Partile participatie een nieuw perspectief voor het vak

Partiële participatie: een nieuw perspectief voor het vak godsdienst en de katholieke dialoogschool? door FRANS HITCHINSON, Ere-inspecteur-adviseur Rooms-katholieke godsdienst

Partiële participatie een nieuw perspectief voor het vak godsdienst en de katholieke dialoogschool? 2 Didachè studiedag Leuven 12. 1. 2016 2

benaderd vanuit de vijf dimensies van religiositeit de kennisdimensie de affectieve dimensie (persoonlijke betrokkenheid) de ethische of morele dimensie (waardebeleving) de symbolische (expressieve, liturgische) dimensie de groepsdimensie of structurele dimensie 3

vijf dimensies van religiositeit te onderscheiden (‘deconstructie’) van toepassing op individuele christenen en op christelijke/katholieke organisaties, instellingen en diensten zoals katholieke scholen ook van toepassing op andere godsdiensten 4

Elke dimensie nog verder opsplitsen en detailleren Deze dimensies zijn (liefst) met elkaar te verbinden met elkaar (‘reconstructie’). Ergens tussen 0 en 100 %, een heel leven lang groei, ontwikkeling Men scoort niet op alle dimensies even hoog verschillende types van gelovigen 5

6 6

E. Henau: 'partiële identificatie' met het christen-zijn dubbele - pastorale optie: een minimum-aanbod voor zoveel mogelijk (alle? ) participanten een hoger/rijker aanbod voor wie meer wil ook van toepassing op het onderwijs 7

paus Benedictus XVI: “Het is heel belangrijk dat mensen die zichzelf als agnostisch of atheïstisch zien met de kerk verbonden blijven. ” (tot de leden van de Romeinse Curie, jan. 2010) vgl. met de tempel van Jeruzalem waar het ‘voorhof van de heidenen’ bestemd was voor niet-joden die wilden bidden tot de ene ‘onbekende God’ 8

Uit ‘Educare Insieme’ (2007) The implementation of a real educational community, built on the foundation of shared projected values, represents a serious task that must be carried out by the Catholic school. In this setting, the presence both of students and of teachers from different cultural and religious backgrounds requires an increased commitment of discernment and accompaniment. 9

1. de kennisdimensie Voor alle leerlingen (christelijke, anders-gelovige, niet-gelovige…): voldoende kennis verwerven over het christelijk geloven ◦ de geloofsinhoud (begrippen, woorden, verhalen…): Godsbeeld, Jezusbeeld, sacramenten, gebed, liturgie, feesten… ◦ de christelijke levenswijze: waarden, geboden, gebed en rituelen ◦ Kerk (gemeenschap, structuur, taken, ambten…) Plaats/belang van de godsdienstles 10

kennis verwerven over andere godsdiensten én over de waarde van het christelijk geloven/leven ‘kijkend naar de ander leer ik mijzelf kennen’ stellingen over en kritieken tegen het geloven kritisch kunnen benaderen hermeneutisch leren omgaan met funderende teksten van de godsdienst kritisch reflecteren over het feitelijk functioneren van een godsdienst (vergeleken met de basisinzichten en –teksten) niet zeggen: «er bestaat geen katholieke wiskunde…» , maar wel: «wiskunde, economie, natuurwetenschappen… zijn op hun plaats in een katholieke dialoogschool» = dialoog/samengaan van geloof en wetenschap, ruimte voor rationaliteit vgl. de discussie over de evolutieleer, relativiteitstheorie… 11

in verschillende vakken (geschiedenis, maatschappelijke vorming, taal, godsdienst…): ◦ over macht en democratie: vergelijking tussen Westers-seculiere en islamitische opvatting zie Turkije, Egypte, Syrië, ◦ over mensenrechten met bijzondere aandacht voor gewetensvrijheid, godsdienstvrijheid, recht op leven… recht op leven voor anders-gelovige? 12

ter overweging sterkte en zwakheid van de levensbeschouwelijke communicatie • • in welke mate kunnen leerlingen omgaan met ‘cognitieve dissonantie’ (L. Festinger)? (hoe) kunnen de katholieke school en het godsdienstonderricht daarbij helpen? 13

2. affectieve dimensie persoonlijke instemming en betrokkenheid insider worden, een eigen overtuiging ontwikkelen, een godsdienstige attitude aannemen en zich daar goed bij voelen bv. : in God vertrouwen, Jezus graag zien; vreugde en kracht vinden in het gebed of in het zingen van inspirerende/godsdienstige liederen zingen; verwondering, bewondering en dankbaarheid voor Gods schepping… via godsdienstlessen, gebed, symbolen en rituelen, vieringen: gedifferentieerde participatie 14

bij sommigen (velen? ) is het religieus gevoel sterker dan hun godsdienstige kennis katholieke school als ‘school met God’ aanvoelen hoe iedereen om de ander bekommerd is; gaat men in een katholieke dialoogschool op een eigen manier om met elkaar, kinderen, ouders…? 15

bij het rouwen: aandacht schenken aan gevoelens en herinneringen, maar ook aan een gelovig perspectief 16

sfeerschepping als bijdrage tot de ontwikkeling van een religieuze ingesteldheid belang van beelden, prenten, symbolen… met inbreng van de leerlingen (basisschool: godsdiensthoek) liederen, verhalen, vieringen 17

3. de ethische of morele dimensie (waardebeleving) leerlingen waardegericht leren leven (‘Een school van waarde is een school van waarden’) - in het hele opvoedingsproject - in het schoolreglement - komt ter sprake in lessen (‘attitudes’), vieringen… als structuur en als gemeenschap van mensen heeft de katholieke school ook zelf een ethische opdracht, o. a. : leerlingen opnemen die tot de zwakkeren van de samenleving behoren (‘voorkeursoptie voor de armen’) en bijdragen tot hun (totaal)menselijke ontplooiing 18

4. de rituele, symbolische dimensie bezinning en gebed (stilteritueel, kaarsritueel, leerkracht bidt voor, kinderen / leerlingen bidden; bezinningsdagen…) gebedsviering; ochtend- of avondritueel gebedstocht; bedevaart sacramenten: (eerste) eucharistie, verzoening/vergeving, doopsel, vormsel 19

godsdiensthoek, rouwhoek, kerststal… drukwerk (bv. kerst- en nieuwjaarswens, overlijden…), schoolblad, website in klas met de school als geheel 20

5. de groepsdimensie samen groeien in geloof ‘wij met onze klas/school’ participeren aan (de activiteiten van) de katholieke schoolgemeenschap, bv. : aandacht voor en steun aan zieke, rouwende of arme medeleerlingen groepsacties van solidariteit met armen buiten de school, de ‘derde wereld’, de ‘vierde wereld’, de allochtonen… participeren aan pluralistische acties 21

De Kerk als een herberg: een ontmoetingsplaats met een open deur en een stevige tafel. Zich als kerkgemeenschappen niet terugplooien op de kleine groep van insiders. Deze laatste optie biedt wel kansen tot profilering en tot leerstellige en disciplinaire eensgezindheid, maar zij gaat wel eens samen met geslotenheid en conservatisme. 22

maaltijden kunnen eigen karakter hebben (gebed, eten als vorm van samenzijn / samenleven) veertigdagentijd / ramadan beleven meer aandacht schenken aan Allerheiligen en Allerzielen dan aan Halloween werelddierendag: met of zonder Franciscus van Assisi? aandacht voor (Bijbelse en andere) scheppingsteksten? 23

ter afsluiting in de katholieke dialoogschool: verscheidenheid als beginsituatie verscheidenheid bij het resultaat ◦ tot ontplooiing komen in de eigen levensbeschouwelijke optie ◦ ‘maakt allen tot Mijn leerlingen’ verscheidenheid bij het proces persoonlijke groei stimuleren; ieders eigenheid waarderen en inpassen in het groter geheel van de school 24