PLAN MODEL plan modelinin ana eleri nceden belirlenen

PLAN MODELİ plan modelinin ana öğeleri Önceden belirlenen bir hedef veya hedefler Hedeflere ulaşmak için yaralanılacak araçlar Aletlerle hedefler arasında ilişki kuran ekonomik yapı

PLAN MODELİ Ekonomik yapı doğanın bütün özellikleri, tarihi ve sosyo-kültürel durumu; cari sosyo-kültürel ve sosyo- politik durumu; bütün kurumları ve onun dayalı olduğu yönetim biçimi; hukuki düzeni; cari teknoloji ve üretim biçimi ile kurulu tesisleri, her çeşit davranışları oluşturan öğelerin tamamından ibarettir

PLAN MODELİ Jan Tinbergen, (ekonomik yapı=matematik) • • • Modelde Kullanılan Denklemler Teknik Denklemler Davranışsal Denklemler Kurumsal Denklemler Denge denklemleri • Tarifler veya özdeşlikler.

DENKLEMLER • Teknik Denklemler • Ekonomideki geçerli(cari) teknoloji düzeyini ve uygulamadaki yerini gösterir. Ekonomideki bütün teknik ilişkiler, matematiksel kalıplara sokulabildikleri ölçüde bu grupta yer almaktadır. • Üretim Foksiyonu Q = f (K, L) • Sektörel Üretim

DENKLEMLER • Davranışsal Denklemler • Ekonomik karar birimlerinin kararlarına etki eden ve insan davranışları ile ilgili bütün faktörleri kapsamaktadır Yatırım I = f (i) Tüketim C = Co + c. Yd

DENKLEMLER • Kurumsal Denklemler • Ekonominin yapısını belirleyen kurumlarla ilgili öğeleri kapsamaktadır Vergi T = To + t Y

DENKLEMLER • Denge Denklemleri • Bir iktisadi planlama sürecinde çeşitli dengeler öngörülmektedir. • Örneğin input-output tekniği kullanılırken toplam talebin toplam arza eşit olduğu kabul edilir. Toplam Talep = Toplam Arz (Aramal Talebi + Nihai Mal Talebi = Yurtiçi Üretim + İthalat) W+Y= X+M

DENKLEMLER • Tarifler veya Özdeşlikler • Plancıların iktisat teorisi ve iktisadi planlama tekniklerine göre yaptıkları "tarifler"in denklemler halinde ifade edilmesinden ibarettir. • Milli muhasebe denklemlerinden en çok bilinen şu denklem bu türlerin en belirgin örneğidir: Y = C + I + G + (E - M)

DEĞİŞKENLER • Değişkenler • Kontrol Edilebilen Değişkenler (İçsel yani Endojen Değişkenler) • Kontrol Edilmeyen Değişkenler (Dışsal - Egzojen Değişkenler) • Veriler • Yan Etkiler (Uygulamanın Yan Sonuçları) • Amaç Değişkenler • Araç Değişkenler • Etkileyici Değişkenler • Etkilenen Değişkenler

DEĞİŞKENLER • Kontrol Edilebilen Değişkenler (İçsel yani Endojen Değişkenler) Plancı veya iktisat politikası yöneticileri tarafından kontrol edilebilen, yani dışsal olmayan; etkileyici değişkenlerdir. Bunlara politika değişkenleri de denmektedir. Ekonomik Planlar, ekonominin kendi işleyişine göre ortaya konur. Plan modelinin çözümü sonucu ortaya çıkarlar. GSMH, istihdam, üretim, yatırım, ithalat gibi değişkenler örnek olarak verilebilir.

DEĞİŞKENLER • Kontrol Edilmeyen Değişkenler (Dışsal - Egzojen Değişkenler) Gerçek ekonomik hayatta etki yapan, sonuç doğuran fakat plancıların kontrolleri dışında bulunan değişkenler bu gruba girmektedir. Başka deyimle, bunlar plancılara göre dışsal karakterde olan değişkenlerdir. Örneğin tarımsal üretim planlamasında hava şartları, nüfus artışı, yabancı ülkelerin gelir düzeyleri, tüketim eğilimleri, ihracat gibi değişkenler.

DEĞİŞKENLER • Veriler Genel iktisat politikası ve genel planlamada, etki yaratan fakat kontrol edilemeyen türdeki çok sayıda etkene veriler denilmektedir. Planlama modelleri, bunların etkileyici değişkenler olarak girmesine imkan hazırlamaktadır. Bunlar başka bir plan döneminde ve başka modelde kontrol edilebilen değişken olabilir. • Yan Etkiler (Uygulamanın Yan Sonuçlar) Plan modelinde, belli verilerin ve aletlerin önceden belirlenemeyen (plan hedefleri dışında kalan) sonuçlara yan etkiler denmektedir. Bunlar her zaman istenmeyen etkiler değildir. Çoğu zaman olumlu etkilerdir.

DEĞİŞKENLER Amaç Değişkenler: İçsel değişkenler arasından seçilmiş ekonomik hedeflerdir. Bunların sayısal değerleri plan (veya kamu) otoriteleri tarafından otonom biçimde belirlenir. Bunlara, kontrol edilebilen "politika değişkenleri" de denmektedir. Örneğin, gelecek plan yılı sonunda enflasyonun % 5'e düşürülmesi, büyüme hızının % 7 oranında artırılması Araç Değişkenler: Matematik modelin dışsal değişkenleri arasından seçilirler. İdari nitelikli araçlar bu gruba girer. Örneğin; döviz kuru politikaları, faiz oranları, teşvik politikaları, vergiler, kamu harcamaları, sübvansiyonlar, dış ticarete ilişkin düzenlemeler

DEĞİŞKENLER Etkileyici Değişkenler: İktisadi plan modelinin dışsal değişkenleridir. Sayısal değerleri, ya plan dışında veya plan otoritelerince, otonom biçimde belirlenir. Başka deyimle, kontrol edilebilen politika değişkenleri. Etkileyici değişkenler plan hedefleri vektörü ve veriler vektöründen oluşur. Etkilenen Değişkenler: Plan modelinin çözümü ile belirlenen, yani çözümle ortaya çıkan sonuçlar etkilenen değişkenleri oluşturmaktadır.

GENİŞ PLAN MODELLERİ Doğrusal bir ekonomi modeli Matris ve vektörle ifade edilebilen model, Y = (I-A) X Burada, • Y: Bağımlı, değişkenler vektörü, ekonomik sonuçları; • X: Bağımsız, etkileyici değişkenler vektörü, sebepleri; • (I-A): Söz konusu iki vektör arasındaki bağıntıyı kuran katsayılar matrisini ifade etmektedir. Bu bağıntıda, A matrisinin anlamı ve rolü büyüktür. A matrisi, n sayıda etkileyici değişkenle n sayıda etkilenen değişken arasında ilişki kurmakta olup (n x n) boyutunda bir kare matrisidir.

GENİŞ PLAN MODELLERİ Y = (I-A) X • Bu model özü itibariyle bir plan modeli değildir. Çünkü modelde hedef ve alet yoktur. Sadece sebepler vektörü (X), sonuçlar vektörü (Y) ve ikisi arasında sebep-sonuç ilişkisini kuran bir katsayılar matrisi (A) vardır. Model bu şekliyle, plan modeli olmadığı gibi, bir iktisat politikası modeli de değildir. Sadece genel iktisat modelinin matematiksel kalıbıdır. • Ancak, bunu bir plan modeli haline getirebiliriz

Model Oluşturma Aşamaları • İktisadi plan yapımcısı • Birinci aşamada, ülke ekonomisinin bütün kesimlerine ilişkin makro ekonomik değişkenleri ve parametreleri; davranışsal, teknik ve kurumsal yapısına ilişkin verileri kapsayan bir veriler seti (V) oluşturacaktır. Planlama amaçlarının ve araçlarının belirlenmesinde, özellikle ekonomik yapının analiz edilmesinde veriler setine sürekli ihtiyaç duyacaktır (b 1). • İkinci aşamada, planlamacı amaçlar vektörünü (Y) belirler. Burada mevcut verileri ekonometrik, istatistik ve uygun diğer yöntemleri kullanarak titizlikle analiz ettikten sonra (b 2) ekonomik şartlara ve ülke ihtiyaçlarına uygun gerçekçi, birbiriyle çelişmeyen biçimde plan amaçlarını ortaya koyar.

Model Oluşturma Aşamaları • Üçüncü aşamada, planlamacı ikinci aşamada belirlenen amaçları gerçekleştirmek için, Y ve V vektörlerinden yararlanarak (b 2, b 3) uygun plan araçları (aletleri) vektörünü (X) belirler. Araç seçimi, çok teknik ve karmaşık bir işlemdir. • Dördüncü aşamada, planlamacı belirlenen planın uygulanması (b 4, b 5) sonucu ortaya çıkan, beklenmeyen olumsuz ve olumlu sonuçları izler. Yani, yan etkiler vektörünü (Z) ortaya koyar. • Beşinci aşamada, planlamacının önde gelen görevlerinden biri de istikrarı sağlamaktır. O halde, planlamacı uygulama sonucunda ekonominin makro dengelerini bozacak yan etkileri ortadan kaldırmak için yeni bir plan hazırlayacaktır. O halde, planlama dinamik bir süreçtir.