PARETO ETKNLK Pareto efficiency iin temel koullar 1

  • Slides: 160
Download presentation
PARETO ETKİNLİK Pareto efficiency için temel koşullar: 1. DEĞİŞİMDE (TÜKETİMDE) ETKİNLİK: Herhangi iki malın

PARETO ETKİNLİK Pareto efficiency için temel koşullar: 1. DEĞİŞİMDE (TÜKETİMDE) ETKİNLİK: Herhangi iki malın arasındaki MRS tüm bireyler için aynı olmalıdır. 2. ÜRETİMDE ETKİNLİK: Herhangi iki girdi arasındaki MRTS tüm üreticiler için aynı olmalıdır. 3. GENEL ETKİNLİK: MRT = MRS. Rekabetçi ekonomilerde etkinlik bu üç şartta sağlanmış olur.

TÜKETİMDE PARETO ETKİNLİK TÜKETİM Takas Ekonomisinde Etkinlik Tam Rekabet Piyasaları Koşul Malların tüketiciler arasında

TÜKETİMDE PARETO ETKİNLİK TÜKETİM Takas Ekonomisinde Etkinlik Tam Rekabet Piyasaları Koşul Malların tüketiciler arasında etkin dağılımı için tüm tüketicilerin malları birbiri yerine kullanma oranı (MRS) eşit olmalıdır. Mantık Eğer MRS farklı ise malları takas etme tüketici faydasını artırır. Formülde Tüm tüketiciler için Marjinal İkame Oranları (MRS) birbirine eşittir. Şekilde Her tüketicinin kayıtsızlık eğrisi sözleşme eğrisi üzerinde olmalıdır. Piyasa Tüketiciler fiyatları veri alırlar. Sonuç Tüketicilerin MRS’leri, veri olarak aldıkları nispi fiyatlara eşit olduğundan tüketimde Pareto-etkinlik garanti edilir. 2

ÜRETİMDE PARETO ETKİNLİK ÜRETİM Takas Ekonomisinde Etkinlik Tam Rekabet Piyasaları Koşul İki faktörün birbiri

ÜRETİMDE PARETO ETKİNLİK ÜRETİM Takas Ekonomisinde Etkinlik Tam Rekabet Piyasaları Koşul İki faktörün birbiri yerine kullanılma oranı (MRTS) tüm üreticiler için aynı olmalıdır. Mantık Eğer MRTS farklı ise üretim faktörlerinin yeniden dağıtılarak mallardan biri veya her ikisi daha fazla üretilebilir. Formülde Tüm üreticiler için Marjinal İkame Oranları (MRt. S) birbirine eşit olmalıdır. Şekilde Her firmanın veya sektörün eş-ürün eğrisi sözleşme eğrisi üzerinde tüketicinin kayıtsızlık eğrisi sözleşme eğrisi üzerinde olmalıdır. Piyasa Üreticiler piyasa fiyatlarını (faktör ve mal) veri alırlar. Sonuç Fiyatlar veri olarak alındığından MRTS’ler birbirine eşittir. Üretimde Pareto-etkinlik garanti edilir. 3

GENEL PARETO ETKİNLİK GENEL ETKİNLİK Takas Ekonomisinde Etkinlik Tam Rekabet Piyasaları SONUÇ Koşul Üretimde

GENEL PARETO ETKİNLİK GENEL ETKİNLİK Takas Ekonomisinde Etkinlik Tam Rekabet Piyasaları SONUÇ Koşul Üretimde ve tüketimde etkinlik sağlanmalıdır. Üretim miktarları eğrisi üzerinde bulunmak üretimde etkinliğin sağlandığını gösterir. Malları paylaşan tüketiciler değiş-tokuşla faydalarını artırmaya çalışırlar. Bu durumda tüketicilerin MRS’leri üretim imkanları eğrisine teğet geçen doğrunun eğimi olan MRT’e eşittir. Mantık Üretim imkanları eğrisi üzerinde olmak kaynakların verimli kullanılarak etkinliğin sağlandığını gösterir. Eğer üretim imkanlarına teğet geçen doğru aynı zamanda tüketicilerin kayıtsızlık eğrilerine teğet geçen doğruya paralel ise üretilen mallar tüketicilerin arzularına uygundur. Formülde MRT = MRS Şekilde Üretim imkanları eğrisine teğet geçen doğru aynı zamanda kayıtsızlık eğrisine teğet geçmektedir. Piyasa Karı maksimize etmek için firmalar marjinal maliyeti mal fiyatına eşitler. Tüketicilerin MRS’leri de fiyatlar oranına eşittir. Sonuç MRTS’lerin MRT’ye eşitlenmesi tam rekabet piyasasında doğal sonuçtur. Dolayısıyla bu piyasada etkinlik garanti edilir. BİRİNCİ TEMEL TEOREM: Tam rekabet Pareto Etkinliği garanti eder. 4

ADALET Eğer; 1. Toplum refah artışı kriteri olarak etkinlik üzerinde uzlaşmışsa (en iyi tanımını

ADALET Eğer; 1. Toplum refah artışı kriteri olarak etkinlik üzerinde uzlaşmışsa (en iyi tanımını etkinlik üzerinden yaparsa) ve 2. Tam rekabet şartları geçerli ise Pareto-etkinlik kendiliğinden sağlanır. Böyle bir dünyada devlete güvenlik, özel mülkiyetin korunması ve düzenin sağlanması dışında bir rol düşmez. Ancak; 1. Toplum refah artış kriteri olarak başka bir unsur (adalet) üzerinde uzlaşılırsa veya 2. Tam rekabet piyasası şartlarının biri veya birkaçı geçerli olmazsa devlet başkaca rolleri üstlenmek zorunda kalır.

KAMUSAL MALLAR 6

KAMUSAL MALLAR 6

Mal Kavramı Mal: üretimi için kaynak kullanılan; alternatif maliyeti olan değerdir. Örnek: ekmek, satranç

Mal Kavramı Mal: üretimi için kaynak kullanılan; alternatif maliyeti olan değerdir. Örnek: ekmek, satranç takımı, vs. Hava bir mal mıdır?

 • Kamusal Mallar Mal ve Hizmetler Özel Mal ve Hizmetler Tam Özel Mal

• Kamusal Mallar Mal ve Hizmetler Özel Mal ve Hizmetler Tam Özel Mal ve Hizmetler Yarı Özel Mal ve Hizmetler Tam Kamusal Mal ve Hizmetler • Serbest Mallar Yarı Kamusal Mal ve Hizmetler Erdemli / Erdemsiz Mal ve Hizmetler

Mal Kavramı Özel Mal: Fiyatlandırılabilen ve satın alan kişinin bireysel tüketimine mahsus olup, kendisinin

Mal Kavramı Özel Mal: Fiyatlandırılabilen ve satın alan kişinin bireysel tüketimine mahsus olup, kendisinin izni olmadan başkalarının tüketmesinin mümkün olmadığı mal ve hizmetlerdir.

 • Tam Özel Mallar Faydası birimlere bölünebilir Pazarlanabilir Fiyat teşekkül eder / Kişisel

• Tam Özel Mallar Faydası birimlere bölünebilir Pazarlanabilir Fiyat teşekkül eder / Kişisel talep doğar Tam Özel Mal ve Hizmetler Tüketiminde rekabet söz konusudur Faydasından mahrum bırakılabilir Üretimini özel sektör gerçekleştirir Dışsal Fayda ve Dışsal Maliyet söz konusu değildir • ÖRNEK: Ekmek, muz, araba

 • Yarı Özel Mallar Faydası birimlere bölünebilir Pazarlanabilir Fiyat teşekkül eder / Kişisel

• Yarı Özel Mallar Faydası birimlere bölünebilir Pazarlanabilir Fiyat teşekkül eder / Kişisel talep doğar Yarı Özel Mal ve Hizmetler Tüketiminde rekabet söz konusudur Faydasından kısmen mahrum bırakılabilir Üretimini özel sektör gerçekleştirir Dışsal Fayda ve Dışsal Maliyet kısmen söz konusudur • ÖRNEK: Komşu köpeğin hırsızları caydırması.

 • Kamusal Mallar • Kamusal malların üretimi piyasa ekonomisine bırakılırsa? pareto optimuma (birinci

• Kamusal Mallar • Kamusal malların üretimi piyasa ekonomisine bırakılırsa? pareto optimuma (birinci en iyi varsayıma) ulaşılamaz. • Kamusal mallarının varlığı? – piyasa ekonomisinin başarısızlığına yol açar. – kamu ekonomisini gerektirir. Özel malların varlığı (üretimi ve tüketimi teorileri) piyasa ekonomisinin temel konusunu oluşturur. Kamusal malların varlığı (üretimi ve tüketimi teorileri) kamu ekonomisinin (tahsis işlevinin) temel konusunu oluşturur.

Kamusal Mallar • Kamu mallarına ilişkin birçok çalışma olup; ilk çalışmaları Alman, İtalyan ve

Kamusal Mallar • Kamu mallarına ilişkin birçok çalışma olup; ilk çalışmaları Alman, İtalyan ve İskandinavyalı kamu ekonomistler yapmışlardır. • Ancak, Anglo-Sakson ekonomistler kamu mallarına ilişkin gerçek tanımlamaları yapmıştır. Kamu malı teorisi ilk olarak Samuelson (1954) tarafından ortaya konmuştur. Bu modelde kamu mallarının • – Tespitine ilişkin kriterler ortaya konmuş ve – Optimal sunum analizi yapılmıştır. Modelde, bir çok kısıt yer alıp; bunların başında kamu mallarına olan talebin açıklanamaması yer alır.

Kamusal Mallar • Kamu mallarına ilişkin 20. yüzyılın ortalarında yapılan tanımlamalar ve bu malların

Kamusal Mallar • Kamu mallarına ilişkin 20. yüzyılın ortalarında yapılan tanımlamalar ve bu malların özelliklerine ilişkin tespitler (sosyal, siyasal ve teknolojik gelişmelere paralel) zamanla değişmiştir. Örnek: kapalı devre TV yayınları, deniz feneri yerine geçen teknolojik gelişmeler, vs.

 • Kamusal Mallara İlişkin Kriterler Talebe İlişkin Kriterler: Fayda Kriteri – Malın tüketimden

• Kamusal Mallara İlişkin Kriterler Talebe İlişkin Kriterler: Fayda Kriteri – Malın tüketimden sadece tüketen kişi mi fayda elde ediyor? Evet ise = Özel mal. – Malın tüketiminden eş anlı olarak birden fazla kişi fayda elde ediyor mu? Evet ise “bağlı tüketim” = Kamusal mal. – Malın tüketiminden eş anlı olarak birden fazla kişi kısmen de olsa fayda elde ediyor mu? Evet ise “pozitif dışsallık” = Kamusal mal.

Kamusal Mallara İlişkin Kriterler Arza İlişkin Kriterler: • Dışlanabilirlik Kriteri – Yalnızca malın bedelini

Kamusal Mallara İlişkin Kriterler Arza İlişkin Kriterler: • Dışlanabilirlik Kriteri – Yalnızca malın bedelini ödeyen mi tüketimi gerçekleştirmektedir? Evet ise = Özel Mal. • Rekabet Kriteri – Malın tüketimi ile başkalarının faydası azalıyor mu? Evet ise “rekabeti gerektirir” = Özel mal.

 • Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 1. Kamu Malları: Kamu mallarının en önemli

• Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 1. Kamu Malları: Kamu mallarının en önemli özelliği bu malları bedel ödemeden kullanmanın mümkün olmasıdır. 1. 1. Arzın Siyasal Talepçe Düzenlenmesi: Piyasa ekonomisinde özel malların arzını düzenleyen, bireylerin bu mallara olan taleplerinin toplamıdır (Piyasa talebi). Bu durum kamusal mallar için geçerli değildir. Çünkü kamusal malların bölünmezlik ve pazarlanmazlık özellikleri bu mallara çoğu kez bireylerin tercihlerinin açıklanmasını gerekli kılmaz. Bireyler tercihlerini açıklamasalar da kamusal mal arzı yapılacaktır. Bu nedenle kamusal arz, özel malların arzından farklı olarak gerçekleşmektedir. Kamusal malların arzını siyasal talep düzenlemektedir. Siyasal talebin niteliği siyasal rejimin yapısıyla yakından ilgilidir. Demokratik bir rejimde vatandaşlar kamusal mallara olan taleplerini bazı araçlar vasıtasıyla açıklayabilirler. Örneğin, referandum tekniği ile vatandaşların kamusal tercihleri belirlenerek buna göre kamusal arz gerçekleştirilebilir. Ya da vatandaşlar milletvekillerini seçerek, kendi tercih haklarını bu kimselere devredebilirler. Ancak sonuçta kamusal malların arzına karar veren siyasal taleptir 17

 • Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar • 1. Kamu Malları: • 1. 2.

• Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar • 1. Kamu Malları: • 1. 2. Bölünebilirlik/Bölünmezlik ya da Tüketimde Rakip Olma/Olmama Özellikleri: Kamusal malların önemli özelliklerinden birisi de “bölünmezlik” özelliğidir. Özel mallar, tamamen “bölünebilir”, yani tüketimde rakip mallardır. Bir bireyin özel mal tüketimi sadece kendisine ait olabilir ve bu maldan diğer bireyin tüketimi engellenebilir. Kamusal malların ise bazıları bölünebilir, bazıları kısmen bölünebilir ve bazıları da bölünemez özelliktedir. Bölünemez özellikteki kamusal malların tipik örneği savunma, adalet ve diplomasi mallarıdır. Bu tür malları esasen üretim tekniği yönünden bölmek mümkün değildir. Örneğin, her eve ayrı bir milli savunma veya diplomasi malı sunmak üretim tekniği yönünden mümkün değildir. Kamusal malların bu temel özelliği bazen bireyler arasında tam bir eşitlik hâlinde olmayabilir. • Örneğin, sınır bölgelerinde oturan vatandaşların savunma hizmetlerinden daha fazla yararlanmaları söz konusu olabilmektedir. Bunun gibi, bazen kamusal mallarda belli bir kapasite sınırından sonra tüketimde rakip olma söz konusu olabilir. Mesela, kara yollarında taşıtlar arasında, plajda ise güneşten ya da açıkta gezen insanlar arasında belirli bir kapasiteden sonra tüketimde rekabet başlayabilir. 18

 • Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar • 1. Kamu Malları: • 1. 3.

• Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar • 1. Kamu Malları: • 1. 3. Dışlanabilirlik/Dışlanamazlık ya da Tüketimden Mahrum Bırakma/Bırakamama Özellikleri: Kamusal malların bir diğer özelliği ise bu malların bir kısmında dışlama ilkesinin geçerli olması, bir kısmında ise bireylerin tüketimde dışlanamaması, bir diğer ifadeyle tüketimden mahrum bırakılamamasıdır. Savunma, diplomasi gibi mallarda bireylerin tüketimden mahrum bırakılması düşünülemez. Özel mallar ise tamamen pazarlanabilir nitelikte olduğundan bu mallardan bedel ödemeyenlerin dışlanması mümkündür. 19

 • Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar • 1. Kamu Malları: • 1. 4.

• Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar • 1. Kamu Malları: • 1. 4. Kişisel ve Ortak Tüketim: Ortak ya da kollektif tüketim tek bir maldan birden fazla tüketicinin yararlanmasıdır. Örneğin, savunma, diplomasi, tiyatro ve spor gösterileri, vb. mal ve hizmetler ortak tüketime konu mallardır. Bireyler bu tür mallardan ortak olarak yararlanırlar. Bir bireyin bu tür bir malı tüketmesi diğer bireylerin fayda fonksiyonunda bir azalma doğurmaz. Özel mallarda ise ortak tüketim özelliği yoktur. Bireyler bu mallardan ayrı yararlanabilirler. Yani, özel mallarda kişisel tüketim söz konusudur. 20

 • Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar • 1. Kamu Malları: • 1. 5.

• Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar • 1. Kamu Malları: • 1. 5. Dışsal Ekonomiler: Kamusal malların bir kısmı önemli ölçüde dışsallık yaratırlar. Dışsal ekonomilerin kamu ekonomisi yönünden taşıdığı önem, herhangi bir kamusal malın kamu kesimince mi yoksa özel kesimce mi sunulması gerektiğine imkan vermesidir. Gerçekten de pozitif dışsallığın söz konusu olduğu kamusal mallarda özel kesim üretici birimlerinin genellikle üretimi üstlenmemeleri, bu hizmetlerin kamu kesimince yerine getirilmesini zorunlu kılmaktadır. Öte yandan negatif dışsallığın söz konusu olduğu mallarda, özel kesim topluma, tazmin etmedikleri birtakım ek maliyetler yüklemektedirler. Bu durumda da kamu ekonomisine ihtiyaç duyulmakta ve ek sosyal maliyetin ya düzenleyici vergilerle telafisi veya söz konusu üretimin kamu kesimince üstlenilmesi gerekmektedir. • Dışsallığın en klasik örnekleri eğitim ve sağlık hizmetleridir. • 1. 6. İçsel Ekonomiler: İşletmenin üretim ölçeğinin değişmesi sonucu elde edilen içsel ekonomiler özellikle elektrik, su, gaz üretimi ve dağıtımı, telekomünikasyon hizmetleri, demir yolu hizmetleri, televizyon yayını vb. hizmetler de oldukça yaygındır. 21

 • Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar • 1. Kamu Malları: • 1. 7.

• Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar • 1. Kamu Malları: • 1. 7. Bedavacı Sorunu: Özel mallarda, mal ve hizmeti tüketmek için bedelinin ödenmesi gereklidir. Yani bedava hizmetten yararlanmak mümkün değildir. Oysa, kamusal malların bir kısmı için bedel ödeme söz konusu değildir. Vatandaşlar bedel ödemeseler de bazı kamusal mal ve hizmetlerden (örneğin, savunma hizmeti) yararlanırlar. Kamu ekonomisinde bu duruma “bedavacı sorunu” adı verilmektedir. • 1. 8. Talebin Zorunlu Olması: Kamu ekonomisinde vatandaşların bazı kamusal hizmetlere talepte bulunmaları zorunlu kılınmıştır. Zorunlu askerlik hizmeti, zorunlu ilkokul eğitimi, nüfus cüzdanı alınması, şoför ehliyeti alınması vb. bu konuda örnek olarak verilebilir. Özel mallarda ise tüketici ve üretici açısından tüketim ve üretim özgürlüğü esastır. 22

Malların Özellikleri • Dışlanabilme - Dışlanamama – Dışlanabilme – herhangi bir kişiyi malın tüketiminden

Malların Özellikleri • Dışlanabilme - Dışlanamama – Dışlanabilme – herhangi bir kişiyi malın tüketiminden dışlayabilmek nispeten kolaydır – Dışlanamama – herhangi bir kişiyi malın tüketiminden dışlayabilmek ya çok pahalıdır ya da imkânsızdır • Rakip – Rakip Olmama – Rakip (Rival) – bir defa üretildiğinde ek bir kişinin malı tüketmesinin ek kaynak maliyeti pozitiftir – Rakip Değil (Non-rival) – bir defa üretildiğinde başka bir kişinin malı tüketmesinin ek kaynak maliyeti sıfırdır

Malların Türleri RAKİP OLMA DURUMU EVET DIŞLANABİLME HAYIR ÖZEL MALLAR ORTAK MALLAR HAYIR DOĞAL

Malların Türleri RAKİP OLMA DURUMU EVET DIŞLANABİLME HAYIR ÖZEL MALLAR ORTAK MALLAR HAYIR DOĞAL TEKEL KAMUSAL MALLAR

Diğer Bazı Kamusal Mallar • Temel Araştırma (Basic research) • Yoksullukla Mücadele Programları (Programs

Diğer Bazı Kamusal Mallar • Temel Araştırma (Basic research) • Yoksullukla Mücadele Programları (Programs to fight poverty) • Trafiğin Olmadığı Paralı Olmayan Yollar (Uncongested nontoll roads) • Havai Fişek Gösterisi (Fireworks display)

Tam Kamusal Mallar Bir mal, aynı anda, mahrum bırakılamama ve rekabet olmaması özelliklerinden ikisine

Tam Kamusal Mallar Bir mal, aynı anda, mahrum bırakılamama ve rekabet olmaması özelliklerinden ikisine birden sahip olabilir. Bu tür hizmetler için tam kamusal mal tanımlaması yapılmaktadır. Tam kamusal malların sunulmasında ortaya çıkan en önemli konu bedavacılık sorunudur. Bedavacılık, kamu mallarının tüketiminden bedel ödemeyenlerin mahrum bırakılamaması sonucunda ortaya çıkan bir sorundur. Bu durumda söz konusu mal ya hiç üretilemez veya optimal düzeyin altında üretilir. Neoklasik ekonomi teorisinde yer alan görünmez el hipotezine göre her rasyonel birey kendi çıkarını maksimum kıldığı sürece tüm toplumun faydası en yüksek düzeyde olacaktır. Kamu ekonomisinde böyle bir işleyiş geçerli değildir. Birey, sadece kendi çıkarı peşinde koşar ve bedavacılık yaparsa, bundan tüm toplum ve dolayısıyla kendisi de zarar görecektir. 26

Tam Kamusal Mallar Faydası birimlere bölünemez Pazarlanamaz Tam Kamusal Mal ve Hizmetler Fiyat teşekkül

Tam Kamusal Mallar Faydası birimlere bölünemez Pazarlanamaz Tam Kamusal Mal ve Hizmetler Fiyat teşekkül etmez / Kişisel talep doğmaz/mayabilir !!!) Tüketiminde rekabet söz konusu değildir Faydasından mahrum bırakılamaz Üretiminde piyasanın başarısızlığı söz konusudur • ÖRNEK: Savunma hizmeti, adalet hizmeti

Tam Kamusal Malların Nitelikleri Birlikte ve eşit tüketim esastır. Ancak, bu tüketimin herkes tarafından

Tam Kamusal Malların Nitelikleri Birlikte ve eşit tüketim esastır. Ancak, bu tüketimin herkes tarafından eşit olarak değerlendirilmesi gerekmemektedir. Örnek Güvenlik hizmetinden kuyumcu, tüccar, bankalar ve kimsesiz yaşlı bireyler bu hizmetten pozitif / suç işlemeye meyilli kişiler negatif yarar elde ederler.

 • Tam Kamusal Malların Nitelikleri Kamusal malların sınıflandırılması mutlak ve kesin değildir. Değişen

• Tam Kamusal Malların Nitelikleri Kamusal malların sınıflandırılması mutlak ve kesin değildir. Değişen teknolojiye ve piyasa koşullarına göre değişiklik arz edebilir. Örnek Karasal TV yayınlarının, kablolu / şifreli olarak sunulmaya başlanması

 • Tam Kamusal Malların Nitelikleri Dışlanamama kamusal mallara özgüdür. Örnek Sokak lambasının ışığından

• Tam Kamusal Malların Nitelikleri Dışlanamama kamusal mallara özgüdür. Örnek Sokak lambasının ışığından o sakaktan geçenlerin engellenememesi,

Tam Kamusal Malların Nitelikleri • Mal olarak tanımlanamayan (üretimi için kaynak tahsis edilmeyen/alternatif maliyet

Tam Kamusal Malların Nitelikleri • Mal olarak tanımlanamayan (üretimi için kaynak tahsis edilmeyen/alternatif maliyet olmayan) bazı nesneler de kamusal mallarda bulunan özelliklere sahiptir. Örnek Hava , Güneş

Tam Kamusal Malların Nitelikleri Fiyat mekanizmasına bağlı üretilebilen (özel mal sayılabilen)/üretilemeyen malların sadece piyasa/kamu

Tam Kamusal Malların Nitelikleri Fiyat mekanizmasına bağlı üretilebilen (özel mal sayılabilen)/üretilemeyen malların sadece piyasa/kamu tarafından tedariki gerekmez. Örnek Eğitim, sağlık, konut (lojman), Hayvanat Bahçesi-oyun bahçesi gibi

 • Tam Kamusal Malların Nitelikleri • Malın kamu tarafından sunulması zorunluluğu, bu malın

• Tam Kamusal Malların Nitelikleri • Malın kamu tarafından sunulması zorunluluğu, bu malın kamu kesiminde üretilmesini gerektirmez. Örnek Belediyelerin çevre temizlik ve çöp toplama hizmetini özel sektörden satın alarak halka sunması.

 • Tam Kamusal Malların Nitelikleri • Tüketilen malın pozitif dışsallığı arttıkça, yarı kamusal

• Tam Kamusal Malların Nitelikleri • Tüketilen malın pozitif dışsallığı arttıkça, yarı kamusal ve erdemli mallara doğru geçirilir. Örnek Çeşitli aşılar, zorunlu ilköğretim, haşere ile zirai mücadele, bilimsel buluşlar, araştırmageliştirme

 • Yarı Kamusal Mallar Faydası birimlere bölünebilir Pazarlanabilir Fiyat teşekkül eder / Kişisel

• Yarı Kamusal Mallar Faydası birimlere bölünebilir Pazarlanabilir Fiyat teşekkül eder / Kişisel talep doğar Yarı Kamusal Mal ve Hizmetler Tüketiminde rekabet söz konusudur Faydasından kısmen mahrum bırakılabilir Üretimini özel / kamu sektör gerçekleştirir Dışsal Fayda ve Dışsal Maliyet söz konusudur • ÖRNEK: Eğitim, Sağlık

Yarı Kamusal Mallarda Talep (pr) – Piyasa • Fiyat • (p) • D b

Yarı Kamusal Mallarda Talep (pr) – Piyasa • Fiyat • (p) • D b • Dpr • ppr • Da • 0 • xa • xb • Dpr (a+b) • xa+b • Eğitim - Özel Sektör

Yarı Kamusal Mallarda Talep (pu) – Kamu • Harç • (p) • Dpu •

Yarı Kamusal Mallarda Talep (pu) – Kamu • Harç • (p) • Dpu • D b • D a • ppu • Dpu (a+b) • p b • p a • 0 • xa+b • Eğitim – Kamu Sektör

Yarı Kamusal Mallarda Talep (pr+pu) • Fiyat/Harç • Dpr+pu • (p) • Dpu+pr (a+b)

Yarı Kamusal Mallarda Talep (pr+pu) • Fiyat/Harç • Dpr+pu • (p) • Dpu+pr (a+b) • ppu+pur • Dpr • ppu • Dpu (a+b) • ppr • Dpr (a+b) • 0 • xa+b • Özel Mal

Ortak Mülkiyet Kaynakları Tüketimden mahrum bırakılamama durumu söz konusu olduğu halde, tüketimde rekabetin olduğu

Ortak Mülkiyet Kaynakları Tüketimden mahrum bırakılamama durumu söz konusu olduğu halde, tüketimde rekabetin olduğu durum ortak mülkiyet kaynakları olarak nitelendirilen özel bir duruma işaret etmektedir. Burada kimse tüketimden mahrum bırakılamaz, yani bedel ödetme mümkün değildir; ancak bireyin bu kaynakları kullanımı diğerlerinin faydasını azaltır. Ortak mülkiyet mallarına örnek olarak meralar, balık rezervleri gibi toplumun ortak kullanımında olan mallar verilebilir. Burada devletin rolü, aşırı kullanımı ve faydadaki azalmayı önleyecek şekilde yasal düzenlemeler yapmaktır 39

Fiyatlandırılabilir Kamusal Mallar Bazı mallarda tüketimden mahrum bırakma özelliği mevcut olduğu halde tüketimde rekabet

Fiyatlandırılabilir Kamusal Mallar Bazı mallarda tüketimden mahrum bırakma özelliği mevcut olduğu halde tüketimde rekabet olmaması söz konusudur. Tüketimden mahrum bırakmanın mümkün olduğu durumlarda bir hizmetin arzı teknik olarak özel sektöre bırakılabilir, ancak tüketimde rekabet yoksa, yani ilave bir kullanımın maliyeti sıfır ise, bu durum sosyal optimuma uygun değildir. 0 halde, sosyal optimumun sağlanması için, kapasite noktasına kadar fiyatlama yapmamak, kapasite noktasından sonra ise, kamusal fiyatlandırma teknikleri kullanmak veya kapasite artışı sağlamak gerekir. 40

Erdemli Mallar Bazı mallar yukarıdaki sınıflandırmaya göre özel mal kategorisinde olduğu halde, devlet tarafından

Erdemli Mallar Bazı mallar yukarıdaki sınıflandırmaya göre özel mal kategorisinde olduğu halde, devlet tarafından üretilir veya finansmanı sağlanır. Devlet, bu mallar ihtiyaçlar için gerekli olduğu halde, çeşitli nedenlerle (eğitimsizlik veya yoksulluk gibi) tüketilmediği için müdahalede bulunur. Örneğin, çocuklara süt dağıtılması veya aşı kampanyaları yapılması erdemli mallar arasında sayılabilir. 41

Klüp Malları Bazı ihtiyaçların ortak olarak sağlanması maliyetleri düşürüyor ve etkinlik yaratıyor ise, kullanıcılar

Klüp Malları Bazı ihtiyaçların ortak olarak sağlanması maliyetleri düşürüyor ve etkinlik yaratıyor ise, kullanıcılar bu malların arzını klüp şeklinde organize edebilirler. Kulüp malları, tüketimden mahrum bırakılma özelliğine sahip olduğu halde, belirli bir kapasite noktasına kadar tüketimde rekabet olmayan mallardır. Klüp mallarında, bir bedel ödeme klübe üye olma şeklinde gerçekleşmektedir. Aynı hizmeti talep eden bireyler bir araya gelerek bir klüp oluşturacak ve söz konusu hizmeti daha düşük maliyetler ile elde edeceklerdir. Burada önemli olan husus, kulübün optimal büyüklüğünün ne olacağıdır. Bir diğer kamusal mal ise, gerçekte özel mal olduğu halde, özel faydası yanında topluma yayılan bir faydası da olduğu için karma mal sayılan mallardır. Çünkü, bu topluma yayılan fayda tam kamusal mal niteliğindedir, yani fiyatlandırılamaz ve tüketimde rekabet yoktur. Bu tür malların bir bölümü özel mal, bir bölümü ise kamu malı niteliğindedir. Böyle mallara yarı kamusal mallar veya karma mallar adı verilmektedir. 42

Uluslararası Kamusal Mallar Tam kamusal mallar gibi, tüketimde rekabet olmaması ve tüketimden mahrum bırakılamama

Uluslararası Kamusal Mallar Tam kamusal mallar gibi, tüketimde rekabet olmaması ve tüketimden mahrum bırakılamama gibi iki kriteri de sağlamaktadır ve tam kamusal mal tanımına girmektedirler. Ancak, bunlara ilave olarak, bu mallar, faydasının yayılma alanı tek bir ülkeden çok daha büyük bir alanı kapsayan mallardır. Özellikle çevresel sorunların global nitelik kazanması ile bu sorunların giderilmesine yönelik hizmetler de uluslararası kamusal mal niteliğindedir. Çünkü, hizmetlerin faydalarının yayılma alanı birden fazla ülkeyi hatta bazı durumlarda bütün yerküreyi kapsamaktadır. Uluslararası kamu mallarına örnek olarak, uluslararası barış için gerekli hizmetler, haberleşme sistemleri, bilimsel gelişmeler ve teknoloji, salgın ve bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için uluslararası Sağlık hizmetleri verilebilir. Bu hizmetlerin sağlanması için gerekli olan hizmet birimi tek devletler değil uluslar üstü birim olmalıdır. Günümüzde, Dünya Sağlık Örgütü ve BM Barış Gücü gibi bazı uluslararası kuruluşlar bu rolleri üstlenmektedir. 43

 • Oyun Teorisi: Suçlunun İkilemi • Temel strateji, suçun itiraf edilmesi veya reddedilmesi

• Oyun Teorisi: Suçlunun İkilemi • Temel strateji, suçun itiraf edilmesi veya reddedilmesi olup, • Suçluların her biri bu stratejiyi diğerinden habersiz uygular. • Hakim strateji: rasyonel birey minumum kılmaya çalışır = itiraf maksimum zararı 2. KİŞİ 1. KİŞİ • İtiraf Red İtiraf -5 yıl ; -5 yıl 0 yıl ; -20 yıl Red -20 yıl ; 0 yıl -1 yıl ; -1 yıl Not: Bireysel rasyonellik varılmamaktadır. ile kollektif rasyonelliğe

 • Oyun Teorisi: Bedavacılık Sorunu • Temel strateji, hizmetin bedava elde edilmesi veya

• Oyun Teorisi: Bedavacılık Sorunu • Temel strateji, hizmetin bedava elde edilmesi veya maliyetin ödenmesi olup, • Kişilerin her biri bu stratejiyi diğerinden habersiz uygular. • Hakim strateji: rasyonel birey, maksimum zararı minumum kılmaya çalışır = bedavacılık 2. KİŞİ Not: Fayda: 500 Bedavacılık Ödeme Bedavacılık 0; 0 500 fayda; -300 zarar Ödeme -300 zarar ; 500 fayda 100 fayda; 100 fayda Maliyet: 800 1. KİŞİ Not: Bireysel rasyonellik varılmamaktadır. ile kollektif rasyonelliğe

 • Kamusal Mallar: Faydanın Yayılma Alanlarına Göre Mal ve Hizmetler Yerel Kamusal Mallar

• Kamusal Mallar: Faydanın Yayılma Alanlarına Göre Mal ve Hizmetler Yerel Kamusal Mallar Ulusal Kamusal Mallar Küresel Kamusal Mallar

Kamusal Mallar: Faydanın Yayılma Alanlarına Göre Karşılık Gelen Zararlar Faydalar Dışlanamaz Okyanuslar Çevre Atmosfer

Kamusal Mallar: Faydanın Yayılma Alanlarına Göre Karşılık Gelen Zararlar Faydalar Dışlanamaz Okyanuslar Çevre Atmosfer Bio Çeşitlilik Yoksulluk Sağlık Sunum Sorunları Dışlana maz Havadan veya Topraktan Bulaşan Kirlenme Aşırı Kullanım Küresel Isınma Aşırı Kullanım Türlerin Azalması Eksik Suç, Yolsuzluk, Kullanım Eşitsizlik İnsan Hakları Sosyal Rekabet Yok Eksik Kötü Muamele/ Kullanım Ayrımcılık Eksik Kullanım Salgın Hastalıklar Rekabet Yok

Dışalanmaz Rakip Olunabilir TAM KAMUSAL MALLAR 1. Dışlama maliyetleri yüksek. 2. Doğrudan devlet tarafından

Dışalanmaz Rakip Olunabilir TAM KAMUSAL MALLAR 1. Dışlama maliyetleri yüksek. 2. Doğrudan devlet tarafından ya da devletin izin verdiği özel firmalarca üretilir. 3. Kamu bütçelerince dağıtılır. 4. Zorunlu vergi gelirleriyle finanse edilir. YARI KAMUSAL MALLAR (ORTAK HAVUZ KAYNAKLARI) 1. Faydaları ortak, tüketimleri ayrı olabilen mallar. 2. Özel firmalarca ya da kamu kesimince üretilir. 3. Piyasalarca ya da doğrudan kamu bütçelerince dağıtılır 4. Satış gelirlerinden (kullanım ücretlerinden) ya da vergi gelirlerinden finanse edilir. Örnekler: Parklar, ortak mallar, kamu yüzme havuzları Örnekler: Ulusal savunma Dışalanabilir YARI KAMUSAL MALLAR (KULÜP MALLARI) 1. Dışsallık yayan özel mallar. 2. Özel firmalarca üretilir. 3. Sübvansiyonlar ya da düzeltici vergilerle piyasalarca dağıtılır. 4. Satış gelirlerinden finanse edilir. Örnekler: Okullar, taşıma sistemleri, sağlık hizmetleri, aşılama faaliyetleri, kablolu TV, özel yüzme havuzu, golf kulübü TAM ÖZEL MALLAR 1. Dışlama maliyetleri düşük. 2. Özel firmalarca üretilir. 3. Piyasalarca dağıtılır. 4. Satış gelirlerinden finanse edilir. Örnekler: Yiyecek, ayakkabı 48

Özel Malların Etkin Sağlanması Fiyat $11 Adam (Df. A) 5 Eve (Df. A) 1

Özel Malların Etkin Sağlanması Fiyat $11 Adam (Df. A) 5 Eve (Df. A) 1 Piyasa (Df. A+E) 6 $9 7 3 10 $7 9 5 14 $5 11 7 18 $3 13 9 22 $1 15 11 26

$ Sf Df. A+E D f. A Piza Miktarı

$ Sf Df. A+E D f. A Piza Miktarı

Pareto Etkinlik (Efficiency )– Özel Mallar Durumu (Private Goods Case) • MRSfa = Pf/Pa

Pareto Etkinlik (Efficiency )– Özel Mallar Durumu (Private Goods Case) • MRSfa = Pf/Pa • Pa = $1 olsun bu taktirde, • MRSfa = Pf • Df. A Adam için MRSfa göstermektedir. • Df. E Eve için MRSfa göstermektedir. • Sf, MRTfa göstermektedir. • Pareto Etkinliği İçin Gerekli Koşul: • MRSfa. Adam = MRSfa. Eve = MRTfa

Kamusal Malların Etkin Sağlanması (Efficient Provision of Public Goods) Havai Fişek Adedi 1 2

Kamusal Malların Etkin Sağlanması (Efficient Provision of Public Goods) Havai Fişek Adedi 1 2 3 4 Adam (Dr. A) $300 $250 $200 $150 Eve (Df. E) Piyasa (Df. A+E) 250 $550 200 $450 150 $350 100 $250

$ Sr Dr. A+E D r. A Dr. E Havai Fişek Adedi

$ Sr Dr. A+E D r. A Dr. E Havai Fişek Adedi

Pareto Etkinlik (Efficiency) – Kamusal Mallar Durumu (Public Goods Case) • MRSfa = Pf/Pa

Pareto Etkinlik (Efficiency) – Kamusal Mallar Durumu (Public Goods Case) • MRSfa = Pf/Pa • Pa = $1 olsun. • MRSfa = Pf • Df. A Adam için MRSfa göstermektedir. • Df. E Eve için MRSfa göstermektedir. • Sf, MRTfa göstermektedir. • Pareto Etkinlik İçin Gerekli Koşul: MRSfa. Adam + MRSfa. Eve = MRTfa

Özel Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik • Fiyat • p • D b •

Özel Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik • Fiyat • p • D b • D a • S • Ep (a+b) • p • Da+b • xa+b • 0 • xa • xb • xa+b • Özel Mal

 • Kamusal Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik • Vergi • t • D

• Kamusal Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik • Vergi • t • D b • tpu • D a • Da+b • S (Marjinal Maliyet) • Et (a+b) • t b • ta+b • t a • 0 • xe • Kamusal Mal

Lindahl Dengesi Rekabetçi piyasalarda, pür kamu mallarının üretimi etkin miktarlarda gerçekleşmemektedir. Kamu tedariği ve

Lindahl Dengesi Rekabetçi piyasalarda, pür kamu mallarının üretimi etkin miktarlarda gerçekleşmemektedir. Kamu tedariği ve tedarik için vergilemenin nedeni, kamu mallarının üretiminde rekabetçi piyasaların etkinlik sağlayamamasıdır. İsveçli iktisatçı E. Lindahl, 1919’da yayımlanan bir çalışmasında, kamu mallarında gönüllü etkin dağılımının gerçekleşebileceğini matematiksel olarak göstermiştir. Bu görüş Lindahl fiyatlaması veya Lindahl dengesi olarak adlandırılmaktadır. Lindahl Modeli: iki bireyli bir model içinde kamu mallarının etkin üretim düzeyini, bireylerin taleplerini dikkate alarak gösteren bir modeldir. Lindahl fiyatlamasında bireyler kamu mallarının sağladığı faydanın karşılığında, gönüllü olarak vergilendirilmektedir. Varsayımlar: 1. 2 birey bulunmaktadır. 2. Bireyler kamu malı için azalan marjinal faydalarını yansıtan negatif talep eğrilerine sahiptir. 3. Bu talep eğrileri doğru olarak açıklanmıştır. 59

Lindahl Dengesi Yatay eksende kamu malı, dikey eksende fiyat yerine malın maliyeti oransal olarak

Lindahl Dengesi Yatay eksende kamu malı, dikey eksende fiyat yerine malın maliyeti oransal olarak yer almaktadır. Dikey eksende, malın toplam maliyeti 1’dir (%100). Kamu malına yapılan harcamalardan 1. bireye h ve 2. bireye (1 -h) oranlarında pay düşer. AA’ , 1. kişi’nin kamu malı talebidir. AA’ eğrisi negatif eğimlidir. Yani vergi arttığında daha az kamu malı talep edilmektedir. BB’, 2. kişi’nin kamu malı talebidir. BB’, AA’ ile aynı özelliklere sahiptir. D noktası, og* kamu malı çıktı düzeyini göstermektedir. D’de, 1. kişi maliyetinin ĥ’nı, 2. kişi 1 - ĥ’nı ödemeye isteklidir. Denge yalnız D’de gerçekleşmektedir. D noktası, kaynakların etkin dağıldığı Lindahl dengesidir. Bu miktar, maliyetler veri iken daha fazla fayda elde etme imkanının olmadığı durumu ifade eder. Bu noktada optimal kamu malı miktarı g*; bireylerin ödemeye razı oldukları vergi fiyatlar 1. birey için og*; 2. birey için oĥ olacaktır. Bu iki vergi fiyatın toplamı, kamu malının üretim maliyetini karşılamaktadır. h* + (1 -h*) = 1 dir. Burada 'h', tıpkı fiyat mekanizmasının hem talep hem arz yönlerinden miktar ayarlaması yapması gibi, bir rol oynamaktadır. 61

Figure 18. 2(b) The Lindahl Solution

Figure 18. 2(b) The Lindahl Solution

Lindahl Dengesi

Lindahl Dengesi

Samuelson Modeli Lindahl modelinin çok sayıda birey için genişletilmiş halidir. Kamu mallarının üretim süreci

Samuelson Modeli Lindahl modelinin çok sayıda birey için genişletilmiş halidir. Kamu mallarının üretim süreci piyasa sürecine benzer şekilde ele alınmış ve bireylerin taleplerinin doğru olarak açıklandığı varsayımı yapılmıştır. Samuelson modelinde, bireyler talep fonksiyonlarından yola çıkarak, veri miktar için ne kadar ödemeye hazır olduklarını bildirirler. Kişilerin ödemeye hazır oldukları bu fiyata vergi fiyat adı verilir. Kamu mallarında toplam talep, her bir üretim miktarı için bireylerin ödemeye hazır oldukları tutarların toplanması ile bulunur. Samuelson modeline göre, toplam talep eğrisinin kamu malının maliyet eğrisi ile kesiştiği noktada ortaya çıkan üretim miktarı kamu malının etkin üretim miktarı olacaktır. Talep eğrileri, özel mallarda olduğu gibi, her birey için fiyat ile miktar arasındaki ilişkiyi göstermektedir, ancak özel mallarda miktar fiyatın fonksiyonu olarak değerlendirilirken, kamusal mallarda veri bir fiyat için ödemeye hazır olunan fiyat söz konusudur. 64

Fiyat OPTİMAL KAMUSAL MAL DÜZEYİ MC D 1+D 2 E MC= ∑MB=MB 1+MB 2

Fiyat OPTİMAL KAMUSAL MAL DÜZEYİ MC D 1+D 2 E MC= ∑MB=MB 1+MB 2 D 1: MB 1 0 Q*: Optimal Kamusal Mal Düzeyi D 2: MB 2 Kamusal Miktarı

Eğer iki maldan biri kamu malı ise, yani bireyler kamu malı ile özel mal

Eğer iki maldan biri kamu malı ise, yani bireyler kamu malı ile özel mal arasında seçim yapıyorlar ise bu model nasıl değişecektir? Bu durumda ekonomide sınırlı olan kaynaklar kamu malı ile özel mal arasında dağıtılacaktır. Bu dağıtımın bir yandan arz (üretim) yönü diğer yandan talep (tüketim) yönü vardır. Üretim yönü: kaynakların kamu malı ile özel mal arasında etkinlik sağlayacak şekilde dağıtılmasını sağlayan üretim olanakları eğrisini göz önüne alınır. Üretim olanakları eğrisi ekonomide bir maldan birim fazla üretmek için diğer maldan ne kadar vazgeçmemiz gerektiğini gösteren eğridir. Ekonomi üretim olanakları eğrisi üzerindeki noktalar üzerinde bulunduğu sürece kaynakları verimli olarak kullanıyor demektir. 66

Ancak bu noktalardan hangisi toplum tarafından talep edilen mal bileşimini göstermektedir? (Tüketim Yönü) Bu

Ancak bu noktalardan hangisi toplum tarafından talep edilen mal bileşimini göstermektedir? (Tüketim Yönü) Bu sorunun cevabını bulabilmek için bireylerin taleplerini göz önüne alınmalıdır. Özel mallarda pareto etkinlik koşulu marjinal ikame oranı ile marjinal dönüşüm oranının eşitlenmesi ile gerçekleşmektedir (MRS=MRT). Bireylerin bir maldan daha fazla tüketmek için diğer maldan ne kadar vazgeçmeye razı olduklarını gösteren 'marjinal ikame oranı' ile ekonominin teknik olarak bir maldan birim fazla üretmek için diğer maldan ne kadar vazgeçmesi gerektiğini gösteren 'marjinal dönüşüm oranı'nın eşitlendiği noktada kaynaklar optimal olarak dağılmış demektir. 67

Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 2. Dışsallıklar: Bir ekonomide tam rekabet koşullarının bütünüyle gerçekleşmesi

Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 2. Dışsallıklar: Bir ekonomide tam rekabet koşullarının bütünüyle gerçekleşmesi hâlinde bile dışsal ekonomiler, piyasa ekonomisinin tek başına optimal kaynak dağılımını sağlamasına engel olur. Dışsal ekonomiler (external economies) genel olarak bir ekonomik birimin üretim ve/veya tüketim faaliyeti sonucunda, başka birimlerin fayda ve/veya maliyet fonksiyonlarının olumlu ya da olumsuz yönde etkilenmesi olarak tanımlanabilir. Gerek üretimde ve gerekse tüketimde pozitif dışsal ekonomiler söz konusu olduğunda, genellikle ekonomide oluşan sosyal fayda fonksiyonu piyasada oluşan özel fayda fonksiyonundan yüksektir. Dolayısıyla, söz konusu mal için oluşan piyasa fiyatı, üreticiler açısından sosyal optimumu gerektirecek fiyattan düşük, tüketiciler için ise bu fiyattan yüksek olacaktır. Negatif dışsal ekonomiler söz konusu olduğunda ise, ekonomide oluşan sosyal maliyet fonksiyonu, piyasada oluşan özel maliyet fonksiyonundan yüksektir. Diğer bir deyişle, piyasada fiyatlarla ölçülen maliyetler, ekonominin yüklendiği gerçek maliyetleri yansıtamamaktadır. Bu durumda piyasada oluşacak fiyat, üreticiler açısından sosyal optimumu gerçekleştirecek olan fiyattan yüksek, tüketiciler için ise bu fiyattan düşük olmaktadır. 68

Dışsallık Kavramı Kavram olarak dışsallık bir ekonomik birimin / aktörün (üretici – tüketici –

Dışsallık Kavramı Kavram olarak dışsallık bir ekonomik birimin / aktörün (üretici – tüketici – devlet) almış olduğu veya alacağı karar ve uygulamalardan dolayı diğer ekonomik birimleri olumlu veya olumsuz etkilemesi olayıdır. Dolayısıyla dışsallık olayı olumlu da olumsuz da meydana gelebilir. Ancak hemen belirtmek gerekir ki dışsallığa karşı önlem alma deyince akıllara ilk önce olumsuz veya negatif dışsallık gelmektedir. Dışsallıkların varlığında kaynak dağılımında verimsizlik meydana gelecek ve piyasa ekonomisinde sosyal açıdan etkin olmayan sonuçlar ortaya çıkacaktır. Yani negatif dışsallıklar nedeniyle firma bazı maliyetlere katlanmadığından, gereğinden fazla üretim yapabilecektir. Yine pozitif dışsallık yaratan firma için ek bir avantaj sağlayan mekanizma mevcut olmadığından daha az üretim gerçekleşecektir. Dolayısıyla rekabetçi piyasalarda sık pozitif ve negatif dışsallıklar üretilmektedir. Bu durum kaynakların aşırı ya da düşük düzeyde tahsis edilmesine neden olduğu için piyasa başarısızlığının da nedenlerinden biridir.

Dışsallık Kavramı Dışsallık nedeniyle ortaya çıkan dış fayda ya da maliyet, üretilen veya tüketilen

Dışsallık Kavramı Dışsallık nedeniyle ortaya çıkan dış fayda ya da maliyet, üretilen veya tüketilen malın piyasa fiyatına girmez. Bu durum, etkin kaynak dağılımının gerçekleşmesini engellediğinden, devlet müdahalesini gerekli kılar. Devlet, dışsallıkların söz konusu olduğu üretim faaliyetlerine toplum yararını gözeterek müdahale eder. Bu amaçla devlet, olumlu/pozitif dışsallıkları arttırmaya buna karşılık olumsuz dışsallıkları ise önlemeye çalışır. Olumlu dışsallığı olan faaliyetler bizzat devlet tarafından üstlenileceği gibi, bu faaliyetleri yürüten özel sektör kuruluşlarına bütçeden sübvansiyon verilerek destek olunabilir.

Dışsallıkların özelliklerine bakıldığında; • 1 • Dışsallıklar hem üretici hem de tüketiciler tarafından meydana

Dışsallıkların özelliklerine bakıldığında; • 1 • Dışsallıklar hem üretici hem de tüketiciler tarafından meydana getirilebilir. • 2 • Ekonomik yapı içerisinde dışsallıkların taraflarını belirlemek mümkündür. Ancak, bu tarafların dışsallıklardan dolayı katlandıkları maliyetler ve sağladıkları faydaları fiyatlandırmak son derece güçtür. • 3 • Dışsallıklar pozitif veya negatif olabilir. 71

Dışsallık (Örnekler) Ø Manzarası olan bir binanın önüne başka bir binanın yapılması, Ø Yüksek

Dışsallık (Örnekler) Ø Manzarası olan bir binanın önüne başka bir binanın yapılması, Ø Yüksek sesle müzik dinlemek, Ø Kurulan bir üniversite kampüsünün bölgedeki bina ve arsaların fiyatını yükseltmesi, Ø Devletin yaptığı karayolunun civardaki arsa ve binaların fiyatını arttırması, Ø Devletin yaptığı karayolunun havayı kirleterek çevrede yaşayanların bir bölümünde sağlık sorununa yol açması, Ø Şeker fabrikası kurulmasının, şeker pancarının posasının yem olarak kullanılabilmesi açısından çiftçiye sağladığı fayda, Ø Sigara içen bireyin çevredekilere sağlık yönünden verdiği zarar, Ø Alınan kıyafetlerin kullanılmaması nedeniyle ihtiyaç sahiplerine verilmesi, Ø Uluslararası ilişkilerdeki gerginliklerin ülkelerin daha fazla savunma harcamalarına yatırım yapmasına neden olması,

Pozitif Dışsallık Devletin en çok kullandığı pozitif dışsallık yöntemleri vergi barışı ve teşvik politikalarıdır.

Pozitif Dışsallık Devletin en çok kullandığı pozitif dışsallık yöntemleri vergi barışı ve teşvik politikalarıdır. Ülkelere göre vergilendirme sistemi farklı olmakla beraber genelde devlet, mükelleflerinden tahsil edemediği verginin faizinden vazgeçerek geçmişte alamadığı vergi ücretlerini kazanırken mükellef de daha önce yaşadığı borç ve hukuki yaptırım risklerinden kurtulur. Bu noktada vergi barışı pozitif bir dışsallık olur. Teşvik politikasında da teşviğin niteliğine bağlı olarak devlet bazı haklarından vazgeçerek yatırımcıya daha kolay yatırım yapılabilir bir ortam hazırlar. Bunun sonucunda işsizlik azalırken, yatırımcının karı ve devletin vergi gelirleri görece artar.

Dışsallık Üreticiden Üreticiye Olumlu/Olumsuz Dışsallık Herhangi bir üreticinin üretim faaliyetlerinin başka üreticileri olumlu ya

Dışsallık Üreticiden Üreticiye Olumlu/Olumsuz Dışsallık Herhangi bir üreticinin üretim faaliyetlerinin başka üreticileri olumlu ya da olumsuz etkilemesiyle ortaya çıkan dışsallıktır. Buna göre örneğin, telefon haberleşmesini kolaylaştırmak için yapılan faaliyetlerin, internet hizmetlerinin maliyetini düşürmesi üreticiden üreticiye olumlu bir dışsallıktır. Buna karşılık, herhangi bir üretim tesisinin üretim faaliyeti dolayısıyla meydana getirdiği çevre kirliliğinden korunmak için diğer üretici birimlerin korunma önlemleri alması sonucu katlandıkları maliyetler ise olumsuz dışsallığa örnektir.

Dışsallık Tüketiciden Üreticiye Olumlu/Olumsuz Dışsallık Bir tüketicinin faaliyeti bir firmayı etkilediği takdirde, ortaya çıkan

Dışsallık Tüketiciden Üreticiye Olumlu/Olumsuz Dışsallık Bir tüketicinin faaliyeti bir firmayı etkilediği takdirde, ortaya çıkan bu durum, olumlu veya olumsuz bir şekilde gerçekleşebilmektedir. Tüketicinin memnun kaldığı bir ürün nedeniyle, çevresine olumlu tanıtımda bulunması, bir firmanın kalitesiz ya da bozuk ürününü satın almış bir tüketicinin, bu ürünü firmaya iade etmek veya zararının karşılanmasını istemek yerine bu yola gitmemek suretiyle, ortaya çıkan maliyeti kendisinin karşılamış olması üretici açısından olumlu dışsallıklara örnek olarak gösterilebilir. Burada, üretici tarafından taşınması gereken yükün, müşteri tarafından yüklenilmesi söz konusu olmaktadır.

Dışsallık Tüketiciden Tüketiciye Olumlu/Olumsuz Dışsallık Bir tüketim biriminin yaptığı tüketim sonucu, bir diğer tüketim

Dışsallık Tüketiciden Tüketiciye Olumlu/Olumsuz Dışsallık Bir tüketim biriminin yaptığı tüketim sonucu, bir diğer tüketim biriminin tüketim fonksiyonu olumlu veya olumsuz etkileniyorsa tüketiciden tüketiciye dışsallık söz konusudur. Tüketim sonucu doğan negatif tüketim dışsallığına örnek: Tatil beldesinde bir gece kulübünün geç saatlere kadar yüksek seste müzik yayını yapması sonucu çevrede bulunan yazlıklarda yaşayan kimselerin rahatsız olması gibi bir sonuç doğurur. Tüketim sonucu doğan pozitif tüketim dışsallığına örnek: Kendi mesleği ile ilgili teknik bilgiler üzerinde sanal ortamda yoğun çalışmalar yapan ve taramalarda bulunan bir kişinin bulduğu sonuçları, konuyla ilgili diğer siteleri, kişileri belirleyerek kendi web sitesinde kullanıma açması konuyla ilgilenen insanların bu bilgiye daha kolay erişimini sağlayacağından üçüncü kişilere pozitif bir dışsallık sağlayacaktır.

Dışsallık Marjinal Dışsallıklar Bir üretim veya tüketim faaliyetindeki marjinal (ilave) değişikliğin diğer kişilerin fayda

Dışsallık Marjinal Dışsallıklar Bir üretim veya tüketim faaliyetindeki marjinal (ilave) değişikliğin diğer kişilerin fayda ve maliyet fonksiyonlarında yaptığı değişikliğe marjinal dışsallık denilmektedir. Bu dışsallıklar tek yönlü veya çift yönlü olabilmektedir. Örneğin bir yapının restorasyonu veya boş bir arazinin ağaçlandırılması, başka bireylerin göz zevkini olumlu etkileyebilir. Diğer taraftan iki köy arasındaki meralık alana ağaç dikilmesi veya oranın güzelleştirilmesi köylüler için marjinal dışsallıktır. Oluşacak sel baskınını önlemesi, ileride kereste ve yakacak odun olarak üretilmesi köylülere ekonomik ve sosyal fayda sağlar. Motorlu araçların çıkardığı egzoz gazından yayaların rahatsız olması (Marjinal Tek Yönlü Dışsallık) Bazı kişiler kendileri sigara kullandıkları halde, başkalarının yanlarında içtikleri sigara dumanından rahatsızlık duyarlar. Bu durumda kendileri de sigara yakarlar (Marjinal Çift Yönlü Dışsallık)

Dışsallık Marjinal Olmayan (İnframarjinal ) Dışsallıklar Bir üretim veya tüketim faaliyetindeki ilave değişiklikten dolayı

Dışsallık Marjinal Olmayan (İnframarjinal ) Dışsallıklar Bir üretim veya tüketim faaliyetindeki ilave değişiklikten dolayı ekonomik birimlerin fayda ve maliyet fonksiyonlarında herhangi bir etkinin meydana gelmemesi veya etkinin ihmal edilebilir boyutlarda olmasıdır. Bir göl kimyevi madde atıklarının yoğunlaşması sonucunda yüzmeye elverişsiz hale gelebilir. Bu göl üzerinde aynı zamanda ulaşım faaliyetinin yapıldığını varsayarsak göl üzerinde ulaşımı engelleyecek noktaya gelinceye kadar kirlenmenin devam etmesi mümkündür. Bu ek atıklar inframarjinal dışsallıklardır. Çünkü atılan atıkların tutarı konusunda belirli bir düzeyin üzerinde yapılacak marjinal ayarlamalar zararın derecesini değiştirmeyecektir (İnframarjinal Tek Yönlü Dışsallık) Bir plajda birbirine yakın olan iki kişiden birisi radyo açarsa, diğeri bundan rahatsız olabilir. Her biri kendi radyosunda farklı programları dinlemeyi tercih edebilir. Dolayısıyla her birinin diğerinin radyosunu açmasına karşılık diğerinin sesini bastırmak için kendi radyosunun sesini yükseltecek olursa, belirli bir düzeye kadar sağladıkları tatminde bir değişme olmayacağı söylenebilir (İnframarjinal Çift Yönlü Dışsallık)

Dışsallık Parasal Dışsallıklar Herhangi bir ekonomik birim faaliyetinin fiyat sisteminden geçerek diğer ekonomik birimler

Dışsallık Parasal Dışsallıklar Herhangi bir ekonomik birim faaliyetinin fiyat sisteminden geçerek diğer ekonomik birimler üzerinde oluşturdukları etkilere parasal veya vasıtalı dışsallıklar denilmektedir. Gelir dağılımı amacı söz konusu olduğunda, parasal dışsallıklar önem kazanmaktadır. Çünkü bu tür dışsallıklar toplumdaki değişik gruplar arasında gelir transferini gerçekleştirmektedir. Refah ekonomistleri, parasal dışsallıkları toplam refah ve etkinlik üzerinde etkisi olmadığı düşüncesi ile dışsallık kavramı dışında tutmuşlardır. Örneğin Boumol-Qates, parasal dışsallıkları “yalancı dışsallık” olarak nitelemektedir. Parasal Dışsallığa örnek: A tüketici grubu, X gibi bir mala olan talebini artırmaktadır. X endüstrisinde artan getiri vardır. Talebin artışı X malının ucuzlamasına neden olmaktadır. Bundan aynı zamanda B tüketici grubu da faydalanmaktadır A tüketici grubunun fayda fonksiyonunda yer alan X malının ucuzlaması B tüketici grubu üzerinde de pozitif dışsallık yaratmış olmaktadır.

Dışsallık Teknolojik Dışsallıklar Üreticilerin üretim fonksiyonları arasında piyasaya bağlı olmaksızın meydana gelen kazanç veya

Dışsallık Teknolojik Dışsallıklar Üreticilerin üretim fonksiyonları arasında piyasaya bağlı olmaksızın meydana gelen kazanç veya kayıplara neden olan dışsallıklar teknolojik dışsallıklardır. Bu tip dışsal ekonomiler statik bir yapıya sahip olduklarından, bunlara “teknik dışsal ekonomiler” de denmektedir. Teknolojik dışsallıklar, üretim ya da fayda fonksiyonlarında kaymalara yol açarak, reel etkiler meydana getirmektedir. A tüketicisinin otomobil kullanımı sonucu ortaya çıkan egzoz gazı B tüketicisinin faydasını azaltacaktır. Bu etki piyasa fiyat mekanizmasından geçerek ortaya çıkmış bir durum değildir. Burada reel bir etki söz konusudur.

Pozitif Dışsallıklar ve Etkinlik • Dışsallıklar olması gerekenden daha az üretim yapılmasına da yol

Pozitif Dışsallıklar ve Etkinlik • Dışsallıklar olması gerekenden daha az üretim yapılmasına da yol açabilirler. • Sonraki Grafikte: yatay eksen bir ev sahibinin tamir bakım biçimindeki yatırımını ($) ölçmektedir. Marjinal maliyet eğrisi daha çok iş yapıldıkça tamir masraflarını vermektedir. Talep eğrisi marjinal özel yararı göstermektedir. Ev sahibi q 1 düzeyini tercih edecektir (Talep=MC). • Fakat tamirat dışsallıklar yaratmaktadır, bundan komşular da yararlanmaktadır. Bunu marjinal dışsal yarar (MEB) eğrisiyle gösteriyoruz.

Pozitif Dışsallıklar ve Etkinsizlik • Marjinal sosyal yarar (fayda) eğrisi (MSB) : • D

Pozitif Dışsallıklar ve Etkinsizlik • Marjinal sosyal yarar (fayda) eğrisi (MSB) : • D (marjinal yarar), ve marjinal dışsal yararların her üretim düzeyi için toplanması ile bulunur. • Etkin çıktı düzeyi q*, MSB=MC noktasında belirlenir. • Etkinsizliğin nedeni ev sahibinin tüm dışsal yararları hesaba katmamasından kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak fiyat düzeyi (P 1), sosyal açıdan arzu edilir düzeyde tamir bakım yapmasına olanak vermeyecek kadar yüksektir. Daha düşük ancak etkin olan fiyat P* düzeyidir ve arzu edilen arz miktarı q* için gereklidir.

Dışsal Yararlar • Değer • Pozitif dışsallıklar olması • MSB • Durumunda (tamir işlerinin

Dışsal Yararlar • Değer • Pozitif dışsallıklar olması • MSB • Durumunda (tamir işlerinin • Komşulara olan yararı), • MSB > D • (Marjinal yarar). • D • P 1 • Bireysel çıkarını düşünen • ev sahibi q 1 kadar bakım • yapar. Etkin olan bakım • düzeyi iseq* daha yüksektir. • Yüksek olan P 1 fiyatı bakım • Düzeyini düşürür. • MC • P* • AR_GE faaliyetleri Pozitif dışsallıklar nedeniyle Gereğinden az mı? Gerçekleşir. • MEB • q 1 • q* • Tamir miktarı

Pozitif Dışsallık Fiyat Fayda Maliyet MÖF+MDF=MTF f P 1 Marjinal Maliyet b P 0

Pozitif Dışsallık Fiyat Fayda Maliyet MÖF+MDF=MTF f P 1 Marjinal Maliyet b P 0 0 S a Q 0 c Q* Q 1 Miktar • Copyright © 2004 South-Western

Negatif Dışsallık Fiyat Özel Maliyet Toplumsal Maliyet P 0 0 B A Fiyat= Marjinal

Negatif Dışsallık Fiyat Özel Maliyet Toplumsal Maliyet P 0 0 B A Fiyat= Marjinal Hasıla= Ortalama Hasıla Q 1 Q 0 Miktar • Copyright © 2004 South-Western

v Ortak kaynak probleminde marjinal sosyal fayda, marjinal özel faydadan daha fazladır. Tutulan toplam

v Ortak kaynak probleminde marjinal sosyal fayda, marjinal özel faydadan daha fazladır. Tutulan toplam balık sayısı ile artan ancak bu artış motor başına tutulan balık sayısının, motor sayısı arttıkça azalan bir gölü düşünelim. v Ek bir balıkçı motorunun marjinal sosyal faydası şekildeki gibi her balıkçı motorunun ortalama yakalayacağı balık sayısından az olacaktır. Ek bir motor alayım mı diye düşünen ek bireyin özel getirisi marjinal sosyal getiriden çok fazla olan ortalama getiri olacaktır. v Özetle; ortak kaynak problemi aşırı avlanmaya yol açar. Aşırı sayıda balıkçı kayığı olacaktır. Ancak, ek bir balıkçı kayığının ekstra hasılası, ortalama hasılanın altındadır.

Negatif Dışsallıklar ve Etkinlik • Firma q 1 kadar çıktı üreterek karını maksimize ediyor

Negatif Dışsallıklar ve Etkinlik • Firma q 1 kadar çıktı üreterek karını maksimize ediyor (MC=P). • Firmanın üretim (çıktı) miktarı değiştikçe, diğer birimler üzerinde bıraktığı dışsal maliyette değişmektedir. Bu dışsal maliyet Marjinal dışsal maliyet (marginal external cost, MEC) eğrisi ile gösterilmektedir. MEC eğrisi pozitif eğimlidir çünkü daha çok çelik üretimi daha çok kirlilik yaratmaktadır. • Marjinal dışsal maliyet (MEC) eğrisi her üretim düzeyinde diğer birimlere yüklenen maliyeti ifade etmektedir. • Toplumsal (sosyal) açıdan bakıldığında, firma olması gerekenden daha fazla üretim yapmaktadır. Etkin olan çıktı düzeyi, P=MSC noktasına denk düşen çıktı düzeyidir. • Marjinal Sosyal Maliyet (MSC) = MC +MEC.

Negatif Dışsallıklar ve Etkinlik • Negatif dışsallıklar varsa • MSC > MC • Aradaki

Negatif Dışsallıklar ve Etkinlik • Negatif dışsallıklar varsa • MSC > MC • Aradaki fark marjinal • dışsal maliyete. MEC • eşittir. • MSC • Fiyat • MSCI • MC A • Etkin çıktı düzeyi q* olmasına • rağmen firma q 1 düzeyinde • üretim yapmaktadır. • S = MCI • Endüstride, fiili üretim • düzeyi Q 1 olmasına rağmen • etkin olan düzey Q*. • Negatif • dışsallığın • sosyal • maliyeti • P* • P 1 B • P 1 • MECI • MEC • D • q* • q 1 • Firma çıktısı • Q* • Q 1 • Endüstri çıktısı

Negatif Dışsallıklar ve Etkinlik • MSC eğrisi, fiyat doğrusunu çıktı düzeyi q* iken kesmektedir.

Negatif Dışsallıklar ve Etkinlik • MSC eğrisi, fiyat doğrusunu çıktı düzeyi q* iken kesmektedir. Böylece firma etkin üretim düzeyinden q 1 q* kadar fazla çıktı üretmektedir. • Endüstrideki tüm firmalar atıklarını nehre bırakacak olursa, endüstri üretim düzeyiyle ilişkili marjinal dışsal maliyet (MEC), bundan zarar gören her bireyin marjinal maliyetinin toplanmasıyla elde edilebilir. Endüstri MSCI eğrisi şöyle bulunur: MSCI=MCI+MECI burada • MCI=tüm firmalarının marjinal maliyeti (üretim); ve MECI=tüm firmalarının marjinal dışsal maliyetidir. • Endüstri için etkin olan çıktı düzeyi (Q*), ek birim çıktının marjinal faydasının (talep eğrisi), marjinal sosyal maliyete eşit olduğu noktada belirlenir.

Negatif Dışsallıklar ve Etkinlik • Rekabetçi endüstri etkin çıktı düzeyinden daha fazla üretim (Q

Negatif Dışsallıklar ve Etkinlik • Rekabetçi endüstri etkin çıktı düzeyinden daha fazla üretim (Q 1 -Q*) yapılması sonucunu doğurur ve nehir daha da kirlenir. • Bu etkinsizliğin ana kaynağı nedir? • Etkinsizliğin kaynağı ürünün doğru olmayan bir biçimde fiyatlandırılmasıdır. Piyasa fiyatı olan P 1 çok düşüktür. Sadece firmanın marjinal özel maliyetini yansıtmaktadır. Fakat, tüm marjinal sosyal maliyetleri hesaba katmamaktadır.

Negatif Dışsallıklar ve Etkinlik • Bu etkinsizliğin topluma olan maliyeti nedir? Önceki grafikte: Üretilen

Negatif Dışsallıklar ve Etkinlik • Bu etkinsizliğin topluma olan maliyeti nedir? Önceki grafikte: Üretilen her birim ürün için katlanılan maliyet marjinal sosyal maliyet ile marjinal fayda arasındaki fark kadar olacaktır • Negatif dışsallıklar durumunda, üretimin marjinal özel maliyeti ortalama sosyal maliyetten düşüktür. Sonuç olarak bazı firmaların endüstriyi terk etmesi daha etkin olmasına rağmen üretime devam ederler. Yani negatif dışsallıkların olması durumunda endüstride gereğinden fazla firma yer alır ve bolca kirletirler.

Dışsallığa karşı tepkileri, özel ve kamu tepkileri başlıklarında toplanabilir. Özel tepkiler; birleşmeler yoluyla dışsallığı

Dışsallığa karşı tepkileri, özel ve kamu tepkileri başlıklarında toplanabilir. Özel tepkiler; birleşmeler yoluyla dışsallığı içselleştirmek (zarar gören ve faydalanan tarafın aynı olması), toplumsal sözleşmeler, pazarlık ve Coase kuramıdır. Kamu tepkileri; düzenleme yapmak, düzeltici vergiler (Pigoucu vergileme), piyasa yaratmaktır (kirletme izni için fiyat ödeme). 93

Dışsallıkların ortadan kaldırılması için alınacak kamusal önlemlerin başında vergiler gelmektedir. Düzenleme amacına yönelik vergiler,

Dışsallıkların ortadan kaldırılması için alınacak kamusal önlemlerin başında vergiler gelmektedir. Düzenleme amacına yönelik vergiler, kaynak dağılımında etkinliğin sağlanması için kullanılan vergiler olup, özellikle negatif dışsallıklarda kullanılırlar. Dışsallık yaratan mallar üzerine vergi konulması fikri ilk olarak A. J. Pigou tarafından öne sürülmüştür. "Pigou türü vergiler" olarak da bilinen bu vergileri daha sonra C. Plott "düzenleyici vergiler" kavramı olarak ele almış ve negatif dışsallık yaratan ürünler üzerinde düzenleyici vergilerin etkilerini incelemiştir. Olumlu dışsallıkların varlığı durumunda, bu olumlu dışsallıkları yayan mal ve hizmetlerin toplum için gerekli düzeyin altında üretilmesinin önüne geçmek için, yine devletin müdahalesi gereklidir. Olumlu dışsallığın yaygın olduğu durumlarda devlet müdahalesi genellikle sübvansiyon şeklinde olmaktadır. 94

Pigou’ya göre, dışsallıkların kaynağı marjinal özel hasıla ile marjinal sosyal hasıla arasındaki farklılıktır. Bu

Pigou’ya göre, dışsallıkların kaynağı marjinal özel hasıla ile marjinal sosyal hasıla arasındaki farklılıktır. Bu farklılıklara göre de, pozitif ya da negatif dışsallık ortaya çıkmaktadır. Marjinal özel hasılanın marjinal sosyal hasıladan büyük olması durumunda, optimuma göre daha fazla üretim (negatif dışsallık), tersi durumunda ise optimuma göre daha az üretim (pozitif dışsallık) yapılmaktadır. Marjinal özel hasıla ile marjinal sosyal hasılanın eşitlenmesi için de devlet müdahale etmelidir. 95

Dışsallık Problemine Kamu Çözümü Kamu kesimi sık vergi ve teşvikleri dışsallık problemini çözmek için

Dışsallık Problemine Kamu Çözümü Kamu kesimi sık vergi ve teşvikleri dışsallık problemini çözmek için bir araç olarak kullanırlar. Eğer negatif dışsallıklar sözkonusu ise piyasada oluşan üretim miktarını azaltmak için Pigou vergileri uygulanabilir. Eğer pozitif dışsallıklar söz piyasada oluşan eksik üretim miktarını artırmak için Pigou teşvikleri uygulanabilir.

A Pigouvian Tax Reduces Output to the Efficient Quantity Price/Costs Social Cost Deadweight loss

A Pigouvian Tax Reduces Output to the Efficient Quantity Price/Costs Social Cost Deadweight loss Pigouvian Tax Social Cost Pefficient Pmarket P Supply Tax Revenue Demand Private Value Quantity • Qmarket Qefficient overuse

A Pigouvian Subsidy Increases Output to the Efficient Quantity Price Deadweigth loss Supply Social

A Pigouvian Subsidy Increases Output to the Efficient Quantity Price Deadweigth loss Supply Social Value Pefficient Pmarket Pigouvian Subsidy Private Cost Demand underuse Qmarket Social Value Qefficient 98 Quantity

DIŞSALLIKLARA KARŞI PİYASA ÇÖZÜMÜ – COASE TEOREMİ Dışsallıklar meydana geldiğinde, tarafların mevcut dışsallığı içselleştirmek

DIŞSALLIKLARA KARŞI PİYASA ÇÖZÜMÜ – COASE TEOREMİ Dışsallıklar meydana geldiğinde, tarafların mevcut dışsallığı içselleştirmek ve etkinliği sağlamak üzere bir araya gelip bazı düzenlemeler yapması konusundaki önerme, Coase teorisi olarak anılır. Ronald Coase, 1960 yılında yayınladığı makalesinde, piyasa işlemlerinin etkinlikten uzaklaşması halinde, karar birimlerinin aralarında bir pazarlık süreci oluşturarak etkinlik koşullarını yeniden sağlayabileceklerini ve bunun için de mülkiyet haklarının tesis edilmesi gerektiğini; böylece dışsallıklar için de bir piyasa oluşturularak onların piyasa başarısızlığı olmaktan uzaklaştırılabileceğini ifade etmiştir. 99

DIŞSALLIKLARA KARŞI PİYASA ÇÖZÜMÜ – COASE TEOREMİ Çevre kirliliğinin yol açtığı bir negatif dışsallık

DIŞSALLIKLARA KARŞI PİYASA ÇÖZÜMÜ – COASE TEOREMİ Çevre kirliliğinin yol açtığı bir negatif dışsallık için de, Coase bir işletmenin yarattığı kimyasal atıklar ya da ses kirliliği gibi dışsal maliyetlerden etkilenen kişilerin, kirliliği yaratan işletme sahibine atıkları azaltması ya da kontrol altına alması için para teklif edebileceğini söylemektedir. Böylece kirlilik yaratan atıklar, artık fabrika için değer yaratan varlıklar haline gelmiştir. Çünkü kirlilik azaltılmadığı sürece teklif edilen paradan yoksun kalınacaktır. Fabrika sahibi, kendisine sunulan para teklifinden yararlanmak için atıklarını azaltma yollarını aramaya başlar. Örneğin arıtma teknolojisi kurar ya da başka bir kimyasal yöntem ile çevreyi kirletmeden üretimine devam eder. 100

Coase Teoremi M Net Marjinal Fayda Marjinal Dışsal Maliyet G F 0 E 1

Coase Teoremi M Net Marjinal Fayda Marjinal Dışsal Maliyet G F 0 E 1 E • Copyright © 2004 South-Western

COASE TEOREMİNİN ELEŞTİRİLDİĞİ NOKTALAR v. Anlaşma maliyetleri Genellikle anlaşmanın parasal maliyetleri ve zaman kullanımı

COASE TEOREMİNİN ELEŞTİRİLDİĞİ NOKTALAR v. Anlaşma maliyetleri Genellikle anlaşmanın parasal maliyetleri ve zaman kullanımı yüksektir ve maliyetler çok kişiye dağılmıştır. v. Bedavacılık Coase’un modeli içinde; bir fabrika çevreye zarar veriyorsa bu zararı ortadan kaldırmak için çevre halkı ile fabrika yöneticileri arasında pazarlık görüşmeleri olmalıdır. Ancak, bu görüşmelerin maliyetine katlanmadan sonuçtan yararlanmak biçiminde ortaya çıkacak olan bedavacılık davranışı burada da ortaya çıkabilir. v. Artan pazarlık gücü kazanmak için anlaşmayı geciktirme Bir firmanın bir topluluktaki bireylerle sırayla anlaşma yaptığını düşünelim. Anlaşma yapılan kişi sayısı arttıkça, henüz anlaşma yapmamış kişiler sayıca azalmakta ve bu kişilerin pazarlık gücü artmaktadır. O halde bu gücü elde etmek isteyen kişiler anlaşmayı imzalamayı sürekli geciktireceklerdir.

v NEGATİF DIŞSALLIKLARIN YASAKLANMASI v Devlet dışsallık yaratan bir faaliyeti yasal olarak engelleyebilir. Ancak;

v NEGATİF DIŞSALLIKLARIN YASAKLANMASI v Devlet dışsallık yaratan bir faaliyeti yasal olarak engelleyebilir. Ancak; bu durum üretim azalmasının yaratacağı maliyetler nedeniyle fazla uygulanan bir çözüm değildir. v KİRLİLİK YARATAN FAALİYETİ FİRMA DÜZEYİNDE DÜZENLEYİCİ ÖNLEMLER ALMAK v Firmanın kirliliği yok edici filtre ve arıtma cihazları kullanmasını sağlayıcı yasal düzenlemeler getirmektir. Günümüzde en çok uygulanan çözümlerden bir tanesi budur.

v NEGATİF DIŞSALLIĞI İÇSELLEŞTİRMEK v Negatif dışsallığı yaratan firma ile dışsallıktan etkilenen firmanın tek

v NEGATİF DIŞSALLIĞI İÇSELLEŞTİRMEK v Negatif dışsallığı yaratan firma ile dışsallıktan etkilenen firmanın tek bir firma olarak birleştirilmesidir. Örneğin; İngiltere’de bir atık firması ile bu atık firmasının kirlettiği nehirden arıtılmış su elde eden bir su firması arasında dışsal maliyet yayma sorunu ortaya çıkmaktayken, bu iki firmanın birleşip tek bir firma haline gelmesiyle, söz konusu dışsal maliyet firmanın içsel maliyeti haline gelmiştir.

v PAZARLANABİLİR KİRLETME HAKLARI (PERMİLER) v Negatif dışsallıkları azaltmada uygulanan çözümlerden bir tanesi de,

v PAZARLANABİLİR KİRLETME HAKLARI (PERMİLER) v Negatif dışsallıkları azaltmada uygulanan çözümlerden bir tanesi de, devletin işletmelere belirli miktarda kirlilik yayma hakkı veren permiler dağıtması ve bu permilerin piyasada alınıp satılarak kirlilik yaratan emisyonların kontrol altında tutulmasıdır. v Bu sistemde emisyonlarını kısan bir firma emisyon yayma hakkını daha fazla üretim yapmak (kirletici emisyonlarını arttırmak) isteyen başka bir firmaya satabilmektedir. Böylece; hakların piyasa fiyatı üretimi azaltmanın marjinal maliyetinden yüksek olduğu sürece firmalar emisyon yayma haklarını satacaklardır. v Bu sistemin vergiler ya da cezalardan üstün tarafı üretim sonucunda oluşacak kirlilik konusunda belirsizlik olmaması, devletin ne kadar kirlilik yaratılacağına baştan kendisinin karar vermesidir. Ancak; bu hakların firmalar arasında nasıl dağıtılacağı konusunda zorluklar mevcuttur.

BİR ÖRNEK: POZİTİF DIŞSALLIK v Arı kovanlarına sahip bir arıcı elma bahçesi olan bir

BİR ÖRNEK: POZİTİF DIŞSALLIK v Arı kovanlarına sahip bir arıcı elma bahçesi olan bir çiftçiye komşudur. Elma bahçesi arılardan faydalanmaktadır. Çünkü her arı kovanı bir dönüm elma bahçesinin polenlerinin dağılmasına yardımcı olmaktadır. Bahçe sahibi bu hizmet için herhangi bir ödeme yapmamaktadır. Bununla birlikte, tüm bahçenin ihtiyacını karşılayacak kadar arı kovanı yoktur. Bahçe sahibi geriye kalan bölüm için suni yollarla döllenmeyi sağlamak zorundadır. Suni döllenme için maliyet dönüm başına 10 dolardır. Arıcılığın marjinal maliyeti, MC=10+2 Q, burada Q arı kovanı sayısıdır. Her kovanın kazancı $20 civarındadır. v I) Arıcı kaç kovan tutacaktır? II) Bu iktisadi olarak optimal bir sayı mıdır? III) Daha etkin bir dağılım için ne yapılabilir?

CEVAP: v I) Karlar marjinal hasıla (MR), marjinal maliyete (MC) eşitlendiğinde maksimum olur. Marjinal

CEVAP: v I) Karlar marjinal hasıla (MR), marjinal maliyete (MC) eşitlendiğinde maksimum olur. Marjinal hasıla sabit $20 iken ve MC=10+2 Q iken: •

 • III) Bu firmaların daha etkin işlemesine olanak verecek en radikal çözüm çiftçi

• III) Bu firmaların daha etkin işlemesine olanak verecek en radikal çözüm çiftçi ve arıcının işlerini birleştirerek tek işletme olmalarıdır. Bu birleşme arıların sağladığı pozitif dışsallığı içselleştirecektir. Birleşme dışında, çiftçi ve arıcının bir anlaşmaya vararak arıların sağladığı bu dışsallığı içselleştirmeleri gerekir.

 • Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 3. Doğal Tekellerin Varlığı: Teknolojik gelişmeye bağlı

• Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 3. Doğal Tekellerin Varlığı: Teknolojik gelişmeye bağlı olarak zamanla bazı sektörlerde tekelci eğilimlerin ortaya çıkmasına neden olur. Bir diğer ifade ile ölçeğe göre artan getirinin bulunması veya optimal üretim tesis ölçeğinin çok büyük olması gereken alanlarda zaman içerisinde tek firma egemen olmakta ve doğal tekel oluşmaktadır. İçsel ekonomiler nedeniyle özellikle posta, elektrik, gaz, su üretim ve dağıtımı, demir yolu, hava yolu gibi endüstrilerde doğal tekel durumu ortaya çıkmaktadır. Doğal tekel durumu kaynak dağılımında etkinliği bozarak ekonomiyi sosyal optimumdan uzaklaştırmaktadır. Bu klasik doğal tekel durumu analizinde devlete önemli bir rol düşmektedir. Ancak günümüzde altyapı hizmetlerinin birçoğu, teknolojik gelişmelerin de sonucu olarak bir kısmı doğal tekel olmayan ağ endüstrisi (dikey bütünleşik sektörler) haline gelmiş bulunmaktadır. 109

Doğal tekel, bazı mal ve hizmetlerin üretiminde ekonomik etkinlik bakımdan sadece tek bir firmanın

Doğal tekel, bazı mal ve hizmetlerin üretiminde ekonomik etkinlik bakımdan sadece tek bir firmanın üretimde bulunmasını gerektiren doğal şartların geçerli olmasıdır. Bu şartlar: 1. Ölçek ekonomileri dolayısıyla üretimin azalan maliyetlere tabi olması; 2. Üretimi yapılan mala olan talep miktarının, üretimi yapan firmanın optimum kapasitesinin altında olmasıdır. 110

Tek bir firmanın üretimde bulunması halinde, bu firma üretimini arttırdıkça, azalan maliyetlerden yararlanır. Bu

Tek bir firmanın üretimde bulunması halinde, bu firma üretimini arttırdıkça, azalan maliyetlerden yararlanır. Bu durumda şayet ikinci bir firma piyasaya girecek olursa bunların hiçbiri maliyetlerini, tek bir firmanın üretim yapması halindeki seviyeye indiremeyecektir. Üretiminde, üretim miktarı arttıkça, yani hizmetlerden yararlananların sayısı çoğaldıkça, ortalama maliyet düşeceğinden, bu alanda tek bir firmanın faaliyet göstermesi daha etkin olur. Doğal tekellerin çoğu devlet tarafından işletilir. Başka bir deyişle, doğal tekellerin varlığı, devleti bu alanda faaliyet göstermeye zorlar. 111

Doğal tekelleri meydana getiren başlıca faktörleri şöyle sıralayabiliriz: • Etkin üretim kapasitesine belli bir

Doğal tekelleri meydana getiren başlıca faktörleri şöyle sıralayabiliriz: • Etkin üretim kapasitesine belli bir üretim hacmi ile erişilmesi • Üretim hacminin genişlemesi ile uzmanlaşma ve işbölümünün artması • Yönetimde etkinliğin artması Doğal tekel niteliğindeki hizmetler, özel kesim yerine genellikle devlet tarafından üretilmektedir. Çünkü, bu çeşit hizmetlerin özel kesime bırakılması halinde, özel kesimdeki doğal tekel, fiyatını, marjinal maliyet kuralının dışına çıkarak aşırı kâr sağlayacak bir düzeyde tespit edebilir. Bu yüzden devlet, doğal tekel olduğu alanlara müdahalede bulunur ya da doğal tekelleri yasal düzenlemelerle kendi kontrolü altında bulundurur. 112

MONOPOL ve TAM REKABET - Monopol Firma • Tek bir üretici vardır • Sol

MONOPOL ve TAM REKABET - Monopol Firma • Tek bir üretici vardır • Sol yukarıdan sağ aşağı doğru uzanan talep eğrisi mevcut • Fiyat belirleyici • Satışları artırmak için fiyatları düşrebilir – Rekabetçi Firma • Birçok üreticiden biridir • X eksenine paralel uzanan bir talep eğrisi mevcut • Fiyatlar veridir • Belirli fiyat düzeyinden çok az oynamalar olabilir

Talep Eğrileri • (a) A Competitive Firm • • ’s Demand Curve • Price

Talep Eğrileri • (a) A Competitive Firm • • ’s Demand Curve • Price • (b) A Monopolist • • ’s Demand Curve • Price • Demand • 0 • Quantity of Output • Copyright © 2004 South-Western

Bir Monopolcünün Geliri • Total Revenue (Toplam Gelir) P Q = TR • Average

Bir Monopolcünün Geliri • Total Revenue (Toplam Gelir) P Q = TR • Average Revenue (Ortalama Gelir) TR/Q = AR = P • Marginal Revenue (Marjinal Gelir) DTR/DQ = MR

Monopolcünün Geliri Monopolcünün Marjinal Geliri (MR) daima malın fiyatından düşüktür. • Talep eğrisi sol

Monopolcünün Geliri Monopolcünün Marjinal Geliri (MR) daima malın fiyatından düşüktür. • Talep eğrisi sol yukarıdan sağ aşağı doğru inmektedir. • Eğer monopolcü birim daha fazla satmak için fiyatları düşürürse, önceki satılan birimden elde edilen gelirden daha düşük bir gelir elde eder.

 • Monopolcünün Geliri • Monopolcünün marjinal geliri – Eğer monopolcü sattığı malın miktarını

• Monopolcünün Geliri • Monopolcünün marjinal geliri – Eğer monopolcü sattığı malın miktarını artırırsa, Toplam Gelir (P Q) üzerinde iki etki ortaya çıkar. • Çıktı etkisi— (more output is sold, so Q is higher). • Fiyat etkisi— (price falls, so P is lower).

Monopolde Talep ve Marjinal Gelir Price $11 10 9 8 7 6 5 4

Monopolde Talep ve Marjinal Gelir Price $11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 – 1 – 2 – 3 – 4 Demand (average revenue) Marginal revenue • 1 • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 • 7 • 8 Quantity of Water • Copyright © 2004 South-Western

Kar Maksimizasyonu • Monopolcü Marjinal Gelir (MR)’in Marjinal Maliyet (MC)’e eşit olduğu üretim düzeyinde

Kar Maksimizasyonu • Monopolcü Marjinal Gelir (MR)’in Marjinal Maliyet (MC)’e eşit olduğu üretim düzeyinde karı maksimize eder. • Tüketicilerin bu üretim miktarından satın almak istedikleri fiyat bize talep eğrisini gösterecektir.

Monopolde Kar Maksimizasyonu Costs and Revenue 2. Ve talep eğrisi bu miktardan 1. Marjinal

Monopolde Kar Maksimizasyonu Costs and Revenue 2. Ve talep eğrisi bu miktardan 1. Marjinal Gelir ve Satın almaya razı olunan Marjinal Maliyet eğrisinin Fiyat düzeyini gösterir. kesiştiği üretim düzeyi karın Maksimize olduğu üretim Düzeyidir…. . B Monopoly price Average total cost A • Demand Marginal cost Marginal revenue 0 Q QMAX Q Quantity • Copyright © 2004 South-Western

Kar Maksimizasyonu • Monopol ve Tam Rekabet Karşılaştırıldığında; – Rekabetçi bir firma için, fiyat

Kar Maksimizasyonu • Monopol ve Tam Rekabet Karşılaştırıldığında; – Rekabetçi bir firma için, fiyat marjinal maliyete eşittir. P = MR = MC – Monopolcü bir firma için, fiyat marjinal maliyetin üzerindedir. P > MR = MC

Monopulcünün Karı • Kar Toplam Gelir (TR)’den Toplam Maliyet (TC) çıkarılarak bulunur. – Profit

Monopulcünün Karı • Kar Toplam Gelir (TR)’den Toplam Maliyet (TC) çıkarılarak bulunur. – Profit = TR - TC – Profit = (TR/Q - TC/Q) Q – Profit = (P - ATC) Q

Monopolcünün Karı Costs and Revenue Marginal cost Monopoly E price B Monopoly profit Average

Monopolcünün Karı Costs and Revenue Marginal cost Monopoly E price B Monopoly profit Average total D cost Average total cost C Demand Marginal revenue 0 QMAX Quantity • Copyright © 2004 South-Western

Monopolde Refah Kaybı • Rekabetçi firmaların tersine monopolcü firma için marjinal maliyetlerin üzerinde bir

Monopolde Refah Kaybı • Rekabetçi firmaların tersine monopolcü firma için marjinal maliyetlerin üzerinde bir fiyat oluşumu sağlanır. • Tüketiciler açısından arzuedilmeyen fiyattır. bu yüksek fiyat • Ancak, üretici firma açısından bu yüksek fiyat arzuedilir bir fiyattır.

Etkin Çıktı Düzeyi Price Marginal cost Value to buyers Cost to monopolist Demand (value

Etkin Çıktı Düzeyi Price Marginal cost Value to buyers Cost to monopolist Demand (value to buyers) Quantity 0 Value to buyers is greater than cost to seller. Value to buyers is less than cost to seller. Efficient quantity • Copyright © 2004 South-Western

Refah Kaybı • Monopolcü fiyatlarını marjinal maliyetin üzerinde ayarladığı için, tüketicilerin satın almaya razı

Refah Kaybı • Monopolcü fiyatlarını marjinal maliyetin üzerinde ayarladığı için, tüketicilerin satın almaya razı oldukları fiyat ile üreticilerin maliyetleri arasında bir fark oluşur. – Bu uyumsuzluk satılan miktarın sosyal optimumum altına düşmesine neden olur.

Refah Kaybı Satıcı piyasada suni bir ürün darlığı yaratır. Eksik üretim sonucu ortaya çıkan

Refah Kaybı Satıcı piyasada suni bir ürün darlığı yaratır. Eksik üretim sonucu ortaya çıkan yüksek fiyatlar satıcının karını artırırken sosyal bir refah kaybına (deadweight loss) yol açar. Çoğu durumda elde edilen karların önemli bir bölümü, tekel rantları elde etmek veya o rantları korumak üzere verimsiz ve israfçı biçimde harcanır (rent-seeking harcamaları: lobicilik, rüşvet, vb. ). Rekabet baskısının eksikliği üretimde de verimsizliğe ve yüksek maliyetlere yol açar (X-inefficiency). 127

Monopolde etkinsizilik Price Deadweight loss Marginal cost Monopoly price Marginal revenue 0 Monopoly Efficient

Monopolde etkinsizilik Price Deadweight loss Marginal cost Monopoly price Marginal revenue 0 Monopoly Efficient quantity Demand Quantity • Copyright © 2004 South-Western

Refah Kaybı • Monopolün Etkinsizliği – Monopolcü sosyal etkin üretim düzeyinden daha az üretimde

Refah Kaybı • Monopolün Etkinsizliği – Monopolcü sosyal etkin üretim düzeyinden daha az üretimde bulunur. • Monopolcünün neden olduğu refah kaybı vergiler yoluyla oluşan refah kaybına benzer özelliktedir. İki durum arasındaki fark; – Devlet vergilerden gelir elde eder – Özel firma monopol karşı elde eder.

MONOPOLE KAMU ÇÖZÜMLERİ • Devlet Monopol Problemine Karşı şu şekilde çözüm üretir; – Monopolleşmiş

MONOPOLE KAMU ÇÖZÜMLERİ • Devlet Monopol Problemine Karşı şu şekilde çözüm üretir; – Monopolleşmiş endüstrileri daha rekabetçi hale getirmek. – Monopolcü davranışları regüle etmek. – Kamu girişimlerini özelleştirmek.

Regülasyon • Tam rekabetin olmadığı sektörlerde, doğal tekellerin yarattığı olumsuzlukların giderilmesi ve ekonomik etkinliğin

Regülasyon • Tam rekabetin olmadığı sektörlerde, doğal tekellerin yarattığı olumsuzlukların giderilmesi ve ekonomik etkinliğin sağlanabilmesi, devletin piyasa aksaklıklarının giderilebilmesi için çeşitli kurumları eliyle bu piyasalara müdahale etmek amacıyla geliştirdiği yöntemlerdir. • Devlet monopol fiyatlarında ayarlama yapabilir. – Kaynakların tahsisi eğer marjinal maliyet düzeyine eşit bir seviyede ayarlanmışsa etkin olabilecektir.

Doğal Monopolde Marjinal Maliyet Fiyatlandırması • Price • Average total • cost • Regulated

Doğal Monopolde Marjinal Maliyet Fiyatlandırması • Price • Average total • cost • Regulated • price • Loss • Average total cost • Marginal cost • Demand • 0 • Quantity • Copyright © 2004 South-Western

Kamu Girişimciliği • Doğal Monopolde regülasyon yerine bazen devlet monopolü kendisi işletmek isteyebilir. (e.

Kamu Girişimciliği • Doğal Monopolde regülasyon yerine bazen devlet monopolü kendisi işletmek isteyebilir. (e. g. in the United States, the government runs the Postal Service). • Kamu tekellerinin avantajı, herhangi bir finansal açık oluştuğunda bunu kapatmak için belirli oranda fiyat farklılaştırmasına giderek fiyatını marjinal maliyete eşitleyebilmesidir. Böylece etkili bir dağılım yapılmakta ve tekelci karın önüne geçilebilmektedir.

v. Kamu tekelciliğinin en büyük handikapı ise kar güdüsünün olmamasıdır. Ayrıca ilgili faaliyete dair

v. Kamu tekelciliğinin en büyük handikapı ise kar güdüsünün olmamasıdır. Ayrıca ilgili faaliyete dair sabit maliyetler de vergi gelirleriyle ödenir ve diğer programlara yapılan harcamalar azaltılır. 134

FİYAT FARKLILAŞTIRMASI • Fiyat Farklılaştırması bir monopolün aynı malı farklı fiyatlarla tüketicilere sunmasıdır (Her

FİYAT FARKLILAŞTIRMASI • Fiyat Farklılaştırması bir monopolün aynı malı farklı fiyatlarla tüketicilere sunmasıdır (Her iki malın maliyeti aynı olsa bile). • Fiyat Farklılaştırmasının iki önemli etkisi vardır: – Monopolcünün karı artar. – Refah kaybı azalır.

Fiyat Farklılaştırmaları • Fiyat Farklılaştırmasına Örnek – Film Fiyatları – Uçak Biletleri Fiyatları –

Fiyat Farklılaştırmaları • Fiyat Farklılaştırmasına Örnek – Film Fiyatları – Uçak Biletleri Fiyatları – İndirim Kuponları – Mali Yardımlar – Miktar İndirimleri

Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 4. Eksik Piyasalar ve Asimetrik Bilgi: Arz maliyeti, kişilerin

Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 4. Eksik Piyasalar ve Asimetrik Bilgi: Arz maliyeti, kişilerin ödemeye hazır olduğu tutarlardan daha düşük olmasına rağmen, özel piyasalar bir mal ve hizmeti tedarikte başarısız ise eksik piyasalar adı verilen piyasa aksaklığı var demektir. • Tam piyasa, tedarik maliyeti, bireylerin ödemeye hazır olduğu tutarın altında kalan bütün mal ve hizmetleri sağlayan piyasadır. Özellikle risk faktörü nedeniyle sermaye ve sigorta piyasaları eksik piyasalardır. • 137

Sigorta Piyasaları Gelecekteki risklerin öngörülememesi ve bunların fazlalığı ve çeşitliliği nedeniyle sigortacılık alanında piyasa

Sigorta Piyasaları Gelecekteki risklerin öngörülememesi ve bunların fazlalığı ve çeşitliliği nedeniyle sigortacılık alanında piyasa başarısızlığı söz konusudur. Özellikle ters seçiş (reverse selection) ve ahlaki tehlike (moral hazard) önemli başarısızlık unsurlarıdır. Ters seçiş, riskin oluşma olasılıkları farklı olan sigortalı bireylerin var olması durumunda ortaya çıkmaktadır. Bu sigortalı bireylerin bazıları yüksek riskli, bazıları düşük riskli olabilmektedir (Örneğin; kasko sigortasında, sürücülerden birinin diğerine göre daha dikkatli araç kullanıp kullanmadığının bilinememesi durumu). 138

Ahlaki tehlike ise sigortacı tarafından kontrol edilemeyen, sigortalının zararın ortaya çıkma olasılığının ve zararın

Ahlaki tehlike ise sigortacı tarafından kontrol edilemeyen, sigortalının zararın ortaya çıkma olasılığının ve zararın büyüklüğünü etkileyebildiği durumları ifade eder (Örneğin; sigortalı bireyin, kazayı önleyici önlemleri almakta özensiz davranması, sağlık riski taşıyan bireylerin, sağlık sigortası yaptırması gibi). Asimetrik bilgi sorunu olarak da anılan bu iki durumun, tam rekabetçi gelecek piyasalarının oluşmasını engellediği varsayılmaktadır. Bu durumda devlet, genellikle hizmet sunucu olarak işsizlik sigortası, sağlık sigortası, sosyal güvenlik gibi alanlarda piyasaya müdahale eder. 139

Sermaye ve Kredi Piyasaları Sermaye piyasalarının ve finansal kuruluşların varlığına rağmen, sermaye ve kredi

Sermaye ve Kredi Piyasaları Sermaye piyasalarının ve finansal kuruluşların varlığına rağmen, sermaye ve kredi sunumu da piyasa başarısızlığı türleri arasında yer almaktadır. Üniversite öğrencilerine verilen krediler, çiftçi, esnaf, KOBİ kredileri ve konut kredisi gibi krediler devletin kredi mekanizması yaratması ve piyasaya müdahalesinin başta gelen örnekleridir. Tamamlayıcı Piyasalar Eksik piyasaların var olduğu diğer önemli bir alan büyük ve karmaşık projelerin finansmanıdır. Bu bağlamda belli piyasalar tamamlayıcıdır ve eşgüdüm gerektirir. Bu piyasalarda her bir (özel) üretici tek başına değil, uyum ve çokluk içinde faaliyet göstermelidir. Ulusal düzeydeki büyük yatırım ve altyapı projelerinin gerçekleştirilmesi bu türden bir piyasada gerçekleştirilir. 140

 • Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 4. Eksik Bilgi: Üretici ve tüketicilerin tam

• Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 4. Eksik Bilgi: Üretici ve tüketicilerin tam enformasyona sahip olduğu varsayımı genellikle tam olarak gerçekleşmemektedir. Çoğu kez üreticiler ekonomik faaliyete konu olan mal ya da hizmet hakkında tüketicilere göre daha geniş ve kapsamlı enformasyona sahiptir. Bu nedenle alıcı ve satıcıların malın karakteristikleri hakkındaki enformasyonlarının farklılığı, satıcıya piyasa gücü sağlayarak, piyasanın başarısızlığına neden olur. Bu süreçte, yeterli enformasyona sahip olmayan bir tüketici, mal ve hizmetin tüketiminden sağlayacağı faydayı tam olarak bilemeyeceğinden, mal için doğru bir değer biçmesi mümkün olmaz ve bu nedenle her iki tarafa fayda sağlayacak olan değişim gerçekleşmez. . 141

Kalitenin Belirsiz olması ve Limon Piyasaları Quality Uncertainty and the Market for Lemons •

Kalitenin Belirsiz olması ve Limon Piyasaları Quality Uncertainty and the Market for Lemons • Satıcı ve alıcıların aynı bilgiye sahip olmayışları asimetrik bilgi sorununu meydana getirir. Satıcıların sahip oldukları bilgiye alıcıların sahip olmadığı durumlara verilebilecek örnek ikinci el araba (LİMON) piyasasıdır. Kullanılmış araba satın alırken, aracın kalitesi hakkında tam bilgiye sahip olmamak, satın alma riskini arttırmakta ve aracın değerini düşürmektedir. Slayt 142

Kalitenin Belirsiz olması ve Limon Piyasaları • Kullanılmış Araba Piyasaları – Varsayımlar • Satıcı

Kalitenin Belirsiz olması ve Limon Piyasaları • Kullanılmış Araba Piyasaları – Varsayımlar • Satıcı ve alıcıların iyi kalite ve kötü kalite arabaları (ikinci el) ayırt edebildiklerini kabul edelim • İki piyasa ortaya çıkacaktır Slayt 143

Limon Sorunu-Lemons Problem • P H • Satıcı ve alıcıların, yüksek kalite ve düşük

Limon Sorunu-Lemons Problem • P H • Satıcı ve alıcıların, yüksek kalite ve düşük • kalite araçları ayırt edebilmeleri • durumunda denge. • P L • S H • 10, 000 • Asimetrik bilgi varsa satın alanlar kaliteyi • Anlamada zorluklar yaşayacaktır. Aracın • kalitesine ilişkin ortalama beklentilerini düşürecekler. • Düşük ve yüksek kaliteli ikinci el araçların • talep eğrisi DM ‘ye kayacaktır. • QL’deki artış • beklentileri ve talebi DLM’ye kadar düşürür. • Süreç Talep = DL olana kadar sürer. • D H • S L • D M • 5, 000 • D M • DLM • D L • 25, 000 • 50, 000 • Q H • 50, 000 • 75, 000 • Q L

Kalitede Belirsizlik ve Limon Problemi • İkinci El Araba Piyasaları – Asimetrik bilgi olması

Kalitede Belirsizlik ve Limon Problemi • İkinci El Araba Piyasaları – Asimetrik bilgi olması durumunda: • Düşük kaliteli mallar, yüksek kaliteli araçları piyasa dışına kovar. • Piyasa her iki tarafa yarar sağlayan ticaret yaratma konusunda başarısız olur. • Piyasaya çok sayıda düşük kaliteli araç ve çok az sayıda yüksek kalitede araç bulunacaktır. • Tersine seçim (Adverse selection) durumu ortaya çıkar; piyasada sadece düşük kaliteli araçlar olacaktır. • Not: Tersine seçim sorunu, farklı kalitedeki mallar aynı fiyata satıldığı ve alıcı ile satıcılar malın kalitesi hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları zaman ortaya çıkar. Slayt 145

Asimetrik Bilgi Probleminin Sonuçları • Sigorta Piyasası • Sağlık Sigortası (Medical Insurance) – Soru

Asimetrik Bilgi Probleminin Sonuçları • Sigorta Piyasası • Sağlık Sigortası (Medical Insurance) – Soru • Sigorta şirketleri, yüksek riskli ve düşük riskli poliçe sahiplerini ayırt edebiliyorlar mı? – Ayırt edemiyorlarsa, sadece riski yüksek olanlar sigorta yaptıracaktır. – Tersine Seçim (Adverse selection) sağlık sigortasını karsız hale getirecektir. Slayt 146

Asimetrik Bilgi Probleminin Sonuçları • Sigorta Piyasası • Trafik Sigortası (veya kasko) – Sorular

Asimetrik Bilgi Probleminin Sonuçları • Sigorta Piyasası • Trafik Sigortası (veya kasko) – Sorular • Asimetrik bilgi ve tersine seçim sorunları araç sigorta primlerini ve bu primlerin dağılımını nasıl etkiler? • Sigorta endüstrisinde; devlet, tersine seçim probleminin olumsuz sonuçlarını düzeltmek için neler yapabilir? Slayt 147

Asimetrik Bilgi Probleminin Sonuçları • Kredi Piyasaları – Asimetrik bilgi sonucu (Asymmetric information) sadece

Asimetrik Bilgi Probleminin Sonuçları • Kredi Piyasaları – Asimetrik bilgi sonucu (Asymmetric information) sadece riski yüksek olanlar piyasadan kredi almak isteyecektir. – Soru • Bu piyasaları daha etkin hale getirmek ve kredi maliyetlerini düşürmek amacıyla bireylerin kredi geçmişi nasıl kullanılabilir? Slayt 148

Asimetrik Bilgi Probleminin Sonuçları • Soru – Tersine seçim sonucu yüksek kaliteye sahip ürünler

Asimetrik Bilgi Probleminin Sonuçları • Soru – Tersine seçim sonucu yüksek kaliteye sahip ürünler piyasadan uzaklaşırken bu üreticiler nasıl yüksek kaliteli ürünler temin edebilirler ? – Yanıt • İtibar, reputasyon (reputation) Slayt 149

Piyasa Sinyalleri- Market Signaling • Satıcının sinyal kullanarak alıcıya ürünün kalitesi hakkında bilgi aktarması,

Piyasa Sinyalleri- Market Signaling • Satıcının sinyal kullanarak alıcıya ürünün kalitesi hakkında bilgi aktarması, alıcı ve satıcının asimetrik bilgi sorununu kolaylamasına yardımcı olur. Slayt 150

Piyasa Sinyalleri- Market Signaling • Güçlü Sinyal (Strong Signal) – Bir sinyalin etkili olması

Piyasa Sinyalleri- Market Signaling • Güçlü Sinyal (Strong Signal) – Bir sinyalin etkili olması için, yüksek kaliteli araç satıcısı için kolay verilebilir ve düşük kaliteli araç satıcısı için zor olmalıdır. – Örnek • Bir işçinin Üretkenliğinin yüksek olmasının bir sinyali (göstergesi) eğitim düzeyi olabilir. Slayt 151

Ahlaki Tehlike-Moral Hazard • Ahlaki tehlike: sigortalanan tarafın davranışları (gözlenemeyen) bir olayla ilgili ödemenin

Ahlaki Tehlike-Moral Hazard • Ahlaki tehlike: sigortalanan tarafın davranışları (gözlenemeyen) bir olayla ilgili ödemenin olasılığını ve büyüklüğünü etkileyebildiği durumlarda ortaya çıkar. Slayt 152

Ahlaki Tehlike-Moral Hazard • Yangın Sigortası Priminin Belirlenmesi – Fabrikanın değeri $100, 000 –

Ahlaki Tehlike-Moral Hazard • Yangın Sigortası Priminin Belirlenmesi – Fabrikanın değeri $100, 000 – Yangın çıkma olasılığı: • 50 dolarlık bir yangın önleme programı ile yüzde 0. 005 • Program olmadığında yangın olasılığı yüzde 0. 01 olmaktadır. Slayt 153

Ahlaki Tehlike-Moral Hazard • Yangın Sigortası Priminin Belirlenmesi – Program olduğunda prim: • .

Ahlaki Tehlike-Moral Hazard • Yangın Sigortası Priminin Belirlenmesi – Program olduğunda prim: • . 005 x $100, 000 = $500 – Fabrika sahibi sigorta poliçesini satın aldıktan sonra, programı kullanmak için hiçbir güdü kalmamaktadır ve sonuç olarak yangın çıkma olasılığı %. 01 olmaktadır. – $500’lık prim sigorta şirketi açısından kayıplara yol açacaktır çünkü beklenen kayıp $1, 000 (. 01 x $100, 000) değildir. Slayt 154

Ahlaki Tehlikenin Etkileri • MC araç kullanmanın marjinal • maliyetidir. Ahlaki tehlike yoksa ve

Ahlaki Tehlikenin Etkileri • MC araç kullanmanın marjinal • maliyetidir. Ahlaki tehlike yoksa ve • sigorta şirketlerinin yapılan Km’yi • Ölçebildikleri varsayımı altında • MC = MB (maliyet= $1. 50 iken)ve • haftada 100 Km etkin bir düzeydir. • KM başına • maliyet • $2. 00 • Ahlaki tehlike varsa • sigorta şirketleri yapılan Km’yi • ölçemez. MC = $1. 00 ve • yapılan Km 140’a çıkmaktadır • Etkin olmayan dağılım. • $1. 50 • MC • $1. 00 • MC’ • $0. 50 • D = MB • 0 • 50 • 100 • 140 Slayt 155 • Kilometre/hafta

Ödünç Verilebilir Fonlar Piyasasında Kriz • Soru – Kaç kişi çalıştıkları bankaların mali açıdan

Ödünç Verilebilir Fonlar Piyasasında Kriz • Soru – Kaç kişi çalıştıkları bankaların mali açıdan ne kadar güçlü olduğunu bilir? – Neden bilmez? – Mevduat sigortası, ahlaki tehlike, ve finansal endüstride başarısızlık. Slayt 156

Ödünç Verilebilir Fonlar Piyasasında Kriz • Finansal Piyasalarda Batan Bankaların Maliyeti Soru – Bu

Ödünç Verilebilir Fonlar Piyasasında Kriz • Finansal Piyasalarda Batan Bankaların Maliyeti Soru – Bu ahlaki tehlike nasıl azaltılabilir? Sigorta kapsamını daraltmak; her hesap için değil her birey için yapılacak maksimum miktarı belirlemek; Bankanın batması durumunda sigorta teminatını %100’ün altına çekmek; finansal kurumlardan alınacak sigorta primlerini onların portföylerinin risk derecesine göre belirlemek vs. Slayt 157

Özeti • Asimetrik bilgi, kötü malların piyasaya gelmesi ve kaliteli ürünlerin piyasadan kovulması biçiminde

Özeti • Asimetrik bilgi, kötü malların piyasaya gelmesi ve kaliteli ürünlerin piyasadan kovulması biçiminde bir piyasa başarısızlığına yol açar. • Sigorta piyasaları sıkça asimetrik bilgi durumları gösterirler, çünkü sigorta yaptıran, risk hakkında sigorta şirketinden daha fazla bilgiye sahiptir. Slayt 158

Özeti • Asimetrik bilgi, firma sahiplerinin doğru olarak yönetici davranışlarını gözlemlemesini maliyetli hale getirebilir.

Özeti • Asimetrik bilgi, firma sahiplerinin doğru olarak yönetici davranışlarını gözlemlemesini maliyetli hale getirebilir. • Asimetrik bilgi sorunu, aktif olarak iş arayan sayısı az olmasına rağmen, emek piyasalarında neden yüksek işsizlik olduğunu açıklamaya yardımcı olabilir. Slayt 159

Asimetrik Bilgi: Ekonomik hayatta üç önemli soruna yol açar: 1) Ahlaki Tehlike: Bireylerin sahip

Asimetrik Bilgi: Ekonomik hayatta üç önemli soruna yol açar: 1) Ahlaki Tehlike: Bireylerin sahip oldukları bilgileri kendi yararına, karşı tarafın ise zararına kullanmasıdır. Bu durumda taraflar mal ve hizmetin niteliği ile ilgili farklı bilgiye sahiptir. 2) Ters Seçim: Bireylerin asimetrik bilgi nedeniyle düşük kaliteli malı yüksek kaliteli mala tercih etmesidir. 3) Asil-Vekil Problemi: Milletin temsilcisi olan milletvekillerinin sahip olduğu bilgiyi kişisel çıkarları doğrultusunda kullanmasıdır.