ONDOKUZ MAYIS NVERSTES FENEDEBYAT FAKLTES CORAFYA BLM ULAIM
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ ULAŞIM COĞRAFYASI Dersin Sorumlusu Dr. Öğr. Üyesi Fatih ALTUĞ
Denizyollarındaki Gelişmeler ve Değişmeler • Uzmanlaşma Eğilimleri • Belirli yüklerin taşındığı gemiler, denizyollarındaki uzmanlaşmayı göstermektedir. Bunlar arasında petrol ve doğalgaz tankerleri, muz taşıyanlar, maden cevheri taşıyanlar, otomobil taşıyanlar, tahıl taşıyanlar vb vardır.
• Fakat bu özel gemiler bir takım değişikliklerle başka yükleri de taşıma özellikleri kazanmaktadırlar. • Örneğin Almanya’da ABD’ye Volkswagen arabalarını taşıyan gemiler, dönüş yolunda Avrupa’ya buğday getirebilecek şekilde inşa edilmişlerdir.
• Gemilerin Kapasitelerinin/Tonajlarının Artması • Gemilerin taşıma kapasitelerinin artması her şeyden önce taşıma masraflarının büyük oranda azalmasını sağlamaktadır. • Bu durum özellikle demir-çelik gibi hammadde ya da enerjiden dolayı lokasyonel bağımlılığı olan sektörleri bu bağımlıktan kurtarmıştır. • Yani demir-çelik tesisleri demir ya da kömürün olduğu yerden daha farklı alanlara kurulabilmiştir.
• Ancak gemilerin yük kapasitelerinin artması çoğu zaman su içi derinliklerinin de artmasına, bu ise gemilerin manevra ve hareket kabiliyetlerinin düşmesine yol açmıştır. • Örneğin büyük tonajlı gemiler Süveyş gibi kanallardan geçemedikleri gibi sığ denizlere de demirleyememektedirler.
• Gemilerin Hızlarının Artması • 1914’ten önce bir yük gemisinin hızı saatte 15 km civarındaydı. Yani günlük ev fazla 400 km yol gidebiliyorlardı. • 1962’de bu hız saatte 33 km’ye günlük 800 km’ye çıkmıştır. Yolcu gemilerinde ise bu hız 40 -65 km/saat ve 1000 -1600 km/gün olmuştur. • Gemilerin hızı özellikle haliçlerde kurulu limanlara gelgitten dolayı giriş çıkışlarda sorun yaşanmaması, boğaz ve kanallardan geçiş süreleri için de önem arz etmektedir.
• Trafik Yoğunluğu • Deniz ticaretindeki ve taşımacılığındaki baş döndürücü gelişmeler özellikle limanlarda, boğaz, geçit ve kanallarda gemi trafiğinin artmasına neden olmuştur. • Limanlarda trafik yoğunluğunun artması yükleme ve boşaltma işlemlerinin yavaşlamasına neden olmaktadır. Bu durumu aşmak için limanların farklı donanımlara sahip olması gerekir.
• Boğaz, kanal ve limanlardaki yoğunluğun esas tehlikeli boyutu ise gemi kazalarıdır. • Bu bölgeler riskli alanlar olarak görülmektedir. • Öyle ki alınan tüm tedbirlere rağmen sık kazaların meydana gelmesi “bir gemi fırtınadan çok limanda batma tehlikesiyle karşıyadır” şeklinde yorumların gelişmesini sağlamıştır.
• Dünya Deniz Ticaret Filosunun Büyüklüğü • Savaşlar ve ekonomik krizlere bağlı olarak dünya deniz ticaret filosunun büyüklüğü değişmektedir. 1900’lerin başında toplam 23 milyon gross ton olan büyüklük ı. Dünya Savaşı’nda 14 milyon gross tona düştü. 1961’de 135 milyon, 1974’te 331 milyon, 1985’te 416 milyon gross tona yükselmiştir. • İlk dizel motorlu açık gemisi olan “Selandi”nin 1912’de inşa edilmesinden sonra, dünya ticaret filosundaki gemilerin sayısı da hızla artmıştır. 1974 yılında motorlu gemlerin tonajı 198 milyon, buharlılarınki ise 113 milyon gross ton idi.
Gemilerin Büyüklüğü ve Hacmi • Taşırma/Deplasman Tonilatosu • Geminin ve içinde bulunan her şeyin tüm ağırlığıdır. Eğer bir gemiyi baskülle tartmak mümkün olsaydı, baskülde okunacak ağırlık onun “taşırma tonilatosu”nu gösterirdi. • Taşırma Tonilatosu geminin taşırdığı su ile ölçülür. Taşırma tonilatosu, ağırlığı değişmeyen, yani içine alacağı yük ile daha fazla ağırlaşamayacak olan gemilerde kullanılır (savaş gemileri, yatlar ve römorkörler gibi).
• Savaş gemilerinin taşırma tonilatosu normal bir durumda kömür, cephane ve başka gerekli maddeleri almış ağırlığıdır. • Ambarları, kömürlükleri ve sarnıçları boşken ki geminin ağırlığına “boş taşırma tonilatosu”, yüklüyken ki durumuna da “yüklü taşırma tonilatosu denir.
• Deadweight veya Hamule Tonilatosu • Deadweight tonilato, bir geminin taşıyabileceği yükün ağırlığıdır. Bu ağırlık hem geminin yükünü hem de yolcu ve yakıtını da kapsar.
• Gross ve Net Tonilato • Bir geminin hacmi, genellikle “gross tonilato” olarak ölçülür. • Tonilato, gerek güverte altı, gerek güverte üstü bütün boşlukların toplam hacmidir. • Gross tonilato hesabında “tonilato”yu 1000 kg olarak düşünmek yanlıştır. Buradaki “tonilato” 2, 832 m³’e eşit bir hacim ölçüsüdür.
• Net tonilato ise yakıt sarnıçları, makam bölmeleri, tayfaların kamaraları ve geminin çalışması için gerekli öbür bölmelerin hacminin “gross tonilato”dan çıkarıldıktan sonra geri kalan hacmidir. • Çoğu zaman edilir. “registertonilato“olaraktaifade
• Örneğin 12. 000 tonilatoluk taşırma ağırlığına sahip bir yük gemisini değerlendirecek olursak; 4. 000 tonilatosu donanım; taşıyabileceği yani deadweight tonilato 8. 000’dir; yakıt, su vb malzemeye ait olan 1. 0000 tonilato da deadweight tonilatodan çıkarıldığında geriye kalan 7. 000 tonilato yük gemisinin taşıyabileceği yükün ağırlığını gösterir. • Bu yük gemisinin gross tonilaosu ise 3. 500’ü geçmez.
Sefer Türleri: Liner ve Tramp Seferleri • Dünya deniz ticaret filosunda esas itibariyle iki tip sefer çoğunluktadır: liner ve tramp • Liner: Bunlar düzenli seyir planı olan gemilerdir. “Düzgün sefer gemileri” adı verilen bu gemiler belirli yol üzerinde, düzgün aralıklarla önceden belirli bir tarifeye bağlı kalarak çalışırlar. Üç tip liner sefer vardır:
1. Esas itibariyle yolcu ve posta taşıyan, çok az yük alanlar, 2. Yolcu ile birlikte pahalı ve özel yük taşıyanlar (temiz ve kolay yüklenip boşaltılan yükler). 3. Sadece yük taşıyalar, • Okyanuslardaki gemi trafiğinin % 80’i linerler tarafından yapılmaktadır.
• Tramp: Düzenli seyir planı olmayan gemilerdir. “Uğrak sefer denizciliği” adı da verilir. • Belirli bir tarifeye bağlı kalmadan serbest seferler düzenleyen gemi işletmecilidir. • Tramp’ler kar gördükleri her türlü yükü her limana taşıyabilirler. Deniz ticaret filolarının en eski türüdürler.
Taşıyıcı Türleri • Tankerler: Çoğu 10. 000 -80. 000 ton arasında olan, fakat 300. 000 tonu da geçen büyüklüklerdeki gemiler özellikle ham ya da rafine petrol taşırlar. Ancak başka yüklerde taşıyabilme özellikleri vardır. • Sanayi taşıtları: büyük firmaların kendi ürettikleri ürünleri taşımak için kullandıkları, kendilerine ait gemilerdir.
• İletişmdeki büyük gelişmeler hem deniz ticaretini hem de deniz taşımacılığını büyük ölçüde etkilemiştir. • Diğer taraftan küreselleşmenin tüm dünyayı sarması ürün çeşidini ve destiansyon alanlarını da artırmıştır. • Küreselleşme dalgasının büyümesi ile deniz ticareti arasında yakın bir ilişki vardır. Her ikisi de karşılıklı olarak birbirlerini geliştirirler
- Slides: 20