -Onaylı raporlardan, kâğıt ve CD ortamında olmak üzere; 15 gün içerisinde, 1 takım Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğüne, 1 takım Afet ve Acil Durum Yönetimi BaĢkanlığına, 1 takım İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğüne, 1’er takım varsa Büyükşehir Belediyesi Başkanlığına ve ilgili ilk kademe belediyesine, 1 takım ilgili Belediyesine/İl Özel İdaresine ve 1 takım rapor müellifine gönderilecektir.
Plan Kademeleri ve Yerbilimsel etüt raporları • • • Deprem bölgeleri ile nüfus kriterleri göz önünde tutularak yerleşim birimleri (A) ve (B) Grubu olarak iki bölüme ayrılmıştır. (A) Grubu Alanlar : Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasında 1. , 2. ve 3. Derece Deprem Bölgesinde kalan ve nüfusu 30. 000 den büyük-eşit olan yerleşim alanlarını, (B) Grubu Alanlar: Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasında 1. , 2. ve 3. Derece Deprem Bölgesinde kalan ve nüfusu 30. 000 den küçük olan yerleşim alanları ile, Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasında 4. ve 5. Derece deprem Bölgesinde kalan yerleşim alanlarını tanımlamaktadır. (A) ve (B) grubu alanlarda yapılacak etüt türleri ise plan türü-ölçeği, muhtemel afet tehlikesi ve muhtemel mühendislik problemleri göz önünde tutularak 4 kategoriye ayrılmıştır. Bu kategoriler ; Format-1: 1/25. 000 -1/250. 000 arası üst ölçekli planlar için Arazi Kullanımına Esas Jeolojik Etüt Raporu, Format-2: 1/1000 -1/5000 ölçekli imar planları için Jeolojik Etüt Raporu Format-3: 1/1000 -1/5000 ölçekli imar planları için Jeolojik - jeoteknik Etüt Raporu Format-4: 1/1000 -1/5000 ölçekli imar planları için Mikrobölgeleme Etüt Raporudur.
3. BÖLÜM JEOLOJİK-JEOTEKNİK RAPORLAR ile YERBİLİMSEL VERİLER ve ELDE EDİLME YÖNTEMLERİ
Gözlemsel Jeolojik Etütler • Bu etütler, planlama yapılacak alandaki afet tehlikelerini, uydu görüntüleri, hava fotoğrafları, uzaktan algılama teknikleri, büro ve arazide yapılan etüt ve araştırmalar sonucunda gözlemsel olarak belirleyen ve alandaki yerel afet tehlikeleri hakkında genel fikir veren ve bölge ile çevre düzeni planlarını yönlendiren çalışmalardır.
Jeolojik-Jeoteknik Etütler • Bu etütler, planlama yapılacak alandaki afet tehlikelerini, 1/1000 – 1/5000 ölçekli haritalar üzerinde gösteren, yerel zemin koşullarını ve yol açabilecekleri tehlikeleri, detaylı jeolojik ve jeoteknik etütler sonucunda belirleyen ve raporları ile uygulama imar planlarını yönlendiren çalışmalardır.
Mikrobölgeleme Etütleri • Bu çalışmalar; afet tehlikelerini coğrafi bilgi sistemleri kullanılarak, 1/5000 ve daha büyük ölçekli haritalar üzerinde gösteren ve özellikle deprem tehlikesi ve risklerinin azaltılabilmesi için topoğrafya ve yerel zemin koşullarının yol açabilecekleri tüm tehlike ve riskleri detaylı jeolojik, jeofizik ve jeoteknik etütler sonucunda belirleyen, kentsel dönüşüm/yenileme planlarını yönlendiren çalışmalardır.
Raporların İçeriği Ø Jeomorfolojik Durum Ø Jeolojik Durum Ø Hidrojeolojik Durum Ø Jeoteknik Çalışmalar Ø Laboratuvar Çalışmaları Ø Arazi deneyleri Ø Jeofizik Çalışmalar Ø Depremsellik Ø Afet Durumu Ø Yerleşime Uygunluk Durumunun Belirlenmesi
Jeomorfolojik İncelemeler • Eğim haritası: – <%3 Düzlük; – %3 -%5 Dalgalı düzlük – %5 -%10 Az eğimli yamaç – %10 -%20 Eğimli yamaç – %20 -%40 Dik yamaç – >%40 Çok dik yamaç • Yönelim (bakı) haritası (Opsiyonel)
EĞİM HARİTASI
BAKI HARİTASI (Ercanoğlu, 2003)
Jeolojik İncelemeler • • • Bölgesel jeoloji Stratigrafi Yapısal jeoloji İnceleme alanının jeolojisi Jeolojik harita ve kesitleri
JEOLOJİ HARİTASI (ODTÜ-MTA, 1999)
JEOLOJİK KESİT (Kanıbir, 2003)
Hidrojeolojik Araştırmalar • Drenaj alanı, drenaj ağı, akış özellikleri (sürekli, mevsimsel) • Taşkın potansiyeli • Kayaçların su taşıma özellikleri • Akifer tipleri • Akiferlerin beslenme alanları • Yeraltısu tablasının konumu, akım yönü • Hidrolik eğim • Kuyu, kaynak dağılımı • Su kimyası vb.
Laboratuvar Çalışmaları • Jeoteknik saha çalışmalarında elde edilen verilerin yanı sıra, mühendislik sınıflaması ve tasarım amacıyla toprak ve kaya zeminlerin, a) indeks özellikleri, b) dayanım, c) permeabilite, ( geçirgenlik) d) deformasyon, e) sıkışabilirlik-konsolidasyon ve f) kırılma dayanımı gibi özelliklerinin tayini için laboratuar deneyleri yapılır.
Jeofizik Çalışmalar • Jeofizik yöntemlerin genel amacı yeryüzünde veya kuyu içersinde yapılan aletsel ölçümlerle yeraltının yapısını ve fiziksel özelliklerini belirlemektir. • Jeofizik çalışmalarda, incelenen konunun ve jeolojik yapının özelliklere bağlı olarak uygun bir yöntem seçilmelidir. Örneğin; sismik ve elektrik yöntemler gibi en az iki yöntemin birlikte kullanılması tercih edilmeli ve gerekiyorsa problemin çözümüne yönelik diğer jeofizik metotlar da kullanılmalıdır. Hedeflenen derinlikler en az 30 metre olmalıdır. • Jeofizik Yöntemler • VIII. 1. Sismik Kırılma • VIII. 2. Sismik Yansıma • VIII. 3. Yüzey Dalgası Yöntemleri • VIII. 4. Mikrotremor • VIII. 5. Jeoradar • VIII. 6. Kuyuiçi Sismiği • VIII. 7. Elektrik Özdirenç • VIII. 8. Diğer jeofizik yöntemler •
Jeoteknik Çalışmalar • Araştırma Çukurları • Sondajlar • Arazi Deneyleri (spt, cpt, plaka yükleme, kanatlı kesici, inklometre) • Jeofizik çalışmalar • Laboratuar çalışmaları • Tüm bu çalışmalardan elde edilen veriler ve hesaplamalarla zemin ve kaya türlerinin jeoteknik özellikleri ortaya çıkartılır.
Sismotektonik (Depremsellik) – Faylar (normal, ters, doğrultu atımlı, bindirme) – Tarihsel ve aletsel dönemdeki depremlerin büyüklükleri ve odak derinlikleri, – Sismik kaynakların belirlenmesi – Palosismolojik çalışmalar – Deprem tehlike analizleri
Diğer Afetler • Kütle hareketleri: – Heyelanlar (şev duraysızlıkları) – kaya düşmesi – Çığ düşmesi • Taşkın ve Su baskını • Diğer afetler
Yerleşime Uygunluk Değerlendirmesi • Yerleşime uygun alanlar • Önlemli alanlar • Ayrıntılı jeoteknik etüd gerektiren alanlar • Yerleşime uygun olmayan alanlar
1 -Yerleşime Uygun Alanlar • Deprem Koşulları hariç doğal afetlerden etkilenmeyen, morfolojik, jeolojik ve jeoteknik özellikleri açısından yerleşime uygun nitelikli alanlardır. Bu alanlar Rapor eki haritalara Uygun Alanlar 1 (UA-1): Zemin Ortamlar Uygun Alanlar 2 (UA-2): Kaya Ortamlar simgesi ile işlenirler.
2 - Önlemli Alanlar Doğal afet tehlikeleri ve zeminin jeoteknik özellikleri nedeniyle yapılaşma öncesi ve/veya esnasında önlem alınması koşuluyla planlama ve yapılaşmaya gidilecek alanlar. Bu alanlar rapor eki haritalarda; Önlemli Alan 1(ÖA-1): Deprem Tehlikesi Açısından Önlemli Alanlar Önlemli Alan 2(ÖA-2): Kütle Hareketleri Tehlikeleri ve Yüksek Eğim Önlemli Alan 3(ÖA-3): Su Baskını Açısından Önlem Alınabilecek Alanlar Önlemli Alan 4(ÖA-4): Çığ Düsmesi Açısından Önlem Alınabilecek Alanlar Önlemli Alan 5(ÖA-5) : Mühendislik Problemleri Açısından (Şişme oturma, taşıma gücü vb. ) Önlem Alınabilecek Alanlar Simgeleri ile gösterilmektedir.
3 - Ayrıntılı Jeoteknik Etüd Gerektiren Alanlar Çalışma yönteminden kaynaklanan veri eksikliği, ayrı uzmanlık gerektiren çalışmalar gerekmesi nedeniyle hakkında tam ve güvenilir sonuca ulaşılmayan alanlardır. Daha sonra yapılacak ayrıntılı jeoteknik çalışmalarla planlamaya gidilecek alanlardır. Bu alanlar Rapor eki haritalarda; Ayrıntılı Jeoteknik Etüt Gerektiren Alanlar (AJE) Simgesi ile gösterilir.
4 - Yerleşime Uygun Olmayan Alanlar Doğal afet tehlikeleri ve jeoteknik problemler nedeniyle teknik ve ekonomik olarak önlem alınaması mümkün olmayan alanlardır. Bu alanlarda planlamaya ve yapılaşmaya izin verilmez. Bu alanlar rapor eki haritalarda; Uygun Olmayan Alanlar (UOA) Simgesi ile gösterilir.
Yenişehir (Bursa) YERLEŞİME UYGUNLUK HARİTASI (Doyuran vd. , 2000)
Sonuç ve öneriler • Ülkemiz jeolojik – jeomorfolojik yapısı ile meteorolojik özellikleri nedeniyle afet olaylarıyla sıkça karşılaşmaktadır. • Afet riskleri açısından hassas bir coğrafyada bulunan ülkemizde; Afet zararlarının azaltılması ve güvenli yerleşmeler oluşturmak için arazi kullanım kararlarını belirleyen ve planlamaya yön veren jeolojik-jeoteknik etütlerin yapılması gerekmektedir. • Bu kapsamda plana esas jeolojik jeoteknik etütleri olmayan Belediyelerimizin acilen bu etütlere yaptırması veya gözlemsel verilere dayalı eski raporları varsa bunları jeoteknik raporlar olarak yenilemesi ve imar planlarının bu raporlara göre revize edilmesi uygun olacaktır.
Sabrınız ve ilginiz için teşekkürler
- Slides: 86