Opieka domowa i wsparcie rodowiskowe dla osb starszych

Opieka domowa i wsparcie środowiskowe dla osób starszych w Szwecji Rafał Bakalarczyk

Uwarunkowania demograficzne, zdrowotne i ekonomiczne Wysoka długość życia, w tym życia w zdrowiu zarówno kobiet i mężczyzn ( dobra kondycja zdrowotna ogranicza koszty opieki zdrowotnej i długoterminowej starzejącego się społeczeństwa). Dość korzystny współczynnik dzietności, dodatnie saldo migracji częściowo łagodzące tempo starzenia się społeczeństwa i jego społeczne skutki ( choć rodzące nowe wyzwania). Względnie wysoki wskaźnik aktywności zawodowej we wczesnej starości zmniejszający ryzyko deprywacji w późniejszej starości. Kompleksowe i skuteczne zabezpieczenie społeczne seniorów przed ubóstwem ( duża dywersyfikacja w ramach systemu emerytalnego, obecność emerytury gwarantowanej).

„Nordyckie” cechy szwedzkiego modelu opieki nad osobami starszymi i niesamodzielnymi 1. Bardzo wysoki udział państwa w zapewnianiu dobrobytu osobom starszym ( państwo jest w pierwszej kolejności odpowiedzialne za zabezpieczenie osoby starszej; od strony finansowej system jest niemal całkowicie publiczny ( udział środków prywatnych nie przekracza kilku procent łącznych nakładów). 2. Zaopatrzeniowy charakter zabezpieczenia ( finansowanie z podatków świadczenia, niezależnie od wcześniejszego opłacania składek ani aktualnego dochodu). 3. „uniwersalne” publiczne usługi opiekuńcze ( integrujące dla różnych grup społecznych, w zależności od diagnozy potrzeb a nie testu dochodów, choć sytuacja finansowa bywa brana pod uwagę przy określaniu kwoty odpłatności, jednak mocno limitowej.

Tendencje i zjawiska w ostatnich dekadach Częściowe urynkowienie – od początku lat 90. wprowadzenie kontraktowania usług publicznych z podmiotami prywatnymi. Decentralizacja – od początku lat 90. reforma przekazująca odpowiedzialność za organizację wsparcia seniorów i dająca dużą dowolność w dysponowaniu środkami i osiąganiu ramowych celów Deinstytucjonalizacja – rosnąca przewaga domowych i środowiskowych form opieki względem tych instytucjonalnych Re-familizacja – od drugiej połowy lat 90 dostrzeżenie roli rodziny w zaspokajaniu potrzeb seniorów i rozwój polityki wsparcia na jej rzecz

Podział zadań między szczeble administracji Poziom centralny Poziom regionalny Poziom lokalny (gminy) administracji publicznej Zakres Wyznaczenie celów, Dostarczenie Zapewnienie opieki odpowiedzialności ogólne ramy prawne, medycznej opieki domowej, granty celowe, mieszkalnictwa dla kontrola i nadzór seniorów i usług społecznych

Deinstytucjonalizacja % osób w wieku 80+ z 1960 1970 danego typu opieki 1980 1990 2000 2010 w domu 10 25 34 26 18 23 w instytucji 20 28 22 22 20 14

Deinstytucjonalizacja Wymiar ideowy: możliwość starzenia się w środowisku życia jednym z oficjalnych celów polityki państwa wobec osób starszych, którą mają orientować takie wartości jak godność, podmiotowość osoby starszej oraz troska o jakość opieki. Wymiar finansowy: mimo, że więcej osób korzysta z opieki środowiskowej niż instytucjonalnej, ta druga pochłania większą część wydatków (2/3) gmin, ergo opłacalne jest inwestowanie we wsparcie domowe i środowiskowe niż w instytucjonalne.

Formy wsparcia w domu i w środowisku w domu - opieka domowa - pielęgniarska opieka domowa - usługi prewencyjne, zapobiegające urazom( np. przy wkręcaniu żarówek czy wieszaniu firanek). - adaptacja pomieszczeń i urządzeń do teleopieki - dowożenie posiłków ( może być też w formie środowiskowej) – otrzymuje około 60 tys. osób.

Wsparcie środowiskowe 1) specjalny transport 2) centra dzienne – profilaktyka i prewencja, rehabilitacja, integracja i aktywizacja społeczna, funkcja wytchnieniowa (dla opiekuna nieformalnego). 3) ośrodki pobytu czasowego – funkcja wytchnieniowa, rehabilitacja, opieka po okresie hospitalizacji, tymczasowy pobyt przed otrzymaniem miejsca w domu seniora. 4) budownictwo z mieszkaniami chronionymi ( secure housing)- kompleksy mieszkalne z mieszkankami dla niesamodzielnych seniorów, ze wspólną przestrzenią integracyjną i całodobowym dostępem do służb socjalnych i pielęgniarskich.

Opieka domowa Zakres: ADL i IADL Rozwój publicznej opieki domowej od lat 50 – powiązany z rozwojem uniwersalnego welfare state Uwarunkowania rozwoju i zagrożenia od lat 90. - konieczność konkurowania o środki z innymi sektorami społecznymi w ramach jednej puli środków - cięcia w opiece szpitalnej i skrócenie pobytu w instytucjach medycznych skutkujące większym zapotrzebowaniem na opiekę w sektorze socjalnym - Urynkowienie i familizacja

Komercjalizacja 1) Możliwość zawierania kontraktów z prywatnymi świadczeniodawcami ( udział podmiotów prywatnych w opiece finansowanej z podatków wzrósł z 2% w 1993 do 21% w 2012 roku). 2) wprowadzenie ulg podatkowych dla osób korzystających z usług poza publicznym finansowaniem 3) wprowadzenie wyboru świadczeniodawcy po stronie odbiorcy usług Społeczne skutki uboczne ( według badań M. Szebehely i Trydegarda). odpływ części klasy średniej w stronę prywatnego sektora, zaś osoby o niższym statusie częściej zostają w sektorze publicznym lub decydują się na opiekę rodzinną. Tworzy się dualizm systemu, zmniejsza się presja pro-jakościowa wobec publicznych usługodawców i różnicuje się jakość opieki dla obywateli o różnym statusie

Re-familizacja Dostrzeżenie rodziny jako podmiotu opieki w latach 90. 1997 – pierwszy grant z budżetu centralnego dla samorządów na wsparcie opiekunów. W kolejnych latach ponawiane i poszerzane wsparcie finansowe dla gmin z budżetu. 1998 – zapis prawny mówiący że samorządy powinny wspierać opiekunów nieformalnych, a w 2009 że są zobowiązane zapewnić każdemu opiekunowi pomoc. Równolegle rozwój różnych form wsparcia po stronie samorządów Re-familizacja nie poprzez wycofywanie się państwa, ale poszerzanie zakresu stosowanych instrumentów Jedynie kilka procent opiekunów nieformalnych wspólnie zamieszkuje z podopiecznymi. W społeczeństwie szwedzkim jest silne przeświadczenie, że w pierwszej kolejności za zapewnienie opieki odpowiada państwo, a dopiero w dalszej kolejności rodzina. Według sondaży z 2000 roku w szwedzkim społeczeństwie ok. 60% preferuje publiczną opiekę domową, około 10% opiekę ze strony córki lub innego krewnego, 17% ze strony małżonka/partnera, około 1% ze strony podmiotów rynkowych

Udział gmin stosujących dane formy wsparcia (%) 2005 2008 Opieka wytchnieniowa w domu krótkiego pobytu 100 99 92 93 Opieka wytchnieniowa w domu 94 98 Doradztwo 81 90 Grupy wsparcia dla nieformalnych opiekunów 76 90 Szkolenia dla nieformalnych opiekunów 33 78 Centra opiekunów nieformalnych 40 65 Centra wolontariatu brak danych 37 18 57 34 46 Opieka wytchnieniowa w centrum dziennym Aktywności na rzecz dobrego samopoczucia opiekunów Inne formy wsparcia

Opieka instytucjonalna (w domach seniora) Zauważalny spadek znaczenia - także w liczbach bezwzględnych osób które korzystają z tego typu opieki ( obecnie około 5% powyżej 65 roku życia z czego ¾ w wieku 80+) Upodobnianie się tego segmentu opieki do warunków domowych: Średnio od 8 -10 pokoi 98% – mieszkańców domów seniora ma samodzielne pokoje, ponad 90% samodzielną łazienką. Coraz mniej zmedykalizowany wizerunek tego typu instytucji ---------------------Czas oczekiwania na miejsce to średnio 70 dni, duże zróżnicowanie między samorządami