Otwarte zasoby edukacyjne i wiedzy Infrastruktura publiczna XXI

Otwarte zasoby edukacyjne i wiedzy Infrastruktura publiczna XXI w Alek Tarkowski, Kamil Śliwowski Fot. minciusodas@Flickr, CC BY / krój Pfennig: http: //openfontlibrary. org/en/font/pfennig

Otwartość?

Dostępność treści

Swobody użytkowników

(z pomocą technologii cyfrowych)

Kontekst Otwarte modele udostępniania zasobów są od 10 -20 lat nasilającym się trendem w nauce, edukacji i kulturze

Kontekst Bank Światowy - Strategia Open Access “Szerokie udostępnienie naszych zasobów pozwoli innym znaleźć rozwiązania dla największych globalnych problemów”

Kontekst Wellcome Trust (UK): polityka Open Access dla grantobiorców: “maksymalna dystrybucja wyników badań … wspiera bogatą kulturę badawczą”

Kontekst USA: $2 mld na otwarte zasoby edukacyjne dla koledży: otwarte zasoby mają “poszerzyć szanse edukacyjne … umożliwiając dostęp do edukacji pozwalającej na wejście / powrót na rynek”

Jaki zakres otwartości? Udostępnianie wszystkich treści według jednej zasady ogranicza płynące z tego zyski – potrzeba różnych modeli dostępu dla różnych treści.

Jaki zakres otwartości? Dwa czynniki: • czas: okres od powstania • rodzaj treści

Czas • czy utwory „żyją” 70 lat dłużej, niż ich twórcy? - komercyjnie? - kulturowo / społecznie

Czas • ok. 15% książek jest wznawiane • (85% nie jest wznawiane)

Czas • jaki jest status książek, które nie są wznawiane po pierwszym wydaniu? • utwory niedostępne w druku, utwory osierocone – co w ich wypadku chroni prawo autorskie?

Rodzaj treści • treści publiczne i finansowane ze środków publicznych

Rachunek zysków i strat zyski nie tylko finansowe

Stopnie otwartości • otwartość ekonomiczna – dostępne za darmo • otwartość techniczna – efektywne wykorzystanie przez ludzi oraz maszyny • otwartość prawna – swoboda wykorzystania, brak praw zastrzeżonych

Jaka regulacja na rzecz otwartości?

Regulacja „tradycyjna” • skrojona na potrzeby czasów analogowych: ograniczonej liczby twórców, utworów, kanałów dystrybucji oraz możliwości kopiowania

Regulacja „tradycyjna” • anachroniczna w czasach cyfrowych: mnogości twórców, utworów, kanałów dystrybucji oraz powszechności kopiowania

Co w zamian? • reforma prawna • regulacja alternatywna

Regulacja na rzecz otwartości • dobrowolne modele uzupełniające regulację ustawową, oparte na mechanizmie wolnych licencji - np. Creative Commons

Otwarte licencje Różne normy otwartości, wyrażane poprzez regulacje, obowiązują w różnych środowiskach – różnice pomiędzy otwartą edukacją, otwarty dostępem do czasopism naukowych, dostępem do danych, itd. Rosnące przeświadczenie, że niezbędna jest pełna otwartość.

“nowe modele [. . . ] choć niepozbawiające znaczenia przepisów prawa autorskiego, wpłyną na ich modyfikację i interpretację. Chodzi tu o zmiany łagodzące rygoryzm ochrony interesów twórców i producentów” prof. Janusz Barta i Ryszard Markiewicz

Dozwolony użytek (publiczny i prywatny) Art. 27: „Instytucje naukowe i os wiatowe moga , w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badan , korzystac z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłuma- czeniu oraz sporza dzac w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu”.

Rola zasobów i usług publicznych- koegzystencja z rynkiem • Transport miejski – taksówki • Szkoły publiczne – szkoły prywatne • Telewizja publiczna – stacje prywatne

Otwarte zasoby publiczne współwystępują z ofertą komercyjną – dodatkowo umożliwiając generowanie wartości dodanej na ich podstawie

Potencjał ekonomiczny wykorzystania otwartych zasobów Raport Vickery’ego: Publiczne zasoby edukacyjne, naukowe i kulturowe, udostępnione publicznie, posiadają potencjał wykorzystania rynkowego i nie-rynkowego, i służą

Instytucje publiczne powinny kierować się kategorią dobra wspólnego

Dobro wspólne • Nie oznacza komunizmu • Dobro publiczne to kategoria ekonomiczna – typ dóbr • Także “rzecz pospolita” • Dzięki technologiom cyfrowym dobro wspólne generuje dodaną wartość społeczną i ekonomiczną.

Potencjał zasobów będących dobrem wspólnym: Tim Berners-Lee i sieć World Wide Web (wyobraźmy sobie rozwój Sieci w warunkach płacenia opłat za każde wykorzystanie HTML)

Open Access • Zielony: repozytoria, samo-archiwizacja • Złoty: czasopisma Open Access, kwestia opłat za publikacje • OA gratis – OA libre

Przykłady strategii OA: USA • 2008: National Institute of Health Public Access Policy • OA gratis po 12 mies.

Przykłady strategii OA: USA • 2013: ustawa FASTR: polityka OA gratis po 6 mies. dla instytucji badawczych z budżetem $100 m+, strategia wdrażania OA libre

Przykłady strategii OA: W. Brytania • kwiecień 2013: nowa polityka OA Research Councils UK • OA libre: CC BY • Preferencja dla Złotego OA

Złote czy Zielone? • Krytyka Złotego OA jako oficjalnej polityki • Złoty / Zielony OA w Polsce • Model hybrydowy • Strategia narodowa Strategia instytucjonalna

Złote czy Zielone? • Houghton i Swan: • • Złote OA korzystniejsze przy pełnej, globalnej adopcji W okresie przejściowym instytucja płacąca subskrypcje wdroży Zielone OA za 10 - 20% kosztów Złotego OA ( +

Polityki OA • • • Poziom narodowy Poziom instytucji publicznej (uczelnia, instytucja badawczo-rozwojowa, itd. ) Poziom grantodawcy (publiczny – NCN; lub prywatny – FNP)