Oral yol ile ila uygulama Per Oral PO

Oral yol ile ilaç uygulama (Per Oral= PO) Ağız yoluyla verilen ilaçlar midede ve incebağırsaklarda emilecek biçimde üretilmişlerdir. Bu nedenle parenteral olarak uygulanan ilaçlardan daha yüksek dozda verilir. Çünkü oral yoldan alınan ilaçlar dolaşımda etkili doza ulaşmadan önce karaciğer tarafından parçalanırlar. Disfaji, şuur kaybı, bulantı-kusma gibi durumlarda oral ilaç uygulaması yapılamaz. 1

Enterik kaplı ilaçların yüzeyi serttir. Bu ilaçların içindeki aktif madde mide mukozasına zarar verdiği için ilaç kaplanmıştır ve emilimi incebağırsakta olur. Bu nedenle enterik kaplı ilaçlar çiğnenmemeli ya da ezilmemelidir. Sıvı ilaçlar uygulamadan önce iyice çalkalanmalıdır. Sıvı ilaçlar ölçekle dozuna bakılarak hastaya verilmelidir. Hasta ölçekle içemiyorsa ilaç enjektöre çekilerek yanak mukozasıyla dişler arasından yavaşça hastaya verilebilir. Sulandırılması gereken ilaçlar prospektüs doğrultusunda uygun şekilde sulandırılarak hazırlanmalıdır. 2

Tadı kötü olan ilaçların içimini kolaylaştırmak için; Sakıncası yoksa ilaç sulandırılabilir. İlacı uygulamadan birkaç dakika önce hastanın soğuk bir şeyler yemesine izin verilerek tat reseptörlerinin ilacın kötü tadını algılaması engellenir. İlaç yağlıysa buzdolabında saklanmalı ve soğuk uygulanmalıdır. İlaç enjektörle veriliyorsa enjektör hastanın bulantı hissetmesini engelleyecek şekilde yerleştirilmelidir. Oral ilaç uygulamalarından hemen sonra ağız bakımı verilir. 3

Oral ilaç uygulama yolları: Gastrointestinal tüp aracılığıyla ilaç uygulama: İlaç uygulamasından önce tüpün yerinde olup olmadığı kontrol edilir. İlaçlar tüpten ancak sıvı şekilde geçebileceği için ilaç katıysa ezilir ya da suda eritilir. 4

Sublingual (dil altı) ilaç uygulaması: Dil altı kan damarlarından zengin bir bölge olduğu için ilaç hızla dolaşıma karışır ve sistemik etki gösterir. 5

Sublingual İlaç Verme Tekniği İşlem Basamakları Hastada ağız kuruluğu varsa işlemden önce hastaya su içirilir. Bilinç durumuna göre, ilacı yutmaması ve çiğnememesi konusunda hasta bilgilendirilir. İlaç, dilin sağ ya da sol altına yerleştirilir ya da damlatılır. İlaç uygulamasının ardından su ve diğer sıvıları içmemesi gerektiği de hastaya açıklanır. Uygulamadan sonra eldivenler çıkarılır. Eller yıkanır. İşlem ve saati ilgili yerlere kayıt edilir. Erken komplikasyonlar açısından hasta takip edilir. 6

Buccal (yanağa) ilaç uygulaması: İlaç yanakla diş eti arasına yerleştirilir. 7

Buccal İlaç Verme Tekniği İşlem Basamakları Buccal ilaç uygulamasında ilaç, yanak ile diş eti arasına yerleştirilir. Hasta, ilaç tamamen eriyene kadar ilacı emer. Hasta, ilacı ağzına aldığında çiğnememeli, yutmamalı, sıvı almamalı ve nikotin vazokonstrüksiyona neden olduğundan sigara içmemelidir. Uygulamadan sonra eldivenler çıkarılır. Eller yıkanır. İşlem ve saati ilgili yerlere kayıt edilir. Erken komplikasyonlar açısından hasta takip edilir. 8

GÖZE İLAÇ UYGULAMA Göze tanı ve tedavi amacıyla ilaç uygulanır. Göze uygulanan ilaçlar kornea ve konjoktivadan emilerek etki ederler. Göze uygulanan ilaçlar damla ya da pomad şeklinde olabilir. 9

Göze ilaç uygulama sırasında; Damlalık kesinlikle göze temas etmemelidir. Bir hastaya kullanılan ilaç kesinlikle başka bir hastaya kullanılmamalıdır. Her iki göze ilaç uygulanacaksa önce sağlam göze sonra hasta göze uygulanmalıdır. 10

Göze ilaç ya da pomad uygulamadan önce hastanın gözü ve göz çevresi değerlendirilmelidir. Gözde enfeksiyon akıntısı ya da çapak varsa işlem öncesi göz temizlenmelidir. Temizleme işlemi hasta olmayan gözü korumak, hasta olan gözü temizlemek, göz damlası uygulamadan önce gözü temizlemek ya da kabuklanma oluşmuşsa kabuğu temizlemek amacıyla uygulanır. 11

Kimyasal madde varlığında her göze en az 15 dakika normal salin solüsyonu ile yıkanmalıdır. Eğer kimyasal maddenin cinsi bilinmiyorsa turnusol kağıdı kullanılarak maddenin asit ya da baz olduğu belirlenebilir. Kimyasal madde ile yaralanma durumunda zaman, tarih, hastanın belirttiği madde mutlaka kaydedilmelidir. 12

Göze ilaç damlatma (instilasyon): İnstilasyon, sıvının boşluk içine damla verilmesi işlemidir. 13

Göz muayenelerinde göz damlaları, göz anestetiği, muayene sırasında pupillayı dilate etmek, kornea yaralanmalarını belirlemek amacıyla uygulanmaktadır. Göz damlaları çoğunlukla gözü nemlendirmek, glokom, infeksiyon gibi problemlerde tedavi etmek amacıyla kullanılır. 14

Bazı göz ilaçları geçici olarak yanma, kaşınma ve kızarıklığa neden olabilir. Sistemik etkiler nadiren görülür. Göze uygulanan ilaçlar kullanılmaya başladıktan sonra kontaminasyonu önlemek için en fazla iki hafta kullanılabilir. Uygulanacak ilaçlar bulanıklık, renk değişikliği, çökelti yönünden gözlenmelidir. Bu bulgular varsa ilaç kullanılmamalıdır. 15

Göz pomadı uygulama: Göz pomadı uzun sürede etki etmesi istenen ilaçların göze lokal olarak uygulanmasıdır. . 16

Göz pomadları yarı katı ilaçlardır. Bu nedenle kullanım sonrası pomadın başında kalan ilaç atıkları sertleşir. Eğer pomad sertleşerek ilaç ağzında kabuk oluşturmuş ise steril gaz bezi ile kabuk temizlenmelidir. 17

Göze İlaç Uygulama Tekniği İşlem Basamakları • Eller yıkanır. Eldiven giyilir. • Malzemeler eksiksiz hazırlanır. • İlaç kartı ile ilaç karşılaştırılır. • İlacın son kullanma tarihi kontrol edilir. • Bilinç durumuna göre hastaya, işlem hakkında bilgi verilir. • Hastaya, sırt üstü ya da fowler pozisyonu verilir. • Göz kapakları ve kirpikler kirli ise ıslak temiz bir spanç ile silinerek temizlenir. • İlacın kapağı açılır. İlacın damlalık kısmına gerekli miktarda ilacın gelmesi sağlanır. Damlalık kullanılacak ise damlalığa gerekli ilaç çekilir. • Steril gaz spanç veya pamuk tampon ele alınır. • Aktif olmayan ele gazlı bez alınır, parmakla yanağın kemik çıkıntısı üzerine konur, üstüne bastırarak göz kapağı aşağıya çekilir. Çocuklarda da işlem aynı şekilde yapılır. • Hastaya yukarı bakması söylenir. • Aktif olan elin yan kısmı, hastanın alnına yerleştirilir. • İlaç şişesi gözden 2 cm yukarıda tutularak ilaç alt konjuktival keseye damlatılır. İlaç damlatıldıktan sonra hastaya gözlerini açıp kapatması söylenir. • Aktif olmayan eldeki spanç ya da pamukla dışarı sızan ilaç silinir. • Hastaya rahat bir pozisyon verilir. • Malzemeler ortamdan uzaklaştırılır. Eldivenler çıkarılır. Eller yıkanır. • Uygulama, gözlemler ve bulgular kaydedilir. 18 • Erken komplikasyonlar yönünden takibi yapılır.

Kulağa ilaç uygulama bir damlalık aracılığıyla dış duyma kanalından içeriye ilacın damlatılmasıdır. 19

İlacın soğuk olmamasına özen gösterilmeli, ilaçların vücut sıcaklığında olması sağlanmalıdır. Gerekirse uygulanmadan önce oda sıcaklığında 30 dakika bekletilmeli ya da avuç içinde ısıtılmalıdır. Damlalığa çekilmiş ilaç ya da uygulama sonrası artan ilaç tekrar şişeye boşaltılmamalıdır. 20

Damla doğrudan timpanik zar üzerine damlatılmamalı, dış kulak yolu duvarına damlatılarak içeri akması sağlanmalıdır. Damlalığın ucu kulak kepçesine ya da kulak kanalına dokundurulmamalıdır. 21

Her iki kulağa aynı anda ilaç uygulanacaksa önce bir kulağa uygulanmalı ve 5 -10 dakika beklenmelidir. Sonra diğer kulağa ilaç uygulanmalıdır. 22

3 yaşına kadar olan çocuklarda kulak kepçesi aşağı ve geri çekilir. Okul çağındaki çocuklarda kulak kepçesinin düz olarak geriye çekilir. Yetişkinlerde kulak kepçesi yukarı ve geri çekilir. 23

Kulağa ilaç damlatma işlem basamakları Uygulamanın hazırlık aşaması, göze ilaç uygulamasındaki gibidir. Dış kulakta akıntı varsa salinli tamponla silinir. Hastanın sağlam kulağının üstüne yatması sağlanır (hastaya, supine ya da dik oturur pozisyon verilir). Hasta oturuyorsa başını sağlam kulağı tarafına iyice eğmesi sağlanır. Özel ölçülü damlalık kullanılacak ise damlalığa yeteri kadar ilaç çekilir. Eğer adaptörlü damla kullanılacak ise ilacın adaptör kısmı aşağıya gelecek şekilde tutulur ve böylelikle ilacın adaptör kısmına gelmesi sağlanır. Yetişkin hastada, kulak kepçesinin kıkırdak kısmı yukarı ve geriye doğru çekilir. Damla dış kulak yolu çeperine damlatılır. Damlayı damlatırken damlalığın ucunun etrafa değmemesine dikkat edilir. Damla, doktorun önerdiği miktarda damlatılır. Kanalın iyice görünmesi için ışık kaynağı kullanılır. Damlayı damlattıktan sonra kulak kepçesi bırakılır. 5 -10 dakika hastanın bu pozisyonda kalması sağlanır. İlacın dışarıya akmasını engellemek için pamuk tampon yerleştirilir. Dış kulak yolu ağzındaki kıkırdaksı çıkıntı üzerine birkaç defa nazikçe bastırılır. Diğer kulağa damlatılacaksa beş-on dakika beklenir, aynı işlemler diğer kulak için de tekrarlanır. Malzemeler ortamdan güvenli bir şekilde kaldırılır. Eller yıkanır. Kullanılan ilaç ve gözlemler kayıt edilir. Hasta, erken komplikasyonlar yönünden izlenir 24

Burna ilaç uygulama İlacın sistemik etkisinden yararlanarak burun mukozasını korumak ve tedavi etmek, nazal konjesyonu gidermek amacıyla burna ilaç uygulanır. 25

Burna İlaç Damlatma İşlem Basamakları Uygulamanın hazırlık aşaması, göze ilaç uygulamasındaki gibidir. Hastaya ait burun damlası hazırlanır. Yanlışlıkla burun dışına damlatılan damlaları silmesi için İşleme başlamadan önce hastaya kâğıt mendil verilir. Hasta oturuyorsa başının arkaya iyice yaslaması sağlanır. Hasta yatıyorsa başı yastık üzerinden geriye doğru kaydırılır. İlacın kapağı açılır. İlacın damlalık puvarı sıkılır ve gerekli miktarda ilacın damlalığa gelmesi sağlanır. Burun ucu, başparmakla yukarı kaldırılır. İlacın damlalık puvarı hafifçe sıkılır. İlaç, sırası ile her iki burun deliğine tedavi planında belirtilen miktarda damlatılır. İlacın kapağı kapatılır. Hastanın pozisyonunu birkaç dakika muhafaza etmesi sağlanır. Eldivenler tekniğine uygun çıkarılır. Eller yıkanır. Hastaya mümkün olduğu kadar rahat pozisyon verilir. İlaç ve gözlemler kayıt edilir. 26

Vajinaya ilaç uygulama Vajina, mesane ve rektum arasında vulvadan uterusun serviks kısmına kadar uzanır. Vajinaya genellikle krem, ovül ya da supozituar (fitil) biçiminde ilaçlar uygulanır. Bu ilaçlar antibiyotik, antiseptik gibi özelliklere sahiptir. 27

Supozituarlar vücut sıcaklığında eriyen ilaçlardır. Aplikatörle ya da elle yerleştirilir. Kolay uygulanabilmesi için buzdolabında + 4 C’de saklanmalıdır. İlacın emilmeden dışarı atılmasını önlemek amacıyla ilaç uygulanmadan önce hastanın tuvalet ihtiyacını gidermesi ve tek doz uygulanacaksa gece yatmadan önce uygulanması önerilmektedir. 28

Hasta vajinal ilaç uygulamasından sonra 30 dakika lateral pozisyonda yatırılır. İlacın sızma ihtimaline karşı hastaya ped verilmelidir. 29

Vajinaya İlaç Uygulama İşlem Basamakları Eller yıkanır. Eldiven giyilir. Uygulamaya başlamadan önce gerekli tüm malzemeler hazırlanarak hastanın yanına getirilir. İlaç kartı, ilaç ve hekim tedavi kayıtları ile karşılaştırılır. İlacın son kullanma tarihi kontrol edilir. Hastanın kimliği bilekliğinden ya da dosyasından kontrol edilir. Uygulama hakkında hastaya bilgi verilir. Uygulamadan önce, var ise hastanın idrarını yapması sağlanır. Hasta mahremiyetine dikkat edilerek hastanın üzeri örtülür. Hastaya dorsal rekümbent veya litotomi pozisyonu verilir. Vajinayı görebilmek için bölge aydınlatılır. Aplikatör önerilen miktarda kremle doldurulur veya aplikatörün ucuna süpozituvar yerleştirilir. Süpozituvar el ile yerleştirilecek ise baş ve işaret parmağı arasına alınır. Labialar, boştaki elin işaret ve başparmağı yardımıyla geriye doğru çekilerek açılır. Enfeksiyonu önlemek için baticonlu tamponla bir defa yukarıdan aşağıya vajinal giriş silinir. Aplikatör ya da işaret parmağı ile süpozituvar hafifçe döndürülerek 30 aşağı ve arkaya doğru vajinanın normal eğiminde nazikçe itilir.

Aplikatör pistonu itilerek krem veya süpozituvar vajina içine boşaltılır veya işaret parmağı ile itilir. Aplikatör ya da işaret parmağı geri çekilir. Vajina ağzındaki akıntılar silinir. İlacın dışarı akmaması ve etrafının kirlenmemesi için koruyucu ped ya da tampon yerleştirilir. Hastanın 5 -10 dakika sırt üstü yatması sağlanır. Kullanılan malzemeler ortadan kaldırılır. Eldivenler çıkarılır. Eller yıkanır. Hastaya giyinmesi söylenir ya da giyinmesine yardımcı olunur. Yapılan işlem kaydedilir. Erken komplikasyonlar yönünden takibi yapılır. 31

Rektuma ilaç uygulama Fitiller rektum içine kolayca yerleştirilebilmeleri için koni veya silindir biçiminde üretilmiş ilaçlardır. İlaçlar rektum mukozasından emilerek dolaşıma katılırlar. Fitiller rektumun boşaltılmasında önemlidir. İlacın emilmeden dışarı atılmasını engellemek için işlem defekasyon sonrası uygulanmalıdır. 32

Rektal İlaç Uygulama İşlem Basamakları Uygulamanın hazırlık aşaması, vajinaya ilaç uygulamasındaki gibidir. Gerekli durumlarda hastanın bağırsaklarını boşaltması sağlanır. Hastanın, kalçasının altına, dışkının sızarak yatak takımlarının kirlenmesini önlemek için koruyucu örtü serilir. Hastanın üzeri örtü ile kapatılır. Ped ele alınır. Hastanın durumuna uygun pozisyon verilir. Sol lateral, dorsal rekümbent ve sims pozisyonu bu uygulama için uygundur. Sol lateral pozisyon verilmişse hastanın üstteki bacağını bükerek karnına çekmesi sağlanır. Sadece uygulama yapılacak bölge açıkta kalacak şekilde hastanın üzerine örtü açılır. Süpozituvar veya uygulama şişesinin adaptörü vazelinlenir. Adaptörsüz ilaç uygulamak gerekiyorsa baş ve işaret parmağınız arasına ilaç yerleştirilir. Aktif olmayan el ile hastanın üstte kalan kalçası yukarı doğru çekilerek anüs ortaya çıkarılır. Hastaya, derin nefes alması söylenir. Süpozituvar veya uygulama şişesinin adaptörü nazikçe anüsten içeri itilir. Uygulama esnasında süpozituvar yetişkinde 10 cm, bebek ve çocuklarda 5 cm itilmelidir. 33

Hastanın anüsü üzerine tampon veya gazlı bez konur. Hastanın gerektiği kadar bu pozisyonda beklemesini sağlanır. Eğer rektal ilaç uygulanan hasta çocuk ya da bebek ise kalçalara 1 -3 dakika hafif bastırılarak ilacın dışarı çıkması engellenmiş olur. İlaç ya da dışkı sızıntısı açısından kontrol yapılır var ise silinir. Eldivenler, içi dışarıya gelecek şekilde çıkarılır. Hastaya rahat ettiği bir pozisyon verilir. Eğer laksatif bir süpozituvar uygulanmış ise acil boşaltım ihtiyacı gelene kadar beklemesi (yaklaşık 30 dakika) söylenir. Malzemeler ortamdan güvenli bir şekilde kaldırılır. Eller yıkanır. Uygulamanın zamanı, ilacın ismi ve dozu, yan etkileri ve işlemin sonuçları kaydedilir. 34

İnhalasyon yoluyla ilaç uygulama Solunum sistemi hastalıklarında sık kullanılır. 35

Kortikosteroidli inhaler ve nebul uygulamasından sonra mantar enfeksiyonuna karşı MUTLAKA ağız çalkalanmalıdır. 36

Nebul uygulama 37

Topikal ilaç uygulamaları 38

Lokal ilaç uygulamalarında dikkat edilmesi gereken ilkeler: Deri temiz ve kuru olmalıdır. Daha önce ilaç uygulanmışsa deri üzerindeki ilaç kalıntıları temizlenmelidir. Losyonlar uygulanmadan önce iyice çalkalanmalıdır. İlaç ılık olarak uygulanmalıdır. Gerekirse ilaç avuç içinde ısıtılmalıdır. Krem ve merhem formundaki ilaçlar ovma ve yayma hareketleriyle deriye sürülür. Ovma önerilmiyorsa basınç yapılmamalıdır. 39