OYUNUN TRLER Do Dr Ender DURUALP OYUNUN TRLER

OYUNUN TÜRLERİ Doç. Dr. Ender DURUALP

OYUNUN TÜRLERİ Oyun türlerinin; oynandığı yere göre açık ve kapalı alan oyunları, öğretmen rolüne göre yarı yapılandırılmış, yapılandırılmış ve yapılandırılmamış oyunlar,

oyunda kullanılan araçlara göre araçlı ve araçsız oyunlar, yapılarına göre işlev çıngırağı sallaması, baş yapması, su, kum ile), ben (benmerkezci olmalarından dolayı-organlarını tanıması, duyu organlarını geliştirdiği), hayali (gazoz kapağını bardak, havluyu battaniye yapması) ve küme (birlikte) oyunları olarak sınıflandırıldığı görülmektedir.

�Günümüzde yaygın olarak incelenen çocuk oyun türleri �fiziksel oyun, �yapı-inşa oyunu, �dramatik oyun, �doğal materyallerle oyun ve �kurallı oyun olarak gruplandırılmaktadır.

Fiziksel Oyun �Fiziksel oyun, kaba (büyük kaslar) ve ince motor (küçük kaslar ve el-göz koordinasyonu) etkinliklerini ve hareketlerini içermektedir. Koşma, tırmanma, kaydıraktan kayma, üç tekerlekli bisiklete binme ve zıplama gibi açık hava oyun etkinlikleri kaba motor etkinlikleri, boncuk dizme, yapboz yapma, küçük bloklarla oynama, dizme ya da ayırıp sonra birleştirme gibi etkinlikleri içeren masa oyunları ise ince motor etkinlikleri olarak gruplandırılmaktadır.

�Bebekler için yumuşak oyuncakları tutup atmak ve çıngırak sallamak gibi duyu-motor hareketleri içeren oyunlar ve özellikle ses çıkaran ve zıplayan oyuncaklarla oynamak önceliklidir. Bebek yürümeye başladığında odada gezinmek, ileri gitmek, oyuncakları sepete doldurmak ve boşaltmak ilgi çekicidir. Yaşam boyu tercih edilen fiziksel oyun özellikle okul öncesi dönemdeki çocuklarında önemli bir yer tutmaktadır.

�Okul öncesi dönemde çocuklar genelde, yeni beceriler öğrendiğinde, davranış tekrarlarını içeren fiziksel oyunlar oynamaktadır. Bu dönemde çocuklar legolarla oynamaktan zevk almakta, yapbozlarla oynamakta ve blokları inşa etmekten hoşlanmaktadır. Okul çağındaki çocuklar koşma, yakalama, atma ve kaçmada ustalaştıkları için yarışa dayalı ve fiziksel beceri içeren kurallı oyunlara doğru ilerlemektedir.

�Fiziksel oyun üç grupta incelenmektedir. Bebeklerde görülen oyun etkinlikleri ritmik modeller olarak adlandırılmaktadır. Bu tip fiziksel oyunda amaç yoktur ve elleri sallama ve bacaklarla tekme atma gibi büyük kas hareketlerinin tekrarlarını içermektedir. �İkinci gruptaki fiziksel oyun yeni yürümeye başlayan ve oyun çocukluğu dönemindeki çocuklarda egzersiz oyun olarak adlandırılan oyun tipi görülmektedir.

�Egzersiz oyun koşma, atlama, zıplama gibi büyük kasların hareketlerini içeren oyundur. Bu oyun dört-beş yaşlarında baskın olarak görülür, çocuğun okula başlamasıyla birlikte azalır. �Fiziksel oyunun üçüncü tipi, özellikle erkeklerin yaygın olarak oynadığı, sert ve kaba oyundur. Bu oyun okul öncesi dönemde artış göstermekte, erinlik döneminde büyük ölçüde azalmaktadır. �Bu oyun özellikle erkek çocukların arkadaşları ile oynadıkları mücadele becerilerini ve duygusal kontrollerini geliştirdikleri eğlenceli bir etkinliktir.

�Tırmanma, zıplama ve kayma gibi büyük kas aktiviteleri için esnek çok amaçlı donanımlar, binme araçları, trafik konileri ve işaretleri, bahçe ve bahçecilik araçları, su masası, kum havuzu ya da kum masası, sanat malzemeleri, ressam sehpaları, oyun evi, giysiler, köprü, sahne, büyük ve küçük bloklar, fırçalar, tahtalar, kalaslar, kereste, eski örtüler, kasalar, mukavva kutular, eşya kutuları, büyük mukavva tabakalar, lastikler, ağaç kütüğü, denge tahtası, çeşitli büyüklükte toplar, atlama ipleri, armut koltuklar, çemberler, düz tahta merdiven, tırmanma ipi, alçak basketbol potası ve filesi vb. materyaller fiziksel oyun için önerilmektedir.

Yapı-İnşa Oyunu �Yapı-inşa oyunları belli bir düzen içerisinde ve amaç odaklıdır. Yapı-inşa oyunları özellikle küçük çocukların tercih ettiği en yaygın etkinliktir. Nesneler arasında fiziksel olarak yeni bağlar kurma süreci ve çocukların kendi düşünceleri doğrultusunda oynamaları, çocukların yaratıcılıklarını geliştirmelerine, kendilerini yaratıcı bir biçimde ifade etmelerine olanak tanımaktadır. Yapı-inşa oyunları hem evde hem de açık havada oynanabiliyor olması açısından avantajlıdır.

�Yapı-inşa oyunlarında sık bir şekilde kullanılan bloklar diğer yapı-inşa oyun materyalleri çeşitli formlarda kullanılmaları nedeniyle açık uçlu materyaller arasında yer almaktadır. Açık uçlu materyaller birçok olasılık sunarak değişik görüşlere ve olası çözümlere doğru ıraksak düşünmeyi geliştirmektedir. Kapalı materyaller tek bir sonucu amaçlayan yakınsak düşünmeyi geliştirmektedir.

�Yapı-inşa oyununda önemli bir materyal olan blokların kaldırılması ve bir yerden bir yere taşınması küçük ve büyük kasların gelişimi ve koordinasyonunu desteklemektedir. Bunlar çocukların ince ve kaba motor becerilerini geliştirmesi ve yaratıcılıklarını desteklemesi açısından önemlidir. Eğri, oval, üçgen, sütun, yay, çubuk, payanda ve rampa şeklinde bloklar da kullanılmaktadır. Çocuklar bloklar sayesinde yarım birim, birimin iki katı, birimin dört katı, blokların uzunluğu gibi matematiksel kavramlarla da tanışmaktadır.

�Çocukların yapı-inşa materyalleri ile yeni bir ürün yaratmaları ve bunları sergilemeleri kendileri ile gurur duymalarını ve çevresindekiler tarafından takdir edilmelerini sağlamaktadır. Beğenilme, takdir edilme, onaylanma, gurur duyma sosyal-duygusal gelişim açısından bir gereksinimdir ve çocukların duygusal olarak gelişmesine katkıda bulunmaktadır.

Dramatik Oyun �Dramatik oyun, çocukların kendilerini rahat ve kolay biçimde ifade edebildikleri doğal yollardan biridir. Dramatik oyun fantezi ve hayal gücünü içeren oyunlardır. Oyun sürecinde çocuklar anne, baba, doktor, öğretmen, şoför, pilot gibi yetişkin rollerine girerek zengin hayal güçlerini kullanarak yeniden canlandırabilir. Çocuklar dramatik oyunu tek başına oynanabildikleri gibi diğer kişilerle birlikte de oynanabilir.

�Önceden hazırlanan öyküler bulunmamakla birlikte çocuk çevresindeki olayları ve kişileri oyun deneyimleri ile keşfetmektedir. Örneğin, oyuncak bir bebeği giydiren çocuk dramatik oyun ya da sembolik oyun oynamaktadır. Dramatik oyun sembolik oyunun geliştirilmiş bir formudur. �Dramatik oyun merkezleri okul öncesi eğitim kurumlarında yer alması önerilen öğrenme merkezlerinden biridir.

�Dramatik oyun merkezlerinde çeşitli kuklalar (el kuklası, ipli kukla, parmak kuklası vb. ), kukla perdesi, maske, kostüm, giysi, şapka, çanta, poster, maket, evcilik ve tamir malzemeleri gibi yapılandırılmış oyuncaklar, mutfak araçları, değişik mesleklere özgü materyaller (stetoskop, aşçı şapkası vb. ), defter, kâğıt, gazete, dergi, daktilo, önlük, ayna, telefon gibi materyaller bulunabilir

Doğal Materyallerle Oyun �Kum, kil, su, çamur gibi doğal materyallerle oyun çocukların yaşadıkları doğal dünyayı keşfetmelerine imkân sağlayan oyunlardır. Çocuklar günlük yaşam içerisinde bu tür doğal materyallerle çok fazla oynama fırsatı bulamazlar. �Doğal materyallerle oynamak duyusal açıdan zengindir ve sakinleştirici özelliği bulunmaktadır.

�Su ıslak, kum kuru olsa da, ikisi birlikte duyusal açıdan çok çekicidir ve çocukların keşifler yapmalarını sağlamaktadır. Ayrıca su, kum ve tahtanın kendilerine özgü özellikleri olduğunu keşfetmelerine yardımcı olur. Su donabilir ve eriyebilir, tahta küçük parçalara ayrılabilir ve parçalar tutkal ya da çekiç ve çivi yardımıyla birbirine eklenebilir.

�Doğal malzemeler değişkendir ve sayısız yaratıcılık imkânları sağlamaktadır. Ağaç işleri ve marangozluk çocukların sözel ve sosyal etkileşimini ile dil gelişimlerini besler. Doğal materyaller çocukların gözlem yapma, problem çözme, ölçme, hipotez üretme ve yaratıcılık becerilerini geliştirir. �Ağaç işleri ve marangozluk büyük kasları, ince motor becerileri ve el-göz koordinasyonunu geliştirme fırsatı sunmaktadır.

�Güvenlik önlemleri alınarak, aletler tek tanıtılarak, doğru kullanımları uygulamalı olarak gösterilerek, bu materyallerin kullanılması sağlanabilir. Olası yaralanmalar için bir ilk yardım çantasının hazır olması önemlidir. Çocuklar, bu materyallerle tahta parçasına veya strafora çivi çakmak, bisiklet veya mobilyalardaki vidaları sıkıştırmak, zımpara kâğıdı kullanmak, tahta parçalarını yapıştırmak gibi etkinlikler yapabileceklerdir.

Kurallı Oyunlar �Kurallı oyunlar çocukların zevkle oynadığı, genellikle rekabeti içeren ve kuralları olan oyumlardır. Okul öncesi dönemdeki çocuklar sıra alma gibi kuralları olan sosyal oyunlara katılırlar. İlkokul dönemindeki çocuklar arasında kurallı, stratejileri olan ve rekabeti içeren oyunlar daha çok görülmektedir. Küçük çocuklar benmerkezci özellikleri nedeniyle beklemekten, kurallara uymaktan ve sırayla oynamaktan sıkılabilirler.

�Daha büyük çocuklar, kuralların her bireyin haklarını koruduğunu anlarlar ve hile yapan çocukları dışlarlar. Çocuklar sıklıkla kendi top oyunlarını, yarışlarını ve en iyiyi belirleme oyunlarını kurarlar. Oynanan oyunlar yaşanılan yerin kültürel özelliklerine göre değişiklikler göstermektedir. Akranlardan, büyük kardeşlerden, anne babalardan ve öğretmenlerden öğrenilen oyunlar o toplumun tarihini, değerlerini ve yeteneklerini yansıtmaktadır.

�Kurallı oyunlar yetişkinler tarafından çocuklar için yaratılan oyunlardır. Bu tür oyunlar, genellikle ritimli oyunlar, çekişmeli yarışlar ve bir olayın dramatizasyonu şeklindedir. Oyundaki uyulması gereken kurallar oyuna katılan her oyuncu için geçerli ve zorunludur. Çocuklar başkaları tarafından belirlenmiş kuralları olan oyunları oynamaya ilgi gösterirler. Rekabetin olduğu kurallı oyunlarda genellikle kazanan ve kaybeden vardır. Bu durum çocuklar açısından zor olabileceğinden oyunlarda değişiklikler yapılarak oyunun her turunda çocukların oynaması sağlanabilir.

�Kurallı oyunlar fiziksel becerilere ve şansa bağlı olmasına karşın, bireysel yeteneklerin yarıştırıldığı ortamlara bağlı olmamaktadır. Aksine çocukların işbirliği kurma, kazanımlar ve kaybetme seçenekleri üretmelerine fırsat vermektedir. Çocuklar oyunda kuralların neden gerekli olduğunu ve hangi kuralın daha çok işlediğini keşfetme imkânı bulur.

�Çocukların gelişim ve eğitim gereksinimlerini karşılamak amacıyla farklı oyun türlerine uygun materyal ve ortamı sağlamak önemli görülmektedir. Çocukların kişilik özelliklerinin, duygu ve düşüncelerinin oyunlarına yansıdığı, oyunun gelişimlerinin önemli bir göstergesi ve en iyi gözlem ortamı olduğu unutulmamalıdır.

Kaynaklar �Aral, N. , Gürsoy, F. ve Köksal, A. (2001). Okul öncesi eğitimde oyun. İstanbul: Ya-Pa Yayın Pazarlama San. ve Tic. A. Ş. , Kaptan Ofset. �Durualp, E. ve Aral, N. (2014). Oyunun gelişimi ve türleri. Her yönüyle okul öncesi eğitim 3. (Ed: A. B. Aksoy), (s. 231 -254). Ankara: Hedef CS Basın Yayın. �Maden-Ellialtıoğlu, F. (2005). Okul öncesi dönemde oyun ve oyun örnekleri. İstanbul: Ya-Pa Yayın Pazarlama San. ve Tic. A. Ş. �Sevinç, M. (2004). Erken çocukluk gelişimi ve eğitiminde oyun. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları. �Seyrek, H. ve Sun, M. (2005). Okul öncesi eğitimde oyun. İzmir: Müzik Eserleri Yayınları. �Tuğrul, B. (2014). Oyunun gücü. Oyun. (Ed: A. B. Aksoy), (3 -24), Ankara: Hedef Yayıncılık.