Piylnm v onun malicsi Kll miqdarda yan orqanizmd

Piylənmə və onun müalicəsi.

Küllü miqdarda yağın orqanizmdə toplanması ilə xarakterizə olunan xroniki xəstəlikdir.

Piylənmə problemi. • Cəmiyyətin ciddi tibbi-sosial və ekonomik problemidir. • Yer kürəsinin 1 miliard çox əhali piylənmədən əziyyət çəkir (ÜST, 2010 il. Qərbi Avropada: 10 -20% kişi və 20 -25% qadının BKİ >30 cox; – Şərqi Avropada – 35% ; – ABŞ: 35% qadın, 31% kişi və 25% uşaq və yeniyetmə piylənmədən əziyyət çəkir; – Yaponiyada – 16% əhali artıq çəkilidir – Çində – 25% – Rusiyada BKİ>30 =30% əhali, BKİ>25=25% əhali – Qazaxıstanda: BKİ>30 = 23, 7% əhali, BKİ>25=36% 2025 -ci ildə planetin böyük yaşli əhalisinin yarisi piylənmədən əziyyət çəkəcək.

• Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə Planet əhalisinin 30%-dan çoxunda artıq bədən çəkisi müşahidə olunur. Pijləmə- 21 əsirin EPİDEMİJASİ sailir. Epidemiologiya Hal-hazırda artıq bədən çəkili insanların sayı 300 milyondan artıqdır. Piylənmə və artıq bədən çəkisinə malik xəstələrin ən yüksək sayı Qərbi Avropa və Amerika əhalisinə düşür. Ən az sayı Yaponiyanın payına düşür. Piylənmə ağır patologi. ya ilə müşayət olunur: şəkərli diabet, xərçəng xəstəliklərinin bəzi formaları, reproduktiv funksiyaların pozulmaları. Ürək-qan damar xəstəliklərinin inkişafının əsas risk amilləri arasında 3 cü yeri tutur. Bədən çəkisi indeksinin (BÇİ) 30 kq/m 2 –dən yuxarı qalxması ilə ölüm riski kəskin artır. Ürək-qan damar patologiyası və piylənmə olan xəstələr arasında eyni patologiyalı, normal çəkiyə malik xəstələrə nisbətən ölüm faizi yüksəkdir. Ölüm faizinin BÇİ-dən asılılığının əsas səbəbi ÜİX –dir.

• Piy toxuması orqanizmin enerji ehtiyatının əsas “ambarı”dır. Qida ilə orqanizmə daxil olan enerjinin 75 %- maddələr mübadiləsinə sərf olur, 10 -15%-i müxtəlif fiziki aktivlik zamanı istifadə olunur, 10 -15 % termogenezinə sərf olunur. • Son illərin tədqiqatlarına görə, piy toxuması 100 dən cox hormon ifraz edir, bunlar- leptin, rezistin, şişlərin nekrozu amili (bet ŞNF), adiponektin, visfаtin, qrelin, lipoprotein lipazası, endoteli faktoru (VEÇF), interleykin-6, angiotenzinogen, və s. hormonlar və biloloji aktiv maddələr ifraz edır, ona görə pıy toxuması-endokrın vəzı sayilır. • Abdominal-visseral piylənmə insulinə rezistentliklə əlaqədardır. Artıq bədən çəkisi insulınrezıstentlıı ılə korrelyasiya edır.

• • • Insulinə rezisyentliyin yüksək tezliyinin səbəbləri haqqinda müxtəlif müəlliflərin bir-neçə nəzəriyyəsi var. Miller “heyvani qida ilə əlaqə” nəzəriyyəsini təklif etmişdir. Bu nəzəriyyəyə əsasən bizim əcdadlarımız olan primatlar yüksək qlikemik indeksə malik (karbohidratların miqdarı yüksək olan) məhsullarla qidalanmışlar. Təqribən 2 milyon il əvvəl başlayan buzlaşma dövründə iqlim dəyişməsi ilə əlaqədar qədim insanlar tərkibində zülal çox olan (heyvan əti) qida ilə qidalanmaya keçməyə məcbur olmuşlar. Qeyd edildiyi kimi insulinə rezistentlik karbohidratların miqdarının azalması zamanı hiperqlikemiyanın yaranmasına səbəb olur. Müəlliflər yazır: “Biz fərz edirik ki, tərkibində karbohidratlar az olan heyvani qida ilə (ətlə) qidalanma insulinə həssas insanların yaşamasına mane olmuş və insulinə rezistentliyi olanlardan seçilməsinə şərait yaratmışdır. Beləliklə, təbii seçmə genetik determinə olunmuş insulinə rezistentliyə malik insanların sayının artmasına gətirib çıxarmışdır. ” Kənd təsərrüfatı tarıxının müddəti uzun olan avropalılar arasında kənd təsərrüfatı daha gec inkişaf etmiş xalqlarla müqayisədə daha çox C. D. insulinə rezistentlik yayılmışdır. Beləliklə, insulinə rezistentlik təkamül boyu möhkəmlənmiş, möhkəm genetik əsasa malikdir. İnsulinə rezistentlik bolluq və aclıq dövrləri bir-birini əvəz edən vaxtlarda yaranan qeyriəlverişli şəraitlərdə təkamülcə möhkəmlənmiş həyatda qalma mexanizmidir. İnsulinə rezistentliyin olması aclıq dövründə istifadə olunacaq enerji ehtiyatının piy şəklində toplanmasını təmin edir. Təbii seçmə prosesində o genlər möhkəmlənir ki, İR və enerji toplanmasını təmin etsin. Piy toxuması aclıq, stress infeksiyalar və s. qarşı uyğunlaşma mexanizmi rolunda çıxış edir.

• Piy toxuması hüceyrələri – adipositlər daha aktiv və öyrənilmiş adipokinlər – adiponektin və leptini hazırlayır ki, bunlar da orqanizmdə piy mübadiləsinin əsas tənzimləyiciləridir. • Leptin – piylənmə genidir. Onun reseptorları aclıq mərkəzlərinin yerləşdiyi hipotаlamusda olur. Leptin orqanizmdə bədən kütləsinin mərkəzi tənzimləyicisidir, bədən kütləsi ilə korrelyasiya edir, iştahanı tormozlayır, doyma hissini yaradır, qida qəbulunu dayandırmaq siqnalını verir. Ağ piy toxuması tərəfindən ifraz edilən Adiponektin bədən kütləsi ilə əks korrelyasiyadadır. Piylənmə zamanı adiponektinin səviyyəsi aşağı düşür, endotellərin NO ifrazını artırır, antioksidant, angioprotektordur. Piy mübadiləsini tənzimləyən mühüm fermentlərdən biri lipoprotein lipazadir. Bu ferment piy hüceyrələrində sərbəst piy turşularının toplanmasına cavabdehdir.

Piylənmənin təsnifatı I. I-li piylənmə - alimentar-konstitusional(9095%) 1. 2. 3. Konstitusional-irsi Qidalanma davranışının pozulması (gecə yemək sindromu, stress vaxtı artıq qida qəbulu) Qarışıq tipli piylənmə II. II-li piylənmə 1. 2. 3. 4. Genetik defektlər nəticəsində Serebral piylənmə Endokrin piylənmə Psixi xəstəliklərin və ya neyroleptiklərin qəbulunun nəticəsində piylənmə

Piylənmənin mərhələləri 1. Proqressivləşən 2. Stabil 3. rezidual Tipləri 1. Yuxarı tip (abdominal), kişi tipi 2. Aşağı tip (bud-sağrı), qadın tipi. Piyin yerləşməsinə görə 1. Dərialtı-dərialtı piy toxumasında 2. Visseral-daxili orqanların ətrafında

Piylənmənin ağırlaşmaları - Şəkərli diabet tip 2 (ŞD 2); Arterial hipertoniya; Ürəyin koronar xəstəliyi; Ateroskleroz; Onkoloji xəstəliklər; Qaraciyərin piy xəstəliyi – sirroz, fibroz; Podaqra.

Piylənmə problemi • Orta yaşama müddəti 8 -10 yaş qısalır; • ABŞ-da qadınlar arasındakı ölüm hallarının 53%-ni piylənmə təşkil edir; • Dünyada ildə 2, 5 mly əhali ölür.

Piylənmənin fəsadları - Qadınlar: menstrual tsiklin pozulması, hirsutizm, androgendən asılı dermatopatiya, hamiləlik və doğuş ağırlaşmaları, sonsuzluq. - Kişilər – libidonun enməsi 70%-ə qədər, erektal disfunksiya 30%-ə qədər, sonsuzluq 40%-ə qədər.

Piylənmənin diaqnostikası Pasientin müayinə alqoritmi: A. Baxış, xəstəliyin anamnezinin toplanması; B. Qidalanma analizi və fiziki aktivliyin dərəcəsi; C. Laborator və instrumental müayinələr; D. BKİ.

BKİ – Bədən kütlə indeksi BMI – body mass index –Ketle (1997. ) 2 BKİ = bədən çəkisi(kq) / boy (m ) • • Üst tərəfindən BKİ nin aşağıdakı göstəriciləri təsdiqlənib: < 16. 5 aşkar bədən çəkisi defisiti 16. 5— 18. 49 bədən çəkisinin çatışmazlığı 18. 5— 24. 99 Norma 25— 29. 99 Artıq bədən çəkisi 30— 34. 99 Piylənmə I dərəcə 35— 39. 99 Piylənmə II dərəcə 40 və daha çox – III dərəcə (morbid)

Piylənmənin nə vaxt müalicə edirlər? • BKİ 30 kq/m 2 olanda • BKI indeksi 27 dən çox olduqda isə fəsadlar varsa (şəkərli diabet tip 2, arterial hipertoniya, ürəyin işemik xəstəlikləri və s. )

Müalicənin məqsədi • Bədən çəkisinin 10 -15% azalması; • Residivlərin qarşısının alınması; • Metabolizminın normallaşması.

Piylənmənin əsas müalicə metodları • • Qidalanmanın dəyişilməsi Fiziki aktivlik Dərman preparatları Cərrahi müalicə

Qeyri-medikamentoz müalicə ▪ Rasional hipokalorili qida ▪ fiziki aktivliyin yüksəlməsi

Nə ilə müalicə edirlər? Yeni qidalanma adətlərinin formalaşdırılması və həyat tərzini dəyişmək – qeyrimedikamentoz müalicə: 1. Dietoterapiya 2. Aerob fiziki hərəkətlər Nəticə - 30 -60% bir ildən sonra əvvəlki çəkiyə qayıtma, 5 il sonra daha artıq çəki Medikamentoz terapiya

Çəkinin azaldılması üçün dərman preparatları Mərkəzi təsirli preparatlar: • simptomatik: fenformin, deksfenfluramin (İzolipan) • serotoninerqik: fenfluramin, sibutramin (meridia) Periferik təsirli preparatlar: • lipazanın inqibitoru: Ksenikal (orlistat)

Orlistat Bədən çəkisini azaldan effektiv və təhlükəsiz preparatdır. Preparat nəinki pəhriz fonunda çəkini azaldır eyni zamanda pasientin özünə inamını və sağlamlığını yaxşılaşdırır.

Ksenikal yağın sorulmasını azaldır 30% triqliseridlər sorulmur və xaric olur. • Ksenikal qidada yağların 30 %-inin • sorulmasının qarşısını alır 42

Təsir mexanizmi • • Yerli təsir edir; Qida yağlarının sorulmasını blokada edir; Kalori defisiti yaradır; Bədən çəkisini azaldır.

Orlistatın əlavə üstünlükləri: Xolesterin AT və ya insulini normallaşması qanda qlükoza + ŞD tip 2 -nin profilaktikası həyat keyfiyyəti

Çəkinin tədricən azaldılması • Real məqsəd: 0, 5 - 1 ilə 5 - 10 % arıqlamaq • Temp: 250 q- 500 q- həftəyə