ORMAN VE SU LER BAKANLII SU YNETM GENEL
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇORUH HAVZASI İZLEME PROGRAMI Özge YILDIRIM Aralık 2015 DSİ 26. Bölge Müdürlüğü-Artvin’de yapılan Çoruh Havzası İzleme Programı Paydaş Toplantısı 1
SUNUM İÇERİĞİ q Mevcut Durum q SYGM Görevleri q Mevzuata Göre İzleme Türleri q Su Kütleleri ve Tiplerin Belirlenmesi q İzleme Programlarının Hazırlanması q İzleme Noktalarının Seçimi q İzleme Parametreleri/Sıklıklar 2
ÜLKEMİZDE İZLEME YAPAN KURUMLAR q Orman ve Su İşleri Bakanlığı, – Araştırma Maksadıyla Hizmet Alımı İle İzleme Yapan Kurumlar v Su Yönetimi Genel Müdürlüğü v Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü – Laboratuvar Alt Yapısı Olan Kurumlar v Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü q Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, – Araştırma Maksadıyla Hizmet Alımı İle İzleme Yapan Kurumlar v Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü – Laboratuvar Alt Yapısı Olan Kurumlar v ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü q Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, – Laboratuvar Alt Yapısı Olan Kurumlar v Tarım Reformu Genel Müdürlüğü v Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü (Mevcut laboratuvarı bulunmayıp İl Gıda Kontrol Laboratuvarları ve Enstitülerde analizler yapılmaktadır. ) 3
ÜLKEMİZDE İZLEME YAPAN KURUMLAR q Sağlık Bakanlığı, – Laboratuvar Alt Yapısı Olan Kurumlar v Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Ø Çevre Sağlığı Daire Başkanlığı Ø Tüketici Güvenliği Laboratuvarları Daire Başkanlığı Ø Halk Sağlığı Laboratuvarları Daire Başkanlığı q Belediyeler – Laboratuvar Alt Yapısı Olan Kurumlar v Büyükşehir Belediyelerinde 1 Merkez Laboratuvar, ayrıca İçme Suyu Arıtma ve Atık Su Arıtma Tesislerinde de İşletme Laboratuvarları mevcuttur. 4
*** Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü ve Büyükşehir Belediyelerinden izleme noktaları temin edilemediği için haritaya işlenmemiştir. 5
KURUMLARIN HAVZALARDA ÇAKIŞAN İZLEME NOKTALARI 6
MEVZUATA GÖRE KURUMLARIN İZLEDİĞİ PARAMETRELER Yönetmeliğe Göre İzlenmeyen Parametreler Yönetmeliğe Göre İzlenen 93 Parametreler parametre, %31 250 207 parametre, %69 200 150 207 100 93 50 ** Mikrokirleticiler ve spesifik kirleticiler dahil 0 1 2 7
KURUMLAR TARAFINDAN MÜKERRER İZLENEN PARAMETRELER DSİ Genel Müdürlüğü Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Sağlık Bakanlığı + + (Renk Hariç) + + + (KOİ, BOİ Hariç) + + + İz Elementler + + (Tarım Reformu Gn. Md. Hariç) + + Pestisitler + - + + Parametre Grubu Fiziksel Parametreler (Sıcaklık, p. H, İletkenlik, Renk) Oksijenlendirme Parametreleri (Çözünmüş Oksijen, KOİ BOİ) Nurtientler Çevre Şehircilik Bakanlığı + 8
KURUMLAR TARAFINDAN MÜKERRER İZLENEN PARAMETRELER Toplam 31 parametre Toplam 47 parametre Tüm Kurumlar için Ortak (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bak. Pestisitler Hariç) 3 Kurum Ortak İzlemekte Toplam 19 parametre 2 Kurum Ortak İzlemekte 9
MEVZUAT Ø 29/6/2011 Tarihli, 645 sayılı Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile; «Yer üstü ve yer altı sularının kalite ve miktarının korunmasına yönelik hedef, ilke ve alıcı ortam standartlarını ilgili kurum ve kuruluşlarla birlikte belirlemek, su kalitesini izlemek veya izletmek» «Su yönetiminin ulusal ve uluslararası düzeyde koordinasyonunu sağlamak » görevi Su Yönetimi Genel Müdürlüğü’ ne verilmiştir. İzleme ve Su Bilgi Sistemi Daire Başkanlığı 10
SYGM GÖREVLERİ - I 1. Planlama (Havza Eylem ve Yönetim Planları) 2. Koordinasyon 3. Su Politikası, Sınıraşan ve Sınır Oluşturan Sular 4. Su ile Alakalı Uluslararası İlişkiler 5. Su Hukuku ve Mevzuat Geliştirme 6. Envanter ve Ulusal Su Bilgi Sistemi 7. Havza Esaslı Sektörel Su Tahsisi 8. Su Kütlelerinin Kalitesini Belirleme 9. Su Kalite Standardı ve Kriterleri Geliştirme 10. Alıcı Ortam Su Kalite Standartları Geliştirme 11
SYGM GÖREVLERİ - II 11. Kirliliğe Karşı Hassas Alanların Belirlenmesi, Yönetimi 12. İzleme İstasyonlarını, İzlenecek Parametreleri, İzleme Periyotlarını ve Metotlarını Belirleme 13. İzleme Programı Hazırlama ve Uygulamaları İzleme 14. Kalite Ölçümlerinin Koordinasyonu 15. Taşkın Yönetimi Planlaması 16. Kuraklık Yönetimi Planlaması 17. İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi ve Uyum 18. Su Verimliliği 19. Arıtma Sistemleri ve Su Teknolojisi 20. Su Kaynaklarının Modellenmesi 12
YÜZEYSEL SULAR VE YERALTI SULARININ İZLENMESİNE DAİR YÖNETMELİK 28910 Sayılı 11/02/2014 tarihli R. G. ØAmaç Ülke genelindeki bütün yüzeysel sular ve yeraltı sularının miktar, kalite ve hidromorfolojik kalite unusurları açısından izlenmesi, Mevcut durumunun ortaya konulması, Suların ekosistem bütünlüğünü esas alan bir yaklaşımla izlenmesi, İzlemede standardizasyonun ve kurumlar arası koordinasyonun sağlanmasına yönelik esasların belirlenmesi Ø İzleme programlarının oluşturularak Ulusal İzleme Ağının kurulması, Øİzleme verilerinin Ulusal Su Bilgi Sistemine aktarılmasıdır. Yönetmelik, yüzey ve yeraltı suları olmak üzere tüm kıta içi suları, kıyı-geçiş sularını ve doğal mineralli suları kapsar. 13
YÜZEYSEL SULAR VE YERALTI SULARININ İZLENMESİNE DAİR YÖNETMELİK Su Kütlelerinin ve Tiplerinin Belirlenmesi Referans Şartların Belirlenmesi Baskı ve Etkilerin Belirlenmesi İzleme Noktalarının Belirlenmesi İzleme Programlarının Hazırlanması Ulusal İzleme Ağının Oluşturulması
YÜZEYSEL SULAR VE YERALTI SULARININ İZLENMESİNE DAİR YÖNETMELİK İyi Su Durumu ØYüzeysel Su Kalitesi İyi Kimyasal Durum İyi Ekolojik Durum • Hidromorfolojik • Fiziko-kimyasal • Biyolojik kalite unsurları 15
YÖNETMELİĞE GÖRE İZLEME TÜRLERİ Korunan alan…. . 16
İZLEME TÜRLERİ Genel Amaçlı İzleme Yüzeysel sulardaki doğal şartlardan ve insani faaliyetlerden kaynaklanan uzun dönemli değişikliklerinin değerlendirilmesi maksadıyla yapılan izlemedir. Daha sonra yapılacak izleme programlarının etkili ve verimli dizaynı için gereklidir. Her bir izleme noktasında en az bir yıllık süreyle, q Genel fizikokimyasal ve kimyasal kalite elementleri q Biyolojik q Hidromorfolojik 17
İZLEME TÜRLERİ Operasyonel İzleme Kirleticiler açısından risk altında bulunan su kütlelerinde, kirletici girişinin olduğu yerlerde yapılan izlemedir. Çevresel hedeflerine ulaşamama riski olan su kütlelerinin durumlarının belirlenmesi, Risk altındaki su kütlelerinin önlemler programı ile durumlarındaki değişimin izlenmesi maksadıyla yapılmaktadır. Operasyonel İzleme Noktasında; Havzaya deşarj edilen bütün öncelikli maddeler, Diğer kirletici maddeler Baskıya karşı hassas olan biyolojik ve hidromorfolojik kalite elementleri 18
İZLEME TÜRLERİ Araştırmacı İzleme Çevresel hedeflere ulaşamama sebebinin ve kazara oluşan kirliliğin boyutunun ve etkisinin belirlenmesi maksadıyla yapılan izlemedir. Sadece ilgili kalite unsurları izlenir. Referans Alanların İzlenmesi Yüzeysel sularda, baskıların olmadığı veya etkilerin ekosistem işleyişini etkilemediği, bozulmanın olmadığı veya doğala yakın özellikteki noktalar referans alan olarak belirlenir. 19
İZLEME TÜRLERİ Korunan Alanların İzlenmesi Korunan Alan İÇME SUYU ÇEKİM NOKTALARI SUCUL TÜRLERİN KORUNMASI İÇİN TAHSİS EDİLEN ALANLAR KABUKLULARIN KORUNMASI İÇİN TAHSİS EDİLMİŞ ALANLAR YÜZME SULARI DUYARLI BÖLGELER HASSAS ALANLAR HABITAT VE TÜR KORUMA ALANLARI İzleme Sıklığı Hizmet verilen toplumun nüfusu 30. 000 den fazla ise yılda 12 kez Hizmet verilen toplumun nüfusu 10. 000 ile 30. 000 arasındaysa yılda 8 kez. Hizmet verilen toplumun nüfusu 10. 000 den az ise yılda 4 kez Aylık Haziran ve Eylül arasında aylık olarak (yılda 4 kez) Aylık Yılda 6 kez İzleme Programları çerçevesinde belirlenen sıklıkta uygulanır. 20
SU KÜTLESİ KATEGORİLERİ Büyük Ölçüde Değiştirilmiş Su Kütleleri Doğal Su Kütleleri Yapay Su Kütleleri Kıyı Suları Nehirler Sulak Alan = YAS Bağlantılı Ekosistemler Geçiş Suları Göller = haliç, delta, lagün Yeraltı Suyu Yapay Su Kütleleri 21
23
25
26
25 Havzada; HAVZA BAZINDA HASSAS ALANLARIN VE SU KALİTESİ HEDEFLERİNİN BELİRLENMESİ PROJESİ 1814 adet nehir su kütlesi, 656 adet göl su kütlesi belirlenmiştir. 27
SU KÜTLELERİNİN BELİRLENMESİ DEKOS Projesi kapsamında; Kıyı suları için 76 Su Yönetim Birimi tanımlanmıştır. 28
SU TİPLERİNİN BELİRLENMESİ Tipoloji: Çeşitli parametrelere göre su kütlelerinin kendi içerisinde sınıflandırılmasını sağlayan bilimsel çalışmadır. Tipolojiler değişik biyolojik toplulukları barındıran su kütleleri için doğru referans değerlerin belirlenmesi amacıyla kullanılır. Tip; çeşitli kriterler kullanılarak suların sınıflandırılması
NEHİR TİPOLOJİSİ KRİTERLERİ Faktörler Akış rejimi Büyüklük (Drenaj Alanı) Yağış Eğim Rakım Jeoloji Seçenekler Mevsimsel Sürekli <1000 km 2 (kurak alanlarda <3000 km 2) >1000 km 2 (kurak alanlarda >3000 km 2) <400 mm >400 mm <%2 >%2 0 -800 m 800 -1600 m >1600 m Yüksek mineralizasyon Düşük mineralizasyon Kod A 1 A 2 D 1 D 2 Y 1 Y 2 E 1 E 2 R 1 R 2 R 3 J 1 J 2 Yorum İlk yaklaşım (Yalnızca sürekli akış olması halinde kullanılır) Hepsi için kullanılır GÖL TİPOLOJİSİ KRİTERLERİ Faktörler Rakım Derinlik Yüzey alanı Jeoloji Seçenekler 0 -800 m 800 -1600 m > 1600 m < 5 m > 5 m Kod R 1 R 2 R 3 D 1 D 2 < 500 ha > 500 ha Yüksek mineralizasyon Düşük mineralizasyon A 1 A 2 J 1 J 2 30
SU TİPLERİNİN BELİRLENMESİ Geçiş Suyu Tipi Kriterleri Kıyı Suları Tipi Kriterleri
q 1814 nehir suyu kütlesi için 56 nehir tipi q 656 göl suyu kütlesi için 23 göl tipi tespit edilmiştir. 32
Havza İzleme Programlar ı 33
HAVZA İZLEME PROGRAMLARI 34
HAVZADAKİ SU KÜTLELERİ Havzada; 32 nehir su kütlesi 13 göl su kütlesi bulunmaktadır. 35
HAVZADAKİ TİPLER Havzada; 8 Nehir Tipi 5 Göl Tipi Bulunmaktadır. 36
GENEL AMAÇLI İZLEME NOKTALARININ SEÇİMİ Havzadaki genel maksatlı izleme noktaları seçilirken aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmuştur: Ø Her nehir su kütlesi tipine yönelik en az bir genel maksatlı izleme istasyonu, Ø Her göl su kütlesi tipine yönelik en az bir genel maksatlı izleme istasyonu, Ø Risk altında olmayan su kütlelerine yönelik genel maksatlı izleme istasyonları, Ø Havzanın genel durumu ile ilgili yeterli veri sağlayacak genel maksatlı izleme noktaları belirlenmiştir 37
GENEL AMAÇLI İZLEME NOKTALARININ SEÇİMİ Aynı tipte olan su kütleleri arasından, izleme noktasının hangi su kütlesine konulacağı belirlenirken; Ø Bulunduğu tipi en iyi temsil eden, Ø Daha büyük alan kaplayan (uzun nehir, yüksek akış, büyük yüzey alanı vb. ), Ø Hidrolojik bağlantı bakımından en membada veya en mansapta olan, Ø Üzerinde daha önceden izleme noktası bulunan, Ø Düşük baskıya sahip, Ø Ulaşım sorunu olmayan, su kütleleri tercih edilmiştir 38
No ÇORUH HAVZASI GENEL MAKSATLI İZLEME NOKTALARI İzleme Noktasinin Mevkii Su Kütlesi Adı Kodu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 ÇOGİG 001_1 ÇOGİG 001_2 ÇOGİG 002_1 ÇOGİG 002_2 ÇOGİG 002_3 ÇOGİG 003_1 ÇOGİG 003_2 ÇOGİG 003_3 ÇOGİG 004_1 ÇOGİG 004_2 ÇOGİG 005_1 ÇOGİG 005_2 ÇOGİG 005_3 ÇOGİN 001 ÇOGİN 002 16 ÇOGİN 003 17 ÇOGİN 004 18 ÇOGİN 005 19 ÇOGİN 006 20 21 ÇOGİN 007 ÇOGİN 008 Borçka Artvin Uzundere Erzurum Merkez Artvin Olur Erzurum Demirözü Bayburt Oltu Çayı Aşağıkumlu Köyü köprüsü Oltu Erzurum Murgul Çayı Murgul Yolu Köprüsü Kop Deresi Erzurum Bayburt Yolu Üzeri Köprü Merkez Bayburt Tortum Çayı Erzurum Artvin Yolu Üzeri Köprü Uzundere Erzurum Çoruh Nehri Artvin İspir Yolu Eskiyan köprüsü İspir Erzurum Değirmenli Çayı Artvin İspir yolu Öztoprak-Güllübağ Köyleri arası Yol Üzeri Köprü İspir Erzurum Sarıgöl köyü Sonrası Köprü DSİ İkizkavak AGİ Yusufeli Artvin Ulubağ köyü Atatürk Mahallesi Mevkii Yusufeli Artvin Koordinatlar X Y Muratlı Barajı Tortum I Barajı Deriner Barajı Ürünlü Glt Demirözü Barajı Oltu Çayı Murgul Çayı 726222 725510, 9 724308 723302, 6 722492, 3 741287, 9 740454, 5 746889, 2 262886, 7 263831, 2 576454, 9 576287, 3 575952 258422, 9 714610 4594732 4591937 4503716 4500991 4498011 4561416 4555900 4559710 4533885 4534125 4441661 4440689 4439750 4502449 4572391 Kop Deresi 619449, 3 4446438 Tortum Çayı 713682, 8 4487580 Çoruh Nehri 684787, 7 4499304 Değirmenli Çayı 673381, 6 4486486 Barhal Çayı Tortum Çayı 710388, 1 4536126 39 725910, 7 4506644
ÇORUH HAVZASI GENEL MAKSATLI İZLEME NOKTALARI Toplam 21 izleme noktası 40
OPERASYONEL İZLEME NOKTALARININ SEÇİMİ Noktalar seçilirken izlenen yöntem; Ø Risk altında olan tüm su kütleleri için operasyonel izleme yapılması gerektiği belirlenmiştir. Ø Öncelikli maddelerin deşarj edildiği su kütleleri için operasyonel izleme yapılması gerektiği belirlenmiştir. Ø Diğer kirleticilerin önemli miktarlarda deşarj edildiği su kütleleri için operasyonel izleme yapılması gerektiği belirlenmiştir. Ø Bu kriterler göz önünde bulundurularak izleme noktaları seçilmiştir. Ø Baskının tipine göre izlenecek parametreler ve sıklıklar belirlenmiştir. 41
ÇORUH HAVZASI OPERASYONEL İZLEME NOKTALARI 1 2 3 4 5 İzleme Noktasinin Kodu ÇOOİG 001_1 ÇOOİG 001_2 ÇOOİG 001_3 ÇOOİG 002_1 ÇOOİG 002_2 6 7 8 9 10 11 12 ÇOOİG 003_1 ÇOOİG 003_2 ÇOOİG 003_3 ÇOOİN 001 ÇOOİN 002 ÇOOİN 003 ÇOOİN 004 13 ÇOOİN 005 14 ÇOOİN 006 15 ÇOOİN 007 16 ÇOOİN 008 17 18 No Mevkii Su Kütlesi Adı Borçka Artvin Borçka Artvin Koordinatlar X Y Borçka Barajı Muratlı Barajı 724000, 6 724984, 9 727210, 4 726222 725510, 9 4580035 4580789 4578769 4594732 4591937 Uzundere Erzurum Çoruh Nehri Bayburt Of Karayolu Üzeri Köprü Merkez Bayburt Çoruh Nehri Artvin İspir Yolu Eskiyan köprüsü İspir Erzurum Çoruh Nehri Stadyum Yanı Köprü Borçka Artvin Murgul Çayı Murgul Yolu Köprüsü Tortum Çayı Ulubağ köyü Atatürk Mahallesi Mevkii Yusufeli Artvin Oltu Çayı Kars Artvin yolu Üzeri köprü Oltu Erzurum Tortum I Barajı Çoruh Nehri Murgul Çayı 724308 723302, 6 722492, 3 605698, 5 684787, 7 723936, 1 714610 4503716 4500991 4498011 4469416 4499304 4581849 4572391 Tortum Çayı 725910, 7 4506644 Oltu Çayı 742405, 5 4515202 Çoruh Nehri 737130, 1 4563646 Gökçedere 576740, 5 4443290 ÇOOİN 009 Artvin Girişi Kazım Karabekir Cad Üzeri Köprü Merkez Artvin Demirözü Barajı Çıkışı Karayaşmak Köyü Köprüsü Demirözü Bayburt Güllübağ Barajı Çıkışı Bahçeli Köyü Köprüsü İspir Erzurum Çoruh Nehri 675222, 9 4491814 ÇOOİN 010 Arkun Barajı Çıkışı Artvin-İspir Yolu Üzeri Köprü İspir Erzurum Çoruh Nehri 696628, 5 4506301 42
ÇORUH HAVZASI OPERASYONEL İZLEME NOKTALARI Toplam 18 operasyonel izleme noktası 43
KORUNAN ALAN İZLEME NOKTALARININ SEÇİMİ Ø Korunan alanlara ilişkin izleme noktaları, ülkemiz mevzuatına göre koruma altına alınmış alanlar; (sulak alan, içme suyu koruma alanı, milli park, tabiat parkı vb. ) kapsamında belirlenmiştir. 44
ÇORUH HAVZASI KORUNAN ALAN İZLEME NOKTALARI Koordinatlar İzleme Noktasinin Kodu Mevkii 1 ÇOKAİG 001_1 Uzundere Erzurum Tortum I Barajı 2 ÇOKAİG 001_2 Uzundere Erzurum 3 ÇOKAİG 001_3 Uzundere Erzurum No Su Kütlesi Adı Parametre Paketi Koruma Türü X Y Habitat 724308 4503716 KAİ 2 Tortum I Barajı Habitat 723302, 6 4500991 KAİ 2 Tortum I Barajı Habitat 722492, 3 4498011 KAİ 2 45
ÇORUH HAVZASI KORUNAN ALAN İZLEME NOKTALARI Toplam 3 korunan alan izleme noktası 46
İZLEME NOKTALARI Genel Maksatlı İzleme Noktası Operasyonel İzleme Noktası Korunan Alan İzleme Noktası Nehir 8 10 - Göl 13 8 3 Toplam 21 18 3 42 izleme noktası 47
İZLEME NOKTALARI 42 izleme noktası 48
PARAMETRELER VE SIKLIKLARI Ø Genel Amaçlı İzleme Parametreleri / Sıklıkları 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez yılda 2 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez Fiziko-kimyasal Biyolojik Parametreler, Parametreler Belirli Öncelikli Hidromorfolojik Kirleticiler, (Klorofil-a Maddeler Parametreler 6 yılda 1 yıl, Pestisitler, yılda 4 kez) Mikrobiyolojik Parametreler Sürekli/Aylık Hidroloji 49
PARAMETRELER VE SIKLIKLARI Ø Operasyonel İzleme Parametreleri / Sıklıkları Her yıl 4 kez Her yıl 12 6 yılda 2 yıl, yılda kez 2 kez Fiziko-kimyasal Parametreler, Öncelikli Belirli Kirleticiler, Maddeler Mikrobiyolojik Parametreler Biyolojik Parametreler (Klorofil-a Her yıl 4 kez) Her yıl 4 kez Sürekli/Aylık Hidro-morfolojik Parametreler Hidroloji 50
PARAMETRELER VE SIKLIKLARI Ø Korunan Alan İzleme Parametreleri / Sıklıkları Koruma Alanı Parametre İçme Suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların İçme Suyu Kalitesine Dair Koruma Alanı Yönetmelik kapsamındaki parametreler Habitat Koruma Alanları İlgili mevzuatta yer alan parametreler Sıklık Nüfus ve miktara bağlı olarak belirlenir (4/8/12 kez) İlgili mevzuatta yer alan izleme sıklıkları 51
Dinlediğiniz için Teşekkür Ederim… Özge YILDIRIM oerdem@ormansu. gov. tr (0312) 207 51 63 52
- Slides: 50