PERFERK SNR SSTEM Uzm Dr Mustafa Sarkaya Periferik

PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ Uzm. Dr. Mustafa Sarıkaya

Periferik Sinir Sistemi Somatik Sinir Sistemi n Otonomik Sinir Sistemi n – Sempatik Sistem – Parasempatik Sistem

Otonomik Sinir Sistemi Visceral aktivitenin düzenlenmesi n Düz kaslar (solunum, üreme ve sindirim sistemleri) kalp kası, salgı bezleri ve iç organların innervasyonu n Visceral duyuların alınması n

Otonomik Sinir Sistemi n İki bölümden oluşur – Sempatik » “Dövüş veya kaç” – Parasempatik » “Dinlen ve sindir” n n Antagonistik kontrol – İkili innervasyon – Multipl reseptör tipleri – Her ikiside tonik aktiviteli Her iki bölüm afferent (duyusal) ve efferent (motor) lifler içerir

Afferent-duysal bölüm n n Periferik sonlanmalardaki reseptörlerden SSS’ye bilgi taşırlar Aksonlarının uzun kısmı SSS’nin dışandadır

Efferent-motor bölüm n SSS tarafından işlenmiş bilgiyi efektör (uygulayıcı-kas/gland) organlara ileten liflerden oluşur – Somatik sinir sistemi » İskelet kasları – Otonom sinir sistemi » » » Düz kas, kalp kası Endokrin bezler Sindirim yolu nöronları

Otonomik Efferent Nöronlar n Seride iki nöron vardır – MSS’den gelen preganglionik nöron (myelinli) – MSS’nin dışında otonomik ganglion – Hedef organa giden postganglionik nöron (myelinsiz) n Diverjans

Merkezi Düzenleme n Kontrol merkezleri – Hipotalamus – Pons – Medulla n Kontrol: – Kalp hızı, kan basıncı, solunum hızı – Sindirim motilitesi (Meissner, Auerbach) – Terleme, vücut sıcaklığı, su dengesi – Korku ve heyecana adaptasyon (Adrenal medulla) n Spinal refleksler – İdrar yapma, defekasyon

Otonom Sinir Sistemi n Sempatik Sistem – – – Spinal kordun torakal ve lumbar bölgelerinden orijin alır Sempatik ganglionlar spinal kordun yanında zincir oluştururlar Kısa preganglionik ve uzun postganglionik nöronlardan oluşur Preganglionik lifler birçok postganglionik nöronda sonlanır Geniş bir alanda etkilidirler Dövüş veya kaç yanıtı » » » Kalp ve solunum hızında artma Pupillerde dilatasyon İskelet kaslarındaki kan akımında artış

n Sempatik Sistem n Preganglionik nöron somaları – T 1 -L 2 yan boynuzlarında bulunur n Sempatik trunkus – M. Spinalisin iki tarafına yerleşmiştir n Postganglionik nöronlar – – Paravertebral (santral) ganglionlar sempatik trunkusda yer alır Prevertebral (kollateral) ganglionlar çöliak ve mezenterik arterlerin yakınında yer alır ve batın içindeki önemli ganglionları oluştururlar • Çöliak ve mezenterik ganglionlar

Sempatik sistemin temel devresi n T 1 -L 2’ den çıkan preganglionik aksonlar ön köklerle beraber spinal kordu terkeder spinal sinirlere katılır sonra bunlardan da ayrılarak beyaz ramus içinde sempatik trunkusa girerler, Buradaki aksonlar – Sempatik zincirin aynı düzeyiyle sinaps yaparlar – Ascendans - sinaps – Descendes - sinaps – Sempatik zincirde kesintiye uğramadan prevertebral ganglionlara giderler

Sempatik sistemin temel devresi n Postganglionik lifler 3 tiptir – Gri ramus içinde spinal sinirlerle perifere gidenler – visceral : direkt olarak iç organlara gidenler – perivasküler

Otonom Sinir Sistemi n Parasempatik Sistem – Beyin sapından veya spinal kordun sakral bölgesinden orijin alır – Parasempatik ganglion hedef organın üstünde veya yakınında yerleşmiştir – Uzun preganglionik ve kısa postganglionik nöronlardan oluşur – Lokal etkiler gösterir

– Parasempatik etkiler genelde vücut organlarını koruyucu, dinlendirici ve iyileştirici etkilidir » Kalp hızında azalma » Salivasyon ve sindirim » Barsak ve mesanenin boşalması » Pupillerde konstrüksiyon

Parasempatik Preganglionik Nöronlar n Kranial preganglionik nöronlar 4 lokalizasyonda bulunur – – n Edinger-Westphal-III Sup. salivatory nük-VII Inf. salivatory nük-IX Vagus dorsal nük & nük ambiguus-X Spinal preganglionik nöronlar S 2, S 3, S 4 – Kolon, rectum, mesane, prostat, vaginal bezler, penis ve klitorisin erektil dokusundaki terminal ganglionlarda sonlanırlar

Parasempatik Postganglionik Nöronlar n Postganglionik nöronlar – Cilier ganglion-III – Pterygopalatine ve submandibular gang-VII – Gang. oticum-IX – Vagusun torakal, abdominal ve pelvik organlardaki ganglionları

n Majör parasempatik traktus – Nervus vagus (10. Kranial sinir) – M. oblangatadan çıkar – Taşıdıkları: » Afferent duyusal bilgi » Birçok iç organın efferent parasempatik bilgisi

Otonomik Çifte İnnervasyon n n Genelde tüm otonom çalışan sistemler çifte inervasyon alırlar Sistemler bazı istisnalar dışında daima zıt etki yaparlar – Bir bölümün aktivitesi artarken, diğer bölümünki azalır

Visceral İnnervasyon n n n n Sempatik İris Parotis bezi Kalp Koroner damarlar Bronşlar Mide Sex organları Mesane dilatasyon visköz sekresyonda azalma Kalp hızında artma dilatasyon/konstrüksiyon dilatasyon aktivitede azalma ejakülasyon/orgazm trigonda kasılma Parasempatik konstrüksiyon sulu sekresyonda artma kalp hızında azalma dilatasyon konstrüksiyon aktivitede artma ereksiyon detrusörde kasılma

Visceral İnnervasyon

Visceral Duyular Visceral duyular visceral reflekslerin afferent kolunu oluşturur n Visceral refleksler visceral aktiviteyi düzenlerler n Visceral duyuların çoğu istemsiz oluşur (örn. kan basıncı) n Bazı duyular ise istemli sonuçlar oluşturur (örn: açlık, bulantı, barsak ve mesane doluluğu) n Visceral afferentler aynı zamanda ağrı duyusunuda taşırlar n

Primer Visceral Afferentler n n n n Periferik sinirler otonomik efferentlerle beraber afferentleride içerir Hücre gövdeleri (unipolar) spinal ve kranial sinir ganglionlarındadır Reseptörler kan damarlarının duvarlarında ve viscera da serbest ve kapsülsüz sonlanmalar şeklinde bulunur Parasempatik afferentler IX, X ve S 2 -S 4 spinal sinirleriyle birlikte giderler Sempatik afferentler T 1 -L 2/L 3 spinal sinirleriyle birlikte giderler Visceral refleksler genellikle parasempatik liflerle iletilir Visceral duyular (bilinçli) sempatik liflerle iletilir İstisna olarak pelvik bölgeden gelen visceral ağrı parasempatik liflerle iletilir

Visceral Afferentler 1 n n n IX ve X. Kranial sinir afferentlerine ilave olarak; Torakal ve abdominal viscera afferentleri spinal korda sempatik trunkus yoluyla iletilir Kalp, koroner damarlar, bronşial ağaç ve akciğerlerin duyusal bilgisi kardiak ve pulmoner sinirlerle iletilir Torakal ve lumbar splanknik sinirler diğer visceral organların duyusal bilgisini taşır Frenik sinir; perikard, diafragma, karaciğer, pankreas ve adrenallerin afferentidir

Visceral Afferentler 2 n Kolon, rektum, mesane, üretra, ve servix duyuları başlıca 2 rota izler – Somaları S 2 -S 4 arka kök ganglionlarında olan pelvik splanknik sinirlerle birlikte – Hipogastrik pleksuslar lumbar splanknik sinirler Arka kök ganglionları alt torakal ve üst lumbar segmentlerde olan sempatik zincir yoluyla

Visceral Afferentler 1’in Merkezi Bağlantıları: Beyinsapı n n IX ve X visceral afferentlerinin ulaştığı merkez Nükleus Solitarius’tur Nük. Solitarius Retiküler formasyon respiratuar ve kardiovasküler merkezlerle visceral/somatik nükleuslar Talamus ve Kortekste bilginin işlenmesi

Visceral Afferentler 2’nin Merkezi Bağlantıları: Spinal Kord n n İkinci sıra nöronlar arka boynuz /ara bölgede bulunur Akson dalları gri cevherdeki preganglionik nöronlara gider Diğer dallar, spinotalamik yola yakın ve bilateral olarak retiküler formasyona gider İstisna olarak miksiyon hissi lifleri dorsal kolonla retiküler formasyona gider

Visceral Duyular Visceral duyuların (örn: mide ekşimesi, bulantı, açlık, mesane ve barsak doluluğu) kortekste lokalizasyonu zayıftır ve visceral organların kortekste temsili çok azdır n Viscera, sıradan termal ve mekanik stimuluslara duyarsızdır n Aşırı gerilme, şiddetli spazmodik kontraksiyon veya iskemiye bağlı ağrı oluşur n Ağrı sıklıkla kutanöz veya somatik alanlarda hissedilir ve yansıyan ağrı olarak adlandırılır n

Yansıyan Ağrı 1 n n Visceral ağrıların önemli bir kısmı sempatik liflerle iletilir ve spinal kordun torakal ve üst lumbar segmentlerinden girer Ağrı bölgeleri spinal kord segmentlerine uyan dermatomlarda meydana gelir

Yansıyan Ağrı 2 n n Ağrının kaynağı olan organdan gelen duyusal lifler, ağrı duyulan bölgenin duyusal lifleri ile beraber spinal korda girer ve dorsal boynuzda ikinci sıra nöronlarda sonlanır. Bu bölgede lat. spinotalamik traktus ile ağrı duyusu kortekse iletilir ve kortekste duyu deriden geliyormuş gibi algılanır Visceral inputların eşikleri düşüktür ve ikinci sıra nöronlar genellikle deriden gelen impulslarla eksite edilir T 1 segment T 1 dermatom

Nörotransmiterler Asetilkolin n Norepinefrin n Salınım n – Aksiyon potansiyeli —» Ca+2 kanalları açılır — » Ca+2 içeri girer —» Nörotransmiterler ekzositozla vezikülden salınır n Daha çok nörotransmiter salındığında yanıt daha güçlü olur

Nörotransmiterler n Parçalanma/Ortadan kaldırma – Katekolaminler » Presinaptik terminal içine uptake edilirler » Yeniden paketlenirler veya monoamin oksidaz ile parçalanırlar n Mitokondri – Asetilkolin » Sinaptik boşlukta asetilkolinesteraz ile parçalanırlar » Kolin nöron içerisine geri emilir

Genel Bilgiler n Kolinerjik Reseptörler: İletiyi sağlayan nörotransmitter Asetilkolin (ACh) dir – Ach etkisini taklit eden ajanlara olan afinitelerine göre 2’e ayrılırlar » Nikotinik kolinerjik reseptörler: Nikotin, reseptör üzerine Ach gibi etki eder » Muskarinik kolinerjik reseptörler: Amanita muscaria adlı zehirli bir mantardan elde edilen muskarin, reseptör üzerine Ach gibi etki eder n Adrenerjik Reseptörler: İletiyi sağlayan nörotransmitter Noradrenalin veya Adrenalin’dir » Alfa reseptörler » Beta reseptörler

Nörotransmiterlerin Konumları n Tüm otonomik preganglionik nöronlar – Asetilkolin, nikotinik kolinerjik reseptörler n Postganglionik sempatik nöronlar – Norepinefrin, adrenerjik reseptörler ( İstisna: Ter bezlerinde Ach, kolinerjik reseptörler) n Postganglionik parasempatik nöronlar – Asetilkolin, muskarinik kolinerjik reseptörler n Non-adrenerjik, non-kolinerjik nöronlar – Substans P, Somatostatin, Vazoaktif intestinal peptid (VIP)

Adrenal Medulla n Nöroendokrin gland – Epinefrin ( %80), norepinefrin (% 20) ve çok az dopamin salgılar n Modifiye edilmiş bir sempatik gangliondur – Preganglionik inputlarını spinal korddan alır – Postganglionik nöronları aksonal projeksiyondan yoksundur » Nörohormonlar kan içine salınır

Adrenerjik Reseptörler n Alfa – Norepinefrine daha çok yanıt verir – Alfa – 1 » İkincil haberciler – Fosfolipaz C ve inozitol trifosfat (IP 3) » İntraselüler Ca+2 artışı kas kontraksiyonu veya ekzositozis – Alfa – 2 » İkincil haberci – c. AMP azalması » Düz kas gevşemesi (GI traktus)

Adrenerjik Reseptörler n Beta – 1 » Kalp kası ve böbrek hücreleri n Kontraksiyon artışı » Sempatik nöronlarla innerve olur » Norepinefrin ve epinefrine yanıt verir – Beta – 2 » Hava yolları ve kan damarlarının düz kasları n Relaksasyon » Sempatik nöronlarla innerve olmaz » Epinefrine daha çok duyarlıdır – Her ikisi » c. AMP artışı

Muskarinik Reseptörler n G proteinleri ile birleşmiş haldedir – İkincil haberciler – Potasyum kanalları n Reseptör subtiplerine göre doku yanıtları farklılık gösterir – – 5 subtip M 1 - Mide pariyetal hücreleri M 2 - Kalp ve Düz kaslar M 3 - Düz kas ve dış salgı bezleri

Otonomik Sinaps n Akson terminalleri “varikozite”ler içerir – Varikoziteler birçok veziküle sahiptir – Uyarının iletimi bu bölgelerde gerçekleşir n Dallara ayrılmış akson terminalleri hedef dokuda çapraz olarak uzanır – Hedef hücre membranı reseptör kümeleri içermez – Nörotransmiter interstisiyel sıvı içine salınır

Otonomik Agonist ve Antagonistler n Kolinerjik agonistler – Asetilkolin, nikotin, muskarin n Kolinerjik antagonistler – Atropin, skopolamin, kürar n Adrenerjik agonistler – Norepinefrin, epinefrin – Fenilefrin, izoproterenol n Adrenerjik antagonistler – Propranolol

Somatik Sinir Sistemi n TEK efferent nöron – Hücre gövdesi beyinin veya spinal kordun gri cevheri içerisindedir – Uzun tek akson – Aksonlar hedef bölgesinde dallanarak sonlanır Asetilkolin tek nörotransmiterdir n Sadece BİR hedef doku vardır n – İskelet kası – Sadece eksitatör etki oluşur n Ganglionu yoktur

Nöromusküler Bileşke Presinaptik akson terminali n Sinaptik boşluk n – Fibröz matriks – Asetilkolinesteraz içerir n Postsinaptik membran – Motor son plak – Ach reseptör kümeleri n Nikotinik reseptörler – Kimyasal kapılı iyon kanalları » Sodyum kanalları » Daima eksitatör

Somatik Sistem n n n n SSS ile çizgili kas arasında tek bir nöron Nöron gövdesi SSS içinde Sadece eksitasyon İstemli Felç/atrofi Kalın ve miyelinli NM kavşak/Ach Otonomik Sistem n n n n İki nöron bir ganlionlu zincir Düz kas, kalp kası, gland Hem eksitasyon hem inhibisyon İstemsiz Atrofi yok Miyelinli/miyelinsiz-somatik liflerden daha ince Ach/noradrenalin