Para Piyasas ve Kurumlar Para piyasas ile sermaye

Para Piyasası ve Kurumları Para piyasası ile sermaye piyasası arasında çok yakın bir ilişki vardır. Günümüzde sermaye ve para piyasaları iç içe girmiş durumdadır. Daha önceki yıllarda olduğu gibi çok net ayrımlar kalmamıştır. Özünde piyasa kavramının tanımından gelmektedir. Piyasa üzerin den yapılan işlemlerin işlem araçları, işlem yapan kurumlar ve sürele ri bakımından ayrım bulunmaktadır. Piyasaları mal ve finans piyasaları olarak ikiye ayırabiliriz. Mal piyasası işgücü ve sermayeden oluşur. Fiili olarak emtianın alınıp satıldığı piyasadır. Finans piyasası ise tasarruf fazlası olan kişilerin, tasarruflarını tasarruf açığı olan kişile rin kullanımına sundukları piyasadır. Bu piyasalarda fonların el değiştirmesi, fon talep edenlerin fon arz edenlere bir belge vermesini ifade eder. Bu nedenle finansal piyasa kavramı, gerçek mal alım satı mınyapıldığı piyasadan bağımsız, gerçek malı temsil eden kıymetli evrak üzerinden yapılan piyasayı ifade eder.

Piyasa kavramı İktisadi açıdan piyasa, alıcı ve satıcıların birbirleri ile karşılıklı iletişim içinde oldukları ve değişimin meydana geldiği yer olarak tanımlanır Piyasa kavramı genellikle teorik ve mekândan soyutlanmış bir kav ramdır. Piyasa kavramı somut olarak düşünülürse, daha çok borsa olarak tanımlanabilir. Borsa hangi türde olursa olsun, arz ve talebin karşılaştığı bir mekândır. Piyasa bir ülkenin sınırları içinde ise ve o ülkede yapılan işlemleri kapsıyorsa buna iç piyasa, işlemler ülke sınırlarını aşıyorsa buna da uluslararası piyasa denir.

Mali Piyasa Bir ülkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasında fon akımlarını düzenleyen kurumlar, akımı sağlayan araç ve gereçler ile bunları düzenleyen hukuki ve idari kurallardan oluşan yapıya mali piyasa denilebilir. Mali piyasa beş ana unsurdan oluşmaktadır. • Tasarruf sahipleri (fon arz edenler), • Yatırımcılar (fon talep edenler), • Yatırım ve finansman araçları, • Yardımcı kuruluşlar, • Hukuki ve idari düzen.

Para Piyasası Kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasaya "para piyasası" denir. Para piyasasının tipik özelliği kısa vadeli fonlardan oluşmasıdır. Yüksek likiditeye sahip finansal yatırım araçlarının işlem gördü ğü piyasalardır. Para piyasalarında vade genellikle bir yılı aşmaz. Uluslararası piyasalarda bu süre 90 gün ve daha az uygulanır. Para piyasasından sağlanan fonlar kredi olarak işletmelerin dönen varlıklarının finansmanında kullanılır. Para piyasasının araçlarını ticari senetler, kaynaklarını çeşitli mevduat oluşturmaktadır. Para piyasasının kendi içinde örgütlenmiş ve örgütlenmemiş para piyasası olarak da bir ayrım yapılabilir. Örgütlenmiş para piyasası bir bankalar sistemidir. Çünkü işletmelerin nakit ihtiyacı çoğunlukla ticari bankalar tarafından karşılanmaktadır. Örgütlenmemiş para piyasası banka sisteminin dışında kalan piyasadır. Bankalar dışındaki kişi ve kuruluşlar da bazen işletmelere kısa vadeli fon sağlarlar.

Para Piyasası Kurumları Para piyasası kurumları bankacılık ve bankacılık dışı kesim olarak ikiye ayırabiliriz. Bankacılık kesimi merkez bankası ve diğer bankalardan, bankacılık dışı finansal kesim ise finansal kiralama şirketleri, factoring ve forfaiting şirketleriyle, sigorta kurumlarından oluşmaktadır. Bu kitabın ağırlıklı konusunu sermaye piyasaları oluşturacaktır. Türkiye’deki bankacılık sistemi ve işleyişi hakkında ilgili derste gerekli bilgileri aldınız. Mükerrer olmaması için ağırlık sermaye piyasalarına verilmiştir: 1. Merkez Bankası ve Diğer Bankalar (Mevduat, Yatırım Kalkınma, Katılım ve Takasbank) 2. Bankacılık Dışı Finansal Kurumlar (Finansal Kiralama, Faktoring, Forfaiting, Finansman Şirketleri ve Sigorta Kurumları)

MERKEZ BANKASI VE MERKEZ BANKASININ GÖREVLERİ Bir merkez bankasının tanımı, kendisine yüklenilen fonksiyonlara bağlı olarak yapılabilir. Bu fonksiyonlar ise zamana, ihtiyaçlara ve ülkenin finansal sisteminin yapısına göre değişebilmektedir. Merkez bankacılığının kökeni yaklaşık iki asır öncesine gitmektedir. Ancak günümüz merkez bankacılığı nispeten yeni bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Tıpkı elektrik enerjisi ve otomobil gibi merkez bankaları da 20'nci yüzyılın ürünü olarak kabul edilmektedir.

MERKEZ BANKASI VE MERKEZ BANKASININ GÖREVLERİ 20'nci yüzyılın başlangıcında, batı dünyasında hiçbir merkez bankası nın faaliyet göstermediğini görmekteyiz. Örneğin ABD'de merkez bankası fonksi yonunu üstlenen sistem (Federal Reserve System) 1914 yılında, Kanada Merkez Bankası ve TC Merkez Bankası ise 1934 yılında kurulmuşlardır. Modern parasal sis temin önemli bir ayağını oluşturan merkez bankası, ülke ekonomisinin sağlıklı ola rak işleyebilmesi ve devletin mali işlemlerinin yerine getirilebilmesi açısından son derece önemli bir kurumdur. Merkez bankasının üstlendiği fonksiyonlar, ülkeden ülkeye farklılıklar göstermesine karşın, modern bir merkez bankasının yerine getirmesi beklenen üç temel fonksiyondan söz edilebilir: 1. 2. 3. Ülkedeki para piyasalarında istikrarın sağlanması Bankaların bankası ve likitidenin son kaynağı olarak hizmet görmesi Devletin bankacılığını yapması

1. Para Piyasalarında İstikrarın Sağlanması Bir merkez bankasının üstlendiği en önemli görev, ulusal ekonomik hedeflerin başarılmasını kolaylaştırmak için, ülkedeki para sistemini kontrol ederek istikrarlı bir şekilde çalışmasına olanak tanımaktır. Merkez bankası bu amaca yönelik olarak para ve kredinin arzını, maliyetini ve elde edilebilirliğini düzenler. Merkez banka larınınpara arzını kontrol etme fonksiyonu, bir yönüyle banknot ihraç etmedeki tekelci güçlerinden, diğer yönüyle de kredi vererek ve menkul kıymet satın alarak rezerv yaratma ve yok etme güçlerinden kaynaklanmaktadır. Banknot ihracı tarih sel gelişimi içerisinde bir egemenlik simgesi olarak kabul edildiği için, merkez bankaları kâr amacı güden kuruluşlar olarak değil, ulusal çıkarları ön planda tutan ve kamu hizmeti sunan kuruluşlar olarak faaliyet gösterirler.

1. Para Piyasalarında İstikrarın Sağlanması Bir ülkedeki fınansal sistem elinde fon fazlası olan tasarruf sahiplerinden yatırım yapmak için fo na gereksinim duyanlara fon aktarılması görevini üstlenir. Ancak bu sayede, yani yatırım yapılması ile reel anlamda bir üretim artışından bahsedilebilir. Finansal sis temin üstlendiği bu fon transferi görevinin yerine getirilebilmesi için halkın bu sis temiçerisinde faaliyet gösteren kurumlara güven duyması ve tasarruflarını bu ku rumlarateslim etmede istekli olması gerekir. Faiz oranlarında sık ortaya çıkan büyük dalgalanmalar nedeniyle finansal piyasalar istikrarsız çalışıyorsa veya finan sal kurumlar sık ödeme güçlüğü içine düşüyorlarsa, halkın bu piyasalarda faali yet gösteren kurumlara güveni kaybolabilir. Sonuçta sermaye birikimi için gerekli fon akımında daralma, ekonomik büyümede gerileme ve işsizlik oranında artış ortaya çıkabilir. Bu yüzden merkez bankaları finansal piyasaların gelişimini ve fonların bu piyasalar aracılığı ile istikrarlı akışını sağlamada önemli bir rol oynarlar.

Bankaların Bankası ve Likitidenin Son Kaynağı Olma Bankaların bankası olma deyimi, bankacılık sisteminin müşterilerine sunduğu hiz metlerin benzerlerinin, merkez bankası tarafından bankalara sağlanması anlamına gelmektedir. Örneğin, bankacılık sisteminin rezervlerini tutma sı, bankalara kısa vadeli kredi sağlaması, likitidenin son kaynağı olması gibi. Ülke deki bankacılık sisteminin sağlıklı hizmet sunabilmesi açısından, merkez bankası nınyürüttüğü faaliyetler arasında toplanan çeklerin takasına aracılık etmesi, bozukluk ve banknotların bankalara dağıtımı, ticari bankaların faaliyetleri üzerinde bir ölçüde düzenleme ve kontrol yetkisinin bulunması sayılabilir.

Bankaların Bankası ve Likitidenin Son Kaynağı Olma Likitidenin son kaynağı olma merkez bankasının ödünç verebilecek son kredi kurumu olmasından kaynaklanmaktadır. Merkez bankalarının bu fonksiyonu para basma üzerindeki tekel gücünden kaynaklanmaktadır. Merkez bankası para bası mındaki tekelci gücünü kullanarak bankalara önemli miktarda rezerv aktarma yeteneğine sahiptir. Bu nedenle, finansal sistemde yaşanacak bir paniğin ve banka lara hücumun önlenmesinde, merkez bankası bu gücünü kullanarak bankalara re zerv yaratabilir. Dolayısıyla, likitidenin son kaynağı olma fonksiyonu finansal sis temde istikrarın sağlanması açısından son derece önemlidir.

Devletin Bankacılığını Yapma Merkez bankası bir mali kurum olarak devletin fonlarını toplama, tutma, aktarma ve bu fonlardan ödemede bulunma işlemlerini gerçekleştirerek devletin ban kacılığını yapar. Bunun dışında, merkez bankası kamu borcuna ilişkin teknik hizmetleri de sunabilir. Öte yandan, merkez bankası devletin finansal danışmanı niteliğindedir.

PARA POLİTİKASININ YÜRÜTÜLMESİ VE PARA POLİTİKASI ARAÇLARI Para politikası, merkez bankasının ülkedeki para miktarını etkiler. Merkez bankası bir mali kurum olarak devletin fonlarını toplama, tutma, aktarma ve bu fonlardan ödemede bulunma işlemlerini gerçekleştirerek devletin ban kacılığını yapar. Bunun dışında, merkez bankası kamu borcuna ilişkin teknik hizmetleri de sunabilir. Öte yandan, merkez bankası devletin finansal danışmanı niteliğindedir.

PARA POLİTİKASININ YÜRÜTÜLMESİ VE PARA POLİTİKASI ARAÇLARI Para politikası kararlan alınırken devletin hedefi enflasyona neden olmaksızın tam istihdam düzeyine ulaşmak ve bunu sürdürmektir. Bir diğer deyişle, ekonomi durgunluğa girme eğilimi gösterdiğinde ve ekonomik faaliyetlerde bir yavaşlama başladığında merkez bankası para arzını arttırmaya ve faiz oran larını düşürmeye karar verecektir. Yani ülkedeki para otoriteleri (başta merkez bankası olmak üzere para politikasının yürütülmesinden sorumlu olan kuruluşlar) kredinin elde edilebilirliğini kolaylaştıracak bir para politikası izleyeceklerdir. Bu yöndeki bir para politikasına gevşek veya genişlemeci para politikası adı veril mektedir. Diğer yandan ekonomi gereğinden fazla canlanmış ve enflasyonist teh ditler kendini hissettirmeye başlamışsa, para otoriteleri para arzındaki artışı yavaş latmak ve faiz oranlarını yükseltmek isteyeceklerdir. Bu yöndeki bir para politika sıise sıkı veya daraltıcı para politikası olarak adlandırılmaktadır.

üMerkez bankası yukarıda belirtilen hedef doğrultusunda para arzını nasıl değiştirebilir? Bu soruya verilecek cevap oldukça kısadır: Bankaların rezervlerini yönlendirerek. Örneğin, merkez bankasının enflasyondaki hızlanma eğilimini yavaşlatmak istediği bir ortamda yapması gereken para arzındaki artışı yavaşlatmak, yani sıkı para politikası izlemektir. Bunun için de banka rezervlerindeki artışın engellenmesi gerekmektedir. Bankacılık sisteminin rezervlerindeki azalma bankaların kaydi para yaratma hacimlerini daraltacağı için para arzındaki artışı da yavaşlatacaktır. Ülkedeki bankacılık sisteminin rezervlerini yönlendirebilmek amacıyla merkez bankasının kullanabileceği bazı araçlar vardır. Ülkedeki finans sisteminin yapısı ve yasal düzenlemeler kullanılabilecek bu araçların sayısı ve türü üzerinde belirleyici konumdadır.

üMerkez bankalarının bu amaçla kullanabilecekleri, genel para politikası araçları olarak adlandırılan üç araçtan söz etmek mümkündür: a) Zorunlu rezerv oranları b) Reeskont oranı c) Açık piyasa işlemleri.

a) Zorunlu rezerv oranları Bankaların mevduat şeklindeki yükümlülükleri karşılığında belirli bir oranda rezerv tutmaları, temsili paraya geçiş sürecinde, bankaları iflastan koruyabilmek amacıyla getirilen bir uygulamadır. Ancak zaman içerisinde zorunlu rezerv uygulamasının amacı bankaların iflas etmelerine engel olmaktan çıkmış ve merkez bankalarının para miktarını kontrol edebilmek amacıyla kullanabilecekleri bir araç haline gelmiştir. Birçok ülkede, bankaların mevduat şeklindeki yükümlülükleri karşılığında ayıracakları zorunlu rezervlerin oranını belirlemeye yetkili kuruluş, merkez bankasıdır. Merkez bankaları bu yetkilerini ekonominin gereklerine göre kullanarak bankaları daha fazla veya daha az zorunlu rezerv tutmaya mecbur edebilirler. Merkez bankası bunun için zorunlu rezerv oranını arttırabilir veya azaltabilir. Bankacılık sistemindeki vadesiz ve vadeli mevduatlar zorunlu rezerv kapsamına alınabilir ve genel bir eğilim olarak, zorunlu rezerv oranları vadesiz mevduatlar için daha yüksek olarak belirlenir.

a) Zorunlu rezerv oranları Merkez bankası zorunlu rezerv oranını yükselttiğinde, bankalar daha büyük bir miktarı ellerinde rezerv olarak tutmak zorunda kalacaklardır. Bu da bankaların yaratabileceği kaydi para miktarını azaltan bir unsurdur. Dolayısıyla, merkez bankası para arzındaki artışı engellemek istiyorsa zorunlu rezerv oranlarını yükseltecek tir. Aksine, merkez bankasının zorunlu rezerv oranını düşürmesi durumunda, ban kalarmevcut mevduat yükümlülükleri karşılığında daha az rezerv tutmaya başla yacaklardır. Bu da bankaların daha fazla kaydi para yaratmaları anlamına gelmek tedir. Sonuç olarak, zorunlu rezerv oranlarındaki düşüş, bankaların yaratabileceği kaydi para miktarını ve dolayısıyla para arzını arttırıcı bir etki yaratmaktadır.

b) Reeskont Oranı Merkez bankasının temel fonksiyonlarını incelerken, merkez bankasının bankaların bankası olma fonksiyonundan söz etmiştik. Bu nedenle ban kalar nakit ihtiyacı içerisinde oldukları zaman merkez bankasından borçlanabilirler. Şüphesiz merkez bankasının da borç vermeyi kabul etmesi gerekir. Bankalara kre di verme merkez bankasının temel fonksiyonlarından birisidir. İşte, merkez banka sınınbankalara verdiği kredilere uyguladığı faiz oranına reeskont oranı adı verilmektedir. Merkez bankası, ekonominin ve bankacılık sisteminin içinde bulunduğu koşullara göre, istediği zaman bu oranı arttırıp azaltabilir. Reeskont oranındaki artışlar bankaların merkez bankasından borçlanmalarını caydırırken, reeskont oranın daki düşüşler bankaların merkez bankasından borçlanmalarını teşvik eder.

c) Açık Piyasa İşlemleri Merkez bankasının para politikasını yürütmesinde temel kanal, banka rezervlerinin kullanılmasıdır. Merkez bankasının bu amaçla kullanabileceği yukarıda ele aldığımız iki araçtan zorunlu rezerv oranı de ğişiklikleriesnek bir araç olmadığı, reeskont oranı değişiklikleri ise inisiyatifin merkez bankasında bulunmadığı şeklinde eleştirilere uğramaktadır. Banka rezerv lerini direkt olarak etkileme olanağı vermesi nedeniyle açık piyasa işlemleri günü müz merkez bankaları tarafından en yoğun olarak kullanılan, en esnek para poli tikası aracı niteliğindedir. Açık piyasa işlemleri, merkez bankasının piyasadan devlete ait bono ve tahvilleri alıp satmasıdır.

c) Açık Piyasa İşlemleri Merkez bankalarının açık piyasa işlemlerini etkin bir biçimde yürütebilmesi için ön şart, ülkede tahvil ve bonoların alınıp satıldığı bir piyasanın bulunması ve işlem hacmi olarak yeterli bir düzeye ulaşmış olmasıdır. Merkez bankaları, kamu kesimine ait bu menkul kıymetlerin alınıp satıldığı piyasada önemli bir yere sahip olmalıdır. Merkez bankası piyasadan devlete ait menkul kıymetleri satın aldığı zaman, bankalara bunun karşılığında rezerv aktarmakta, bu da daha önce gördüğümüz kaydi para yaratma sürecinin başlangıcını oluşturmaktadır. Dolayısıyla, merkez bankası para arzındaki artışı hızlandırmak istediği zaman açık piyasada alım yapa rak bankacılık sisteminin rezervlerini direkt olarak arttıracaktır. Öte yandan, mer kez bankası piyasada devlete ait menkul kıymetleri satmaya başlarsa, bunun kar şılığındabankacılık sisteminden rezerv çekmiş olacaktır. Bu da bankaların yarata bileceğikaydi para miktarının azalması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, merkez bankası para arzındaki artışı yavaşlatmak istediği zaman açık piyasada satış yaparak bankacılık sisteminin rezervlerini direkt olarak azaltacaktır.

c) Açık Piyasa İşlemleri Açık piyasa işlemleri merkez bankalarının elinde bulunan en esnek para politi kası aracıdır. Zira, açık piyasa işlemlerinin yürütülmesinde tüm inisiyatif merkez bankasının elindedir. Öte yandan, merkez bankası para arzında gerçekleştirmek istediği küçük çaplı değişiklikler için açık piyasa işlemlerini kullanabilmektedir. Kaynak: Ders notları aşağıdaki linkten alınmıştır. http: //www. ekodialog. com/finansal_eko/merkez_bankasi_gorevleri. html