Ondokuz Mays niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
Ondokuz Mayıs Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Yönetim Bilimi Prof. Dr. Nuray KESKİN nekeskin@omu. edu. tr
DERS PLANI Ø Yönetim Düşüncesi ve Yönetim Bilimi Ø Yönetim/Örgüt Kuramları Ø Yönetimin Unsurları ve İlkeleri Ø Türkiye’de Yönetim Bilimi
Yönetim Bilimi’nin Konusu Farklı toplumlarda ortaya çıkan farklı yönetim tarzları üzerine çalışmak Yönetim olgusunun evrensel nitelikte yasalarına ulaşmak Genel olarak insanların, örgütlerin, toplumların yönetimi sorunu ile ilgilenmek
Yönetim nedir? Yönetim, bazı kitaplarda “bir taşı kaldırmaya girişmiş en az iki kişinin ortak eylemi” olarak tanımlanır.
Yönetim nedir? Böyle bir tanım, “örgütlenme” ile “yönetim” arasındaki farklılığı ortadan kaldırır… Akılların “toplumsal bütünlüklerin yönetimi” üzerine odaklanmasını da oldukça güçleştirir.
Yönetim Nedir? Yönetim olgusunu üç açıdan yaklaşarak tanımlayabiliriz: yönetimi sözcük olarak tanımak, yönetimin tarihsel gelişim sürecindeki yerini işaretlemek, olguyu kavram olarak tanımlamaktır.
SÖZCÜK OLARAK “YÖNETİM” Yönetim sözcüğü “ön” sözcüğünden gelen “yön”, yön” “etmek” ediminden “et” birleşimiyle “ön etmek, yön vermek”, son ek ‘-im’ ile Yön-etme işini ve bu işi yapan şeyi anlatan Türkçe addır.
İdare Osmanlıca karşılığı Arap dilinden gelen “idare” sözcüğü ise, geldiği ‘devr’ kökünün gösterdiği gibi sözlüklerde döndürme, çevirme olarak açıklanır. Daha sonra anlam genişlemesiyle çekip çevirme, düzenleme, iş yürütme, tutum anlamları yüklenmiştir. Anadolu Türkçesinde uzun yıllar ‘yönetim’ sözcüğü yerine kullanılmış olan ‘idare’, “ön/yön” anlamları yüklü görülmemiş, böyle algılanmamıştır.
Administration Yönetim sözcüğünün Latince kaynaklı batılı karşılığı “administration”, sözlüklerde ‘ad-ministrare’ olarak belirtilmekte, “hizmetli/kahya olarak çekip çevirme” anlamıyla verilmektedir.
Administration Genel olarak bu ‘hizmetli’; “mülkiyeti kendine ait olmayan bir yeri kendine (Tanrı, kral, halk. . . tarafından) emanet edilmiş olan makamdan yöneten kişi”dir.
Administration Latince kökten gelen anlamıyla bu sözcük de Arapça idare sözcüğü gibi, Türkçedeki ‘ön-etme’ anlamından uzak görünmektedir. ‘Administration’ sözcüğü ilk kez 1731 yılında ‘devletin yürütme parçası’ anlamıyla kayıtlara girmiştir. Sözcük sonraki kullanımlarda da devlet işleriyle ilgili olma içeriğini korumuş, hatta giderek tümüyle bu anlama yerleşmiştir.
Management Batı dillerinde karşılan benzer anlamlı ikinci sözcük ‘management’ sözcüğüdür. Latince manus (el) kökünden geldiği ve İtalyanca ‘ele almak’, ‘dizginleri tutmak’ gibi anlamlarıyla ilk kaydına 1561 yılında rastlandığı belirtilen sözcük, 17. yüzyılda iş dünyasında yönlendirmek, denetlemek, yönetmek gibi genişleyen anlamlarda kullanılmaya başlanmıştır.
Management Kazandığı yeni anlamla, “genel olarak bir grup insanı ya da eşyayı, belli bir amaç doğrultusunda harekete geçirmek üzere kullanmak, yönlendirmek, denetlemek” olarak tanımlanan ‘management’, bir önceki sözcük gibi ‘hizmet verme’ içeriği taşımaz.
Management Kendisine ait olmama; emanet olma; gerçek sahip adına hizmet verme içeriğinin yerini başarı, yetki, liderlik kavramları almıştır. Bu sözcüğün de “ön etmek” yerine, belli bir amaç doğrultusunda çekip çevirmek anlamı üzerinde odaklandığı söylenebilir. İş idaresi
Türkçede kullanılan yönetim sözcüğü, toplumun tarihsel kaynaklarına bağlı olarak; şu boyutlara sahip değildir: eylemde mülkiyete sahip olup olmama, 2) hizmet altında olup olmama, 3) kaynakları amaç için sonuna dek kullanma. 1)
Aynı biçimde, Türkçede dilin ait olduğu toplumdaki tarihsel gelişmeye bağlı olarak, Batı dillerinde sonraki yıllarda belirmiş olan aşağıdaki farklılaşma da sözkonusu olmamıştır: Administration - Management
Administration - Management Batı dillerinde ‘administration’ sözcüğü giderek devletle ilgili yönetme işlerine özgülenirken, ‘management’ sözcüğü özel sektörde yönetme işlemlerine özgülenmiştir. Public Management (Kamu İşletmeciliği)
Türkçe karşılıkları nedir? Türkiye’nin ve Türkçe yönetim yazınının günümüzde Batı dünyasının doğrudan etkisi altında olduğu gerçektir. Bu nedenle, Batılı sözcüklerin Türkçe karşılıklarını doğru biçimde bulmak önemli hale gelmektedir.
Yönetim Türkçede temel sözcüğün hem dildeki eskiliği hem anlamındaki genelliği nedeniyle “yönetim” olduğu açıktır. Bu, bizim için hem kamu yönetimini hem genel olarak yönetim olgusunu anlatır.
İdare Arapça kökenli “idare”, kamu yönetiminde ‘kurum-kuruluş’ karşılığı olarak yapı birimini de anlatmaktadır. Örnek: Kamu İdareleri (Kamu kurumları) 5018 sayılı kanun
İşletim - İşletmecilik ‘Management’ sözcüğü ise Batı dilindeki (‘kaynakları kullanmak’ – ‘işler kılmak’) anlamlarını karşılamak üzere, “işletim” şeklinde çevrilebilir. İşletme biçiminde yerleşmiştir.
İşletim - Yönetim Management/İşletim sözcüğü; özel sektörün “fiyat, kar, verim” gibi piyasa değerlerini içinde taşır. Yönetim sözcüğü ise “toplumsal hizmet ve yarar” gibi kamusal değerleri içinde taşır.
TARİHSEL OLARAK “YÖNETİM” İnsanın toplumsal yaşamına ilişkin genel yasaları arama çabası üç temel kavram üzerinde yükselmektedir: Örgütlenme, yönetim, siyaset.
Örgütlenme, insan topluluklarının neredeyse içgüdüsel yaşama ve ihtiyaçları karşılama eyleminde belirir. Örgütlenmede insanların belli bir işi görmek üzere bir araya gelişini ve ortak hareketlerini sağlayan hareket tarzı, işbirliğidir. İşbirliği, işbölümüyle yükselmiştir.
Birinci İşbölümü: Doğal İşbölümü İnsanlar ortak çalışmalarını önce doğal işbölümüyle ilerletmişlerdir. İşler çocuk, genç, yaşlı ayırımına yaşa göre ve kadın, erkek ayırımına -cinsiyete göre paylaşılmıştır.
Örgütlenme, Afrika Kıtası’nda ilk insanın belirmesinden başlayarak yaklaşık 200 bin yıllık bir zaman dilimine yayılmıştır.
İnsan’ın tarihi 2 milyon yıl önce – dikilen insan 200 bin yıl önce – düşünen insan (Afrika) 80 bin yıl önce – insan Orta Doğu’da 40 bin yıl önce – Avustralya 30 bin yıl önce – Avrupa 10 bin yıl önce – Amerikalar 10 bin yıl önce – tarımın başlangıcı (asalaklıktan üreticiliğe geçiş, köy yaşamı – tarım devrimi) Dünya nüfusu 10 milyon…
İkinci İşbölümü: Toplumsal İşbölümü Doğal işbölümünü, avcılık-toplayıcılık ile yiyeceğini kendinin üretmeye başlaması anlamına gelen tarımcılıkhayvancılık arasındaki toplumsal işbölümü izlemiştir.
Örgütlenmeden yönetime Neolitik çağ olarak bilinen, soyunu tüketerek değil, üreterek sürdürme ve toprağa yerleşme aşaması, aynı zamanda örgütlenmenin yönetim olgusuna dönüştüğü aşamadır.
Üçüncü İşbölümü: Yönetim, insan topluluklarında kafa ve kol emeğinin ayrılmasıyla ulaşılan yeni bir yaşam tarzını simgeler. Yönetme, insanların «artık-ürün» elde etmeleriyle birlikte ortaya çıkan üçüncü tip işbölümünün ürünüdür.
Yönetim Gerçek işbölümü olarak adlandırılan bu üçüncü dalga, kabaca kafa emeğiyle kol emeğinin birbirinden ayrılmasıdır. İnsan topluluklarında bir bölüm ‘düşünür’ ve ‘yönetici’ işlevlerini üstlenirken, bir başka bölüm ‘yönetilen’ olarak mevzilenmiştir. İlk toplumların ‘büyücü-şaman’ları ile ‘şefhan’ları, toplumsal yaşamın hareketini yönlendirme gücü taşıyan yöneticiler kesimidir.
Üç işbölümü: Doğal İşbölümü (yaşa ve cinsiyete göre işlerin paylaşılması) Toplumsal İşbölümü (avcılık-toplayıcılık ile hayvancılık-tarımcılık) Gerçek İşbölümü (Kafa emeği ile kol emeğinin ayrılması) Yöneten – Yönetilen Ayırımı
Yönetim İlk toplumsal işbölümüyle içiçe geçen ilk gerçek işbölümü, insanlık tarihinde neolitik –yenitaş- çağı adı verilen döneme, MÖ 8500 -7000 yıllarına ve Orta Doğu topraklarına denk düşer. Üretimde çiftçilik-çobanlık ve örgütlenmede yönetim gerçekliği, insanlık tarihinin birinci büyük dönüm noktalarından biridir.
Siyaset, insan toplumlarında gerçek işbölümünün kurumsallaşması ve devlet tipi örgütlenmenin doğuşuyla ortaya çıkan kavramdır.
Siyaset Yönetim’in düşünür-yönetici kanatlarından oluşan yöneticilik cephesi, devletin ortaya çıkışıyla birlikte komuta yetkisi sahibi bey, han, hakan, prens, kral, şah, emir, melik, padişah, devlet başkanı, cumhurbaşkanıbaşbakan ile aksakal, şaman, hoca, şeyh, filozof, müşavir-danışman adlarıyla ‘komuta’ ve ‘kurmay’ dünyalar olarak farklı biçimlerde varlık göstermişlerdir.
Siyaset Bu oluşum MÖ 3500 -3000 yıllarına ve yine Orta Doğu topraklarına denk düşer. Dünya tarihi kitapları, “uygarlığın başlangıcı” unvanını, genel olarak bu büyük dönüm noktasına, okunabilen ilk yazılı kayıtların ait olduğu bu tarihsel dilime verirler.
Devletli toplumların tarihi 10 bin yıl önce – 5 bin yıl önce – kentsel devrim (MÖ 3000) Mısır ve Mezopotamya’da kent devletleri ortaya çıkıyor İlk alfabe Toplum sınıflara ve dinsel hiyerarşilere bölünüyor Kadının erkeğe göre aşağı görülmesinin ilk belirtileri Eşitlikçi ilkel topluluklardan ‘uygar’ topluma geçiş Uygar/kentli/devletli/sınıflı toplum
Devletli Toplumların Tarihi MÖ. 2000 -MÖ 1 Girit (Minos Uyg. ) Mezopotamya (Hammurabi Uyg. ) Yunanistan (Miken Uyg. ) Çin (Şang İmp. ) Etiyopya (Uxum Uyg. ) Akdeniz (Fenike Şehir Devl. ) Orta Amerika (Olmec Uyg. )
Devletli toplumlar tarihi MÖ 3000 -MS 1500 (tarımcı uygar toplumlar evresi) MS 1500 (ticaret ve sanayiye dayanan uygar toplumlar) Nüfus 200 milyon. İlkellik tarihi + Uygarlık tarihi = İnsanlık T.
Yönetim düşüncesi tarihi Mitsel Düşünce Dinsel Düşünce Felsefi Kaynaklar Yönetim Uygulamaları Siyasal Kaynaklar Bilimsel Kaynaklar – Yönetim Bilimi
Devlet nedir? Devlet örgütlenmesi, «iktidar ilişkisinin düzenlenmesi» ve «artığın bölüşümü» üzerine hüküm süren bir «toplumsal mücadele» alanıdır.
eksik Uygar toplumlarda tarihi belirleyenler ve tarihi kaleme alanlar erkekler olmuştur. Bunun nedeni kadının hem cinsel hem de düşünen bir varlık olarak ezilmiş oluşudur. Bu büyük bir kayıptır, çünkü bu şekilde pek çok önemli deneyimden yoksun kalınmıştır.
Örgütlenme, insanların belli bir amaç doğrultusunda işbirliği ya da işbölümü biçiminde gerçekleştirdikleri ortak eylemleridir.
Yönetim, insanların ortak örgütlü eylemlerinin yönünü, amacını belirlemek, ortak hareketi sağlamak için yönlendirilmesi eylemidir.
Siyaset, yönlendirilen örgütlenmenin zor yoluyla sürekliliğini sağlamak üzere yaratılmış kurumsal eylemdir.
Ö–Y-S Tanımlardan görüldüğü üzere, her kavram bir öncekini içine alarak tanımlanabilmektedir. Bir başka deyişle aralarında önce-sonra ilişkisi vardır.
Siyaset - yönetim Siyaset kavramı yönetimin ilkelerini ve iktidarın kaynağını ortaya koyarken, yönetim bu ilkelerin de maddi zeminini oluşturan ekonomik ve toplumsal yapının örgütlenme tarzının kendisidir.
Tarihsel olarak yönetim Örgütlenme: 200. 000 yıllık bir zaman dilimine yayılmıştır. Yönetim: MÖ. 8500 -7000’de Orta Doğu toprakları. Siyaset: MÖ. 3500 -3000’de Orta Doğu toprakları (uygarlığın başlangıcı)
KAVRAMSAL OLARAK YÖNETİM Yönetim, genel olarak, insan topluluklarının iktisadi ve toplumsal örgütlenme tarzıdır. Yönetim, yön-etme, örgütlenişte somutlanan ve örgütlenmeyle varlık kazanan bir eylemdir. Örgütlenen şey, insan topluluklarındaki iktisadi ve toplumsal etkinlikler ile ilişkilerdir. Bu bilinçli, sistemli ve sürekli bir harekettir.
Kamu Yönetimi -Bürokrasi Kamu yönetimi (ve aynı şeyi anlatan bürokrasi) bu tarzlardan modern/kapitalist- toplumlarda ortaya çıkan kendine özgü örgütlenme tipine verilmiş addır. (MS. 1500’den itibaren)
Kamu yönetimi Kamu(nun) yönetimi, toplumun ya da halkın yönetimi anlamı içerir. Bu işi üstlenen aygıt devlettir; bu nedenle kavram başka bir yönüyle halkın yönetilmesi işinin cismi olan ‘devlet’ olarak da anlaşılabilir. Kamu(ca) yönetim, toplum ya da halk tarafından yönetim anlamına gelir; böylece kavram ‘halkın halk tarafından yönetimi’ olarak yine çağdaş toplumlara özgü olan ‘demokrasi’ kavramını çağrıştırır.
Kamu yönetimi; modern devletin yapısı, işleyişi ve işlevlerini anlatan bir kavramdır. Akademik olarak, kamu yönetimciler, bir ülke idaresinin nasıl örgütlenip ve nasıl çalıştığını anlamaya çalışır.
Yönetim ve yönetsel olgu ne değildir? Yönetim, yalnızca yönetici işlevleri ile özdeş değildir. Yönetsel olgu, yöneticilerin amaç ve niyetlerinden ibaret değildir.
Kamu yönetimi neden önemlidir? Topluma hizmet sunma aracıdır. Hükümetin temeli olarak önemlidir. Demokrasideki rolü nedeniyle önemlidir. Kamu politikasının bir aracıdır. Sosyal ve ekonomik gelişmenin bir aracıdır. Bilimsel disiplin olarak önemlidir.
İktisadi ve Toplumsal Yapı Toplumsal örgütlenmede ortaya çıkan farklı tarzların belirleyicisi, doğrudan iktisadi ve toplumsal yapıların kendileri; bunların sahip oldukları niteliklerdir. Bu nedenle herhangi bir yönetsel olguyu açıklamak, o olgunun hamurunu oluşturan iktisadi ve toplumsal unsuru araştırmak
Yönetim ve Yönetsel Olgu İktisadi-toplumsal olgular ile yönetsel olgular arasında uzaklık yoktur. Bunlar birbirine nedensellik ilişkisiyle bağlıdır.
Araştırma Konusu Bir fabrikanın yönetimi ile bir ülkenin yönetimini karşılaştırınız. İki yönetim arasında ne tür benzerlikler ya da farklılıklardan söz edilebilir? Düşüncelerinizi yazınız.
Kaynak Birgül A. Güler, Türkiye’nin Yönetimi – Yapı, İmge Kitabevi, Ankara 2010.
- Slides: 58