Para Teorisi Yrd Do Dr Mert URAL 1

Para Teorisi Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 1

Arz Edilen Para Tanımları Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 2

Arz Edilen Para Tanımları Ø Rezerv Para = Emisyon + Bankalar Mevduatı + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevduatı Ø Parasal Taban = Emisyon + Bankalar Mevduatı + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevduatı + Açık Piyasa İşlemleri Ø Merkez Bankası Parası = Emisyon + Bankalar Mevduatı + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevduatı + Açık Piyasa İşlemleri + Kamu Mevduatı Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 3

Talep Edilen Para Tanımları Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 4

M 1 – Para Tanımı Ø Mübadele fonksiyonunu vurgular. Ø Harcama eğilimlerini yansıtır. Ø Tam likit ödeme araçlarının miktarını gösterir. Ø Dar kapsamlı para miktarını verir. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 5

M 1 – Para Tanımı Ø M 1 = Dolanımdaki Para + Vadesiz Mevduat Ø M 1 = Currency Circulation + Demand Deposit Ø M 1 = C + DD Ø Dolanımdaki Para = Emisyon - Bankaların Nakit Varlıkları Yrd. Doç. Dr. Mert URAL Bankalar finansal aracıdır ve nihai harcama hedefleri için para talep etmezler. 6

M 1 – Para Tanımı Ø Eğer M 1 Milli Gelir Harcama Eğiliimi Ø M 1 Ekonomik Büyüme Hızı Enflasyonist Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 7

M 2 – Para Tanımı Ø Değer saklama fonksiyonunu vurgular. Ø Likit niteliği daha düşük ödeme araçlarının miktarını gösterir. Ø Geniş kapsamlı para miktarını verir. Ø M. Friedman ve A. Swartz tarafından önerilip kullanılmıştır. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 8

M 2 – Para Tanımı Ø M 2 = M 1 + Vadeli Mevduat Ø M 2 = M 1 + Time Deposit Ø M 2 = (C + DD) + TD Ø M 2 Y = M 1 + Vadeli Mevduat + Döviz Tevdiat Hesapları Ø M 2 Y = M 2 + Döviz Tevdiat Hesapları Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 9

M 2 – Para Tanımı Ø Vadeli Mevduat : Uzun vadeli harcama eğilimini yansıtır. Ø Finansal aracılar, mevduat hacmiyle ekonomideki para stokunu (M 1, M 2 Y) yönlendirirler. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 10

TCMB Bilançosu (Vaziyeti) Her hafta Cuma veya Cumartesi günü Resmi Gazete’de yayınlanır. Parasal Büyüklükler Tablosu : TL yükümlülükleri ve ülke sakinlerinden sağladığı Döviz yükümlülüklerini gösterir. Toplam İç Yükümlülükler büyüklüğüne ulaşılır. MB’nin fonlama kabiliyetidir. [Varlıklar ve Yükümlülükler] Ø Ø Merkez Bankası Parası Tablosu : [Kaynaklar ve Kullanımlar] Analitik Bilanço : Vaziyet şirket bilançoları gibi olduğundan karmaşıktır. Analitik bilanço daha anlaşılır şekilde rakamları yansıtır. Ø İlk iki tablo, para politikasının belirli yönlerine ışık tutar. Analitik bilanço ise, para politikasını bir bütün olarak sunar. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 11

Parasal Göstergeler (Haftalık(Cuma) Geçici Veriler) Milyar TL 2000 2001 2002 2003 2004 M 1 5. 833. 606 9. 238. 299 12. 415. 844 17. 540. 350 24. 354. 177 Dolasimdaki Para 2. 497. 547 3. 886. 286 5. 997. 131 8. 908. 037 12. 113. 117 Vadesiz Mevduat Ticari 1. 403. 382 2. 084. 373 2. 938. 417 4. 366. 047 5. 826. 533 Vadesiz Mevduat 1. 932. 036 3. 265. 484 3. 477. 558 4. 265. 013 6. 412. 754 742. 209 1. 228. 938 1. 792. 083 2. 674. 857 4. 493. 649 1. 189. 827 2. 036. 545 1. 685. 474 1. 590. 156 1. 919. 105 640 2. 155 2. 739 1. 253 1. 773 3. 336. 058 5. 352. 012 6. 418. 713 8. 632. 313 12. 241. 060 M 2 24. 953. 488 39. 406. 292 53. 226. 221 69. 790. 567 94. 742. 523 Vadeli Mevduat 16. 934. 025 26. 604. 043 35. 179. 139 44. 206. 680 59. 757. 534 (VD. M)Vadeli tasarruf 13. 857. 376 22. 109. 513 29. 191. 245 36. 851. 261 50. 586. 161 (VD. M)Vadeli Diger 3. 076. 649 4. 494. 530 5. 987. 894 7. 355. 419 9. 171. 373 Vadeli Mevduat Ticari 2. 185. 856 3. 563. 951 5. 631. 237 8. 043. 536 10. 630. 813 2 0 0 19. 119. 883 30. 167. 994 40. 810. 376 52. 250. 216 70. 388. 347 (VDSZ. M)Vadesiz Tasarruf (VDSZ. M)Vadesiz Diger Merkez Bankasindaki Mevduat D 1 (M 1 -Dolasimdaki Para) Mevduat Sertifikasi D 2 (M 2 -M 1) Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 12

Parasal Göstergeler (Haftalık(Cuma) Geçici Veriler) Milyar TL 2001 2002 2003 2004 M 2 Y (M 2+Döviz tevdiat hesabi (TL)) 47. 612. 529 84. 002. 103 115. 504. 774 136. 416. 319 161. 676. 933 Döviz Tevdiat Hesabi (TL) 22. 659. 040 44. 595. 811 62. 278. 554 66. 625. 752 66. 934. 410 Döviz Tevdiat Hesabi (USD) 36. 179 37. 146 41. 619 44. 892 47. 376 Döviz Tevdiat Hesabi (DEM) 77. 035 10. 264 0 0 0 25. 910. 192 40. 875. 794 55. 641. 789 73. 579. 761 99. 690. 341 Resmi Mevduat 956. 704 1. 469. 502 2. 415. 568 3. 789. 195 4. 947. 818 (RM)Vadesiz 765. 130 969. 456 1. 269. 174 1. 821. 670 2. 373. 280 (RM)Vadeli 191. 573 500. 045 1. 146. 394 1. 967. 525 2. 574. 538 26. 491. 587 42. 096. 953 56. 750. 729 75. 202. 929 101. 529. 361 Merkez Bankasındaki Diğer Mevduat 581. 395 1. 221. 159 1. 108. 941 1. 623. 167 1. 839. 019 L 0 (M 3+Döviz Tevdiat Hesabi (TL)) 49. 150. 627 86. 692. 763 119. 029. 283 141. 828. 681 168. 463. 771 M 3 A (M 2+Resmi Mevduat) M 3 (M 3 A+MB. deki Diğer Mevduat) Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 2000 13

Parasal Göstergeler (Haftalık(Cuma) Geçici Veriler) % Değişme 2001 2002 2003 2004 M 1 58, 4 34, 4 41, 3 38, 8 Dolanımdaki Para 55, 6 54, 3 48, 5 36, 0 Vadesiz Mevduat Ticari 48, 5 41, 0 48, 6 33, 5 Vadesiz Mevduat 69, 0 6, 5 22, 6 50, 4 (VDSZ. M)Vadesiz Tasarruf 65, 6 45, 8 49, 3 68, 0 (VDSZ. M)Vadesiz Diger 71, 2 -17, 2 -5, 7 20, 7 Merkez Bankasındaki Mevduat 236, 7 27, 1 -54, 3 41, 5 D 1 (M 1 -Dolanımdaki Para) 60, 4 19, 9 34, 5 41, 8 M 2 57, 9 35, 1 31, 1 35, 8 Vadeli Mevduat 57, 1 32, 2 25, 7 35, 2 (VD. M)Vadeli tasarruf 59, 6 32, 0 26, 2 37, 3 (VD. M)Vadeli Diger 46, 1 33, 2 22, 8 24, 7 Vadeli Mevduat Ticari 63, 0 58, 0 42, 8 32, 2 57, 8 35, 3 28, 0 34, 7 Mevduat Sertifikası D 2 (M 2 -M 1) Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 14

Parasal Göstergeler (Haftalık(Cuma) Geçici Veriler) % Değişme 2001 2002 2003 2004 M 2 Y (M 2+Döviz tevdiat hesabi (TL)) 76, 4 37, 5 18, 1 18, 5 Döviz Tevdiat Hesabi (TL) 96, 8 39, 7 7, 0 0, 5 Döviz Tevdiat Hesabi (USD) 2, 7 12, 0 7, 9 5, 5 M 3 A (M 2+Resmi Mevduat) 57, 8 36, 1 32, 2 35, 5 Resmi Mevduat 53, 6 64, 4 56, 9 30, 6 (RM)Vadesiz 26, 7 30, 9 43, 5 30, 3 (RM)Vadeli 161, 0 129, 3 71, 6 30, 9 M 3 (M 3 A+MB. deki Diğer Mevduat) 58, 9 34, 8 32, 5 35, 0 Merkez Bankasındaki Diğer Mevduat 110, 0 -9, 2 46, 4 13, 3 L 0 (M 3+Döviz Tevdiat Hesabi (TL)) 76, 4 37, 3 19, 2 18, 8 Döviz Tevdiat Hesabi (DEM) Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 15

TCMB Analitik Bilanço (İş Günü) Milyar TL 2000 2001 2002 2003 2004 A. VARLIKLAR 15. 383. 107 42. 333. 655 64. 676. 505 74. 229. 158 75. 548. 855 A. 1 -DIS VARLIKLAR 17. 162. 973 30. 369. 591 41. 698. 601 50. 410. 221 52. 800. 408 A. 2 -IC VARLIKLAR -1. 779. 866 11. 964. 065 22. 977. 904 23. 818. 937 22. 748. 447 P. YUKUMLULUKLER 15. 383. 107 42. 333. 655 64. 676. 505 74. 229. 158 75. 548. 855 P. 1 -TOPLAM DOVIZ YUKUMLULUKLERI 12. 677. 202 36. 879. 202 47. 243. 586 50. 462. 255 49. 179. 503 P. 1 -a-Dış Yükümlülükler 7. 587. 490 25. 706. 805 32. 472. 756 36. 099. 050 33. 260. 371 P. 1 -b-İç Yükümlülükler 5. 089. 712 11. 172. 397 14. 770. 830 14. 363. 205 15. 919. 132 P. 2 -MERKEZ BANKASI PARASI 2. 705. 905 5. 454. 453 17. 432. 919 23. 766. 904 26. 369. 352 P. 2 -A-REZERV PARA 4. 658. 028 6. 508. 334 9. 576. 584 13. 397. 156 18. 147. 173 P. 2 -Aa-Emisyon 2. 754. 966 4. 224. 034 6. 428. 003 9. 360. 839 12. 793. 670 P. 2 -Ab-Bankalar Mevduatı 1. 789. 810 2. 103. 565 2. 978. 954 3. 941. 951 5. 268. 637 P. 2 -B-DIGER MERKEZ BANKASI PARASI -1. 952. 122 -1. 053. 881 7. 856. 335 10. 369. 748 8. 222. 178 P. 2 -Ba-Açık Piyasa İşlemleri -2. 403. 540 -2. 054. 481 6. 841. 904 8. 805. 125 6. 503. 091 451. 418 1. 000. 600 1. 014. 431 1. 564. 623 1. 719. 088 P. 2 -Bb-Kamunun TL Mevduatı Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 16

Döviz Kurları ve Sepet Değeri TL 2000 2001 2002 2003 2004 USD Kuru (Doviz Alış+Doviz Satis)/2 625. 398 1. 228. 367 1. 509. 471 1. 496. 668 1. 418. 981 EUR Kuru (Doviz Alış+Doviz Satis)/2 575. 503 1. 096. 321 1. 433. 233 1. 689. 383 1. 738. 338 1. 065. 992 2. 067. 536 2. 606. 774 2. 790. 763 2. 750. 867 2000 2001 2002 2003 2004 USD Kuru (Doviz Alış+Doviz Satis)/2 - 0, 96 0, 23 -0, 01 -0, 05 EUR Kuru (Doviz Alış+Doviz Satis)/2 - 0, 90 0, 31 0, 18 0, 03 1 USD+0. 77 EURO - 0, 94 0, 26 0, 07 -0, 01 1 USD+0. 77 EURO % Değişme Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 17

Para Talebi Teorileri I. GRUP : Klasik ve Paracı Yaklaşımlar A. Miktar Teorisi (Fisher / Cambridge) 1. Fisher Yaklaşımı 2. Cambridge Yaklaşımı (A. C. Pigou) B. Modern Miktar Teorisi (M. Friedman) II. GRUP : Keynesyen ve Neo-Keynesyen Yaklaşımlar A. Likidite Tercihi Teorisi (J. M. Keynes) B. Portföy Dengesi Yaklaşımı (J. Tobin) C. Servet Uyumlaması Yaklaşımı (Brunner, Meltzer) Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 18

Varsayımlar I. Grup Ücret ve fiyatlar aşağıya doğru Esnek. II. Grup Esnek Değil. Ekonomide rekabetçi koşullar Var. Yok. Fiyatlar Piyasada belirlenir. Belirli birimler oluşturur. Denge Tüm piyasalar dengeye ulaşır. Tam istihdam dengesi oluşmayabilir. Milli gelir Tam istihdamda dengeye gelir, işsizlik iradidir. Paranın enflasyonist (tam istihdam) ya da reel (eksik istihdam) etki yapması durumuna göre değişir. Para nötr değildir. Enflasyon Ancak parasal genişleme sonucu olur. Parasal genişleme olmadan da örneğin kamu harcamaları artınca enflasyon ortaya çıkabilir. Parasal genişleme ekonomiyi Etkilemez. Etkiler. Faizin ekonomideki rolü Önemli değildir. Önemlidir. Para arzı – Gelir ilişkisi Tek yönlü (Para arzı Gelir) Çift yönlü (Para arzı Gelir) Para politikaları beklenen etkiyi yapmaz. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 19

Para Talebi Teorisi Ø Para, fonksiyonları nedeniyle ekonomik birimler tarafından farklı güdülerle talep edilen bir varlıktır. Ø Para Talebi Teorisi l Mikro düzeyde kişilerin l Makro düzeyde ekonominin Ø Niçin ve Ne miktarda para tutmak istediklerini araştırır. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 20

Para Talebi Teorisi Ø Tutulan para miktarındaki değişmelerin ekonomideki yansımalarını inceler. Ø Tutulan para nominal ve reel olabilir. Para talebi teorisi Reel para miktarı ile ilgilenir. Ø Reel para miktarı, paranın satınalma gücü olarak ifadesidir. (M / P) şeklinde ifade edilir. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 21

Para Talebi Teorisi Ø Paranın niçin ve ne miktar talep edildiğini sorgulayan değişik teoriler vardır: l Fiyat ve faizlerde değişiklik beklentileri, l Ekonomik gelişmelerdeki belirsizlik, l Kanuni sınırlamalar, l Likiditenin sağladığı kolaylıklar v. b. görüşler bu yaklaşımların çıkış noktası olmuştur. Ø Ortak görüş sağlanmış yaklaşım yoktur. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 22

Para Talebi Teorisi Ø Literatürdeki yaklaşımlar para talebini, paranın fonksiyonlarıyla ilişkili olarak ele almaktadır. Paranın üç temel fonksiyonu: l Hesap birimi (paranın varlığını ifade eder) l Mübadele aracı (mübadelede kolaylık sağlar) l Servet saklama aracı Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 23

Para Talebi Teorisi Alım-Satım İlişkisi (Mübadele İlişkisi) Ø Trampa ekonomisinde aynı anda Ø Paralı ekonomide değişik zamanlarda para tutmanın alternatif maliyeti nedeniyle, para gelir getirecek şekilde yatırılır. Mübadele amacı Ø Diğer yaklaşımlar + Değer saklama amacı Ø Geleneksel yaklaşımlar Örnek: Keynes – Likidite Tercihi Teorisi (spekülatif amaçlı para talebini dikkate alınır). Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 24

Para Talebi Teorisi Ø Geleneksel Para Talebi Teorileri’nde; Para tutma sebebi sadece mübadele fonksiyonu Mübadele Denklemi ile Cambridge Denklemi Ø Mübadele için talep edilen para miktarı; l Gelir düzeyine l Alışkanlıkları l Kurumsal yapılanmalara l Teknolojik gelişmelere önemli istikrarlı bağlıdır. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 25

Para Talebi Teorisi ØServet saklama amacı dikkate alındığında paranın istikrarı tartışılır. Friedman Yeni Miktar Teorisi Alım işlemleri ertelenip, paranın servet saklama aracı olarak kullanılması para talebinde istikrarsızlık yaratmaz. KARŞIT OLARAK Keynes Likidite Tercihi Teorisi Elde tutulan para miktarı değişken bir büyüklük haline gelir. Elde tutulan para gelirin eksik harcandığını gösterir. Üretilen malların tümü satılmayacak, stoklar oluşacak, ekonomide mal ve gelir üretimi düşecektir. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 26

Para Talebi Teorisi Para talebindeki değişiklikler, ciddi istikrarsızlık kaynağıdır. Para talebi değişimi, ekonomideki harcama düzeyini değiştirdiğinden, enflasyon ve işsizlik gibi ciddi sorunlara yol açmaktadır. Para talebi teorisi bu yüzden önemlidir. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 27

Geleneksel Para Talebi Teorisi Miktar teorisi, 1929 Bunalımı’na kadar parasal analizlere temel oluşturmuştur. İki farklı gelenek vardır. Birincisi : Cantillon ve Hume tarafından benimsenen Dolaysız Mekanizma’dır. Ekonomideki para miktarı ile fiyatlar genel düzeyi arasında doğrudan bir ilişki vardır. Ms P İkincisi : Thornton ve Ricardo tarafından benimsenen Dolaylı Mekanizma’dır. Faiz mekanizmasını içerir. Ms i Harcamalar (Talep) P Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 28

Geleneksel Para Talebi Teorisi Her iki analiz de aynı sonuçları üretirler. 1) Para miktarındaki değişmeler, toplam harcamalarda eş oranlı değişmelere yol açar. Ms Toplam Harcamalar (Talep) 2) Toplam harcamalardaki değişmeler, fiyatlarda eş oranlı değişmelere yol açar. Toplam Harcamalar (Talep) P Doğrudan (Dolaysız) Mekanizma daha yaygındır. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL İki eski yorumu vardır. 29

Para Talebi Teorileri I. GRUP : Klasik ve Paracı Yaklaşımlar A. Miktar Teorisi (Fisher / Cambridge) 1. Fisher Yaklaşımı 2. Cambridge Yaklaşımı (A. C. Pigou) B. Modern Miktar Teorisi (M. Friedman) II. GRUP : Keynesyen ve Neo-Keynesyen Yaklaşımlar A. Likidite Tercihi Teorisi (J. M. Keynes) B. Portföy Dengesi Yaklaşımı (J. Tobin) C. Servet Uyumlaması Yaklaşımı (Brunner, Meltzer) Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 30

Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı) Para tutumunu, sadece mübadele gereksinimi ile açıklayan Fisher’in çıkış noktası, MV PT şeklindeki mübadele özdeşliğidir. M – Ekonomideki para miktarı V – Paranın dolanım hızı (paranın el değiştirme sayısı) P – Fiyatlar genel düzeyi T – Dönem içinde ticarete konu olmuş malların miktarı Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 31

Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı) Bu özdeşlikte V ile T sabit kabul edildiğinde mübadele özdeşliği teorik içerik kazanır ve eşitlik ortaya çıkar. MV = PT Paranın Dolanım Hızının Sabit Olması ( V ) 1) Kurumsal nedenler : (Çek vb. ödeme araçlarının ve elektronik bankacılığın yaygınlaşması ile para talebi düşer, aynı para miktarı ile daha çok işlem yapılır). 2) Ödeme alışkanlıkları : Ödemelerin sıklığı para talebini etkiler. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 32

Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı) Aylık Kazanç = 1. 000 TL (Ayda bir ödeme) Kişi gelirini bir aylık harcamalarını yapacak şekilde yayar. Varsayım : - Tasarruf yok, – Her gün eşit harcama Ortalama Para Talebi = 500. 000 TL olacaktır. [(t 1+ t 30) / 2] Yıllık gelirinin 1/24’ünü para olarak tutar. Aylık Kazanç = 1. 000 TL (Onbeş günde bir ödeme) Ortalama Para Talebi = 250. 000 TL olacaktır. [(t 1+ t 14+ t 15+ t 30 / 4] Yıllık gelirinin 1/48’ini para olarak tutar. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 33

Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı) İşlem Hacminin Sabit Olması ( T ) Tam istihdam varsayımı altında, özellikle kısa dönemde, ekonomide ticaret konusu mal ve hizmetlerin reel miktarı (T) ; 1) Çalışma arzusu, 2) Cari teknolojik düzey, 3) Ülkenin kaynak donanımı, tarafından belirlendiği için T sabittir. Fisher’e göre sosyal, psikolojik, kültürel ve kurumsal yapılardan dolayı V’nin değeri sabittir. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 34

Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı) Denge halindeki bir ekonomide para arzı (Ms) para talebine (Md) eşit olduğundan; M = Ms = Md : MV = PT Böylece elde tutulan para miktarı : 1 1 Md = PT ; = k ; M = k. PT (Nominal Para Talebi) V V Kişiler, mübadele güdüsü ile toplam harcamalarının (T) bir bölümünü (k) oranında reel para olarak tutarlar. M P = k. T (Reel Para Talebi) Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 35

Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı) Daha sonraları, ekonomideki işlem miktarının hesaplanmasına ilişkin sorunlar göz önüne alınarak, işlem hacmi (T) yerine, reel milli gelirden (y) hareket edilmiştir. MV = PT (Miktar Teorisinin Mübadele Denklemi) MV = Py (Miktar Teorisinin Gelir Denklemi) MV = PT / M (V : paranın işlem dolanım hızı) MV = Y / M V= PT M = Yrd. Doç. Dr. Mert URAL Py M = Y M (V : paranın gelir dolanım hızı) Belirli bir gelir elde edilirken, paranın kaç kez el değiştirdiğini gösterir. 36

Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı) Modeli çalışabilir hale getiren varsayımlar; Ø Akılcı bireylerin hedefi fayda maksimizasyonudur. Ø Gelir ve Harcamalar arasında eş-anlılık vardır. Ø Fiyatlar esnektir. Ø Paranın gelir dolanım hızı sabittir. (V=Y/M Vy) Para talebinin gelir esnekliği 1’dir. Y %1 Md %1 Ø Ø Para talebinin faiz esnekliği sıfırdır. Ø Para sadece işlem amacıyla talep edilir. Ø V ile T sabittir. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 37

Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı) V’yi Etkileyen Faktörler ; Ø Para ve sermaye piyasalarının gelişmesi sonucu paranın işletilmesi olanağı doğduğundan Md V Ø Halkın tüketim ve tasarruf eğilimi; l Tüketim eğilimi Md V l Tasarruf eğilimi Md V Ø Gelirin elde edilme süresinin sık olması Md V Ø Ödeme araçlarının (çek, kredi kartı) çeşitliliği Md V Ø Ekonomik birimlerin beklentileri; l Gelir ve Fiyatların artacağının tahmin edilmesi Md V l Faiz oranlarının artacağı beklentisi Md V Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 38

Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı) P M = Md P 1 P 0 ) 45 o 0 M 1 M Para miktarı ve fiyatlar aynı yönde ve aynı oranda değişir. Ms P Md Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 39

Miktar Teorisi (Cambridge Yaklaşımı) A. C. Pigou ve A. Marshall tarafından geliştirilmiştir. Fikirleri, Keynesyen yaklaşıma ve Modern Miktar Teorisine (M. Friedman) katkı sağlamıştır. Denge halindeki bir ekonomide Pigou denklemi; Md = k. Pw Md – Nominal para talebi w – Reel servet P – servet içinde yer alan değerlerin TL cinsinden piyasa fiyatı Pw – Nominal servet k – Nominal servetin ne kadarının para olarak tutulacağı (servet tutma katsayısı) Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 40

Miktar Teorisi (Cambridge Yaklaşımı) Ø Pigou, parayı servetin bir parçası olarak görmektedir. Para sadece mübadele aracı olarak değil, aynı zamanda servet olarak da talep edilmektedir. Ø ØYaklaşım, fertlerin serveti hangi oranda para olarak tutmak istediklerini göstermek için Fayda Teorisini kullanmaktadır. Ø Md ‘nin en üst sınırı insanın servetidir. Para tutmanın alternatif maliyeti vardır. Alternatif araçların (tahvil, hisse senedi vb. ) getirileri para talebinin ne kadar olacağı konusunda belirleyicidir. Ø Gelecek hakkındaki belirsizlik ve faiz oranının rolü vurgulanmasına karşın, V sabit kabul edilmektedir. Ø Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 41

İki Yaklaşım Arasındaki Farklar 1. Fisher : Md fertlerin harcamalarına bağlıdır. Md ‘yi akım büyüklükler (T ya da y) etkiler. Pigou : Md fertlerin servetine bağlıdır. Md ‘yi stok büyüklük (w) etkiler. 2. Fisher : halkın, veri bir harcamayı gerçekleştirmek için ne düzeyde para talep edeceklerini hesaplamaya çalışmıştır. (Para tutma katsayısı) Pigou : halkın, servetlerinin bir bölümü olarak ne kadar para tutmak istediklerini açıklamaya çalışmıştır. (Servet tutma katsayısı) Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 42

İki Yaklaşım Arasındaki Farklar 3. Fisher : Md ‘yi makro düzeyde ele almıştır. Pigou : Md ‘yi mikro düzeyde ele almıştır. 4. Fisher : insanların ne kadar para mecburiyetinde olduklarını araştırmıştır. tutmak Pigou : insanların ne kadar para tutmak isteğinde olduklarını araştırmıştır. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 43

İki Yaklaşım Arasındaki Farklar 5. Fisher : Ms T ile V (sabittir) (Para arzındaki değişmelerden bağımsız) Pigou : Ms Paranın MF Md k (Para arzındaki değişmeler, k ve w’yi etkiler) Ayrıca, para arzındaki artışın kaynağına bağlı olarak, gerçek servet etkilenebilir. Örn. Yeni altın artışı sonucu Ms w Açık piyasa işlemleri sonucu Ms w (sabittir) (servetin gerçek değeri etkilenmez) Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 44

Modern Miktar Teorisi (M. Friedman) M. Friedman, miktar teorisinin özel bir yorumunu geliştirmiştir. Cambridge’den etkilenmiştir. Ø ØFriedman, para talebinde, elde tutulması gereken para miktarını değil, Cambridge okulunun ortaya koyduğu gibi tutulmak istenen para miktarını esas alır. Friedman, herhangi bir malın talebinde söz konusu olan etkenlerin para talebi için de geçerli olduğunu vurgulayarak şu sonuçlara varır: Ø Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 45

Modern Miktar Teorisi (M. Friedman) 1. Kişiler para talep ederler; çünkü para, fayda sağlar. Paranın faydası, yüksek likiditesidir. Para, alım işlemini ertelemeyi sağladığından, parasal ve parasal olmayan faydalar sunmaktadır. 2. Tutulan para miktarı, kişilerin gelirleri ile ilişkilidir. Para tutmanın üst sınırı servettir. Para lüks bir maldır. Yani gelir arttıkça, talebi artan lüks bir tüketim malıdır. Para talebinin reel gelir esnekliği birden büyüktür. Bu nedenle uzun dönemde paranın dolanım hızı düşer. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 46

Modern Miktar Teorisi (M. Friedman) 3. Tutulan paranın bir alternatif maliyeti vardır. Alternatif maliyet tahvil, hisse senedi vb. varlıkların getiri oranıdır. Ayrıca enflasyon nedeniyle, elde tutulan paranın alım gücü düşer. Bu da bir maliyettir. Dolayısıyla, eğer enflasyon beklentileri artarsa, Md düşer. Eğer P Md (aynı oranda) Ø Friedman’a göre para tutmanın beş temel sebebi: l Para tutmanın faydası l Fiyatlar genel düzeyi l Reel gelir düzeyi l Piyasalarda geçerli faiz oranları l Enflasyonist beklentiler Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 47

Modern Miktar Teorisi (M. Friedman) Friedman’da para talebi fonksiyonunun unsurları: ØKeynes’ten farklı olarak cari gelir yerine serveti ön plana çıkarmıştır. Ø Servet : gelecekteki gelir akımının bugünkü değeridir. Yani servet yerine gelir olarak kullanılabilir. Ancak buradaki gelir sürekli gelirdir. Geçmiş, bugün ve gelecek dönem gelirinin ortalamasıdır. Cari gelire göre daha istikrarlı bir büyüklüktür. Ø Beşeri sermayenin, beşeri olmayan sermayeye oranı, fonksiyonun diğer bir faktörüdür. Beşeri sermaye, eğitilmemiş emek yanında, lisan, mesleki uzmanlık, iş tecrübesi gibi hususları ifade eder. Likiditesi çok düşüktür. Toplam servet içinde beşeri sermaye payı ne kadar yüksekse, para tutma eğilimi o kadar yüksek olur. Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 48

Modern Miktar Teorisi (M. Friedman) Friedman Para Talebi Fonksiyonunu: M = f(w, e, h, u) P [Nominal Para Talebi Fonksiyonu] M/P = f(w, e, h, u) [Reel Para Talebi Fonksiyonu] M – Nominal para talebi w – reel servet e – Alternatif varlıkların net getiri oranı e – Beklenen enflasyon h – Beşeri servetin beşeri olmayan servete oranı u – Diğer değişkenler P - Fiyatlar Yrd. Doç. Dr. Mert URAL 49