OZBKISTN RSPUBLIKSI LIY V ORT MSUS TLIM VZIRLIGI

O’ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKАSI ОLIY VА O’RTА MАХSUS TА’LIM VАZIRLIGI NАMАNGАN MUHANDISLIK TEXNOLOGIYA INSTITUTI KIMYO-TEHNOLOGIYA FАKULTЕTI KIMYOVIY-TEHNOLOGIYA YO’NАLISHI 4 -bоsqich 9 u-11 -guruh tаlаbаsi Jabbarov Tohirjonning Slaydi Nаmаngаn - 2015

Sintetik va tabiiy yuqori molekulali birikmalarni ishlab chiqarish holati va kelajagi. 1. 2. 3. Reja : Sintetik va tabiiy yuqori molekulyar birikmalar. 2. O’zbekistonda polimerlarning rivojlanishi va ishlab chiqarish lorxonalari. 3. Muxim sanoat polimerlarining olinishi va qayta ishlanish usullari.

Polimerlar. n Polimer deb bir yoki bir necha monomer guruhlarining (monomer zveno) qayta takrorlanib kelgan yuqori moleular birikmaga aytiladi. Polimer hosil bo’lish jarayonini Polimerlanish reaksiyasi deyiladi. Polimerlar hosil bo’lish usuliga ko’ra ikki guruhga bo’linadi: a) polimerlanuvchi b) polikondensatlanuvchi

Polimerlar Sintetik polimerlar: Tabiiy polimerlar: Sun’iy polimerlar: Viskoza, Jun, ipak, zig’ir politilen, polipropilen atsetat

Polimerlarning molekulyar massasi. n Odatda molekulyar massasi 5000 dan bir necha milliongacha bo’lgan moddalar yuqori molekulyar birikmalar hisoblanadi. Molekulyar massasi 1000 dan 5000 gacha bo’lgan moddalalr xossalari jihatdan past molekulyar birikmalarga ham Yu. MB larga ham o’xshamagani uchun rasman Oligomerlar deyiladi. n n n Yu. MB lar molekulalar o’lchamlari kattaligini nazarda tutib ko’pincha ularni makromolekulalar kimyosi deb yuritiladi. Yu. MB kimyosi bir necha yuz va minglab atomlardan tuzilgan makromolekulalarning kimyoviy xossalarini, tuzulishini, sintezini va taxlilini ularda kuzatilayotgan qonuniyatlarni o’rganadi. Yu. MB lar tarkibidagi elementlarning xususiyatiga qarab organik va anorganik polimerlarga bo’linadi.

Polimer struktura va homashyo ko’rinishlari.

O’zbekistonda kimyo sanoatining istiqboli n Hozirgi kunda kimyo sanoatining yangiliklari haqida bir necha kunlab to’xtamay fikr va muloxazalar yuritish va ma’lumatlar topish mumkin. Ayniqsa zamonaviy korxonalarning xom ashyodan to’lato’kis foydalanishi, chiqindisiz tehnologiyalarni qo’llash niyatida komplekslashtirishni namuna qilish uchun yirik kimyo korxonolarning tarkibida bir vaqtning o’zida anorganik, organik va polimer ishlab chiqarilishini yo’lga qo’yish uchun quyidagi misollarni keltirib o’taman!

Chirchiq elektrokimyo kombinati n Eng asosiy ishlab chiqarish maxsulotlari suyuq ammiak(bir necha turlari), konsentrlangan va suyultirilgan nitrat kislotasi ammoniy nitrat, ammoniy sulfat karbamid, kaproloaktam, suyuq va gaz xolatidagi vodorod, karbonat angidridi, natriy kaliy natriy, kaliy va silitsiy metallari va xilma xil nikelli, mis-rux-alyuminiy, alyuminiy-xrom katalizatorlaridan iborat.

Navoiy azot ishlab chiqarish bu birlashma tarkibida kimyoviy tola ishlab chiqaruvchi “Nitron” korxonasi mavjud bo’lib, korxonada poliakrinonitril tolasi ishlab chiqariladi. Ushbu maqsadda tabiiy metan gazini kreking jarayoniga uchratib, atsitilen va vodorod gazi olinadi. Bu monomer asosida va xosil bo’lgan tolobop polimerni qayta ishlash va bo’yalish qobiliyatini oshirish maqsadida, unga 23% metakrilat va itokon kislotasi qo’shilib 51. 5% li rodonid natriy eritmasida 80*C temparaturada polimerizatsiya olib boriladi.

Sho’rtan neft kimyo sanoati n Bu birlashma qoshida eng zamonaviy kimyo sanoati qatoriga kirgan. O’rta osiyo va qo’shni mamlakatlar uchun axamiyatli bo’lgan polietilen ishlab chiqarish korxonasi yiliga 400 ming tonna polietilen 125 ming tonna polipropilen va 2. 5 milliard metr kub gazni qayta ishlamoqda. Uning asosiy jarayoni neftning tarkibida mavjud bo’lgan “yo’lovchi” gazlar-etan-etilen, propan-propilen, butan-butilenlardan etilen va butilen sintez qilib so’ngra Sigler Natta katalizatori vositasida polietilenga aylantirishdir. Xozirda ushbu kompleksda 18 xildan ortiq polietilen turlari ishlab chiqarilmoqda.

Farg’ona kimyoviy tola n Bu yerda atsetat ipak ishlab chiqarish korxonasi mavjudligi va qog’oztanqisligi anchadan beri selluloza ishlab chiqarishni taqazo etardi. Hozirgi kunda bu yerda yiliga 30 ming tonna selluloza ishlab chiqarilmoqda. Bulardan tashqari “Qo’ng’irot soda” va juda ham ko’plab kimyo korxonalari o’z faoliyatini jadallik bilan olib bormoqdalar.

Polimerlar olish va ularni qayta ishlash usullari n n Olinishi Polivinil spirtpolivinilatsetatni ishqorli alkogoliz usuli bilan olinadi. Zarbga chidamli polistriolbutadiyen nitril kauchukiga striolni payvand sopolimerlash. Polietilen(yuqori va past bosim)- a)initsiator kislorod 150 Mpa, 180 -200 t, b) katalizator xromorganik birikmalar c) Sigler-Natta katalizatori ishtirokida 3 -7 Mpa n n Qayta ishlanishi Cho’ktiruv vannasida koagulyatsiya usuli bilan. Bosim ostida quyish va ekstruziya Ekstruziya va bosim ostida quyish

n n Polipropilen- propan muhitda avtoklavda bosim ostida. Polivinilxlorid- a) massada bosim ostida avtoklavda b) suvli suspenziyada bis-azoizomoy kislotasi dinitrili ishtirokida c) avtoklavda 50 gradusda persulfatlar ishtirokida suvli muhitda. n n Ekstruziya va bosim ostida quyish. ekstruziya, pasta tayyorlash usuli va vakuum shakllantirish usullarida qayta ishlanadi.

n n Polietilentereftalatdimetiltereftalat efirini etilenglikol bilan kondensatlash vositasida olinadi. Mochevina formaldegid smolalari- uzlukli va uzluksiz reaktorda mochevina va formalinni suv muhitida p. H=5 -7 va xarorat 8 -19 gradusda olinadi n n Ekstruziya va pirovardida mexanik chiniqtirish. Vakuum va pnevmoshakllantirish. to’ldirgichli press chugunlarini formalarda bosimostida qolipga tushiriladi.

Xulosa. n Biz bo’lajak kimyogar texnologlar bu fan yuzasidan qanchalar ko’p bilim va ko’nikmalar olsak, bu albatta kelajakda o’z samarasini beradi. Bir daqiqa o’ylang agarda siz bu fanda o’rganganlaringizni kelajakda qaysidir ishlab chiqarish korxonasida amaliyotga tatbiq eta olsangiz bu O’zbekiston uchun va uning rivoji uchun qo’shgan xissangiz bo’ladi.