OPTA ISTORIJA UMETNOSTI SREDNJEG VEKA INTERNACIONALNA GOTIKA Prag

OPŠTA ISTORIJA UMETNOSTI SREDNJEG VEKA INTERNACIONALNA GOTIKA Prag u doba Kalrla IV dodatni vizuelni materijal

Prag u doba Karla IV Sredinom XIV veka, u vreme vladavine Karla IV, Prag postaje prestonica Svetog rimskog carstva. Karlo IV (1316 -1378, krunisan u Pragu 1347. za kralja Bohemije i 1355. u Rimu za kralja Italije i cara Svetog rimskog carstva) bio je, po majčinoj liniji, naslednik češke loze Pšemislovića a po očevoj kuće Luksemburga. Na rođenju je dobio ime Venceslav (Vaclav) po dedi iz roda Pšemislovića, kralju Vaclavu II, a kao vladarsko izabrao je ime Karlo u čast svog strica, kralja Karla IV od Francuske na čijem dvoru je boravio sedam godina. Kao sastavni deo prestoničkog programa Praga u kom je stolovao, Karlo IV je podigao čitav niz javnih, sakralnih i svetovnih zdanja koja od sredine XIV veka formiraju prestonički identitet Praga, kao što su katedrala Svetog Vita, Karlov most i dr. Karlov univerzitet osnovan 1348. godine prvi je i najstariji univerzitet u centralnoj i istočnoj Evropi. Među umetnicima, arhitektama, skulptorima, slikarima, koji su bili angažovani na velikim graditeljskim poduhvatima Karla IV vezanim za konstruisanje hijerotopije Praga kao prestonice, bili su angažovani, među ostalima, i Mateja iz Arasa, Peter Parler i majstor Teodorih koji je radio u Karlštejnu, utvrđenoj vladarskoj rezidenciji blizu Praga u okviru koje su podignute i kapele sa sasvim posebnim relikvijarnim programom, jednovremeno prostori carske, zvanične, ali i privatne pobožnosti Karla IV.

Katedrala Sv. Vida (Vita) u Pragu Katedrala svetog Vida, zvanično Katedrala svetog Vida, Vaclava I Adalberta Praškog. Katedrala koja potiče iz vremena Karla IV je treća sakralna građevina na ovom mestu. Prvobitno se na ovom mestu nalazila rotonda koju je podigao Venceslav I 930. godine iz vremena pokrštavanja Čeha. Posveta sv. Vidu potiče od relikvije - ruke svetog Vida koju je Venceslav I dobio od cara Hajnriha I. Sledeća bazilika je bila podignuta nakon 1060. godine kada je osnovana praška biskupija.

Katedrala Svetog Vita, Prag, današnji izgled

Izgradnja gotičke katedrale Svetog Vita započeta je 21. novembra 1344. godine, kada je Prag uzdignut na rang nadbiskupije. Kralj Jovan Luksemburški (Slepi) je postavio kamen temeljac za ovu građevinu, međutim, najveći deo građevine je nastao u vreme Karla IV, koji je nameravao da ovu katedralu učini krunidbenom crkvom, porodičnom grobnicom i relikvijarom najznačajnijih relikvija Bohemije. Katedrala svetog Vita je bila i značano mesto hodočašća, jer je u njoj bio grob svetog Vaclava (Venceslava), svetitelja zaštitnika Češke. Izgradnja je započeta po nacrtima majstora Mateje iz Arasa, koji je pre toga radio na izgradnji papske palate u Avinjonu, a došao je u Prag na poziv Karla IV. Mateja iz Arasa je bio tvorac generalnog plana katedrale, koji je nastao po uzoru na francuske katedrale (opus francigenum). U pitanju je trobrodna bazilika sa kratkim transeptom, horom sa dekagonalnom apsidom sa ambulatorijumom i radijalnim kapelama. Za vreme Matejinog života izgrađeni su samo najistočniji delovi hora i ambulatorijum.

Katedrala Sv. Vita, osnova istočnog dela Katedrla Sv. Vita, pogled sa istoka

Nakon Matejine smrti 1352. godine, na položaj glavnog majstora je postavljen Peter Parler koji je tada imao samo 23 godine. Njegov otac, graditelj Hajnrih Parler, preselilo se u Švebiš Gmind (Schwäbisch Gmünd) iz Kelna kako bi vodio radove na rekonstrukciji župne crkve Svetog Krsta. Osim katedrale, Peter Parler je bio glavni dizajner Novog grada u Pragu te je izgradio Karlov most. Između 1360. i 1378. godine, Parler je izgradio svetišta u crkvi Sv. Vartolomeja u Kelnu. Umro je u Pragu 1399. godine, a sahranjen je u katedrali Sv. Vita. Njegov rad nastavili su njegovi sinovi Vencel i Johan. U početku, Parler je nastavio gradnju po planovima Mateje iz Arasa. Sagradio je sakristiju na severnoj strani hora i kapelu na južnoj. Kada je završio ono što je Mateja započeo, Parler je nastavio da gradi po sopstvenim idejama i nacrtima. Budući da je bio školovan prvenstveno kao skulptor, Peter Parler je tretirao arihtekturu dosta slobodinije od Mateje iz Arasa koji je primenjivao strogu geometrijsku formu, jasnih proporcija. Radovi na katedrali su tekli sporo jer je car Karlo IV postavio Parlera na čelo mnogih drugih graditeljsih projekata, kao što su Karlov most u Pragu, i mnoge druge crkve širom Češke. Kada je Parler umro 1397. godine, samo su hor i delovi transepta katedrale bili završeni.

Peter Parler je bio autor skulptoralne dekoracije katedrale. Posebno se ističu biste na triforijumu koje predstavljaju lica kraljevske porodice, svetitelje, praške biskupe, i među njima biste dva glavna graditelja – Mateje iz Arasa i samog Petera Parlerera. Karlo IV Elizabeta od Pomeranije Peter Parler

Nakon Parlerove smrti, radove su od 1399. godine nastavili njegovi sinovi Vencel i Johan Parler. Njih je nasledio izvesti majstor Petrilk, koji je i sam najverovatnije poticao iz Parlerove radionice. Pod ovom trojicom majstora završeni su transept i velika kula sa njegove južne strane, kao i tzv “Zlatna vrata”, trodeleni portal koji je povezivao kulu sa južnim transeptom. Iznad trodelnog prolaza se nalazio mozaik na zlatnoj pozadini na kome je bio predstavljen Strašni sud. Kroz ovaj portal su u katedralu ulazli kraljevi tokom krunidbene ceremonije. Katedrala Sv. Vita, južna strana Proces izgradnje katedrale bio je zaustavljen izbijanjem Husitskog rata u prvoj polovini XV veka. Veliki broj skulptura, crkvenog mobilijara i dragocenosti je stradalo tokom “Husitskog ikonoborstva”. Katedrala je još jednom teško oštećena u velikom požaru koji je izbio 1541. godine.

Zlatna vrata, južni transept katedrale Sv. Vita, Prag

Kapela Svetog Vaclava (Venceslava) U ovoj kapeli – relikvijaru, čuvane su mošti i relikvije vezane za ovog svetitelja. Sv Vaclav I (907 -935) bio je vojvoda Češke Vaclav I. Kanonizovan je i kao svetitelj priznat i u pravoslavnoj i u rimokatoličkoj crkvi. Poznat je i kao zaštitnik Češke i Praga (kao i proizvođača piva i vina). Bio je sin češkog kneza Vratislava I i njegove žene Dragomire, unuk svete Ljudmile, koja je bila prva češka hrišćanska kneginja. Kapela je delo Petera Parlera, a nastala je između 1356. i 1364. godine. Donje zone su dekorisane poludragim kamenjem, a oslikane scenama iz ciklusom Hristovog stradanja. Ovo slikarstvo potiče iz 1372– 1373 godine. U gornjim zonama su scene iz života svetog Venceslava (Vaclaca) koje je naslikao Majstor oltara iz Litomjeržica (Master of the Litoměřice Altarpiece) između 1506. i 1509. godine. Iznad oltara se nalazi skulptura sv. Venceslava, delo Jindriha Parlera (Jindrich Parler), Peterovog nećaka, iz 1373. godine. Mala vrata sa sedam brava u jugozapadnom uglu kapele vode u odaju u kojoj se danas čuva kruna svetog Vaclava i češki krunidbeni dragulji, koji se izlažu javno obično jednom u osam godina.

Kapela Sv. Vaclava, celina

Karlov most je podignut 1357. godine. Autor projekta je navodno bio mjastor Oto. Karlov most je izgrađen na mestu prethodnog, Juditinog mosta (izgrađen oko 1170. godine) nazvanog po Juditi, ženi kralja Vladislava II, koji je uništen u poplavi 1342. godine. Izgradnja novog mosta je započeta 1357. godine pod pokroviteljstvom Karla IV, pod vođstvom Jana Ota, a nadgledao ju je Petar Parler. Završen je 1402. godine. Zvanično je nazvan Karlov most 1870 godine, a do tada se nazivao Prački most ili Kameni most. Most je obezbeđen sa tri tornja od kojih su dva na Maloj Strani, a treči je u Starom Gradu. Legenda kaže da pošto je Karlo IV bio veliki numerolog, za datum izgradnje odabrao je 9. 7. u 5 sati i 31 minut 1357. godine ( dobije se simetričan niz neparnih brojeva - 1 3 5 7 9 7 5 3 1)

Karlštajn

Zamak Karlštajn je sagrađen kao privatna rezidencija cara Karla IV, nalazi se 30 ak km od Praga. Izgradnja zamka je započeta 1348. godine, nakon što je Karlo IV krunisan za kralja Bohemije u Ahenu, a završen je 1365. godine. Zamak se sastoji od kula, palate, dvorane, crkve i pet kapela: kapela Časnog krsta u Donžon (branič) kuli, kapela Svete Katarinine, Bogorodičina kapela, kapela Svetog Nikole i kapela Svetog Vaclava Imao je više funkcija: fortifikaciona, rezidencijalna, riznica vladarskog blaga i vladarskih insignija, mesto sakralne zaštite celog carstva. Izgradnja Karlštajna bila je sastavni deo izgradnje vladarskog identiteta Karla IV. Karlštajn predstavlja jedan od najvažnijih sakralnih fokusa ne samo Praga, već i čitavog carstva. Od 1355. godine Karlštejn postaje sakralni fokus carstva. U njemu su čuvane Hristove i Bogorodičine relikvije. Relikvije stradanja, trnje sa trnovog venca, čestice časnog krsta, sunđer natopljen sirćetom. Ove relikvije pružale su sakralnu zaštitu celom carstvu.

Kapela Časnog krsta se nalazi se u glavnoj, Donžon (branič) kuli zamka Karlštajn. Njena izgradnaja je započeta 1347. a završena je 1365. godine kad je i osvećena. U njoj je čuvan relikvijar časnog krsta i kraljevski/carski dragulji. Sama kapela ima oblik škrinje, odnosno relikvijara. Uzori po kome je građena bili su Bogorodica Faroska, Sen Šapel i Sankta Sanktorum. Razlika između Sen Šapela i kapele Časnog krsta leži u tome što je Sen Šapel bila privatna kapela kralja Luja IX, dok je kapela Časnog krsta mesto hodočašća - 1354. godine car je od pape Inoćentija IV tražio da da indulgencije svim vernicima koji su dolazili na hodočašće u kapelu Časnog krsta (sedam godina oproštaja grehova).

-kapela predstavlja viziju Nebeskog Jerusalima. Za dekoraciju unutrašnjosti kapele korišćeno je zlato, drago, poludrago kamenje. u Otkrovenju je opisan izgled Nebeskog Jerusalima- u zidove grada usađeno je drago kamenje- prvi je jaspis a poslednji ametist- Hrist kao alfa i omega -upotreba crvene i purpurne boje- carske boje, Hrist kao car slavetrijumf kroz stradanje i žrtvu SVOD: krstasti svodovi-gotika. Upotreba zlata i ogledala u obliku zvezda-zvezdano nebo Nebeskog Jerusalima. Prelamanje svetlosti koje izaziva treperenje na ikonama i stvara utisak da se svetitelji kreću i da su realno prisutni. Zlato- eshatološka realnost, nebeski svod. Fresko ikone i staklo na zidovima su u vidu fresko ikona predstavljene dopojasne figure 130 svetitelja koji predstavljaju stanovnike Nebeskog Jerusalima. Slikao ih je majstor Teodorih, dvorski slikar Karla IV U ramove fresaka usađene su čestice moštiju svetitelja koji su predstavljeni - najniža zona: duž svih zidova raspoređeni su krstovi od dragog kamenja, jaspisa i ametista - prvi krst izveden je od jaspisa, a poslednji od ametista - između krstova su umetnuti heraldički amblemi Karla IV i loze Luksemburga i Pšemislavića- oni simbolišu realno prisustvo cara ne samo u okviru kapele već i Nebeskog Jerusalima

Панел у олтарском простору U oltaru se nalazi panel sa scenom Raspeća. Čestice relikvije Časnog krsta ugrađene su u Hristov torzo, čestice trnovog venca u oreol, a čestice sunđera u Hristove rane. U oltaru se nalazi panel sa scenom Raspeća. Anđeo sa desne Hristove strane prinosi štit sa carskim oreolom i carsku krunu, dok anđeo sa leve strane prinosi krunu Sv. Venceslava koju je Karlo IV poručio i štit sa Bohemijskim lavom. Na taj način ostvareno je prisustvo Karla i njegove dinastije i čitavog carstva u Nebeskom Jerusalimu.

ISTOČNI ZID: oltarska niša u kojoj je čuvan relikvijar Časnog krsta i krunidbene relikvije. Iznad se nalazi predstava Raspeća- čestice relikvije Časnog krsta ugrađene su u Hristov torzo, čestice trnovog venca u oreol, a čestice sunđera u Hristove rane. Noseća tema programa koja govori o trijumfu kroz stradanje i spasenju. Ispod je predstava mrtvog Hrista- slika trijumfa, afektivna pobožnost, naglasak na stradanju- nova tema Hrist koji voli ljude, prašta im i omogućuje spasenje. Dva anđela sa strane Raspeća drže štitove sa heraldičkim amblemima Karla IV- realno prisustvo Karlovo u Nebeskoj Jerusalimu

Carske insignije i relikvijar

Kapela Svete Katarine -datuje se oko 1355 -57. godine -u njoj su prvobitno jedno vreme čuvane relikvije stradanja -Donja zona: ponovo je usađeno drago kamenje, ideja Nebeskog Jerusalima -Gornje zone: ispod lukova su figure apostola i svetitelja zaštitnika Praga, carstva i Karlove dinastije -Oltarska niša: Bogorodica flankirana Karlom i Anom u molitvenom stavu

Kapela Sv. Katarine, luneta iznad ulaza: predstavljeni su Karlo i njegova supruga Ana između kojih je časni krst. Predstavljeni su kao Konstantin i Jelena, idealni hrišćanski vladari