Overzicht Inleiding Basisprincipes Robuuste breedbandbundelvorming Meerkanaals optimale filtering

Overzicht • Inleiding • Basisprincipes • Robuuste breedband-bundelvorming • Meerkanaals optimale filtering • Akoestische-kanaalschatting en dereverberatie • Besluit en verder onderzoek 2

Overzicht • Inleiding � Situering en toepassingen � Probleemstelling � Bijdragen • Basisprincipes • Robuuste breedband-bundelvorming • Meerkanaals optimale filtering • Akoestische-kanaalschatting en dereverberatie • Besluit en verder onderzoek 3

Situering § Inleiding -Situering -Probleemstelling -Bijdragen § Basisprincipes § Bundelvorming § Meerkanaals • Spraakcommunicatietoepassingen: handenvrije mobiele telefonie, spraakgestuurde systemen, hoorapparaten • Opname van spraak in ongunstige akoestische omgeving • Lage signaalkwaliteit • Spraakverstaanbaarheid en spraakherkenning optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit Achtergrondlawaai: - ventilator, radio - andere personen - meestal ongekend Reverberatie (nagalm) - reflecties van signaal tegen muur, objecten 4

Doelstelling § Inleiding -Situering -Probleemstelling -Bijdragen • Signaalverbeteringstechnieken: § Basisprincipes � Ruisonderdrukking : verminderen van achtergrondlawaai zonder spraak te vervormen � Dereverberatie : effect van nagalm verminderen § Bundelvorming � Gecombineerde ruisonderdrukking en dereverberatie § Meerkanaals • Akoestische bronlokalisatie: camera of volgspot optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit Signaalverbetering 5

Toepassingen § Inleiding -Situering -Probleemstelling -Bijdragen § Basisprincipes § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit • Handenvrije mobiele telefonie: � Belangrijkste toepassing vanuit economisch standpunt � Handenvrije kit in wagen verplicht � Meeste huidige systemen: 1 directionele microfoon • Video-conferencing: � Microfoonrooster voor bronlokalisatie : – richten van camera op actieve spreker – signaalverbetering door sturen van microfoonrooster 6

Toepassingen § Inleiding -Situering -Probleemstelling -Bijdragen § Basisprincipes § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit • Spraakgestuurde systemen: � consumentenelektronica (Hi. Fi, PC software) � voordeel wanneer spraakherkenning betrouwbaar werkt in alle omstandigheden � signaalverbetering als voorverwerking • Hoorapparaten en cochleaire implantaten: � meeste slechthorenden lijden aan perceptueel gehoorverlies versterking verzwakking van ruis tov gewenst signaal � meerdere microfoons + DSP in hoorapparaat � huidige systemen: eenvoudige bundelvorming � robuustheid zeer belangrijk wegens kleine afstand microfoons 7

Algoritmische vereisten § Inleiding • ‘Blinde’ technieken: ongekende ruisbronnen en omgeving § Basisprincipes • Adaptief: tijdsvariante signalen en akoestische omgeving -Situering -Probleemstelling -Bijdragen § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie • Robuustheid: � Microfoonkarakteristieken (versterking, fase, positie) § Besluit � Andere afwijkingen van veronderstelde signaalmodel • Integratie van verschillende technieken • Berekeningscomplexiteit 8

Probleemstelling en bijdragen Eénkanaals-technieken – spectrale subtractie [Boll 79, Ephraim 85, Xie 96] • Signaalonafhankelijke transformatie • Problemen met residuele ruis – deelruimte-gebaseerd [Dendrinos 91, Ephraim 95, Jensen 95] • Signaalafhankelijke transformatie • signaalruimte + ruisdeelruimte Meerkanaals-technieken – vaste bundelvorming [Dolph 46, Cox 86, Ward 95, Elko 00] • Vast directiviteitspatroon – adaptieve bundelvorming [Frost 72, Griffiths 82, Gannot 01] • aanpassen aan verschillende omgevingen performantie • `Generalised Sidelobe Canceller’ (GSC) – inverse, ‘matched’ filtering [Myoshi 88, Flanagan 93, Affes 97] enkel spectrale informatie spatiale informatie 1. Robuuste breedbandbundelvorming a-priori veronderstellingen robuustheid 2. Meerkanaals optimale filtering 3. Blinde kanaalschatting dereverberatie

Overzicht • Inleiding • Basisprincipes � Signaalmodel � Karakteristieken van signalen en akoestische omgeving • Robuuste breedband-bundelvorming • Meerkanaals optimale filtering • Akoestische-kanaalschatting en dereverberatie • Besluit en verder onderzoek 10

Signaalmodel § Inleiding § Basisprincipes • Model voor microfoonsignalen in tijdsdomein: gefilterde versie van zuiver spraaksignaal + additieve gekleurde ruis -Signaalmodel -Karakteristieken § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering Akoestische impulsresponsie Spraaksignaal Additieve ruis § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit 11

Signaalmodel § Inleiding § Basisprincipes -Signaalmodel -Karakteristieken • Meerkanaals-signaalverbetering: microfoonsignalen worden gefilterd met filters wn[k] en gesommeerd § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie � f [k] = totale transferfunctie voor spraakcomponent � zv[k] = residuele ruiscomponent § Besluit • Technieken verschillen in berekening van filters: � Ruisonderdrukking : minimaliseer residuele ruis zv[k] en beperk spraakvervorming � Dereverberatie : f [k]=δ [k] door schatten van akoestische S impulsresponsies hn[k] � Gecombineerde ruisonderdrukking en dereverberatie 12

Karakteristieken van signalen § Inleiding § Basisprincipes -Signaalmodel -Karakteristieken • Spraak: 0. 4 � Breedbandig (300 -8000 Hz) 0. 3 0. 2 § Bundelvorming Spraakdetectie-algoritme (VAD) 0. 1 § Meerkanaals � Lineair lage-rangmodel: lineaire combinatie van basisfuncties optimale filtering § Kanaalschatting Amplitude � Aan/uit-karakteristiek 0 -0. 1 -0. 2 (R=12… 20) en dereverberatie § Besluit -0. 3 -0. 4 0 0. 2 0. 4 0. 6 0. 8 1 1. 2 1. 4 1. 6 1. 8 2 Tijd (sec) • Ruis: � ongekende signalen zonder referentie � traag-variërend (ventilator) niet-stationair (radio, spraak) 13

Akoestische omgeving § Basisprincipes -Signaalmodel -Karakteristieken § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit • Reverberatietijd T 60 : globale karakteristiek Auto Kamer Kerk 70 ms 250 ms 1500 ms Impulsresponsie PSK rij 9 • Akoestische impulsresponsies: 1 � Akoestische filtering tussen spreker en microfoons � FIR-filter (K=1000… 2000 taps) � Niet-minimum-fasesysteem geen stabiele inverse 0. 8 0. 6 Amplitude § Inleiding 0. 4 0. 2 0 -0. 2 -0. 4 • Microfoonrooster: 0 0. 1 0. 2 0. 3 0. 4 0. 5 0. 6 0. 7 0. 8 0. 9 1 Tijd (sec) � Veronderstelling: puntsensoren met ideale karakteristiek � Afwijkingen: versterking, fase, positie 14

Overzicht • Inleiding • Basisprincipes • Robuuste breedband-bundelvorming � Nieuwe ontwerpprocedures voor breedbandbundelvorming � Robuuste bundelvorming tegen afwijkingen in versterking en fase • Meerkanaals optimale filtering • Akoestische-kanaalschatting en dereverberatie • Besluit en verder onderzoek 15

Vaste bundelvorming § Inleiding § Basisprincipes § Bundelvorming -Ontwerp -Robuust § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit • Ruis- en spraakbronnen met zelfde spectrum op verschillende posities Benut spatiale diversiteit door meerdere microfoons Onderdrukken ruis en reverberatie uit bepaalde richtingen - Lage complexiteit - Robuustheid bij lage signaal-ruisverhouding - A-priori kennis over posities en microfoonkarakteristieken - Signaal-onafhankelijk • Originele techniek uit radartoepassingen: � Smallband : compensatie van vertraging breedband � ‘Far-field’ : vlakke golven ‘near-field’ : sferische golven � Gekende karakteristieken van sensoren afwijkingen FIR ‘filter-and-sum’ structuur: willekeurig directiviteitspatroon voor willekeurige microfoonconfiguratie 16

‘Filter-and-sum’ configuratie § Inleiding § Basisprincipes • Doelstelling: bereken filters wn[k] zodat bundelvormer gewenste vaste spatiale en spectrale filtering uitvoert § Bundelvorming Far-field: - vlakke golven - gelijke verzwakking -Ontwerp -Robuust § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit Directiviteitspatroon: Gewenst directiviteitspatroon: 2 D-filterontwerp in hoek en frequentie 17

Ontwerpprocedures § Inleiding § Basisprincipes § Bundelvorming -Ontwerp -Robuust • Ontwerp filter w zodat directiviteitspatroon zo dicht mogelijk benadert over volledig frequentie-hoekgebied minimalisatie van kostfunctie � Niet-lineare kostfunctie iteratieve optimalisatie = complex! § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie � Gewogen-kleinste-kwadraten kwadratische functie § Besluit � Eigenfilter gebaseerd op TLS-criterium GEVD • Besluit: TLS-eigenfilter beste niet-iteratieve procedure 18

Simulaties Delay-and-sum d. B Parameters: -N=5, d=4 cm -L=20, fs=8 k. Hz -Pass: 40 o-80 o -Stop: 0 o-30 o + 90 o-180 o Freq (Hz) Angle (deg) TLS-Eigenfilter d. B Niet-lineaire procedure Angle (deg) Freq (Hz) 19

Robuuste breedband bundelvorming § Inleiding • Kleine afwijkingen van veronderstelde karakteristieken (versterking, fase, positie) grote afwijkingen in directiviteitspatroon, zeker voor microfoonroosters met kleine afmeting • In de praktijk zijn microfoonkarakteristieken nooit exact gekend § Basisprincipes § Bundelvorming -Ontwerp -Robuust Meet- of kalibratieprocedure § Meerkanaals Breng specifieke (willekeurige) afwijkingen in rekening optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit • Beschouw alle mogelijke microfoonkarakteristieken en optimaliseer � gemiddelde performantie met waarschijnlijkheid als gewicht � ‘worst-case’ performantie minimax-optimalisatieprobleem 20

Simulaties § Inleiding • Niet-lineaire ontwerpprocedure § Basisprincipes • N=3, posities: [-0. 01 0 0. 015] m, L=20, fs=8 k. Hz § Bundelvorming • Passband = 0 o-60 o, 300 -4000 Hz (endfire) Stopband = 80 o-180 o, 300 -4000 Hz • Robuust ontwerp voor gemiddelde performantie: Uniforme pdf = (0. 85 -1. 15) en (-5 o-10 o) • Afwijking = [0. 9 1. 1 1. 05] en [5 o -2 o 5 o] -Ontwerp -Robuust § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit Ontwerp J Jdev Niet-robuust 0. 1585 87. 131 Gemiddelde kost 0. 2196 0. 2219 Maximum kost 0. 1707 0. 1990 21

Simulaties Niet-robuust ontwerp Robuust ontwerp § Inleiding § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting Afwijkingen (versterking/fase) § Besluit d. B Angle (deg) Frequency (Hz) d. B en dereverberatie Angle (deg) Frequency (Hz) d. B -Ontwerp -Robuust Geen afwijkingen § Bundelvorming d. B § Basisprincipes 22

Overzicht • Inleiding • Basisprincipes • Robuuste breedband-bundelvorming • Meerkanaals optimale filtering � GSVD-gebaseerde optimaal-filtertechniek � Verminderen van berekeningscomplexiteit � Simulaties • Akoestische-kanaalschatting en dereverberatie • Besluit en verder onderzoek 23

Meerkanaals optimale filtering § Inleiding § Basisprincipes Doel: optimale schatting van spraakcomponenten in microfoonsignalen § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering -Optimale filtering -Complexiteit -Simulaties § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit Meerkanaals Signaal-afhankelijk Minimaliseer MSE Robuustheid Geen veronderstellingen Standaard (adaptieve) bundelvorming: LCMV Vertraagde spraakcomponent in microfoonsignaal Uitgangssignaal Lineaire beperkingen: a-priori veronderstellingen Meer-kanaals Wiener Filter over microfoon + positie -Spraak en ruis onafhankelijk -2 e orde statistiek ruis stationair schatten tijdens ruisperiodes (VAD) 24

Meerkanaals optimale filtering § Inleiding § Basisprincipes § Bundelvorming § Meerkanaals • Implementatietechniek: � gebaseerd op Veralgemeende-Singuliere-Waarde-Ontbinding (GSVD) – in rekening brengen van lage-rangmodel spraak – afweging tussen ruisonderdrukking en spraakvervorming optimale filtering -Optimale filtering -Complexiteit -Simulaties § Kanaalschatting en dereverberatie - =1 : MMSE (gelijk belang) - <1 : minder spraakvervorming, minder ruisonderdrukking § Besluit - >1 : meer spraakvervorming, meer ruisonderdrukking � QRD [Rombouts 2002] , subband [Spriet 2001] lagere complexiteit • Spraakdetectie-mechanisme is enige a-priori veronderstelling: nodig voor schatting van correlatiematrices 25

Analyse in het frequentiedomein § Inleiding • Opsplitsing in spatiaal en spectraal gedeelte § Basisprincipes § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering -Optimale filtering -Complexiteit -Simulaties § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit spectrale filtering spatiale filtering (PSD) (coherentie) • Gewenst directiviteitspatroon voor eenvoudige scenario’s Spraak Ruis 26

Verminderen van complexiteit § Inleiding § Basisprincipes § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering -Optimale filtering -Complexiteit -Simulaties • Recursieve versie: elke tijdsstap berekening GSVD + filter Hoge berekeningscomplexiteit • Complexiteitsreductie door: � Recursieve technieken voor herberekening GSVD [Moonen 90] � Sub-bemonstering (stationaire akoestische omgevingen) ‘Batch’ Recursief sub = 1 7504 Gflops 2. 1 Gflops 358 Mflops sub = 20 375 Gflops 105 Mflops 18 Mflops § Kanaalschatting en dereverberatie QRD [Rombouts] § Besluit (N = 4, L = 20, M=80, fs = 16 k. Hz, P = 4000, Q = 20000) Real-time implementatie mogelijk 27

Verminderen van complexiteit § Inleiding § Basisprincipes • Integratie in ‘Generalised Sidelobe Canceller’ (GSC) structuur: adaptieve bundelvorming § Bundelvorming � Creatie van ‘spraakreferentie’ en ‘ruisreferentie’ § Meerkanaals � Standaard meerkanaals adaptief filter (LMS, APA) optimale filtering -Optimale filtering -Complexiteit -Simulaties S delay f [k] Spraakreferentie S § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit Ruisreferenties – referentie(s) Blocking S + matrix Adaptief filter Optimaal Delay-sum filter bundelvormer Meer-kanaals Verhogen van performantie adaptief filter Verminderen van complexiteit door korte filters 28

Simulaties § Inleiding • N=4, SNR=0 d. B, 3 ruisbronnen (wit, spraak, muziek), fs=16 k. Hz § Basisprincipes • Performantie: verbetering van signaal-ruisverhouding (SNR) 15 § Bundelvorming Delay-and-sum bundelvormerr GSC (LANC=400, ruisref=Griffiths-Jim) Recursieve GSVD (L=20, geen ANC) Recursieve GSVD (L=20, L ANC=400, alle nref) optimale filtering -Optimale filtering -Complexiteit -Simulaties § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit Unbiased SNR (d. B) § Meerkanaals 10 5 0 0 500 1000 Reverberatietijd (msec) 1500 29

Conclusies § Inleiding § Basisprincipes § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering -Optimale filtering -Complexiteit -Simulaties • GSVD-gebaseerde optimaal-filtertechniek: � Meerkanaals-uitbreiding van éénkanaals deelruimtegebaseerde technieken � Signaal-afhankelijk lage-rangmodel spraak � Geen a-priori veronderstellingen over sprekerpositie en microfoons § Kanaalschatting • SNR-verbetering beter dan GSC voor alle reverberatietijden en beschouwde akoestische scenario’s § Besluit • Grotere robuustheid tegen afwijkingen in signaalmodel: en dereverberatie � Microfoonkarakteristieken � Sprekerpositie � VAD: enige a-prori informatie! – Geen effect op SNR-verbetering – Beperkt effect op spraakvervorming 30

Overzicht • Inleiding • Basisprincipes • Robuuste breedband-bundelvorming • Meerkanaals optimale filtering • Akoestische-kanaalschatting en dereverberatie � Technieken in tijdsdomein � Technieken in frequentiedomein � Gecombineerde ruisonderdrukking en dereverberatie • Besluit en verder onderzoek 31

Doelstelling § Inleiding Tijdsdomein Frequentiedomein § Basisprincipes § Bundelvorming § Meerkanaals Blinde schatting van akoestische impulsresponsies optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie -Tijdsdomein -Frequentiedomein -Dereverberatie Bronlokalisatie Ruisonderdrukking en dereverberatie § Besluit S 32

Technieken in tijdsdomein § Inleiding • Signaalmodel voor N=2 en geen achtergrondruis § Basisprincipes Signalen § Bundelvorming H 0(z) § Meerkanaals optimale filtering § Besluit Y 0(z) -H 1(z) ±α E(z) S § Kanaalschatting en dereverberatie -Tijdsdomein -Frequentiedomein -Dereverberatie Nulruimte H 1(z) Y 1(z) H 0(z) ±α 0 E(z) • Deelruimte-gebaseerde techniek: impulsresponsies kunnen berekend uit nulruimte van spraakcorrelatiematrix � (Veralgemeende) eigenvector behorend bij kleinste (veralgemeende) eigenwaarde � Problemen van techniek in tijdsdomein: – gevoeligheid aan onderschatting van kanaallengte – lage-rangmodel in combinatie met achtergrondruis 33

Stochastisch-gradi ëntalgoritme § Inleiding § Basisprincipes • Niet-adaptieve techniek vormt basis voor afleiding van adaptief stochastich-gradiëntalgoritme § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie -Tijdsdomein -Frequentiedomein -Dereverberatie § Besluit • Gebruik : schatting van gedeeltelijke impulsresponsies schatting van tijdsvertraging voor bronlokalisatie 34

Technieken in frequentiedomein § Inleiding • Problemen technieken in tijdsdomein frequentiedomein § Basisprincipes • Signaalmodel: § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie -Tijdsdomein -Frequentiedomein -Dereverberatie § Besluit • Schatting van akoestische transferfunctievector H( ) uit GEVD van correlatiematrices en � Behorend bij grootste veralgemeende eigenwaarde geen stochastisch-gradiëntalgoritme beschikbaar � Onbekende schaleringsfactor in elke frequentiebin: kan bepaald worden indien norm gekend is enkel toepasbaar wanneer positie van bron vrij vast is (bv. desktop, wagen) 35

§ Inleiding § Basisprincipes Gecombineerde ruisonderdrukking en dereverberatie • Filteroperatie in frequentiedomein: § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering • Dereverberatie: genormaliseerd ‘matched filter’ § Kanaalschatting en dereverberatie -Tijdsdomein -Frequentiedomein -Dereverberatie § Besluit Residuele ruis • Gecombineerde ruisonderdrukking en dereverberatie: Z( ) is optimale schatting van S( ) � integratie van meer-kanaals Wiener-filter met genormaliseerd ‘matched filter’ � Afweging tussen beide doelstellingen 36

Simulaties § Inleiding • N=4, d=2 cm, fs=16 k. Hz, SNR=0 d. B, T 60=400 msec § Basisprincipes • FFT-grootte L=1024, overlap R=16 § Bundelvorming • Performantiecriteria: § Meerkanaals optimale filtering � Signaal-ruisverhouding (SNR) � Dereverberatie-index (DI) : § Kanaalschatting en dereverberatie -Tijdsdomein -Frequentiedomein -Dereverberatie § Besluit SNR (d. B) DI (d. B) Origineel microfoonsignaal 2. 88 4. 74 Ruisonderdrukking 16. 82 4. 73 Dereverberatie 2. 30 0. 86 Gecombineerde ruisonderdrukking en dereverberatie 10. 12 1. 35 37

Besluit § Inleiding § Basisprincipes § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting • Lage signaalkwaliteit door achtergrondruis en reverberatie signaalverbetering om spraakverstaanbaarheid en performantie te verhogen Eénkanaals-technieken: spectrale informatie Standaard bundelvorming: a-priori veronderstellingen en dereverberatie § Besluit Robuuste breedbandbundelvorming Blinde kanaalschatting dereverberatie Meerkanaals Geen a-priori veronderstellingen Signaal-afhankelijk Meerkanaals optimale filtering 38

Bijdragen § Inleiding § Basisprincipes § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit • Robuuste breedband-bundelvorming: � nieuwe kostfuncties voor breedband ‘far-field’-ontwerp (niet-lineair, eigenfilter) � uitbreiding naar ‘near-field’ en ‘mixed near-far field’ � 2 procedures voor robuust ontwerp tegen afwijkingen in versterking en fase • GSVD-gebaseerde optimaal-filtertechniek voor meerkanaals-ruisonderdrukking: � uitbreiding éénkanaals deelruimte-gebaseerde technieken meerdere microfoons � integratie in GSC-structuur � betere performantie en robuustheid dan bundelvorming • Akoestische-kanaalschatting en dereverberatie: � stochastisch-gradiëntalgoritme voor schatten van tijdsvertraging en bronlokalisatie (gekleurde ruis) � gecombineerde ruisonderdrukking en dereverberatie in frequentiedomein 39

Verder onderzoek § Inleiding § Basisprincipes § Bundelvorming § Meerkanaals optimale filtering § Kanaalschatting en dereverberatie § Besluit • Combinatie van meerkanaals Wiener-filter en vaste bundelvorming: � Lage SNR: VAD faalt lage performantie Wiener-filter � Gecombineerde techniek: robuuster wanneer VAD faalt, betere performantie dan vaste bundelvorming in andere scenario’s • Akoestische-kanaalschatting en dereverberatie: � Tijdsdomein: onderliggende reden gevoeligheid � Frequentiedomein: onbekende schalingsfactor BSS ? � andere blinde identificatietechnieken (LP, NL Kalman-filtering) • Verdere vermindering van complexiteit van meerkanaals optimaal-filtertechniek: � Stochastische-gradiëntalgoritmes � Subband/frequentie-domein 40

Publicaties en projecten § Inleiding • Publicaties: § Basisprincipes � Journals: 1 gepubliceerd, 4 aanvaard § Bundelvorming � Conferenties: 11 artikels voorgesteld § Meerkanaals � Hoofdstuk in Boek ‘Microphone Arrays: Signal Processing Techniques and Applications’ (Eds. M. Brandstein, D. Ward) § Kanaalschatting � Best Student Paper Award IWAENC-2001 optimale filtering en dereverberatie § Besluit • Financiering: � IWT (Instituut voor de aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen) : 1998 -2002 • Industriële projecten: � Philips-ITCL: ‘Multi-microphone signal enhancement techniques for hands-free telephony and voice-controlled systems’ (MUSETTE I-II) � Cochlear CTCE: `Performance improvement of cochlear implants by innovative speech processing algorithms’ 41