OSKARONY TRYB I ZASADY PRZESUCHANIA W ASPEKCIE PROCESOWYM

OSKARŻONY – TRYB I ZASADY PRZESŁUCHANIA W ASPEKCIE PROCESOWYM Opracowanie: Marta Cencora

Przebieg przesłuchania oskarżonego zarówno w fazie postępowania przygotowawczego, jak i na rozprawie uregulowany jest przepisami k. p. k. Przesłuchanie rozpoczyna część wstępna, podczas której należy ustalić tożsamość, a także uzyskać inne informacje osobowe – w wypadku oskarżonego bardziej szczegółowe niż podczas przesłuchania innych osób Art. 213 § 1 k. p. k. W postępowaniu należy ustalić tożsamość oskarżonego, jego numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL), a w przypadku osoby nieposiadającej numeru PESEL – numer i nazwę dokumentu stwierdzającego tożsamość oraz nazwę organu, który wydał dokument, a także wiek oskarżonego, jego stosunki rodzinne i majątkowe, wykształcenie, zawód i źródła dochodu oraz dane o jego karalności, a w miarę możliwości również Numer Identyfikacji Podatkowej (NIP).

Art. 176. § 1. W postępowaniu przygotowawczym oskarżonemu należy, na jego żądanie lub jego obrońcy, umożliwić w toku przesłuchania złożenie wyjaśnień na piśmie. Przesłuchujący podejmie w tym wypadku środki zapobiegające porozumieniu się oskarżonego z innymi osobami w czasie spisywania wyjaśnień. § 2. Przesłuchujący może z ważnych powodów odmówić zgody na złożenie przez oskarżonego wyjaśnień na piśmie. § 3. (uchylony). § 4. Pisemne wyjaśnienia oskarżonego, podpisane przez niego, z zaznaczeniem daty ich złożenia, stanowią załącznik do protokołu.

POUCZENIE – ART. 386§ 1 K. P. K. Jeżeli oskarżony bierze udział w rozprawie głównej, przewodniczący, po przedstawieniu zarzutów oskarżenia, poucza go o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, składania wniosków dowodowych i konsekwencjach nieskorzystania z tego uprawnienia oraz o treści przepisów art. 100 § 3 i 4, art. 376, art. 377, art. 419 § 1 i art. 422, po czym pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie.

ü Prawo oskarżonego do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania lub do odmowy składania wyjaśnień służy mu w każdym stadium postępowania karnego i w każdym stadium tego postepowania może on z tego prawa zrezygnować, mimo iż uprzednio oświadczył, że odmawia odpowiedzi na pytania lub odmawia składania wyjaśnień. ü Art. 386 k. p. k. koresponduje z wyraźnie wprowadzoną do k. p. k. regułą nemo se ipsum accusare tenetur (74§ 1 k. p. k. ) ü Przed rozpoczęciem przesłuchania konieczna jest dogłębna analiza zgromadzonego materiału dowodowego w sprawie.

Przesłuchanie osoby zaczyna się od swobodnej wypowiedzi na temat zakreślony celem czynności – art. 171§ 1 k. p. k. Nie ogranicza swobody wypowiedzi przesłuchiwanie oskarżonego w godzinach nocnych, wielogodzinne przesłuchanie lub wielokrotne przesłuchiwanie – o ile jednak stopień zestresowania bądź zmęczenia fizycznego lub wynikającego z braku snu, pożywienia czy napojów nie jest na tyle znaczny, że - silnie oddziałując na wolę i psychikę przesłuchiwanego – prowadzi do ograniczenia, a nawet do wyłączenia swobody jego wypowiedzi.

Drugi etap może wystąpić dopiero po zapewnieniu możliwości złożenia wyjaśnień spontanicznych. Oskarżonemu mogą być zadawane pytania zmierzające do: • uzupełnienia wypowiedzi (służą dopełnieniu treści • • wyjaśnień uzyskanych w toku swobodnego wypowiedzenia się podejrzanego), wyjaśnienia wypowiedzi (najczęściej służą wydobyciu szczegółów dotyczących zdarzenia, osób w nim uczestniczących czy samej osoby podejrzanego), kontroli wypowiedzi (nie zmierzają wprost do uzyskania informacji, ale służą sprawdzeniu zdolności spostrzegania, funkcjonowania zmysłów i spostrzegawczości relacjonującego, poziomu jego inteligencji, podatności na sugestie, prawdomówności wypowiedzi).

v W trakcie przesłuchania organ dokonujący tej czynności winien powstrzymać się od zadawania pytań złośliwych, wyrażających pogardę, ironię, o trywialnej stylizacji, wulgarnych, złośliwych czy obraźliwych, a także mogących wprowadzić podejrzanego w zakłopotanie. v NIEDOPUSZCZALNE JEST ZADAWANIE PYTAŃ SUGERUJĄCYCH OSOBIE PRZESŁUCHIWANEJ TREŚĆ WYPOWIEDZI (art. 171 § 4 k. p. k. )

Ponadto niedopuszczalne jest: 1) wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej, 2) stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem

KOLEJNOŚĆ ZADAWANIA PYTAŃ – ART. 370§ 1 K. P. K. 1. oskarżyciel publiczny, 8. biegły, 2. oskarżyciel posiłkowy, 9. podmiot odpowiedzialny za 3. pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, zwrot Skarbowi Państwa korzyści uzyskanej z 4. oskarżyciel prywatny, przestępstwa zarzucanego 5. pełnomocnik oskarżyciela oskarżonemu, prywatnego, 10. pełnomocnik tego podmiotu, 6. powód cywilny, 11. obrońca, 7. pełnomocnik powoda 12. oskarżony, cywilnego, 13. członkowie składu orzekającego

WYJĄTKI OD ZASADY Z ART. 370 K. P. K. Strona przeprowadzająca dowód zadaje jako pierwsza pytania osobie przesłuchiwanej W przypadku dowodu przeprowadzanego przez sąd pytania osobie przesłuchiwanej jako pierwsi zadają członkowie składu orzekającego

Art. 386 § 2 k. p. k. Po przesłuchaniu oskarżonego przewodniczący poucza go o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu Art. 390 k. p. k. Oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego.

METODA PRZESŁUCHANIA PODEJRZANEGO To świadomie wybrany i stosowany w trakcie przesłuchania sposób postępowania przesłuchującego w celu uzyskania wszechstronnych wyjaśnień. Wybór właściwej metody musi uwzględniając rodzaj rozpoznawanej sprawy, zgromadzony już materiał dowodowy, cechy osobiste przesłuchiwanego oraz umiejętności przesłuchującego.

„CZOŁOWEGO NATARCIA” (otwartych kart, bezpośredniego ataku) Ø można ją stosować tylko wtedy, gdy organ procesowy dysponuje wystarczającymi dowodami do sporządzenia aktu oskarżenia nawet przy braku jakichkolwiek wyjaśnień ze strony podejrzanego Ø powinna być ona stosowana w sprawach ewidentnych, w których chodzi o szybkie przerwanie kłamstw podejrzanego już na samym początku przesłuchania

„DAWKOWANIA DOWODOW” (selektywnego ujawniania dowodów) Ø polega na stopniowym ujawnianiu podejrzanemu zebranych dowodów Ø kolejność ujawnienia dowodów powinna być proporcjonalna do stopniach ich siły dowodowej (najpierw należy ujawniać słabsze dowody) Ø metoda ta najczęściej jest stosowania gdy podejrzany w ogóle nie chce składać wyjaśnień

„PERSWAZJI” Ø to dialog z podejrzanym, w którym przesłuchujący odwołuje się do jego wartości moralnych takich jak: uczciwość, szczerość, sprawiedliwość (dlatego nie jest wskazane, by była stosowania do sprawców zdegenerowanych moralnie) Ø w ramach tej metody duże możliwości przełamania postawy sprawcy dają przepisy o konsensualnych formach rozstrzygnięcia procesu karnego (tj. mediacja art. 23 a k. p. k. , skazanie bez przeprowadzenia rozprawy art. 335 k. p. k. , dobrowolne poddanie się karze art. 387 k. p. k. )

„ODDZIAŁYWANIA NA UCZUCIA PODEJRZANEGO” (metoda stymulowania i wykorzystania stanów emocjonalnych) Ø polega na okazaniu podejrzanemu współczucia, sympatii, wzbudzeniu wzruszeń, uczuć np. poprzez obejrzenie miejsca popełnienia czynu, fotografii pokrzywdzonego, obecności osób bliskich Ø stosując ją należy unikać terminów o mocnym ujemnym zabarwieniu (np. morderstwo)

„ POGRĄŻENIA PODEJRZANEGO W SPRZECZNOŚCIACH” Ø metoda ta może mieć zastosowanie wobec podejrzanego, który dużo i chętnie mówi, a przesłuchujący orientuje się, że jego wyjaśnienia są fałszywe Ø wówczas należy pozwolić mu mówić dalej i doprowadzić go do absurdu

DEPRYMACJI Ø przeciwieństwo poprzedniej Ø polega na natychmiastowej reakcji przesłuchującego na kłamstwa podejrzanego

WSZECHWIEDZY Ø polega na odpowiednim dozowaniu informacji ze szczegółów z życia podejrzanego, by stworzyć pozory wszechwiedzy o przesłuchiwanym i aby stawał się on osaczony myśląc, ze przesłuchujący ”wie o nim wszystko” i nie ma sensu dalsze wprowadzanie go w błąd

„SZCZEGÓŁOWYCH PYTAŃ” Ø opiera się na założeniu, ze każdy przestępca, koncentrując się na sprawach zasadniczych, nie zwraca uwagi na drobiazgi – i to właśnie one winny być przedmiotem pytań przesłuchującego Ø ważną rolę odgrywa tu tempo przesłuchania - bez zbędnych przerw, by uniemożliwić podejrzanemu przygotowanie określonej wersji

„ODTWORZENIA PRZEBIEGU ZDARZEŃ WOBEC PODEJRZANEGO” Ø zgodnie z tą metodą może to nastąpić w formie werbalnej przez ustne przedstawienie przebiegu zdarzenia(jak tez przez wsparcie się szkicami, rysunkami, czy filmem) lub dokonanie w miejscu zdarzenia wizji lokalnej Ø stosowana wobec sprawców wrażliwych, dla których przestępstwo było przykrym przeżyciem

KONFRONTACJA (art. 172 k. p. k. ) ü Szczególna metoda przesłuchania oskarżonego zarówno w postepowaniu przygotowawczym, jak i sądowym NIEDOPUSZCZALNA KONFRONTACJA OSKARŻONEGO ZE ü Osoby przesłuchiwane mogą być ŚWIADKIEM INCOGNITO ! konfrontowane w celu wyjaśnienia (art. 184 k. p. k. ) sprzeczności i rozbieżności w relacjach poszczególnych osób zeznających, składających wyjaśnienia lub opinie, a odnoszących się do tych samych faktów i okoliczności, których relacje te dotyczą

KONFRONTACJA (art. 172 k. p. k. ) ü Przyjmuje się , ze konfrontacja jest przesłuchaniem o charakterze subsydiarnym, czyli jedynym i ostatecznym środkiem do wyjaśnienia sprzeczności, których nie udało się rozwiać za pomocą innych metod i środków, mimo ponownego przesłuchania osób różniących się w wypowiedziach, lecz nie dało to spodziewanych rezultatów w postaci ustalenia jednolitej i zgodnej z rzeczywistością wersji zdarzenia

OKAZANIE (rekognicja) art. 173 k. p. k. o przedmiotem okazania może być osoba, jej wizerunek lub rzecz o czynność ta powinna być dokonana w taki sposób, aby wykluczyć jakąkolwiek sugestię o w razie potrzeby okazanie można przeprowadzić również tak, aby wyłączyć możliwość rozpoznania osoby przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawaną o podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby

WNIOSEK O DOBROWOLNE PODDANIE SIĘ KARZE W TRYBIE ART. 387 K. P. K. Art. 387. Do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej oskarżony może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego, orzeczenie przepadku lub środka kompensacyjnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. Wniosek może również dotyczyć wydania określonego rozstrzygnięcia w przedmiocie poniesienia kosztów procesu. § 2. Sąd może uwzględnić wniosek o wydanie wyroku skazującego, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, a cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości; uwzględnienie wniosku jest możliwe jedynie wówczas, gdy nie sprzeciwia się temu prokurator, a także pokrzywdzony należycie powiadomiony o terminie rozprawy oraz pouczony o możliwości zgłoszenia przez oskarżonego takiego wniosku. § 3. Sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku oskarżonego od dokonania w nim wskazanej przez siebie zmiany. Przepis art. 341 § 3 stosuje się odpowiednio. § 4. W sprawach o zbrodnie nadzwyczajne złagodzenie kary może nastąpić tylko wówczas, gdy wniosek został złożony przed doręczeniem oskarżonemu zawiadomienia o terminie rozprawy. § 5. Przychylając się do wniosku, sąd może uznać za ujawnione dowody wymienione w akcie oskarżenia lub dokumenty przedłożone przez stronę.

OGRANICZONE POSTĘPOWANIE DOWODOWE W TRYBIE ART. 388 K. P. K. Art. 388. Za zgodą obecnych stron sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości.

ODCZYTANIE WYJAŚNIEŃ ZŁOŻONYCH W POSTĘPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM W TRYBIE ART. 389 K. P. K.