ONDOKUZ MAYIS NVERSTES SALIK BLMLER ENSTTS HEMRELK BLMDOKTORA

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ/DOKTORA HEM 709 -Sağlık Bakım Etiği Prof. Dr. Özen KULAKAÇ

Deontolojik Etik. Immanuel Kant HEM 709 -Sağlık Bakım Etiği Hafta-3

Hedefler • Deontolojik etiği açıklayabilme • Hemşirelik ve deontolojik etiği arasındaki ilişkiyi açıklayabilme

«. . düşündükçe iki şey, ruhumu gittikçe artan bir hayranlık ve saygıyla dolduruyor; üzerimdeki yıldızlı gökyüzü ve içimdeki ahlak yasası. . » Immanuel Kant • Etiğin deontolojik teorileri, bir hareketin doğruluğunun ya da yanlışlılığının, onun neden olduğu sonuçlardan ziyade yapılan hareketin doğasına dayandığı şeklindeki rasyonalist görüşe dayanmaktadır. • Bazen deontoloji formalizm ya da kantializm olarak da kullanılabilmektedir.

• Deontoloji, aslında Yunanca “deon” kelimesinin anlamı olan “görev” üzerine odaklanan etik yaklaşımdır. • Deontoloji genellikle eylemleri, eylemin niyetinden değil, sonuçlarından değerlendiren sonuççulukla zıttır. • Immanuel Kant deontolojinin ana savunucusuydu.

• Deontolojik yaklaşım, herhangi bir eylemin değerini, o eylemin sonuçlarından daha çok, eylemin arkasındaki iyi olan isteğe bağlamaktadır. • Bireyleri bu isteğe götüren ise sahip oldukları ödev ve zorunluluklardır. • Deontolojistlere göre, her birey zorunluluklara sahiptir ve bu zorunluluklar sonuçlarına bakılmaksızın yerine getirilmelidir.

• Deontoloji, doğasında öyle olan, "mutlak doğru" ya da "mutlak yanlış" kabul edilen davranışlardır. • Ahlak, prensip ya da kurallar anlamına gelmektedir.

• Deontoloji kavramı, Greklerde “ödev kavramından gelmektedir (Sayım, 2011). (duty)” • "Deontoloji", terim olarak, 19. yüzyılın ilk yarısında Jeremy Bentham tarafından önerilmiş ve "yükümlülükler bilgisi" karşılığı olarak kullanılmıştır. • Bu anlamda deontoloji “ne yapmalı” ya da “ne yapmamalı” sorularına toplumun belirlediği ve ayrıca yaptırımlarla donattığı kuralların bilgisidir. • Deontolojinin dile getirdiği yükümlülükler tartışmasız ve zorlayıcı bir nitelik taşımaktadır.

• Her meslek için bir deontolojinin varlığından söz edilebilir. • Etik ile deontoloji arasındaki en belirgin fark, onların yöntemlerinden ve ayrıca, ortak konularına değişik bir yaklaşımla eğilmelerinden kaynaklanmaktadır. • Etik, henüz çözümü belirlenmemiş, yerleşik normların dışında kalan sorunlarla ilgilendiği ve bu açık uçlu sorunlarda ilkelerin belirlenmesine yönelik çalışmalar yaptığı için, her zaman tartışmaya açık bir alandır. • Etiğin üzerinde çalıştığı sorunlar çözüme kavuştuğunda, yani onlarla ilgili normlar belirginleştiğinde söz konusu bilgiler artık deontolojinin konusu haline gelmiş sayılırlar. – Bu görünümü ile etik, deontolojiyi besleyen bir havuz özelliği taşımaktadır (Sayım, 2011).

KANT • Immanuel Kant 22 Nisan 1724 tarihinde Königsberg’te dindar ve yoksul bir ailenin dokuz çocuğundan dördüncüsü olarak doğmuştur. • Pietist eğitim veren Collegium Fridericianum (Frederik Koleji)’da vaiz Franz Albert Schultz’un yanında, • 1740’da Königsberg Üniversitesi Teoloji Fakültesi’nde yüksek öğrenimine başlamıştır. • Martin Knutzen’in öğrencisi olmuştur.

• 1745’te bitirme tezi olarak tamamlamış olduğu Fiziksel Kuvvetlerin Doğru Ölçülmesi: Canlı Kuvvetlerin Gerçek Kabulü Üstüne Düşünceler ve Bu Tartışmada Bay Leibniz ve Öteki Mekanikçilerin Kullanmış Oldukları Kanıtların İncelenmesi başlıklı ilk yapıtı yayımlanmıştır. • Kant 1754 yılında Königsberg Üniversitesi’nde akademik yaşama başlayana kadar ev öğretmenliği yapmıştır. • 1755’te Deigne (Ateş Üstüne) adlı doktora tezini savunup felsefe doktoru olmuştur. • İlk büyük yapıtı olan Evrensel Doğa Tarihi ve Gökyüzü Kuramı yayımlanmıştır.

• Kant 1760’lı yıllardan itibaren tamamen felsefeye yönelirken, yerleşik din anlayışından iyice kopma yoluna girer. • Etkilendiği Christian Wolff’un rasyonalizminden giderek uzaklaşan Kant yine bu sıralarda kendisini dogmatik uykusundan uyandırdığını söylediği İngiliz düşünürü David Hume’dan yoğun bir biçimde etkilenir. • Kant felsefesi genellikle eleştiri öncesi ve eleştiri dönemi olarak ele alınmaktadır.

• 1781 yılında eleştirel felsefenin ilk büyük yapıtı olan Salt Aklın Eleştirisi • 1783’te Kendisini Bir Bilim Olarak Sunma Hakkına Sahip Olacak Gelecekteki Her Metafiziğe Hazırlık (Prolegomena) ve Dünya Yurttaşlığı Amacına Yönelik Genel Bir Tarih Düşüncesi • 1785’te Königsberg Üniversitesi rektörlüğüne atanmıştır. • Aynı yıl Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi yayımlanmıştır. • 1788’te Pratik Aklın Eleştirisi, • 1790’da da Yargıgücünün Eleştirisi • 1793 yılında Yalnız Aklın Sınırlar İçinde Din • 1798 yılında Yetilerin Çatışması adlı eserini yayımlanmıştır.

• Frankena’ya göre deontolojik yaklaşım, neyin ahlakça doğru olduğu üzerinde durur. • Eylem ve kararları, bunlara temel olan iyi niyet, sorumluluk, ödev ve ilkeler gibi niteliklere göre etik açıdan değerli ya da değersiz kabul eden deontolojik yaklaşım, teleolojik etiğin tersine yükümlülüğü, ödev ya da ilkenin bir gereği saymaktadır.

• Deontolojik etik, herhangi bir eylemin değerini, o eylemin sonuçlarından daha çok, eylemin arkasındaki iyi niyete bağlarlar. • Bireyleri bu niyete götüren, sahip oldukları ödev ve zorunluluklardır. • Deontolojistlere göre, her birey zorunluluklara sahiptir ve bu zorunluluklar sonuçlarına bakılmaksızın yerine getirilmelidir. • Bu teorinin kurucusu Immanuel Kant’dır. Ona göre eylemin doğruluğu veya yanlışlığı, eylemin kaynağındaki moral önemine bağlıdır.

• Eylem iyiyi yapma isteğinden kaynaklanıyorsa onun moral olduğuna inanılır. • Etik eylem birinin görevini yapmasını içine alır, görevin yapılması doğru, yapılmaması yanlıştır. • Deontolojik yaklaşımlar, görev ve zorunluluklara odaklaştığı için mesleki etiğin büyük çoğunluğunu oluştururlar. • Hemşirelik mesleği de genel olarak bu yaklaşımı kullanır.

Ross ve insan ilişkilerinin etik görevleri • 20 yy. deontolojistleri Kant ile aynı görüşü paylaşırlar. • Diğer insanlar yardıma ihtiyaç duyan eş, arkadaş, borçlu, alacaklı vb rollerde olabilirler. • Tüm bu ilişkiler insanlara birbirlerine bağlantılı yeni görevler yüklerler. İlişkilerdeki görev ve sorumlulukları anlamak, insanların birbirlerine bağlılıklarını anlamanın temel yoludur. • Görevler, dışarıdan yönetilen kurallar değil, bireysel olarak kendi ilişki anlayışımızdır ve bilinen ilişkilerin anlamını işaret eder.

• Mesleki etik kurallarının büyük kısmı Kantiyan ilkelere dayanmaktadır. • Hemşireliğin etik kodları doğal olarak zorunlu görevlerin yerine getirilmesinin ve her bir hastanın otonomisinin ve saygınlığının korunmasının önemini vurgulamaktadır. • Kant etiği etik kararlar alınması konusunda açık kurallar ortaya koymakta ancak çatışan yükümlülükler ya da zorunlulukların bulunduğu kararların alınması konusunda yardımcı olmamaktadır.

KAYNAKLAR • Immanuel Kant. Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi, (çev: İoanna Kuçuradi), Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara, 1995: 2, 4. • Arslantaş H. (2015). Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliğinde Etik Konular, Kodlar ve Standartlar. Journal of Psychiatric Nursing/Psikiyatri Hemsireleri Dernegi, 6(1). • Lachman V. Applied ethics in nursing: Springer Publishing Company; 2005: 3 -12. • Burkhardt MA, Nathanıel, AK. (2013). Çağdaş Hemşirelikte Etik. Alpar ŞE, Bahçecik N, Karabacak Ü(3. edt). İstanbul Tıp Kitabevi. s. 53 -78. • Terakye, G. Ocakçı, A. F. (2013). Etik Konularından Seçmeler. İstanbul tıp Kitabevi. s. 20 -168. • Görmez K, Atan M, Altan Ş, Özkan Sancak H, Güleç S, Eralp A, Parıltı C. (2009). Etik, Kültür ve Toplum, TYEC Çalışma, No: 6, 1 -67. • Gök S. (2009). İş Etiği, Pınar TINAZ (Ed. ), Çalışma Yaşamında Örnek Olaylar içinde, 2. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul: 127 -140. • Sayım F. (2011). Tıbbi Etik ve Deontoloji Kavramları. Sağlık Piyasası ve Etik, Bursa, Mkm Yayıncılık, 2011: 51 -63. • Bayoğlu F. (2013). Meta-Etik Ve Wıllıam Davıd Ross’un Deontolojik Sezgici Ahlak Kuramı. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı. 10 -11. • Doğan Özlem, Etik-Ahlak Felsefesi-, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2004, s. 68 -76. • https: //acikders. ankara. edu. tr/pluginfile. php/1417/mod_resource/content/2/4. konu. pdf