PIAGET VE BLSEL GELM TEORS AKIN DEMRA ademiragyeditepe

PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM TEORİSİ AŞKIN DEMİRAĞ ademirag@yeditepe. edu. tr OSMAN KÖROĞLU osmankoroglu@gmail. com 1

JEAN PIAGET KİMDİR? • 1896’da İsviçre Neuchatel’de doğdu. • Babası ortaçağ edebiyatı profesörüydü. • 11 yaşında kitaplık görevlisi kendisine çocuk gibi davranınca “albino serçelerin görüş gücü” üzerine bir makale yayımladı. • Sonraki 70 yılda 60'ın üstünde kitap ve birkaç yüz makale daha yazacaktı. • Farklı okullardan 31 onursal doktora aldı. Gelişimsel psikoloji, bilişsel teori ve genetik epistemolojiyi geliştirdi. • Time dergisi 20. yy. ’ın en önemli 100 bilim adamı arasında andı. 2

JEAN PIAGET KİMDİR? • 21 yaşındayken, zooloji doktorasını tamamlayan Piaget, 1929 -1975 arasında Cenevre Üniversitesi'nde psikoloji profesörü olarak çalıştı. Bu dönemde dört aşamalı gelişim teorisini de şekillendirdi. • Piaget genel olarak kendini biyoloji eğitimi almış, felsefeyle ilgilenmiş bir 'genetik epistemolojist' olarak tanımlıyordu. 3

JEAN PIAGET KİMDİR? • 2. D. S. sonrası ruhbilimle ilgilendi. Zürih’te Jung'un derslerine katıldı. Paris‘te mantık ve ruhsal bozukluklar eğitimi aldı. Binet’nin çocuk ruhbilimi laboratuarında Theodore Simon ile çalıştı. Paris’li yaşıt çocukların doğru-yanlış tipi zekâ testlerinde benzer hatalar yaptıklarını farketti. Çocuğun düşünce yapısının özüne inilip, insanın öğrenme sürecinin anlaşılabileceğini öne sürdü. • 1923'teki evliliğinden üç çocuğu olan Piaget, deneylerini çocukları ile de sürdürdü. 4

PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM TEORİSİ • “GELİŞİM”, Biyolojik-fiziksel, Bilişsel ve Psiko-sosyal • “BİLİŞSEL”, Akıl ve bilgi, bellek, akıl yürütme, anımsama, unutma, sorun çözme, kavramlar ve düşünce gibi zihinsel işlevleri tanımlar. • “BİLİŞSEL GELİŞİM”, Yaşla birlikte düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerinde oluşan değişimlerdir. Bireydeki akıl yürütme, düşünme, bellek ve dildeki değişmeleri kapsar. 5

PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM TEORİSİ • Bebeklerin algı ve hareket yetenekleri, onların ilk zihinsel gelişiminin başlamasına ve sürmesine yardımcı olur. • Bebekler görme, işitme, dokunma, tat ve koku aracılığıyla dünya hakkında bilgi edinirler. • Piaget, çocuğu dünyayı anlamak için deneyler yapan bir bilim adamı gibi görmek gerektiğine inanıyordu. Ona göre doğumdan itibaren dünyayı anlama ve keşfetme süreci başlıyor ve yaşam boyu devam ediyordu. 6

PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM TEORİSİ İnsan dünyaya şu yeteneklerle gelir: 1. Şemalar oluşturma 2. Özümseme 3. Uyum sağlama 4. Organize etme 5. Uzlaşma 7

PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM TEORİSİ • ŞEMA OLUŞTURMA: Bebek dünyayı anlama ve keşfetme sürecinde şu soruları test ediyor olabilir mi? – Oyuncak ayının kulağını emmek nasıl bir duygu? – Tabağımı masanın kenarından itersem ne olur? – Acaba şu nesnenin tadı hoşuma gidecek mi? • Bu küçük deneylerin sonuçları, çocuğun fiziksel ve sosyal dünyaların nasıl işlediğine dair kuramlar oluşturmaya yöneltir. Piaget, bunlara ŞEMALAR, ya da tekil olarak ŞEMA diyordu. 8

PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM TEORİSİ • ÖZÜMSEME: Yeni bir nesneyle karşılaşan çocuk, onu bir önceki şemaya dayanarak anlamaya çalışır. Piaget buna ÖZÜMSEME süreci diyordu. • UYUM SAĞLAMA: Eski şema yeni olayı anlamaya yetmezse, çocuk şemayı değiştirir ve dünyaya ilişkin kuramını geliştirir. Piaget, şemayı bu şekilde değiştirme sürecine UYUM SAĞLAMA diyordu. ŞEMA ÖZÜMLEME UYMA Bebek çıngırağı tutuyor ve sallıyor. Aynı işlemi oyuncak küpe uyguluyor. Eyvah!. . Yumurta bu şemaya uymadı. 9

PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM TEORİSİ • ORGANİZE ETME ve UZLAŞMA: Piaget’e göre, çocuk için yeni olan herşey bilişsel dengeyi bozar, özümseme ve uyum süreçleri ile bu denge yeniden kurulur. Böylece, keşfetme ve anlama sürecine bağlı olarak davranışlar yeniden organize edilir. • Böylece yaşamak için dünyayı tanımak, anlamak çabası; yeni şemalar oluşturarak, özümseme ve uyum sağlayarak, öğrenilenleri organize ederek sürer. • Bu süreç içinde birey bilişsel dengeleri korumaya, yeniden kurarak sürdürmeye çalışır. Bu ise çevreyle, dünyayla, yaşamla UZLAŞMA oluşumudur. 10

PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM TEORİSİ 1964 yılında Piaget, bilişsel gelişimin, bebeğin doğumundan itibaren deneyimler kazanarak ve olgunlaşma sürecine bağlı olarak 4 temel faktörle gerçekleştiğini ortaya koymuştur: – Deneyim – Sosyal Geçiş – Olgunlaşma – Dengeleme 11

PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM TEORİSİ DENEYİM: Geçmişteki somut tecrübeler, ve bu tecrübeleri hatırlayabilme kabiliyeti daha çok gelişebilmek için önemlidir. İki tür tecrübe: – Fiziksel tecrübe (doğrudan nesnelerden) – Mantıksal-matematiksel tecrübe (nesneleri etkileyen hareketlerden) SOSYAL GEÇİŞ/İLETİŞİM: Arkadaşlar, anne-baba ile çocuk arasında bir bilgi paylaşımı (kültür) sözkonusudur. Kişi, bilgiyi sözlü ve yazılı dil kullanarak aktarabilme yeteneğine sahip olmalıdır. 12

PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM TEORİSİ OLGUNLAŞMA: Olgunlaşma fiziksel büyüme ilişkilidir. Genetiksel geçişle olabilenler de vardır. İnsan zekası, dil öğrenme yeteneği gibi olgunlaşmanın sonucudur. Olgunlaşma, en iyi bebeklerde ve küçük çocuklarda, hızla büyüdükleri için belirgin farkedilir. Cinsel ilgi, sadece ergenlik ile ortaya çıkmaz, sosyal yaşantılara da bağlıdır. DENGELEME: Dengeleme, bireyin entelektüel istikrarını sürdürebilmek adına, özümseme ve uyum sağlama arasındaki dengeyi sağlamak için takip ettiği düzenleme sürecidir. Bilişsel gelişim için kişi, var olan zihinsel işlemlerinin yeterli olmadığı bir bilişsel mücadeleyle (challenge) karşıya gelmelidir. Bu mücadeleye giren kişi yeni bir bilgiyle karşılaşacak ve bilişsel açıdan gelişmiş olacaktır. 13

PİAGET ve KLİNİK YÖNTEM • Çocuk ve ergenler üzerinde yaptığı çalışmalarla yapılandırılan bir görüşme ve gözlem yöntemidir. • Bu yöntemi daha çok kendi çocukları üzerindeki dikkatli gözlem ve incelemelerle geliştirmiştir. • Piaget bilinci, Freud ise bilinçaltını keşfetmek için bu yöntemi kullanır. 14

PIAGET’İN BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ Piaget’e göre bilişsel gelişimde basitten karmaşığa doğru hiyerarşik olark 4 dönem vardır: • Duyusal Hareket Dönemi (0 -2) • İşlem Öncesi Dönem (2 -7) • Somut İşlemsel Dönem (7 -11) • Soyut İşlemsel Dönem (11+) 15

Duyusal Hareket Dönemi (0 -2 Yaş) • Dünyayı tanımak için hisler ve hareketler yoluyla tecrübe eder. Bakmak, dokunmak ve ağzını kullanmak. Bu aşamadaki gelişim adımları şunlardır: • Nesnelerin kalıcılığı kavramını edinir, • Yabancıya olan rahatsızlık, • Hedefe yönelik hareketler, • Neden-sonuç düşüncesi. • Taklit ve oyunlar yapar. 16

İşlem Öncesi Dönem (2 -7 Yaş) • Eşyayı kelimeler ve resimlerle temsil eder ama mantıksal anlamlandırma eksikliği vardır. • Dili kullanmayı öğrenir. • Taklit yeteneği gelişir, Sembolik İşlem Dönemi (2 -4 yaş): • Nesneleri bir özelliğe göre sınıflar, • Düşünceler ve konuşmalar benmerkezlidir. Başka bir insanın bakış açısını değerlendiremez. Algılarını kendine göre yorumlar, Sezgisel İşlem Dönemi (4 -7 yaş): • Konuşmalarda animizm ve monolog, • Sıralama ve sayı uygunluğunu kavrayamaz. 17

Somut İşlemsel Dönem (7 -11 Yaş) • Somut olaylar hakkında mantıksal düşünme, somut benzerlikleri kavrama ve aritmetik işlemleri yapmak. • Sayı (6 yaş), kütle (7 yaş) ve ağırlık (9 yaş) kavramlarını edinir. • Koruma, muhafaza etme, • Nesneleri farklı özellikleriyle sınıflayabillir ve sıralayabilir, • Problemi adım geriye doğru ve tekrar ileriye doğru düşünebilir. 18

Soyut İşlemsel Dönem (11 Yaş ve Üstü) • Soyut düşünme, soyut mantık gelişir, • İzafi/göreli ve karşılaştırmalı düşünür, • Düşüncede tümdengelim, • Mantıksal ayırımlar yapabilir, • İdeolojik sorunlarla ilgilenir, • Ahlaki yargılarda olgunlaşma potansiyeli. 19

PIAGET ve DİL GELİŞİMİ • Dil ve düşünce birbirine yakından bağlıdır. Dil, biliş demektir. İnsanların öğrenme, düşünme ve hatırlamasının en önemli yoludur. Fakat sadece dil yetmez, bellek de önemlidir. • Dil gelişimi bilişsel gelişimle paralel ortaya çıkar, • İki kardeş arasında bile dil kullanımında farklılık vardır. Çünkü ruhsal durum ve yetenekler de konuşmaya yansır. 20

PIAGET ve DİL GELİŞİMİ-2 • Çocuklarda dil gelişimi piaget’e göre: • Agulama süreci – – – Ağlama Evresi (0 -2 ay) Babıldama Evresi (2 -5 ay) Çağıldama-Heceleme Evresi (6 -12 ay) • Tek sözcük evresi (1 -1. 5 yaş) • Telgrafik konuşma- Kelimelerin birleştirilmesi (1. 5 -2 yaş) • İlk gramer süreci (2 -5 yaş) aşamalarından oluşur. 5 yaşında artık duygularını ifade edebilirler. 21

PIAGET’E ELEŞTİRİLER • Yaş durum tahminleri hatalı, • Gelişim için dengeleme gerekmez, • Biyolojiye çok fazla vurgu var, • ‘Öğretme’yi takdirde yetersizlik, • Klinik yöntem sorunsalı. 22