Opcionet Risku valutor MSc Fisnik Morina Ph D

Opcionet – Risku valutor MSc. Fisnik Morina, Ph. D (c) fisnik. morina@unhz. eu www. unhz. weebly. com

Opcionet § § § Një opsion i jep zotëruesit të drejtën, por jo detyrimin, për të blerë ose shitur një sasi të caktuar të një aktivi në një datë të caktuar, me çmime qe jane rënë dakord sot. Opcioni pronarit te vet i jep te drejten te blej ose shes aktiven e caktuar por nuk perfshine edhe obligimin se ate duhet ta beje. Shitesi i opcionit eshte bartes i obligimit ne baze te kontrates se opcionit, dhe arsyeja e bartjes e obligimit eshte se bleresi per te drejten e opcionit i paguan shitesit një shume te caktuar, qe njihet si prim. Primi pra paraqet qmimin e opcionit. 2

Kontratat e Opcionit § a) b) § Kontrata e opcionit eshte specifike per dy arsye: Eshte kontrate jo e plote, dhe Eshte kontrate jo e obligueshme per tu permbushur. Kontrata e opcionit eshte nje kontrat jo e plote, sepse opcionet nuk nenkuptojne te drejta dhe obligime te njejta per te dy palet kontraktuese pra per bleresin dhe shitesin e opcionit, blersi gjithmon ka te drejta me te medha se shitesi i opcionit, pra shitesi duhet ta respektoj vullnetin e bleresit. 2

Kontrata e Opcionit - vazhdim § 1. 2. 3. Kontratat e opcioneve sot kane nje nivel te larte te standardizimit, qe me se shpeshti perfshijne keto elemente: Llojin e aktives - per te cilin lidhen kontratat opcion, Qmimi i kontraktuar (striking price)- qe paraqet qmimin ne baze te se cilit nje bleres mund ta bleje aktiven e caktuar, Afati i skadimit te opcionit – qe paraqet diten apo daten kur kontrata e opcionit nuk vlene me. 2

Kontratat e Opcioneve - vazhdim § a) b) c) Bleresi i opcionit i ka 3 mundesi nese posedon kete derivat financiare. Mund ta shfrytezoj opcionin - kjo arrihet me aktin e shitjes ose blerjes se aktives per te cilen eshte lidhur opcioni. Mund ti’a shes opcionin ndonje subjekti tjeter, ose Nuk eshte i obliguar ta shfrytezon opcionin, pra ai e lejon te kaloj afati i skadimit te opcionit pa shfrytezimin e te drejtes se opcionit. 2

Kontratat e Opcioneve - vazhdim § a) b) Shitesi i opcionit (bartesi i obligimit), duhet ta kryej obligimin ne baze te kontrates se opcionit te cilin e ka shitur. Nese shitesi i opcionit nuk don ta kryeje obligimin, atehere ai i ka dy mundesi: Te merret vesh me bleresin e opcionit per nderprerjen e kontrates se opcionit, dhe per kete nderprejre te kontrates shitesi duhet ta kthej primin dhe te paguaj nje provizion te caktuar. Te gjej nje subjekt tjeter qe do ta marre obligimin e kontraktuar ne vend te tij. 2

Llojet e Opcioneve § 1. 2. Kriteri me i shpeshte per klasifikimin e opcioneve eshte natyra e se drejtes qe perfshihet ne kontraten e opcionit. Mund te dallojme dy lloje te opcioneve: Opcionet blerese (call option), dhe Opcionet shitese (put option). 2

Opcionet blerese (call option) § § Opcioni Bleres i mundeson pronareve te saj qe te blejne nje sasi te caktuar te aktives me qmim te caktuar paraprakisht ne kontrate (fixed price), gjate nje periudhe te caktuar kohore. Pra pronari i opcionit (bleresi) fiton te drejten per te blere aktiven e caktuar (malli, sherbimet, letra me vlere, etj), dhe per kete te drejte bleresi i opcionit paguan primin, si qmim i opcionit. 2

Opcionet blerese (call option) § § Shembull: Firma “A” e blen opcionin nga firma “B” me te drejten qe te bleje 100 aksione te rendomta me qmim 50 € per aksion, dhe afati i skadimit te opcionit eshte 31. 12. 2016. Nese qmimi i tregut me 31. 12. 2016 eshte 60€ (P=60€), pronari i opcionit realizon fitim prej 10€, pasi qe ka te drejte ta shfrytezoj opcionin dhe ti bleje aksionet me qmimin e kontratuar 50€ per aksion. P - S = 60 - 50 = 10€ per aksion. Ne kete rast 10€/aksion nuk eshte qmim i paster sepse aty nuk eshte perfshire edhe primi qe paguan bleresi. 2

ca ll Blerja e Opcioni Call a y Bu Option payoffs (€) 60 40 20 20 40 50 60 – 20 – 40 22 -10 Exercise price = 50 € 80 100 120 Stock price (€)

Shitja e Opcionit Call Option payoffs (€) 60 40 20 20 40 50 60 80 100 120 Stock price (€) – 20 a ll ca Exercise price = 50 € ll 22 -11 Se – 40

Option payoffs (€) 60 Buy a call 40 20 10 20 40 50 60 – 10 80 100 120 Stock price (€) – 20 Exercise price = 50 € – 40 22 -12 option premium = 10 € Sell a call

§ 1. 2. 3. Tek Opcionet Blerese na paraqiten tre raste: Opcionet “at the money”- Nese qmimi i tregut i aksioneve eshte i barabart me qmimin e kontraktuar (P=S), Opcionet “in the money” - Nese qmimi i tregut i aksioneve eshte me i madh se qmimi i kontraktuar (P>S), Opcionet “out of the money” - Nese qmimi i tregut i aksioneve eshte me i vogel se qmimi i kontraktuar (P<S). 2

Opcionet shitëse (put option) § Opcionet shitese jane te kunderta ne krahasim me opcionet blerese. Opcionet shitese pronareve te tyre u japin te drejten qe te shesin sasine e caktuar te aktives sipas qmimit te caktuar paraprakisht ne kontrate (fixed price), gjate nje periudhe te caktuar kohore. Te opcioni shites pronari pret renie te qmimit te aktives per te cilen lidh kontraten e opcionit, dhe duke blere opcionin shites ai mbrohet nga renia e qmimit te aktives. 2

Opcionet shitëse (put option) § § Shembull: Firma “A“ ka blere opcionin me te drejte te shitjes se 100 aksioneve te firmes “B“ sipas qmimit te kontraktuar prej 50€ dhe afati i skadimit eshte 31. 12. 2016. Motivi kryesor i bleresit te opcionit shites qendron ne mbrojtjen nga rreziku i renies se qmimit te aktives se caktuar. Nese qmimi i tregut te aksioneve nga shembulli yne bie ne 40€ per aksion, pronari do ta shfrytezoj opcionin dhe do ti shes aksionet sipas qmimit te kontraktuar prej 50€ per aksion. 2

Blerja e Opcionit Put Option payoffs (€) 60 50 40 20 0 0 20 40 50 60 – 20 – 40 22 -16 Exercise price = 50 € 80 100 Buy a put Stock price (€)

Option payoffs (€) Shitja e Opcionit Put 40 20 0 Sell a put 0 20 40 50 60 – 20 – 40 – 50 22 -17 Exercise price = 50 € 80 100 Stock price (€)

Option payoffs (€) 60 40 20 Sell a put 10 – 10 20 40 50 60 Exercise price = 50 €; 22 -18 100 Buy a put – 20 – 40 80 Stock price (€) option premium = 10 €

Blerësi i një opsioni ka një opsion. 40 Buy a call y Bu a t pu Option payoffs (€) Shitësi (apo nenshkruesi) i një opsioni ka një detyrim. 10 Buy a call Sell a put 40 50 60 Stock price (€) 100 Buy a put Se ll a pu t – 10 Sell a call – 40 22 -19 Çmimi i ushtrimit = 50 €; premium opsion = 10 € Sell a call

§ 1. 2. 3. Tek Opcionet Shitese na paraqiten tre raste: Opcionet “at the money”- Nese qmimi i tregut i aksioneve eshte i barabart me qmimin e kontraktuar (P=S), Opcionet “in the money” - Nese qmimi i tregut i aksioneve eshte me i vogel se qmimi i kontraktuar (P<S), Opcionet “out of the money” - Nese qmimi i tregut i aksioneve eshte me i madh se qmimi i kontraktuar (P>S). 2

Llojet e Opcioneve § 1. 2. Ndarja tjeter me e shpeshte ne tipin amerikan dhe europian: Opcioni Evropian – i lejon pronarit qe opcionin ta shfrytezoj vetem ne daten e skadimit te opcionit. Opcioni amerikan – i lejon pronarit qe opcionin ta shfrytezoj cilen do dite nga momenti i blerjes se opcionit deri ne daten e skadimit te saj, por jo edhe ne daten e skadimit te kontrates se opcionit. 2

Llojet e Opcioneve § 1. a) b) c) 2. 3. Kriteri me i shpeshte per ndarjen e opcioneve eshte sipas tipit te aktivave me te cilen lidhet opcioni: Opcionet financiare ku hyjne: Opcionet devizore, Opcionet ne normen e kamates, Opcionet ne indeksin e tregut. Opcionet e mallit, Opcionet reale. 2

Leximi The Wall Street Journal 22 -23

Leximi The Wall Street Journal Ky opsion ka një çmim prej 135 € një çmim i kohëve të fundit teaksioneve është 138, 25 € Korriku është muaji i skadimit 22 -24

Leximi The Wall Street Journal Kjo e bën një opsion blerjeje me këtë çmim 3, 25 € = 138 € ¼ - 135 €. Me këtë çmim opcionet janë out-of-the-money 22 -25

Leximi The Wall Street Journal Qmimi i fundit i tregtimit është për 4, 75 $. Nese posedojme 100 aksione, ky opsion do të kushtojë 475 € plus komisionet. 22 -26

Leximi The Wall Street Journal Qmimi i fundit i tregtimit është për 0, 8125 €. 22 -27 Nese posedojme 100 aksione, ky opsion do të kushtojë 81, 25 € plus komisionet.

Leximi i raportit nga bursa e aksioneve: -Option (emrin e firmes per aksionet e se ciles jane lidhur opcionet), -Strike (qmimet e goditura per opcionet dhe afati i skadences), -Volume (vellimi i tregtimit me opcione, p. sh diten paraprake), -Exchange (shenjen dalluese te burses, p. sh CBOE), -Last (paraqet qmimin e fundit te goditur per opcionit konkret),