Petra Van Brabandt SintLucas Antwerpen Ba 1 2014

Petra Van Brabandt Sint-Lucas Antwerpen Ba 1, 2014 -2015 Petra. Vanbrabandt@kdg. be

Slagen? l Aanwezigheid: heel belangrijk l Notities: heel belangrijk l Beelden: heel belangrijk l Participatie tijdens de les (opdrachten uitvoeren) l Schrijven: hulp zoeken (studiebegeleiding) l Engels l Vragen stellen l Bekijk studiefiche!

Afspraken l Je kan alles zeggen/vragen als je het woord vraagt l Kdg-mail l Alle ppt en pdf: op blackboard na les l Geen laptop l Geen gsm (1 x gebruik: buiten) l Stilte (1 opmerking, nadien buiten)

Tips l Academische opleiding: kritisch en reflectief l Lezen en geïnformeerd zijn (binnen en buiten discipline) l Actief zijn in het kunstenveld (lezingen, tentoonstellingen, …) l Film, dans, theater, literatuur, architectuur… l de. Singel, Cinema. Zuid, Monty, Wiels, Argos, hou andere scholen in de gaten en wat ze organiseren aan lezingen…

Overzicht Bibliografie l John Berger, Ways of seeing, 1972 l Roland Barthes, Mythologies, 1957 l Jonathan Bignell, Media Semiotics. An Introduction, 2002 l David Chandler, Semiotics for beginners (internet) l Anke Coumans, Visuele communicatie of hoe wij beelden interpreteren (internet) l Marcel Danesi, Cigarettes, High Heels and Other Interesting Things: An Introduction to Semiotics, 1999, l Marga van Mechelen, Vorm en betekening, Kunstgeschiedenis, Semiotiek, Semanalyse, 1993

Inhoud A. Inleiding B. Peirce en de Saussure C. Codes D. Syntagma en Paradigma E. Realisme F. Mythes (Barthes) G. Stappenplan semiotische analyse EXTRA Ways of Seeing – John Berger

A. Inleiding I. Kijken naar tekensystemen II. Wat is semiotiek? III. Vooronderstellingen

I. Kijken naar tekensystemen

1.

2.

3.

4.

5.

7.

8.

9.

10. Zwart kleding “Toen ik voor het eerst op een feestje van het in de gerenoveerde school wonende kunstenaarstel aanwezig was, trof mij het grote aantal mannen in zwarte kleding: geen pakken, maar broeken met hemden en broeken met coltruien. Ik vond zelfs dat die in het zwart geklede mannen op een zelfde manier hun sigaret vasthielden (ze rookten toen nog allemaal), dezelfde houding hadden, en op dezelfde manier uit hun ogen keken. De meesten hadden in het zwart geklede vrouwen bij zich. ” (Anke Coumans, Visuele Communicatie)

Betekenis zwart? l Kleding is niet zomaar kleding Kleding is een teken Kleding draagt betekenis uit l Niet zomaar zwart. Waarom zwart? Betekenis zwart? l Belang context en andere tekens in betekenisvormingsproces van “zwart” (sigaret, blik, gebouw, onderwerp gesprekken, houding…)

11. De naam van de roos (U. Eco) “Brunello!” Maak u niet ongerust, het paard is hierlangs gekomen en is het pad rechts ingeslagen. Het kan niet erg ver gaan, want bij de vuilstortplaats gekomen, zal het moeten blijven staan. Het is te schrander om zich langs de steile helling naar beneden te wagen. ” ] “De cellarius aarzelde. Hij keek William aan, keek toen naar het pad, en vroeg ten slotte: ‘Brunello? Hoe weet u dat? ’” (p. 31)

l Hoe weet Baskavilla dat Brunello een schrander paard ? Teken dat hij hoorde: “Brunello”: naam die in de Middeleeuwen werd gegeven aan het beste paard van de stal l Wat leert ons dit over tekens? (1) Waarneembaar voor iemand (kennis) (2) Tekens functioneren binnen gemeenschap (“Brunello”) (3) Verwijzen naar iets dat afwezig (4) Vormen betekenis

II. Wat is semiotiek? l Semiotiek (Peirce) of semiologie (de Saussure) l > Semeiotics > Semeiotikos: observator van tekens (Gr. ) l > Semeion: een teken (Gr. ) l Studie van tekens en tekensystemen l > Geneeskunde: tekens (symptomen lichaam) en interpretatie (ziekte) l Interpretatie-processen of betekenisvormingsprocessen: WAT? Maar vooral: HOE?

Semiotiek? l Een wijze van kijken l Geen vast object: overal vallen tekensystemen te ontdekken l Systemen van tekens? Ruimten, gebouwen, objecten, kledij, films, documentaires, theatervoorstellingen, schilderijen, foto’s, affiches, illustraties, reclame, teksten, mensen, gedrag, haarstijl, houding, groepen, culturen… l Die tekensystemen brengen betekenisprocessen op gang l De semioticus bestudeert die betekenisprocessen

Semiotiek? l De semioticus leest de wereld als een boek l Vraag van de semioticus: Wat is het verhaal (van dit teken/tekensysteem)? Wat is het voor een soort verhaal? En vooral: Hoe is het verhaal tot stand gekomen? l Verhaal = Betekenis Wat is de betekenis? Wat voor soort betekenis? Hoe is de betekenis tot stand gekomen? l We zijn allen semiotici: we doen de hele dag niets anders dan betekenissen toekennen aan beelden (tekensystemen), maar als maker van visuele communicatie willen we ook weten “hoe het werkt”

Waarom semiotiek? l Impliciet expliciet l onbewust l Dieper inzicht in relatie tekens/betekenis l Dieper inzicht in hoe ontvanger betekenis leest op basis van tekens die maker geeft l Reflectie op je eigen creatie l Semiotiek biedt analyse-instrument voor reflectie op/dieper inzicht in visuele communicatie

Waarom? Semiotiek maakt komaf met idee dat betekenis ligt enkel in intentie van de maker Betekens ligt in combinatie tekens waaruit tekensysteem bestaat Afstand nemen van ontwerp: tijd en ruimte nemen voor kritische reflectie: Hoe werkt het? Hoe komt het dat. . ? Wat zeg ik nu precies…? Hoe haakt dit in op de ogen van de ontvanger, die altijd al kijkt vanuit een context met kennis en met andere beelden op zijn netvlies, die de betekenis mee vorm geven? Semiotiek is middel om je te beschermen tegen slechte visuele communicatie door tijdsdruk en opdrachtsdruk: het herinnert je eraan de juiste vragen te stellen

Semiotiek l Eind 19 de eeuw: Ferdinand de Saussure (Franse school), Charles Sander Peirce (Amerikaanse school) l 20 ste eeuw: Roland Barthes (Mythologies, 1957; Système de la mode, 1967), Umberto Eco (De naam van de roos, 1980), John Berger (Ways of Seeing, 1972; About Looking, 1992), …

III. Vooronderstellingen l Relatie tussen tekensysteem en kijker centraal l Niet maakproces, maar kijkproces l Intentie maker/kunstenaar tussen haakjes l Semiotiek start: waar tekensysteem en kijker elkaar ontmoeten Kunstgeschiedenis? Kunst in historische context Semiotiek? Interactie tekensysteem en kijker: betekenisproces

l Vraag: Hoe ontstaat betekenis? l Proces van betekenisvorming: tekensysteem kijker (kennis) BETEKENIS

Betekenisvormingsproces: l Tekensysteem: initiator (aandacht trekken) l Kennis van kijker: stuurt betekenisvormingspoces l Betekenis: (voorlopige, maar niet willekeurige) resultante

Vb. Affiche

Affiche l Tekensysteem: affiche initiator: trekt aandacht l Enkele sturende elementen die ons in betekenis-richting duwen: woorden, pieta, vlag l Betekenis: verbanden zoeken; vooronderstelling: er is orde/structuur l Als kijker betekenis niet vindt: gebrek aan kennis: taal, geschiedenis Roemenië, kunstgeschiedenis, religie l Onze betekenis: legt dit verband tussen alle onderdelen beeld (onze betekenis heeft de orde gevonden) l Zolang er geen beter verband/betere orde wordt gesuggereerd/gevonden, is dit de betekenis (voorlopige resultante)

Betekenis is afhankelijk van: 1. Sturende, betekenis-gevende elementen/krachten van de affiche zelf (taal, beeld, licht…) 2. Mogelijkheden kijker (kennis van codes (zie later))

l Betekenis , als aandacht, kennis Hoe beter we kijken en hoe meer we weten, hoe rijker de betekenis l Intentie kunstenaar/ontwerper? Geen aandeel in betekenisvormingsproces enkel het werk zelf (met specifieke stijl en structuur) in confrontatie met een kijker/ontvanger (kennis) maker is natuurlijk indirect aanwezig; hij is degene die keuzes voor stijl/structuur gemaakt heeft; hij zit achter keuze tekens, stijl en structuur

l Niet de maker bepaalt wat de betekenis van een werk (tekensysteem) is, maar het werk zelf in interactie met de waarnemer. De maker is enkel aanwezig in de al dan niet bewuste keuzen, waarvan het werk het resultaat is. l Om daadwerkelijk betekenis te krijgen heeft een werk behoefte aan een toeschouwer om de in potentie aanwezige betekenissen te actualiseren. Anders gezegd, een werk krijgt pas zijn betekenis in de ogen van de toeschouwer l De betekenis van een werk is geen statisch gegeven. Ze is in beweging. Naarmate onze mogelijkheden (kennis of aandacht) toenemen, neemt de betekenis van het werk ook toe of verandert deze. Betekenis is altijd een voorlopig resultaat.