Ortaoyunu Eski Bir Trk Elencesi Osmanl devrinde oyuncular

Ortaoyunu Eski Bir Türk Eğlencesi.

Osmanlı devrinde, oyuncuları yazılı bir metine bağlı kalmadan, nüktelere ağırlık vererek, seyirciye bir öğüt veya ders vermek maksadıyla verilen temsil.

Orta oyununun isminin nereden geldiği hakkında üç kabûl vardır: Bunlardan ilki; yeniçeri ortalarına bağlı oyun takımları temsil verirlerdi. Bu oyunlara“orta oyunu” ismi verildi.

İkincisi Japonya ve Portekiz’de “Auto” ismi verilen taklit, kukla ve hokkabazlık gibi oyunları, oralardan gelen Yahûdîler, memleketimizde de icrâ ettiler ve auto ismi zamanla orta hâline geldi.

Üçüncü olarak da İtalyanların Commedia dell’arte’ı için kullanılan “Arte oyunu”, söylene zamanla, orta oyunu şeklini aldı.

Orta oyununun kaynağı hakkında çeşitli düşünceler vardır Bunlardan ilki, Karagöz’ün canlı şahıslar tarafından oynanan şekli olduğudur. İkincisi ise kol oyunlarından çıktığı düşüncesidir.

Bunlar; 1) Yeniçeri ortalarına bağlı oyun takımlarının askeri eğlendirmek için verdikleri temsiller, 2) Esnaf oyunları, 3) Taklitçi tâbir edilen şahısların, konusu günlük olaylarla ilgili olan; konaklarda veya halka verdikleri temsiller, 4) Köylerde oynanan “meydan oyunu”. Orta oyununun ilk defâ ne zaman oynandığı konusunda kesin bir mâlumât olmamakla berâber, Hâfız İlyas Efendinin Târih-i Enderûn’unda 1819’dan evvel buna benzer bir oyun olmadığı yazılıdır.

Geleneksel Türk Tiyatrosu'nun adıdır. Kökü Orta Asya'ya kadar uzanır. Ancak bir tiyatro türü olarak asıl gelişmesini 15. yüzyıldan sonra göstermiştir. Orta oyunu dekorsuz, metinsiz, suflörsüz bir tiyatro şeklidir. Sahne, seyircilerin orta kısmında yer alan boş bir alandır. Metne dayanmamakla beraber orta oyunu'nun çatısı, temsilden önce ana hatlarıyla tespit edilir.

Oyuncular tespit edilen bu ana hatlara göre oyunculuk kabiliyetlerini kullanarak, tuluatla temsili yürütürler. Oyunu sürükleyen baş oyuncuya «Pişekar» denir. Bu ağır başlı efendiden bir tiptir. Oyunu Pişe-kar başlatır, karşısına oyunun komiği olan «Kavuklu» çıkar. Kavuklu da açık yürekli, ancak anlayışı kıt, saf bir kişidir.

Ortaoyunu'nun en önemli bölümleri Pişekar ile Kavuklu'nun karşılıklı konuşmaları şeklinde geçer. Bunların dışında memleketin değişik yörelerine ait karakterler oyunda sırasıyla yer alırlar. .

Bunlar «Karadenizli, Akdenizli, Doğulu» ve benzeri tipler olabileceği gibi, «Rum, Yahudi, Arnavut, saraylı» , «serhoş» , «külhanbey» ve benzeri tipler de olabilir. Orta oyunu'nda ayrıca kadınlar da yer alır. Oyunda rol alan kadınlara «Zenne» denir. Ancak bu zenneler kadın kılığına girmiş erkeklerdir.

Orta oyunu, güldürücü sözlere ve nüktelere dayanan bir oyundur. En belirgin özelliği tiyatronun esasını teşkil eden taklide dayanması ve tiyatrodaki dekor, suflör, ışık ve benzeri yardımcı unsurların hiçbirini kullanmamasıdır. Orta oyunu'nda olaylar çok değişik mekanlarda geçebilir, Sanatçı bu mekanları bir kaç adım olduğu yerden hareket ederek ve sözle belirtir.

Yazılı bir metne dayanmayan orta oyununu konularına göre isimlendirmek gerekirse 1 — örf ve adetlere dayanan temsiller: Sünnet, Hamam yb. 2 — Tenkide dayanan temsiller: Mandıra, Çivi baskını vb. 3 — Halk hikayelerine dayanan temsiller: Tahir ile Zühre, Ferhad ile Şirin vb. 4 — Günlük olaylara dayanan temsiller; Kağıthane Safası, Pazarcılar vb.

HAZIRLAYAN MUHAMMED MAHMUT ÖREN 10 -MF Öğretm: Latif BATI www. latifbati. com