OSNOVNI OBLICI NAUNE SPOZNAJE Prof dr Husnija Hasanbegovi

OSNOVNI OBLICI NAUČNE SPOZNAJE Prof. dr. Husnija Hasanbegović

ZNAČAJ NAUKE Naučno istraživanje je ljudska potreba i globalna razvojna „snaga“, koja kontrolira sve ljudske resurse, a one ljudske zajednice ili zemlje, koje proizvode znanje, dominiraju i imaju nadmoć nad drugim zemljama, postajući na takav način centri upravljačke moći. Direktni produkt nauke je razvojna tehnologija, koja se primjenjuje u svim aspektima ljudske djelatnosti, pomaže u naučnim saznanjima, generira brzi razvoj. Sve se velikom brzinom mijenja, a većina proizvoda se u kratkim vremenskim intervalima brzo odbacuje i zamjenjuje novim. Na takav način se smanjuje potreba za ljudskom radnom snagom, a u zemljama koje razvijaju vrhunsku tehnologiju, ljudi sve više studiraju ono što pospješuje kreativnost, kao što je informatika, dizajn, umjetnost, turizam i sl.

SLIJED Aktualan termin koji se upotrebljava je „globalizacija“, sve je povezano sa internetom, sve je transparentno i sve se dešava veoma brzo, a naučnici mijenjaju strukturu društva i znanje postaje ključ za svaki uspjeh. Različita su shvatanja i razumijevanja nauke, odnosa između uma i znanja. „Svako naučno istraživanje polazi od nekog općeg naučnog pristupa u kojem je ugrađen određeni opći filozofski i pojmovni okvir“. (29) Različito je razumijevanje odnosa između fundamentalnog i primijenjenog znanja, kao i razumijevanja pojmova slobode, volje, razuma i iskustva, a prvi pokušaji definiranja nauke su nastali u okvirima klasične filozofske misli, koje se manifestiraju kroz objašnjenja odražena u pojmovima empirzma, racionalizma, kriticizma, pozitivizma, strukturalizma i relativizma. Ovi pojmovi su tumačeni kao „pravci“ ili filozofije (filozofske misli) 29) Mužić, V. (1999). Uvod u metodologiju istraživanja odgoja i obrazovanja. Zagreb: Educa, Nakladno društvo � Thomas Hobbes (1588 -1679), Adam Smith (1723 -1790), Fridrih Hegel (1770 -1831), Imanuel Kant (1724 - 1804) , Auguste Comte (1798 -1857), Karl Popper (1902 -1994), Thomas Kuhn (1922 -1996).

SLIJED U okvirima klasične filozofije, nauka se predstavlja kao ljudski poduhvat čija je svrha da daje sisteme i pojmovne okvire objašnjenja svega onog što se smatra ljudskim iskustvom; q nauka je određeni skup činjenica, teorija i metoda sakupljenih u određenim tekstovima; q nauka je skup stečenih, sakupljenih i sistemski sređenih ideja, spoznaje, znajna i prakse, kako iz općeg aspekta tako i iz određenih područja ili aspekata zbilje i sl. q

SLIJED Najčešći pojmovi vezani za nauku su: q ontolologija, kao dio nauke koja se bavi izučavanjem bitka ili suštine; q filozofija, pojam koji je nastao od grčke riječi philo-sophia, što se odnosi na q q q mudrost, koja je u početku bila u ulozi sintetičke nauke, a danas je disciplina koja se bavi pitanjima smisla, početka, traži osnovne ideje, dio je nauke koja se bavi totalitetom; metafizika, izrasla iz filozofije ali je sve prisutnija u nauci gnoseologija, kao grana filozofije koja tumači način na koji čovjek spoznaje stvari; logika, kao disciplina filozofije, koja proučava način na koji ljudi prosuđuju i doživljavaju stvarnost; tehnologija, koja dolazi od grčke riječi „tehne“, što znači umijeće vladanja nečim ili način vladanja i primjene znanja; epistemiologija, kao nauka o znanju; metodologija, koja dolazi od grčke riječi „methodos“ – način, a najčešće se razumijeva kao grana logike koja proučava nauku, a zapravo je analiza pojedine naučne discipline koja sugerira na nova rješenja, ali i nove pristupe i kritički prosuđuje nauku (metode su tehnike u istraživanju, a metodologija je naučna disciplina koja „okupira“ naučnike u pronalaženju novih i boljih metoda); naučna teorija, pojam koji je vjerovatno najvažniji u nauci, jer svako naučno istraživanje započinje teorijom i s njom se i završava.

SLIJED Važan pojam koji je vezan za nauku je i q „umjetnost“, kao neracionalno, pojedinačno doživljavanje svijeta, pojedinačna interpretacija svijeta, koja je više osjetilna nego razumska, ali je uvijek dio nauke i doprinosi nauci. q Poseban pojam koji je vezan za čovječanstvo, a nauka ga obilato koristi je „vjerovatnoća“. Vjerovanje da nešto postoji ili ne postoji, da će se nešto dogoditi ili se neće dogoditi, vjerovanje da nešto sliči nečemu, ili ne sliči, da je nešto sadržano u nečemu ili nije sadržano, upotpunjava smisao ljudskog bitisanja i življenja. Kada ne bi bilo vjerovanja, sve bi bilo izvjesno, postojao bi samo realizam, a nauka bi izgubila smisao postojanja. q Bez postojanja senzualizma iz kojeg proizilazi psihologijski subjektivizam i bez filozofijskog idealizma, svako naučno istraživanje bi bilo dosadno i nikome važno. q Sumnja u naučni realitet „trasira“ senzualizam koji je baza subjektivizmu. Zbog vjerovatnoće, postoje i aporije koje se otkrivaju ili otklanjaju u svjesti naučnika ili konzumenata novih znanja.

ISTINA q Nauka pokušava doći do objektivnih zakona, te formira pojmove pomoću kojih objašnjava objektivnu stvarnost. q Ostvarenje tog cilja je otežano, zbog objektivnog neistraženog svijeta kojeg čine: priroda i predmeti iz prirode, društvo, religija, politika, itd. i subjektivnog svijeta, koji je prisutan u svakoj ljudskoj jedinci. Svaki pojedinac subjektivno doživljava svijet u čijim se doživljajima kriju greške ili iskrivljene interpretacije koje postaju „ubjeđenja“. To se najčešće događa zbog personalnih ograničenja, ili nemogućnosti prosuđivanja, spoznajnih ograničenja, nemogućnosti svjesnog zahvaćanja činjenica i logičkog zaključivanja. Zbog toga se apriori, više može govoriti o subjektivnom znanju nego objektivnom, koje se manifestira pod tim pojmom u naučnoj literaturi, knjigama, ili odražava kroz naučne teorije, naučna dostignuća, hipoteze i objašnjenja. q Pojedina psihologijska shvatanja objekata ili stvari, nameću razmišljanja da postoji samo individualna svijest koja zahvaća stvarnost, te da su stvari i objekti samo fikcija koja se odražava kroz individualnu predodžbu. U takvom shvaćanju se razvio „solipsizam“ kao pravac individualizma. „Čovjek ostaje sam sa sobom u svijetu kao solus ipse“. (16) Ako se ovako razumijevanje uzme u razmatranje, onda objašnjenja, pojmovi i jezik služe isključivo za šerovanje – dijeljenje „zahvaćene“ svijesti, zbog prirodne težnje čovjeka da djeluje na drugog čovjeka, ostavi neku vrstu dojma, a prihvaćanje tog materijala se može izraziti stupnjem slaganja ili odbacivanja, što je opet vezano za vjerovatnoću. q Cilj nauke je da se nekim putem dođe do apsolutnih istina.

ISTINA JE UPITNA q. Putevi su UGLAVNOM popločani neistinom, jer jedna teorija zamjenjuje drugu, dolazi se do različitih ubjeđenja koje samo figuriraju „istini“, međutim, znanje evoluira, razvija se i postaje bogatije. q. Prema tome, nije bitno šta pojedinac misli, nego je važna nezavisna egzistencija nauke i svaka generacija deponira nešto od nauke, a kako će i na koji način to biti zahvaćeno u svijesti kod individualnih korisnika, pitanje je interesa za tim naučnim saznanjima.

Postoji 3 svijeta oko nas i u nama � Objektivni svijet (predmeti, društvo, religija, politika itd) � Subjektivni svijet (u nama, u našoj glavi, svaki pojedinac subjektivno doživljava svijet) ovdje se krije progres svijesti (denzitet) ali se kriju i greške � Bakon: Idola tribus (plemenska-grupna percepcija); Idola specus (personalna ograničenost-nemogućnost prosuđivanja bez konsultacija); Idola tori (često puta smo pod uticajem nekih modula, zaključivanja); Idola teatri (spoznajna ograničenja, zamagljenje, nemogućnost) � Svijet objektivnog znanje-rastao je izvan nas i osamostalio se kao duh iz flaše � To su naučne teorije, naučna dostignuća, hipoteze, -sve je to u knjigama/časopisima � Postavlja se pitanje kakvo je to znanje, da li je to sve istinanaravno da nije. Jedna teorija zamjenjuje drugu. Nema definitivne istine ali imamo evoluciju. Znanje se razvija i postaje bogatije � Prema tome nije bitno šta pojedinac misli nego je važna nezavisna egzistencija nauke i svaka generacija deponira nešto od nauke