PAGESAT NDRKOMBTARE DHE KURSET DEVIZORE o Hyrje o

PAGESAT NDËRKOMBËTARE DHE KURSET DEVIZORE o Hyrje o Devizat dhe kurset devizore o Format e rezervave monetare o Kriza e sistemit monetar ndërkombëtar (Kapitulli I. ) Ligjërues: Mr. sc. Kaltrina Shkodra Ramushi Financat ndërkombëtare 1

Hyrje Dihet se paraja kombëtare është mjet ligjor vetëm brenda territorit të vendit përkatës. Meqenëse sovraniteti i një vendi mbaron në kufijtë e tij, atëherë paraja kombëtare jashtë kufijve të vendit përkatës humb cilësinë e mjetit ligjor të pagesës. Financat ndërkombëtare 2

Meqenëse këmbimin e mallrave dhe të shërbimeve e shoqërojnë pagesat ndërkombëtare, u paraqit nevoja për konvertimin (shndërrimin) e valutës së një vendi në valutë të një vendi tjetër, përkatësisht në valuta të vendeve të tjera. Ky konvertim është kusht për funksionimin normal të pagesave ndërkombëtare. Në këtë mënyrë formohet kursi intervalutor, që tregon numrin e njësive të valutës së huaj në njësi të valutës kombëtare. Financat ndërkombëtare 3

Kursi intervalutor ka rëndësi të madhe për pagesat ndërkombëtare: o së pari, kursi intervalutor mundëson konvertimin e valutës kombëtare në valuta të vendeve të tjera; dhe o së dyti, kursi intervalutor ka rëndësi të madhe për formimin e çmimeve të mallrave në tregti të jashtme. Financat ndërkombëtare 4

Ndikimi i kursit intervalutor në formimin e çmimeve të mallrave në tregti të jashtme mund të shihet me analizën, së pari, të këmbimit ndër-rajonal e pastaj edhe të këmbimit ndërkombëtar. Kusht i nevojshëm i këmbimit është ekzistimi i dallimit në çmimin e mallit. Financat ndërkombëtare 5

Devizat dhe kurset devizore o Nocioni i devizave o Pariteti valutor dhe kursi devizor o Sistemet e kurseve devizore Financat ndërkombëtare 6

Nocioni i devizave Në botën e sotme funksionin e mjetit ndërkombëtar të pagesave e kryejnë devizat. Deviza janë të gjitha kërkesat e arkëtuara në botë në mjete të jashtme të pagesës. Deri në Luftën e Parë Botërore, kur funksiononte standardi i arit, deviza ishin vetëm kambialet dhe çeqet, që e kishin mbulesën në valutë të jashtme. Financat ndërkombëtare 7

Prej atëherë, si edhe sot, me nocionin e devizave nënkuptohen, përveç kambialeve e çeqeve, edhe të gjitha kërkesat në mjete të jashtme të pagesës nga llogaritë e jashtme.

Prandaj, nga aspekti i o rezidentëve të vendit (ndërmarrjet, bankat, qytetarët etj. ) deviza janë kërkesat e cekura në botë, kurse o rezidentëve të jashtëm (po ashtu ndërmarrjet, bankat, qytetarët etj, ), deviza janë të njëjtat kërkesa, por në valutë kombëtare. Financat ndërkombëtare 9

Nocioni i devizave mund të ketë : o kuptim të ngushtë, pa marrë parasysh se në ç‘mënyrë krijohen dhe disponohen, nënkuptojmë të gjitha kërkesat e arkëtuara në botë në mjete të jashtme të pagesës. Sipas këtij kuptimi, paraja efektive e jashtme, që gjendet në duart e personave fizikë dhe juridikë, nuk konsiderohet devizë. Financat ndërkombëtare 10

o kuptimin e gjerë përfshijnë edhe paranë efektive të jashtme. Mirëpo, për shkaqe praktike, shumica e vendeve të botës përdorin kuptimin e ngushtë të devizave, pra, të gjitha kërkesat ne botë, e jo edhe paranë efektive të jashtme. Financat ndërkombëtare 11

Nga aspekti i mundësisë dhe i lirisë së disponimit të devizave, ato mund të jenë: o devizave konvertibile, ose siç quhen shpesh - devizat e forta, të shëndosha, të lira etj. janë ato kërkesa të cilat disponohen lirisht në valutë konvertibile të vendit ose të jashtme, dhe o devizat jokonvertibile, ose siç quhen shpesh - devizat e buta, të dobëta, të lidhura etj. janë ato kerkesa, të cilat disponohen vetëm me pagesa të kontraktuara. Financat ndërkombëtare 12

Pariteti valutor dhe kursi devizor Pariteti valutor caktohet me dispozitë të posaçme ligjore te secilit vend, prandaj, ky paritet ndryshe quhet edhe paritet ligjor. Pariteti valutor tregon sasinë e arit që përmban njësi e valutës kombëtare. Me krahasimin e pariteteve të arit të valutave të ndryshme kombëtare fitohet raporti i tyre, i cili quhet kursi i paritetit. Financat ndërkombëtare 13

Nëse një vend është anëtar i FMN-së, atëherë ky vend e paraqet paritetin e valutës së vet në Fond dhe ai pastaj nuk mund të ndryshojë pa pëlqimin e Fondit Në praktikën e sotme të pagesave ndërkombëtare, rëndësi të posaçme ka kursi devizor. Kursi devizor tregon çmimin e njësie të valutës së vendit të shprehur në valutën e jashtme. Financat ndërkombëtare 14

Bazë e kursit devizor ishte dhe është paraja botërore, në fillim ari e argjendi, kurse në kushtet e sotme vetëm ari. Pra, bazë e kursit devizor është pariteti valutor, që do të thotë se kursi devizor sillet rreth paritetit valutor. Mirëpo, edhe pse bazë e kursit devizor është pariteti valutor, vlera faktike e kursit devizor të valutave të ndryshme varet nga raporti i ofertës dhe i kërkesës së valutës përkatëse, që do të thotë se kursi devizor mund të devijojë nga pariteti valutor brenda kufijve të caktuar. Financat ndërkombëtare 15

Në sistemin e standardit të arit, kursi devizor sillej rreth paritetit valutor në një interval të ngushtë ndërmjet pikës së poshtme dhe pikës së sipërme të arit. Pas Luftës së Dytë Botërore sipas nenit IV të Marrëveshjes me Fondin Monetar Ndërkombëtar, kurset devizore mund të lëvizin brenda kufijve + / -1% nga pariteti devizor. Me vendimin e Këshillit Ekzekutiv të Fondit, nga viti 1971 u lejua oscilimi i kursit devizor brenda kufijve + / - 2, 25%. Financat ndërkombëtare 16

Meqenëse kursi devizor formohet në bazë të ofertës e të kërkesës së valutës përkatëse, mund të thuhet se niveli i kursit devizor, në esencë, varet nga gjendja e bilancit të pagesave me botën e jashtme: o nëse bilanci i pagesave është deficitar, atëherë kursi devizor i valutës së jashtme rritet për shkak të rritjes së kërkesës për valuta të jashtme; o nëse bilanci i pagesave është suficitar, atëherë kursi devizor i valutës së jashtme bie për shkak të rritjes së ofertës së valutave të jashtme. Financat ndërkombëtare 17

Sistemet e kurseve devizore Si në teori, ashtu edhe në praktikë ekzistojnë disa sisteme të kurseve devizore, mirëpo, sipas karakteristikave të veta, veçohen tri sisteme: a) sistemi i kurseve devizore fikse; b) sistemi i kurseve devizore fleksibile ose fluktuive; dhe c) sistemi i kurseve devizore të shumëfishta. Financat ndërkombëtare 18

a) Sistemi i kurseve devizore fikse nënkupton pandryshueshmërinë e kursit devizor, e ajo mund të arrihet ose me: o mekanizmin automatik (si, për shembull, me standardin e arit), o mekanizmin zyrtar (si, për shembull, me intervenimin e shtetit), o sistemin e Breton Woods-it (1944) Financat ndërkombëtare 19

Sistemi i kurseve devizore fikse, në kushtet e mekanizmit automatik, zbatohej në periudhën e standardit të arit. Në literaturën ekonomike, kjo periudhë përfshin kohën e liberalizmit ekonomik ose "Laisez-faire”. Kjo kohë përfshin periudhën prej mbi 100 vjet (nga viti 1821 deri më 1914, kurse, menjë modifikim, edhe deri në krizën ekonomike botërore të viteve 1929/33). Financat ndërkombëtare 20

Kjo kohë karakterizohej me : o paritete stabile të kurseve valutore , dhe o fluktuimin e çmimeve e të punësimit dhe me lëvizjen e lirë të kapitalit Kurset e valutave ishin të caktuara me paritetet e tyre të arit, kështu që, falë kësaj, u caktuan edhe raportet intervalutore. Në atë kohë, pra, përveç stabilitetit të valutave të ndryshme, stabile ishin edhe kurset intervalutore. Financat ndërkombëtare 21

Në këtë sistem eksporti dhe importi i arit ishin të lirë, kurse çdo valutë kombëtare, në çdo kohë, mund të shndërrohej (konvertohej) në ar. Në atë kohë, kurset devizore lëviznin vetëm në intervalin e ngushtë ndërmjet pikës së sipërme dhe të poshtme të arit, përkatësisht në intervalin e shpenzimeve të bartjes së arit. Financat ndërkombëtare 22

Mekanizmi zyrtar, i cili ekziston sistemin e sotëm, përkatësisht sistemin e standardit ari-deviza. në në Dallimi është se në vend të mekanizmit automatik të standardit të arit, ekziston mekanizmi zyrtar i intervenimit të shtetit - me vendim të Bankës qendrore, e cila, me intervenimet e veta në tregun devizor, siguron stabilitetin e Financat ndërkombëtare 23 valutave.

Ky intervenim duket kësisoj: o kursi arrin pikën e sipërme të arit, atëherë Banka qendrore shet deviza (rritet oferta) dhe në këtë mënyre pengohet rritja e kursit devizor mbi pikën e sipërme të arit, kurse o kursi devizor arrin pikën e poshtme të arit, atëherë Banka qendrore blen deviza (zvogëlohet oferta) dhe në këtë mënyrë pengohet rënia e kursit devizor në pikën e poshtme të arit. Financat ndërkombëtare 24

Sistemi i Breton. Woods-it i kurseve devizore fikse u paraqit menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, madje në bazë të Marrëveshjes për themelimin e Fondit Monetar Ndërkombëtar në vitin 1944. Karakteristikë kryesore e konceptit të kësaj Marrëveshjeje ishte anulimi i standardit klasik të arit dhe zbatimi i sistemit stabil të kurseve devizore. Financat ndërkombëtare 25

b) Sistemi i kurseve fleksibile ose fluktuive devizore - bazohet në idenë e ekzistimit të lartësisë se caktuar të kursit devizor, ku oferta përputhet me kërkesen e devizave. Në kushtet e ekonomisë se hapur dhe të konkurrencës së lirë, ndryshimet e kursit devizor baraspeshojnë bilancin e pagesave duke ndikuar në ndryshimet e Financat ndërkombëtare 26 eksportit dhe të importit.

Nëse bilanci i pagesave është deficitar, atëherë kursi devizor rritet, kështu që çmimet e mallrave të vendit, të shprehura në valutat e jashtme, zvogëlohen, kurse çmimet e mallrave të jashtëm, të shprehura ne valutën e vendit rriten. o Rritja e kursit devizor të valutës se jashtme (zhvlerësimi i valutës së vendit), pra, stimulon eksportin, ndërsa destimulon importin, prandaj bilanci i pagesave, për këtë arsye, baraspeshohet. Financat ndërkombëtare 27

o Nëse bilanci i pagesave është suficitar, atëherë kursi devizor i valutës së jashtme bie (mbivlerësimi i valutës së vendit), që ka për pasojë destimulimin e eksportit dhe stimulimin e importit Në sistemin e kurseve fleksibile devizore, pra, ekziston mundësia e oscilimit të pakufizuar të kurseve. Financat ndërkombëtare 28

c) Sistemi i kurseve devizore të shumëfishta - nënkupton zbatimin e diferencuar të kursit në disa mallra dhe në disa valuta, përkatësisht vende. Ky sistem përdoret si mjet i jashtëzakonshëm i politikës ekonomike në ato raste kur ekonomia kombëtare gjendet para vështirësive të mëdha. Financat ndërkombëtare 29

Duke u ballafaquar me vështirësi të mëdha në bilancin e pagesave, por duke mos i devalvuar valutat e veta si mjet i përgjithshëm i ndikimit në ecuritë e këmbimit tregtar, këto vende përpiqen ti zgjidhin gradualisht dhe në mënyrë selektive problemet akute të ekonomisë se vet. Duke zbatuar disa kurse devizore të ndryshme, varësisht nga synimet e politikës ekonomike, këto vende dëshirojnë ta stabilizojnë ekonominë e vet kombëtare. Financat ndërkombëtare 30

Me zbatimin e sistemit të kurseve devizore të shumëfishta në disa mallra, ndryshohet kalkulimi tyre në tregtinë e jashtme. Eksporti i disa mallrave stimulohet, kurse i disa të tjerëve destimulohet. Kur në një mall zbatohet kursi me i lartë me qëllim të stimulimit të eksportimit të tij, atëherë ai vend, me këtë favorizim, e mundëson eksportimin e tij, e këtë nuk do ta arrinte ndërkombëtare 31 me zbatimin e Financat kursit unik.

Format e rezervave monetare Çdo vend në botë duhet të ketë një sasi të caktuar te parasë në rezervë, që i nevojitet për pagesën e borxheve ndërkombëtare ose, thënë më mirë, për siguimin e likuiditetit të jashtëm. Madhësia e rezervës monetare të një vendi varet në radhë të parë, nga gjendja e bilancit të pagesave. Financat ndërkombëtare 32

Me fjalë te tjera: o nëse një vend e ka të madh deficitin e bilancit të pagesave, atëherë ai duhet të ketë një sasi më të madhe të rezervës monetare, o ndërsa, kur deficiti i bilancit të pagesave është më i vogël, atëherë edhe sasia e rezervës monetare duhet të jetë më e vogël. Financat ndërkombëtare 33

Nëse zhvillimi i rezervës monetare shikohet nga aspekti historik, mund të thuhet se ajo kishte disa forma. Disa teoricienë të njohur të ekonomisë botërore të mendimit se rezerva monetare kishte tri forma kryesore: o standardi i monedhave të arit (gold- specie standard), o standardi i shufrave të arit - bullion standard) dhe o standardi ari - deviza (goldexchange standard). Financat ndërkombëtare 34

Mirëpo, praktika e marrëdhënieve ekonomike ndërkombëtare, tregon se ekzistojnë pesë forma të rezervës monetare : a) standardi i monedhave të arit, b) standardi i shufrave të arit, c) standardi ari-deviza, ç)standardi ari-deviza si funksion i intervenimit të shtetit, d) standardi ari-deviza në bashkëpunim me Fondin Monetar Ndërkombëtar. Financat ndërkombëtare 35

a) Standardi i monedhave të arit ( që ishte në fuqi deri në fund të shekullit XIX) është sistem i atillë monetar, në të cilin monedha e arit është mjet kryesor i pagesave. Përveç monedhës së arit ishin në qarkullim edhe bankënotat që emetonte Banka e emetimit, por vetëm nëse konvertoheshin me monedhën e arit. Njësia e parasë së çdo vendi kishte mbulesë arin, kështu që dihej me saktësi pesha e arit që përmbante njësi monetare. Financat ndërkombëtare 36

Bankënotat mund të ndërroheshin në ar në çdo kohë dhe në sasi të pakufizuar, që do të thotë se ekzistonte: o konvertibiliteti i plotë dhe i pakufizuar ose, me fjalë te tjera, konvertibiliteti i brendshëm o konvertimi i valutës kombëtare në valuta të huaja, që në teori njihet me termin interkonvertibililet valutor (konvertibilitet i jashtëm). Financat ndërkombëtare 37

o eksportimit dhe e importimit të lirë të arit, të mallit, të fuqisë punëtore dhe të kapitalit (tregtia ishte e lirë në bazë të laissezfair-it )

Mirëpo, edhe pse në atë kohë zhvillohej tregtia e lirë, kursi devizor nuk ishte fleksibil, por ishte fiks. Prandaj, kur është fjala për standardin e monedhave të arit, mund të thuhet se rezerva monetare ishte në ar dhe shërbente si për kthimin e borxheve ndërkombëtare, përkatësisht për baraspeshimin e bilancit të pagesave, ashtu edhe si bazë për emetimin e bankënotave. Financat ndërkombëtare 39

b) Standardi i shufrave të arit Ky standard ishte në fuqi prej fundit të shekullit XIX deri në vitet e para pas Luftës së Parë Botërore. Në këtë standard mjet ligjor i pagesave nuk ishte ari, por kartëmonedhat. Ndalohej liria e farkimit të monedhës, por ende ekzistonte mundësia e shndërrimit te monedhës ne ar edhe pse në një formë të demonetarizuar, përkatësisht në formë të shufrave të arit dhe në sasi të caktuara me ligj. Financat ndërkombëtare 40

Konvertimi i monedhave të shufrave të arit bëhej me qëllim të pagesave ndërkombëtare. Pesha e një shufre të madhe të arit ishte 12, 5 kilogramë, kurse e shufrës së vogël 1 kilogram ar. Edhe ky standard karatkerizohet me veti si te sistemi i monedhave të arit. Rezerva monetare ishte në shufra të arit të cilat kishin rol të dyfishtë se me to: o paguheshin borxhet ndërkombëtare, o ishin bazë për emetimin e kartëmonedhave. Financat ndërkombëtare 41

c) Standardi ari – deviza Ky standard ishte ne fuqi prej vitit 1922 deri në krizën e madhe ekonomike botërore të viteve 1929 -33. Shkaku kryesor i paraqitjes se kësaj forme të rezervës monetare ishte fakti se gjatë Luftës së Parë Botërore dhe në periudhën e rindërtimit pas saj rezervat monetare ne ar u zvogëluan dukshëm në shumicën e vendeve të botës. Financat ndërkombëtare 42

Prodhimi i arit në botë u zvogëlua prej 450 milionë dollarë në vitin 1914 në 320 milionë në vitin 1922. Për këtë shkak, Konferenca ekonomike botërore, e mbajtur në Gjenovë (Itali) në vitin 1922, poenta e së cilës ishte shqyrtimi i çështjeve monetare botërore, miratoi solucionin që rezervat monetare të vendeve të ndryshme të mbahen, përveç në ar, edhe në deviza, së pari në dollarë amerikanë dhe në sterlina britanike. Financat ndërkombëtare 43

Në këtë standard ekzistonte mundësia e : o konvertibilitetit të kufizuar të brendshëm, o konvertibilitetit të jashtëm ose mundësisë së konvertimit të valutës kombëtare në valuta të vendeve të tjera, o eksportimit dhe importimit të lirë të arit, të mallit, të fuqisë punëtore të kapitalit etj o ishte në fuqi kursi fleksibil -kurset e valutave kombëtare lëviznin lirisht në bazë të ofertës dhe të kërkesës. Financat ndërkombëtare 44

ç) Standardi ari–deviza si funksion i intervenimit të shtetit Si rrugëdalje të vetme nga kriza e viteve 1929/33, Xhon Majnard Kejns , preferoi rritjen e intervenimit të shtetit në fushën ekonomike të disa vendeve të botës. Për ne është me rëndësi intervenimi i shtetit në fushën e marrëdhënieve ekonomike ndërkombëtare, posaçërisht në fushën e pagesave ndërkombëtare. Financat ndërkombëtare 45

Një ndër masat e para në fushën e pagesave ndërkombëtare ishte abrogimi (heqja) i standardit të arit në formën klasike të tij, por, bashkë me abrogimin e standardit të arit, u ndalua edhe eksportimi dhe i importimi i lirë i arit, i mallrave, i fuqisë punëtore dhe i kapitalit. Vendi i parë që anuloi standardin e arit në atë kohë ishte Britania e Madhe, më 21 shtator të vitit 1931. Financat ndërkombëtare 46

Standardi ari deviza në bashkëpunim me Fondin Monetar Ndërkombëtar. Meqenëse forma e mëparshme e rezervës monetare nuk u konvenonte marrëdhënieve ekonomike ndërkombëtare bashkëkohore, gjatë Luftës së Dytë Botërore u themelua FMN-ja si një institucion financiar ndërkombëtar, i cili duhej të vendoste një sistem monetar ndërkombëtar, që u përgjigjej nevojave të atëhershme të marrëdhënieve ekonomike ndërkombëtare dhe rolin e tij në jetësimin e standardit ari - deviza, përkatësisht, në rregullimin e sistemit të sotëm monetar ndërkombëtar. Financat ndërkombëtare 47

Standardi ari -deviza në bashkëpunim me Fondin Monetar Ndërkombëtar është në fuqi që nga Lufta e Dytë Botërore e deri më sot. Baza e këtij standardi është ari-deviza, që do të thotë se, në pikëpamje të rezervës monetare, vazhdon praktika e vjetër që çdo vend në rezervë monetare mban ar dhe deviza (dollarë e sterlina). Sa i përket konvertiblitetit të valutave kombëtare, mund të thuhel se në këtë standard nuk ekziston konvertibiliteti i brendshëm i valutave kombëtare, pra valutat kombëtare nuk shndërrohen ne ar. Financat ndërkombëtare 48

Mirëpo, me qëllim të rritjes së tregtisë ndërkombëtare në bazë të tregtisë multilaterale, FMN me Statutin e vet i obligoi vendet anëtare që ta përcaktojnë konvertibilitetin e jashtëm të valutave kombëtare. Në këtë standard, pariteti valutor i çdo vendi anëtar i FMN-së regjistrohet në Fond dhe ai nuk mund të ndryshoje, pos në raste specifike. Financat ndërkombëtare 49

Sipas Statutit të Fondit, çdo vend anëtar mund ta devalvojë apo revalvojë valutën e vet kombëtare deri 10% pa pëlqimin e Fondit. Mirëpo, nëse ndonjë vend dëshiron ta devalvojë ose revalvojë valutën e vet kombëtare mbi 10%, atëherë patjetër duhet të kërkojë pëlqimin e FMN-së, në të kundërtën nëse e bën pa pëlqimin e Fondit, atëherë ky vend mund të përjashtohet nga anëtarësia. Financat ndërkombëtare 50

Në këtë standard, kurset devizore janë të karakterit fiks. Lejohen oscilimet ditore të tyre në një interval prej 1% mbi apo nën paritetin valutor. Me Marrëveshjen e Uashingtonit të vitit 1971, të lidhur ndërmjet dhjetë vendeve më të zhvilluara të botës ("Klubi i Parisit"), u vendos që këto oscilime të mund të bëhen në një interval prej 2, 25% mbi apo nën paritetin valutor. Financat ndërkombëtare 51

Mirëpo, u pa se edhe ky oscilim ishte i vogël, kështu që, prej vitit 1973, u kalua në kurset “notuese" të shumicës së valutave më të rëndësishme të botës. Ky "notim" formalisht nuk është përcaktuar se deri në cilën shkallë mund të oscilojnë valutat, por, në vitin 1976 u vlerësua se ky oscilim nuk kalonle mbi 4 - 5%. Financat ndërkombëtare 52

Kriza e sistemit monetar ndërkombëtar Kriza e sotme e sistemit monetar ndërkombëtar pasqyrohet në : a) zvogëlimin e rezervave të arit , dhe b) krizën e rëndë valutore, e cila, kohëve të fundit, përfshiu të gjitha valutat kryesore të vendeve të botës. Financat ndërkombëtare 53

a) zvogëlimin e rezervave të arit Meqenëse sot rezervat monetare mbahen në ar dhe në deviza (dollarë dhe sterlina), pjesëmarrja e arit në rezerva monetare në kohë të fundit vijimisht po zvogëlohet, ndërsa pjesëmarrja e devizave vijimisht po rritet. Sipas të dhënave të Fondit Monetar Ndërkombëtar: o pjesëmarrja e arit në rezervat monetare botërore në vitin 1952 ishte 68%, kurse në vitin 1967 ra në 53%, o pjesëmarrja e devizave në rezervat monetare botërore u rrit prej 28% në vitin 1952 në 40% në Financat vitin ndërkombëtare 1967. 54

Ekzistojnë mendime të ndryshme për shkaqet e zvogëlimit të rezervave të arit, mirëpo kryesori është çmimi i ulët i arit. Me fjalë të tjera, prej vitit 1934, kur u caktua çmimi i arit 35 dollarë amerikanë për 1 uncë ari, deri në dy delvavimet e fundit të dollarit (më 1971 dhe 1973) çmimi i arit nuk ndryshoi. Derisa në periudhën e viteve 1934 -1971 çmimi i arit nuk ndryshoi, po në këtë periudhë çmimi i mallrave të ndryshëm në tregun botëror u ngrit dukshëm, madje për disa herë. Financat ndërkombëtare 55

Kjo ndikoi në mënyrë destimulative në prodhuesit e arit, të cilët filluan ta zvogëlojnë këtë prodhim, sepse fitimet ishin të ulëta. Mirëpo. kjo ngritje e çmimit të arit ishte aq e vogël sa që situata rreth rezervave të arit nuk ndryshoi. Sot, pra, është ende prezent problemi i zvogëlimit të rezervave të arit. Financat ndërkombëtare 56

Me qëllim të evitimit të këtij problemi duhej të ngritej dukshëm çmimi i arit dhe, në këtë mënyrë, të stimulohej prodhimi i tij. Kështu u veprua në vitin 1973, kur u caktua çmimi i arit 38 dollarë amerikanë për 1 uncë dhe në vitin 1973 kur çmimi i arit u ngrit në 42, 22 dollarë amerikanë për 1 uncë. Financat ndërkombëtare 57

b) Krizën e rëndë valutore Që nga viti 1949, kur, pos dollarit amerikan, u bë devalvimi masiv i valutave kombëtare të shumë vendeve të botës, deri në vitin 1960 ishte një periudhë relativisht stabile e sistemit monetar ndërkombëtar. Mund të thuhet se kjo periudhë, në marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare, karakterizohej për afirmimin e sistemit të Bretonvudsit. Financat ndërkombëtare 58

Mirëpo, prej viteve '60 e posaçërisht prej vitit 1967, kur devalvoi sterlina britanike, vitit 1968 kur devalvoi frangu francez dhe viteve 1971 e 1973 kur devalvoi dy herë dollari amerikan, mund të thuhet se botën e kaploi një krizë e rënde valutore. Kjo ishte krizë aq e rëndë sa sot nuk ka më krizë të kësaj apo te asaj valute, por krize të sistemit valutor ne tërësi, do të thotë krizë të sistemit monetar ndërkombëtar. 59 Financat ndërkombëtare

Kriza e dollarit, që pasqyrohet me mungesën e tij, ka dy faza të veta. Faza e parë përfshin periudhën prej Luftës së Dytë Botërore deri në vitet ‘ 60, ku mungesa e dollarit ndihej në vendet e Evropës Perëndimore, por edhe në vende të tjera, që kishin marrëdhënie intensive tregtare me Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kjo mungesë e dollarëve ishte rezultat i dominimit ekonomik e politik të SHBA në tregun botëror. Financat ndërkombëtare 60

Faza e dytë periudhën e krizës së dollarit, e cila filloi prej viteve "60, situata ndryshon rrënjësisht. Në këtë fazë, mungesa e dollarit nuk ndihet në vendet e Evropës Perëndimore dhe në vendet e tjera të botës, por brenda Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Pra, në këtë fazë ekonomia amerikane ballafaqohet me deficitin e dollarit. Shkaku kryesor i kësaj situate është ndërrimi i raportit të forcës në marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare dhe, lidhur me këtë, deficiti i madh i bilancit të pagesave të SHBA. Financat ndërkombëtare 61

Kriza e sterlinës britanike Sterlina britanike, si valutë rezerve e dytë pas dollarit amerikan, një kohë të gjatë shërbeu si mjet ndërkombëtar i pagesës dhe si rezervë devizore e vendeve të tjera. Në saje të shkallës së lartë të zhvillimit industrial, Britania e Madhe, pas Luftës së Dytë Botërore, pati një pozitë të volitshme në tregti dhe në pagesa ndërkombëtare, kështu që Londra u bë qendra më e madhe e bursës ndërkombëtare. Gjatë viteve '60, afro 30% e tregtisë botërore bëhej me sterlina britanike. Financat ndërkombëtare 62

Mirëpo, prej vitit 1967 Britania e Madhe ballafaqohej me një situatë shumë të vështirë valutore. Kjo ishte pasojë e rënies së trendit të shtimit të prodhimtarisë industriale për shkak të vjetërsisë dhe të zvogëlimit të aftësisë konkurruese në tregun botëror. Eksporti i Britanisë së Madhe u zvogëlua, kështu që u paraqit deficiti i bilancit të pagesave dhe zvogëlimi i rezervave të arit. Të gjitha këto ndikuan në daljen e kapitalit nga Britania e Madhe. Të gjitha këto shkaqe e detyruan Britaninë e Madhe që, në vitin 1967, ta devalvonte sterlinën 14%. Financat ndërkombëtare 63

Për shkak të krizës valutore dhe të krizës së sistemit monetar ndërkombëtar, në tubimet e shumta ndërkombëtare prej viteve '60 teme kryesore e shqyrtimit ishte pikërisht kjo krizë dhe ekspertët e ndryshëm botërorë përpiqeshin qe, me planet dhe me propozimet e veta për reformën e sistemit monetar ndërkombëtar, të gjenin shtegdalje nga kjo krizë. Nga të gjitha planet dhe propozimet duhet veçuar dy më kryesoret: § planin e Trifinit dhe ate § të Bernshtajnit. Financat ndërkombëtare 64

Plani i Trifinit kërkon që Fondi Monetar Ndërkombëtar të shndërrohet në Bankë Qendrore Botërore, ndërsa bankat qendrore kombëtare të shndërrohen në banka komerciale. Lidhur me ketë ai propozon elimin e mekanizmit të deriatëhershëm të standardit arideviza dhe propozon të kalohet në një valutë ndërkombëtare, të cilën ai e quan "bancor". Sipas mendimit te tij, secili vend duhet të mbajë minimum 20% të rezervave të veta monetare në Fond ne formë të bankorëve Financat ndërkombëtare 65

Plani i Bernshtajnit niset nga pozicionet e forcimit, te zgjerimit dhe të stabilizimit të sistemit ekzistues monetar ndërkombëtar. Bernshtajni është kundër planit të Trifinit, sepse konsideron se Fondin e shndërron në një bankë qendrore botërore me një valutë ndërkombëtare, kështu që Shtetet e Bashkuara te Amerikës dhe Britania e Madhe nuk do të ishin më qendra rezerve. Ky plan konsideron se është mire të lihet sistemi i tashëm monetar ndërkombëtar, i cili, në të ardhmen, duhet të zhvillohet edhe në qendra të tjera rezerve, krahas që ekzistojnë Financat atyre ndërkombëtare 66

Të gjitha planet për reformën e sistemit monetar ndërkombëtar mund të ndahen në dy grupe kryesore: Në grupin e parë bëjnë pjesë ato propozime, të cilat zgjidhjen e krizës së sistemit monetar ndërkombëtar e kërkonin në ndryshimin rrënjësor te funksionimit të Fondit. Ithtarët e këtyre propozimeve janë ose për kthim në standardin klasik të arit ose për zbatimin e një valute ndërkombëtare në pagesat ndërkombëtare. Përfaqësues të këtij grupi janë: Trifini, Ruefi, Financat ndërkombëtare 67 Stampi etj.

Në grupin e dytë bëjnë pjesë ato propozime, të cilat zgjidhjen e krizës së sistemit monetar ndërkombëtar e kërkojnë brenda sistemit ekzistues të Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe Statutit te tij. Ithtarët e këtyre propozimeve, pra, nuk janë për ndryshimin e elementeve kryesore të Fondit, por janë përmirësimin dhe përsosjen e sistemit ekzistues. Nga ky grup më të njohura jane planet e Bernshtajnit, të Jakobsonit, të Zolotasit etj. Financat ndërkombëtare 68