PAM OEDD CYFEITIHUR BEIBL IR GYMRAEG YN 1588

PAM OEDD CYFEITIHU’R BEIBL I’R GYMRAEG YN 1588 MOR BWYSIG? GCa. D CYMRU NGf. L Yn 1588 cyfieithiwyd y Beibl i’r Gymraeg. Mae yna gyfle yma i chi benderfynu pam oedd Beibl 1588 mor bwysig ac i bwy. I helpu chi i gael y wybodaeth bydd raid i chi ddefnyddio Ffynonellau A-Ch Cliciwch ar y rhestr isod yn eu tro ac atebwch y cwestiynau sydd ar bob un. . Elisabeth I fel pennaeth yr Eglwys Pabyddion Cymru Bonedd Cymru Elisabeth I fel brenhines Lloegr Y werin bobl yng Nghymru Haneswyr Pobl Cymru heddiw Ffynhonell A Ffynhonell B Ffynhonell Ch www. gcad-cymru. org. uk

Ffynhonell A GCa. D CYMRU NGf. L Un o bryderon Elisabeth I oedd amddiffyn ei theyrnas rhag bygythion tramor. Roedd hi’n poeni y byddai’r Pabyddion yn ymosod drwy Gymru, yn arbennig mewn cyfnod o argyfwng. Roedd y broblem yn waeth wedi 1585 oherwydd rhyfel rhyngddi hi a Philip II, brenin Sbaen. Roedd Elisabeth wedi cytuno i gael y Beibl yn Gymraeg yn 1563. Crefydd oedd prif gymhelliad cyfieithu’r Beibl i’r Gymraeg. Wedi’r cyfan Elisabeth oedd pennaeth ei Heglwys ac yn Amddiffynnydd ei theyrnas. Roedd cyfieithu’r Beibl yn 1588 yn bwysig iawn i Eglwys Elisabeth. William Morgan oedd yn gyfrifol am y gwaith. Er bod Morgan eisiau i bawb siarad un iaith yn nheyrnas Elisabeth, credai bod rhaid rhoi blaenoriaeth i sicrhau bod y Cymry yn Brotestant. Felly roedd cyfieithu’r Beibl i’r Gymraeg yn mynd yn groes i’r rhai a oedd eisiau i bawb yng Nghymru siarad Saesneg yn unig, fel yn Lloegr. Addasiad o’r llyfr: Cymru a’r Tuduriaid gan yr hanesydd academaidd J. Gwynfor Jones [1993] www. gcad-cymru. org. uk

Ffynhonell B GCa. D CYMRU NGf. L Roedd rhai o’r Cymry yn amlwg yn ceisio cadw’r ffydd Babyddol yn fyw adeg teyrnasiad Elisabeth I. Cafodd dau ohonynt eu dienyddio am geisio lladd Elisabeth. Roedd nifer o Gymry yn dod i’r wlad fel offeiriaid Pabyddol yn gweithio yn y dirgel yn ceisio cadw’r ffydd yn fyw. Sylweddolai nifer o’r Cymry amlwg nad oedd mwyafrif pobl Cymru yn hoffi Protestaniaeth – iddynt hwy roedd yn grefydd estron mewn iaith estron. Y peth pwysicaf felly oedd cael Beibl ym mamiaith y bobl. Roedd cyfieithu’r Beibl i’r Gymraeg yn 1588 felly yn allweddol bwysig. Yn awr gallai’r Cymry glywed Gair Duw yn y Gymraeg yn yr eglwysi ar y Sul. Cyhoeddi’r Beibl Cymraeg oedd y digwyddiad pwysicaf yn hanes twf Protestaniaeth yng Nghymru yn ystod oes y Tuduriaid. Addasiad o’r llyfr: Hanes Cymru yn y Cyfnod Modern Cynnar gan yr hanesydd academaidd Geraint H. Jenkins [1983] www. gcad-cymru. org. uk

Ffynhonell C GCa. D CYMRU NGf. L Roedd cyfieithu’r Beibl yn bwysig iawn – ond rhaid oedd disgwyl tan 1603 hyd nes y byddai Beibl rhad ar gael i bawb ei ddarllen. Ond yn sicr y Beibl ddaru achub yr iaith Gymraeg. Roedd y Beibl yn arf bwysig yn erbyn Pabyddiaeth hefyd. Rhaid cofio bod nifer o Gymru yn cael eu hyfforddi mewn colegau Pabyddol yn Valladolid a Seville yn Sbaen – ac roeddynt yn peryglu dyfodol eglwys Elisabeth. Addasiad/cyfieithiad o’r llyfr: Tudor Wales gan yr hanesydd academaidd W. S. K. Thomas [1983] www. gcad-cymru. org. uk

Ffynhonell Ch GCa. D CYMRU NGf. L Yr oedd y Cymry yn amlwg ymhlith y Pabyddion tramor – roedd tri yng Ngholeg Douai yn yr Iseldiroedd er enghraifft. Roedd yr Iseldiroedd yn cael eu rheoli gan Philip II o Sbaen. Yr oedd Morris Clynnog, yn 1561, wedi galw ar Philip II i gael gwared o Elisabeth fel brenhines Lloegr. Dangosai hyn nad oedd pawb yng Nghymru yn hollol ufudd i Elisabeth a’r ffydd Brotestannaidd. Roedd cyfieithu’r Beibl i’r Gymraeg yn bwysig iawn felly, nid yn unig o safbwynt sicrhau bod pawb yng Nghymru yn Brotestant. Roedd yn sicrhau hefyd na fyddai’r Cymry yn cefnogi ymosodiad o dramor gan Babyddion, fel y Sbaenwyr neu’r Gwyddelod. Fel y dywedodd R. T. Jenkins yn ei lyfr ef, roedd croeso mawr i’r Beibl newydd yng Nghymru – roedd y Protestaniaid a chefngowyr y frenhines yn fodlon. Byddai pawb yn clywed y Beibl yn yr eglwys ar y Sul. Yr oedd y Beibl yn sicr yn un rheswm dros fuddugoliaeth eglwys Elisabeth yn erbyn ei gelynion. Addasiad o’r llyfr: Cyfnod y Tuduriaid gan yr hanesydd academaidd W. Ambrose Bebb [1939] www. gcad-cymru. org. uk

Elisabeth I fel pennaeth yr Eglwys GCa. D CYMRU NGf. L 1. Tystiolaeth sy’n dangos fod Beibl 1588 yn bwysig i Elisabeth I fel pennaeth yr Eglwys yw: 2. Un hanesydd sy’n dweud hyn yw: 3. Roedd ef neu hi yn ysgrifennu ei ddehongliad yn y flwyddyn: www. gcad-cymru. org. uk

Elisabeth I fel pennaeth yr Eglwys GCa. D CYMRU NGf. L 4. Y mathau o dystiolaeth wreiddiol a astudiwyd ganddo ef oedd [rhowch dair enghraifft addas yma]. Cliciwch yma i gael mynd at y rhestr o ffynonellau gwreiddiol. 5. Ddaru’r hanesydd astudio barn haneswyr eraill fel: www. gcad-cymru. org. uk

Pabyddion Cymru GCa. D CYMRU NGf. L 1. Tystiolaeth sy’n dangos fod Beibl 1588 yn bwysig i Babyddion Cymru yw: 2. Un hanesydd sy’n dweud hyn yw: 3. Roedd ef neu hi yn ysgrifennu ei ddehongliad yn y flwyddyn: www. gcad-cymru. org. uk

Pabyddion Cymru GCa. D CYMRU NGf. L 4. Y mathau o dystiolaeth wreiddiol a astudiwyd ganddo ef oedd [rhowch dair enghraifft addas yma]. Cliciwch yma i gael mynd at y rhestr o ffynonellau gwreiddiol. 5. Ddaru’r hanesydd astudio barn haneswyr eraill fel: www. gcad-cymru. org. uk

Bonedd Cymru GCa. D CYMRU NGf. L 1. Tystiolaeth sy’n dangos fod Beibl 1588 yn bwysig i Fonedd Cymru yw: 2. Un hanesydd sy’n dweud hyn yw: 3. Roedd ef neu hi yn ysgrifennu ei ddehongliad yn y flwyddyn: www. gcad-cymru. org. uk

Bonedd Cymru GCa. D CYMRU NGf. L 4. Y mathau o dystiolaeth wreiddiol a astudiwyd ganddo ef oedd [rhowch dair enghraifft addas yma]. Cliciwch yma i gael mynd at y rhestr o ffynonellau gwreiddiol. 5. Ddaru’r hanesydd astudio barn haneswyr eraill fel: www. gcad-cymru. org. uk

Elisabeth I fel brenhines Lloegr GCa. D CYMRU NGf. L 1. Tystiolaeth sy’n dangos fod Beibl 1588 yn bwysig i Elisabeth I fel brenhines Lloegr yw: 2. Un hanesydd sy’n dweud hyn yw: 3. Roedd ef neu hi yn ysgrifennu ei ddehongliad yn y flwyddyn: www. gcad-cymru. org. uk

Elisabeth I fel brenhines Lloegr GCa. D CYMRU NGf. L 4. Y mathau o dystiolaeth wreiddiol a astudiwyd ganddo ef oedd [rhowch dair enghraifft addas yma]. Cliciwch yma i gael mynd at y rhestr o ffynonellau gwreiddiol. 5. Ddaru’r hanesydd astudio barn haneswyr eraill fel: www. gcad-cymru. org. uk

Y werin bobl yng Nghymru GCa. D CYMRU NGf. L 1. Tystiolaeth sy’n dangos fod Beibl 1588 yn bwysig i'r werin bobl yng Nghymru yw: 2. Un hanesydd sy’n dweud hyn yw: 3. Roedd ef neu hi yn ysgrifennu ei ddehongliad yn y flwyddyn: www. gcad-cymru. org. uk

Y werin bobl yng Nghymru GCa. D CYMRU NGf. L 4. Y mathau o dystiolaeth wreiddiol a astudiwyd ganddo ef oedd [rhowch dair enghraifft addas yma]. Cliciwch yma i gael mynd at y rhestr o ffynonellau gwreiddiol. 5. Ddaru’r hanesydd astudio barn haneswyr eraill fel: www. gcad-cymru. org. uk

Haneswyr GCa. D CYMRU NGf. L 1. Tystiolaeth sy’n dangos fod Beibl 1588 yn bwysig i haneswyr yw: 2. Un hanesydd sy’n dweud hyn yw: 3. Roedd ef neu hi yn ysgrifennu ei ddehongliad yn y flwyddyn: www. gcad-cymru. org. uk

Haneswyr GCa. D CYMRU NGf. L 4. Y mathau o dystiolaeth wreiddiol a astudiwyd ganddo ef oedd [rhowch dair enghraifft addas yma]. Cliciwch yma i gael mynd at y rhestr o ffynonellau gwreiddiol. 5. Ddaru’r hanesydd astudio barn haneswyr eraill fel: www. gcad-cymru. org. uk

Pobl Cymru heddiw GCa. D CYMRU NGf. L 1. Tystiolaeth sy’n dangos fod Beibl 1588 yn bwysig i bobl Cymru heddiw yw: 2. Un hanesydd sy’n dweud hyn yw: 3. Roedd ef neu hi yn ysgrifennu ei ddehongliad yn y flwyddyn: www. gcad-cymru. org. uk

Pobl Cymru heddiw GCa. D CYMRU NGf. L 4. Y mathau o dystiolaeth wreiddiol a astudiwyd ganddo ef oedd [rhowch dair enghraifft addas yma]. Cliciwch yma i gael mynd at y rhestr o ffynonellau gwreiddiol. 5. Ddaru’r hanesydd astudio barn haneswyr eraill fel: www. gcad-cymru. org. uk

Tystiolaeth wreiddiol GCa. D CYMRU NGf. L · Deddfau Seneddol · Llythyrau preifat Elisabeth I · Mapiau · Cerddi gan feirdd y cyfnod · Tystiolaeth archaeolegol · Cofnodion yr eglwysi · Llythyrau’r Pab · Llun o Philip II · Adroddiadau gan yr Esgobion i gyflwr yr Eglwys yng Nghymru · Llythyrau gan rai o fonedd Cymru at Elisabeth I · Llun o Elisabeth I · Beibl 1588 · Llun o William Morgan · Ewyllysiau’r bonedd · Cerrig beddi yn eglwysi Cymru · Llythyrau William Morgan · Lluniau o Babyddion yn cael eu dienyddio www. gcad-cymru. org. uk