phn tch kh nng cnh tranh trong iu

ph©n tÝch kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ: Kh¸i l îc îc lý luËn vµ ®èi chiÕu víi ViÖt Nam Hµ Néi, th¸ng 8 n¨m 2005

“T «i kh «ng muèn thÊy mét ®Þnh nghÜa n÷a vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh”; “chóng ta cã thÓ l¹i t¹o ra mét thuËt ng÷ g©y lÇm lÉn vµ tranh c·i thiÕu hiÖu qu¶ nh tõ ‘bÒn v÷ng’” (Bullock 1994) “Kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ mét tõ v « nghÜa khi ¸p dông cho c¶ nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ sù ¸m ¶nh víi thuËt ng÷ nµy lµ sai lÇm vµ thËm chÝ nguy hiÓm” (Krugman 1994) § Kh¶ n¨ng c¹nh tranh: quan niÖm ®a chiÒu, nhiÒu cÊp ®é Ø NghÜa rÊt hÑp: ChØ sè tû gi¸ vµ mèi quan hÖ víi th ¬ng m¹i, . . . Ø C¸p vi m «: Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hµng ho¸/dÞch vô “chèng chäi/v ît ît qua” ® îc êng (quèc tÕ), . . . îc thö th¸ch c¹nh tranh thÞ trêng Ø CÊp vÜ m « (quèc gia/c¶ nÒn kinh tÕ): T¨ng trëng bÒn v÷ng; N¨ng suÊt + c¶i thiÖn phóc lîi chung, . . .

Trªn thùc tÕ cÇn c¶ hai gãc nh×n bæ sung cho nhau: vÜ m « vµ vi m « Ø C¶nh b¸o: nh÷ng thay ®æi vµ t¸c ®éng (cã thÓ) Ø H¹n chÕ tæn phÝ ph¸t sinh Ø C¶i c¸ch, ®æi míi chÝnh s¸ch (cÊp qu¶n lý) + ®iÒu chØnh/thay ®æi chiÕn l îc îc SXKD vµ c¸ch thøc qu¶n trÞ DN Ø UNIDO DSI/MPI (1999) “kh «ng mét lý thuyÕt nµo cã thÓ gi¶i thÝch ®Çy ®ñ sù tiÕn triÓn vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña toµn bé c¸c doanh nghiÖp, ngµnh vµ quèc gia. . Tuy nhiªn, qua qu¸ tr×nh ®ã lîi thÕ so s¸nh biÕn thµnh lîi thÕ c¹nh tranh kh «ng hÒ mang tÝnh ngÉu nhiªn. . . ”

§ Néi dung b¸o c¸o: Ø M «i trêng êng/bèi c¶nh quèc tÕ thay ®æi vÒ chÊt Ø Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cÊp ®é quèc gia Ø Mét sè c¸ch nh×n nhËn/®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c¹nh tranh ë cÊp ngµnh/c «ng ty/SP Cïng víi c©u hái: VN vµ DN VN ®ang ë ®©u?

I. M «i trêng êng/BèI C¶NH quèc tÕ thay ®æi vÒ chÊt Nh÷ng ®Æc trng ng míi § Toµn cÇu hãa + khu vùc hãa hµng hãa, dÞch vô, vèn, lao ®éng (cã tay nghÒ cao), c «ng nghÖ, th «ng tin (c¶ ý t ëng) dÞch chuyÓn dÔ dµng c¹nh tranh quyÕt liÖt h¬n § ChÝnh s¸ch quèc gia ngµy cµng chÞu sù rµng buéc bëi c¸c "luËt ch¬i" theo c¸c tho¶ thuËn vµ chuÈn mùc quèc tÕ Tranh chÊp, kiÖn tông r×nh rËp + tÝnh gi¶i tr×nh cao h¬n § TÝnh bÊt ®Þnh/rñi ro gia t¨ng xö lý/ph©n tÝch th «ng tin vµ gi¸m s¸t ph¶i hoµn thiÖn h¬n

§ ThÞ trêng thÕ giíi, nhÊt cña c¸c khu vùc ph¸t triÓn hoÆc t¨ng trëng nhanh + TNCs gi÷ vai trß v « cïng quan träng cho sù lín m¹nh cña c¸c n íc íc ®ang ph¸t triÓn vÞ trÝ trong chuçi gi¸ trÞ SXKD? § CM c «ng nghÖ (®Æc biÖt ICT) + tÇng líp trung l ugia t¨ng lµ tiÒm n¨ng to lín t¹o gi¸ trÞ gia t¨ng cao trong kinh doanh vai trß t¨ng lªn cña c¸c khu vùc dÞch vô cã hµm l îng tri thøc cao § Toµn cÇu hãa + CM c «ng nghÖ thu ng¾n ®¸ng kÓ chu kú SP Linh ho¹t chiÕn l îc îc KD (vµ “Nh¶y vät” ? ) § Sù næi lªn cña TQ & Ên §é) nh hai thÞ trêng khæng lå vµ hai m¾t xÝch träng yÕu trong m¹ng SX vµ KD khu vùc vµ toµn cÇu còng nh c¸c. FTAs C¶ c¬ héi vµ th¸ch thøc

II. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cÊp ®é quèc gia C¸ch tiÕp cËn cña WEF § Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét quèc gia lµ “nh÷ng n¨ng lùc nh» m ®¹t ® îc îc møc t¨ng trëng cao (t ¬ng ®èi) bÒn v÷ng” § C¸c nhãm nh©n tè x¸c ®Þnh tÝnh c¹nh tranh: 1. §é më cöa; 2. ChÝnh phñ; 3. Tµi chÝnh; 4. KÕt cÇu h¹ tÇng; 5. C «ng nghÖ; 6. Qu¶n trÞ; 7. Lao ®éng; 8. ThÓ chÕ (B¶ng) Tû träng c¸c nh©n tè x¸c ®Þnh tÝnh c¹nh tranh quèc gia Nguån: Theo WEF (1997)

§ Chó träng gÇn ®©y: C «ng nghÖ (s¸ng t¹o, chuyÓn giao, häc hái, quyÒn SHTT), møc ®é më cöa, héi nhËp, vµ m «i trêng vÜ m « (c¶ thÓ chÕ kinh tÕ) + M «i trêng vi m « (c¸ch ®¸nh gi¸ gÇn víi “khèi kim c ¬ng” cña Porter) C¸c nh©n tè c¬ b¶n x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc gia trong bèi c¶nh míi Nguån: theo ESCAP (1999)

VN ®ang ë ®©u? § §¸nh gi¸ tæng qu¸t (theo WEF) Ø VN xÕps h¹ng t ¬ng ®èi thÊp: 49/53 (1997), 39/53 (1998), 48/59 (1999), 53/59 (2000), 60/75 (2001), 65/80 (2002), 60/102 (2003), vµ 77/104 (2004) Ø M «i trêng vi m «: 60 (2002), 50 (2003), vµ 79 (2004) § Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cÊp tØnh/thµnh phè (theo VNCI 5/2005) Ø §¸nh gÝa m «i trêng KD theo PCI dùa trªn 9 nh©n tè: 1. Chi phÝ gia nhËp TT (17, 1%); 2. TÝnh n¨ng ®éng vµ tiªn phong (16, 8%); 3. TÝnh minh b¹ch vµ kh¶ n¨ng gi¶i tr×nh (16, 1%); 4. ¦u ®·i DNNN (13, 1%); 5. CS ph¸t triÓn khu vùc KT t nh©n (11, 1%); 6. §Êt ®ai & mÆt b» ng KD (9, 6%); 7. Chi phÝ thêi gian/thanh kiÓm tra (8, 4%); 8. Chi phÝ kh «ng chÝnh thøc (7, 6%); 9. Thùc hiÖn CS T¦ (0, 2%) (thang ®iÓm 100) Ø KÕt qu¶ (42 tØnh/thµnh phè): 1. B×nh D ¬ng (76, 8); 2. §µ N½ng (70, 7); . . 14. Hµ Néi (60, 3). . . 17. TP HCM (59, 6). . . 41. Ninh B×nh (41, 2); 42. Hµ T©y (38, 8)

§ Møc ®é CNH cña VN (®¸nh gi¸ s¬ bé) Đông Á 1980 1. CN chÕ biÕn (% GDP) 2. C¬ cÊu CN chÕ biÕn theo c «ng nghÖ (% tû träng) + C «ng nghÖ thÊp + C «ng nghÖ trung b×nh + C «ng nghÖ cao 3. XK hµng CN chÕ biÕn (% tæng) + hµng c «ng nghÖ cao (% tæng) Các nước đang phát triển VN 1997/98 1980 1997/98 2003 31 31 20 20 20. 8 58 (73) 26 (20) 16 (7) 51 (69) 29 (21) 20 (10) 78 16 6 76 19 5 74. 4 19. 9 5. 7 45 na 82 34 23 11 39 29 43 3

§ §Æc trng ng thÓ chÕ? Ø “LuËt ch¬i”: M©u thuÉn vµ ch athËt t ¬ng thÝch (thÞ trêng êng, héi nhËp) Ø “Ng êi êi ch¬i”: Kh¶ n¨ng gi¶i tr×nh ch acao/yÕu vµ thiÕu rµng buéc tr¸ch nhiÖm Ø “C¸ch ch¬i”: Theo t×nh huèng vµ c©n b» ng/rµng buéc tËp § Møc ®é héi nhËp vµ t¸c ®éng? Ø Th ¬ng m¹i: më cöa ®o theo tû lÖ (X+M)/GDP cao, song cßn mét sè vÊn ®Ò CS (b¶o hé cßn cao, tuy gi¶m) Ø AFTA, VN US BTA, WTO (cuèi 2005), ASEAN + 1 (TQ, NhËt B¶n, . . . ), . . . Ø So với Đ «ng Á, VN đang theo con đưêng liªn kÕt s¶n xuÊt t ¬ng tù song ë giai ®o¹n thÊp (xÐt theo: sù dÞch chuyÓn XK tõ HH hµm l îng L§ cao sang hµm l îng c «ng nghÖ cao; tû lÖ TM hàng trung gian n «i khu vùc; th ¬ng m¹i néi ngµnh trong khu vùc; TT chñ yÕu cho XK; vµ trao ®æi hµng CN trung gian víi TQ)

§ T¸c ®éng cña AFTA, VN US BTA, cam kÕt APEC, WTO Ø Lîi Ých (tÜnh) cña AFTA nhá, lîi Ých cµng lín khi héi nhËp cµng s©u réng: AFTA < APEC < ®a ph ¬ng Ø Lîi Ých thùc hiÖn VN US BTA lµ ®¸ng kÓ Ø Lîi Ých ®éng quan träng h¬n (c¹nh tranh, thu hót FDI) Ø Héi nhËp vµ c¶ gia nhËp WTO “thuÇn tuý”: t¸c ®éng h¹n chÕ: “WTO “thuÇn tuý”<“WTO+c¶i c¸ch”<“WTO+VN US BTA”<“WTO + ph¸t triÓn TT tµi chÝnh vµ FDI” VÊn ®Ò vµ rñi ro: PhÝ tæn ng¾n h¹n (mét sè ngµnh, nhÊt lµ thay thÕ nhËp khÈu) + bÊt b×nh ®¼ng thu nhËp (? )

III. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cÊp ®é ngµnh/ c «ng ty C¸ch tiÕp cËn theo chi phÝ § ChØ sè chi phÝ nguån lùc néi ®Þa (DRCR) Ø DRCR lµ tû sè chi phÝ c¸c nguån lùc néi ®Þa vµ ®Çu vµo trung gian kh «ng th ¬ng m¹i ® îc îc (tÝnh to¸n theo gi¸ bãng) trªn kho¶n thu/tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ rßng qua viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ ë trong n íc íc DRCR (cho mÆt hµng i) ® îc îc tÝnh to¸n theo c «ng thøc: j = 1, . . . , k lµ c¸c ®Çu vµo th ¬ng m¹i ® îc îc j= k+1, . . . , n lµ c¸c nguån lùc néi ®Þa vµ ®Çu vµo trung gian kh «ng th ¬ng m¹i ® îc îc * pj lµ gi¸ bãng cña j=k+1, . . . , n pib lµ gi¸ qua cöa khÈu cña mÆt hµng i ® îc îc tÝnh theo tû gi¸ bãng b pj lµ gi¸ qua cöa khÈu cña ®Çu vµo th ¬ng m¹i ® îc îc j, còng ® îc îc tÝnh theo tû gi¸ bãng. Ø NÕu DRCR < 1, s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã lµ cã hiÖu qu¶ xÐt vÒ lîi Ých x· héi (cho xuÊt khÈu hay thÕ nhËp khÈu)

§ VÝ dô: ChØ sè DRCR cho s¶n xuÊt g¹o t¹i ViÖt Nam 1995

§ ChØ sè vÒ lîi thÕ chi phÝ Ø Lµ hiÖu sè gi÷a chi phÝ trªn mét ®¬n vÞ ®Çu ra cña ®èi thñ c¹nh tranh (quèc tÕ) so víi b¶n th©n nhµ s¶n xuÊt (trong n íc íc). IC: kh¶ n¨ng c¹nh tranh thùc tÕ, ICA: lîi thÕ so s¸nh (gi¸ bãng): Kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thùc tÕ phô thuéc vµo c¶ lîi thÕ so s¸nh vµ nh÷ng mÐo mã vÒ gi¸ c¶: Ø CÊp ®é vi m «: § Ng êi êi ‘th¾ng cuéc thËt sù’ (ICA>0 vµ IPD > 0) § Ng êi êi ‘th¾ng cuéc gi¶’ (IC>0 víi ICA<0 vµ IPD>0) § Ng êi êi ‘thua cuéc gi¶’ (IC<0 víi ICA>0 vµ IPD<0) § Ng êi êi ‘thua cuéc thËt sù’ (ICA<0 vµ IPD<0) Ø CÊp ®é vÜ m «: c¬ cÊu kÝch thÝch/ u ®Éi phï hîp víi lîi thÕ so s¸nh?

VÝ dô: Nh÷ng c¨n nguyªn cña kh¶ n¨ng c¹nh tranh XK (chi phÝ/1®v. SP) § DN trong n íc íc kÐm c¹nh tranh h¬n ®èi thñ n íc íc ngoµi § Kh¶ n¨ng c¹nh tranh thùc tÕ yÕu cña DN trong n íc íc chñ yÕu do bÊt lîi thÕ so s¸nh § Mét lo¹t lîi thÕ do chÝnh s¸ch t¹o ra (kÓ c¶ trî cÊp trùc tiÕp) kh «ng ®ñ bï ®¾p bÊt lîi thÕ vÒ tû gi¸

Chó ý: § PP ph©n tÝch (truyÒn thèng) theo lîi thÕ so s¸nh tÜnh cÇn ® îc îc bæ sung cïng ph©n tÝch ®éng So s¸nh hai c¸ch tiÕp cËn ph©n tÝch tÝnh c¹nh tranh Ph©n tÝch lîi thÕ so s¸nh (tÜnh) Ph©n tÝch kh¶ n¨ng c¹nh tranh (®éng) Ph©n tÝch trong c¸c giíi h¹n ®· ®Þnh C¸c giíi h¹n ® îc îc x¸c ®Þnh ®Ó kh¾c phôc Mèc so s¸nh = gi¸ quèc tÕ tham chiÕu Mèc so s¸nh = C¸c ®èi thñ c¹nh tranh trong vµ ngoµi n íc íc C¸c hµng hãa tiªu chuÈn C¸c SP cã sù kh¸c biÖt Môc tiªu = Chi phÝ trªn 1®v SP thÊp = ®iÓm xuÊt ph¸t H íng vµo th ¬ng nh©n H íng vµo c¶ chuçi SX

C¸ch tiÕp cËn qu¶n trÞ chiÕn l îc îc § ‘Khèi kim c ¬ng’ lîi thÕ c¹nh tranh (Porter) ChiÕn l îc îc, c¬ cÊu c «ng ty vµ ®èi thñ c¹nh tranh C¸c ®iÒu kiÖn vÒ nh©n tè s¶n C¸c ®iÒu kiÖn vÒ cÇu xuÊt C¸c ngµnh bæ trî vµ liªn quan

Ho¹t ®éng hç trî § Qu¶n trÞ theo chuçi gi¸ trÞ

1. C¸c vÊn ®Ò cña DN VN: Néi n¨ng thÊp + c¸c mèi liªn kÕt kÐm hiÖu qu¶ DÞch vô hç trî KD ch a ph¸ttriÓn Thêng n» m ë vÞ trÝ thÊp nhÊt trong chuèi gi¸ trÞ gia t¨ng (hîp dång phô, l¾p r¸p, . . . ) Trêng hîp chuçi chi phèi bíi nhµ SX (n íc íc ngoµi) (ngµnh « t «): Hîp ®ång phô, CN phô trî yÕu + CS néi ®Þa ho¸ vµ thuÕ kh «ng thÝch hîp Trêng hîp chuçi chi phèi bíi “ngêi êi mua” n íc íc ngoµi (nh ngµnh dÖt may, . . . ): Ap lùc gi¶m l ¬ng + CN thîng nguån vµ h¹ nguån thiÕu liªn kÕt

Nguån: Theo NEU/JICA (2003) (cã chØnh söa)

§ Ø Ø Ø Lîi thÕ c¹nh tranh dùa trªn nguån lùc (riªng biÖt) DN cã thÓ sö dông c¸c nguån lùc (riªng) cña m×nh ®Ó thu ® îc îc c¸c kho¶n lêi b¸n t « (quasi rents). Nguån lùc cña c «ng ty: nguån vèn tµi s¶n, vèn tµi chÝnh, vèn con ngêi êi, kiÕn thøc, th «ng tin/quan hÖ, c¸c tµi s¶n v « h×nh (nh th ¬ng hiÖu), qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh Lîi thÕ c¹nh tranh ® îc ng: îc duy tr× nhê bèn ®Æc trng 1. 2. 3. 4. Nguån lùc ph¶i thùc gi¸ trÞ, cã ®ãng gãp tÝch cùc cho viÖc khai th¸c vÞ thÕ cña c «ng ty trªn thÞ trêng Nguån lùc ph¶i hiÕm hoi; c¸c ®èi thñ c¹nh tranh kh «ng thÓ cã ® îc îc mét c¸ch réng r·i. Nguån lùc ph¶i cã tÝnh khã b¾t chíc íc hay m « pháng Nguån lùc kh «ng dÔ bÞ thay thÕ bëi nguån lùc kh¸c VÊn ®Ò l uý: Sù l¹m dông

§ C¸ch tiÕp cËn tæng hîp

§ Ba c©u hái c¬ b¶n khi xem xÐt kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét ngµnh/DN: 1. Ngµnh ®ã cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh thÕ nµo? 2. Nh÷ng nh©n tè nµo thóc ®Èy, nh÷ng nh©n tè nµo h¹n chÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh? 3. Nh÷ng chÝnh s¸ch, c «ng cô nµo cña CP ®¸p ÷ng ® îc îc c¸c tiªu chÝ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh?

Xin c¶m ¬n