ONDOKUZ MAYIS NVERSTES FENEDEBYAT FAKLTES CORAFYA BLM TRKYE
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ TÜRKİYE SANAYİ COĞRAFYASI Dr. Öğr. Üyesi Fatih ALTUĞ
TÜRKİYE SANAYİ COĞRAFYASI INDUSTRIAL GEOGRAPHY OF TURKEY Bu derste kullanılan her türlü belge, bilgi, fotoğraf, harita vb. , dokümanlar sadece eğitim amaçlı olarak kullanılmaktadır.
TÜRKİYE SANAYİ COĞRAFYASI 2. Hafta
Dünya Ekonomisinin Sistemsel ve Mekansal Gelişimi 4
• İnsanlar ilk olarak ihtiyaçlarını doğadan karşılamışlardır. • Yaklaşık 10. 000 yıl önce başlayan tarımsal devrim, yerleşimlerin kurulması ve sınıf temelli toplumlar da dahil olmak üzere, insanların çalışma ve yaşama biçimlerinde büyük bir değişim meydana geldi. • Birçok erken tarım topluluğu köleliğe dayanıyordu; Avrupa'da bu süreç, beşinci asırda sona eren Roma İmparatorluğu'nda sona ermiştir. • Kapitalizmden önce, egemen olan ekonomik ve sosyal ilişkilerin biçimi, beşinci yüzyıldan on beşinci yüzyıla kadar bin yıldan uzun süren bir feodalizmdir. Bazen Ortaçağlar ya da Karanlık Çağlar denilen feodal sistem derinden yerleşmiş ve uzunca bir süre göreceli olarak istikrarlı bir hal almıştır. 5
• Feodalizm Avrupa'ya özgü değildi, çünkü başka yerler Japonya ve bir dereceye kadar Hindistan da dahil olmak üzere benzer bir toplumsal örgütlenmeye sahipti. Siyasi açıdan, bu tip sistem Avrupa'da, Frank krallıkları, Normanlar, Kutsal Roma İmparatorluğu, Çarlık Rusya (Birinci Dünya Savaşı'na kadar süren) Rusya ve son bulan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu dahil olmak üzere değişen bir dizi imparatorluk olarak kendini gösterdi. 6
• Feodalizm, kapitalizmden niteliksel olarak farklıdır. • İçinde bulunduğumuz dinamik, değişen dünyayla karşılaştırıldığında, feodalizm nispeten az değişen olağanüstü istikrarlı ve tutucu bir dünyadan oluşuyordu. • Sekizinci yüzyılda feodal Fransa ve on sekizinci yüzyılda Polonya'ya bakıldığında, aralarında nispeten az farklılıklar olduğu görülür. • Çoğu insanın yaşam tarzı bir kuşaktan diğerine aynıdır. Geleneksel yaşam tarzı uzun yıllar devma etmiştir ve feodalizm değişime karşı direnç göstermiştir. • Buna karşın kapitalizm pazarlarda mal ve hizmet satma yarışına dayandığı için yenilik temellidir. 7
• Feodal sistemde, aristokratik asalet, egemen sınıfı oluşturdu; bu güç, zenginlik ve siyasal iktidarın temeli olan toprak sahibi olmaktı. • Bu egemen sınıfın içinde, dükler, kahinler, baronlar ve diğerleri de dahil olmak üzere pek çok katman vardı. • Toprak mülkiyeti zenginlik ve politik gücün temelini oluşturuyordu. • Aristokratlar büyük mülklere sahiptirler ve kendilerine itaat edenlere bu toprakları kiraya verirlerdi. Bu çiftçiler aristokratlar tarafından korunma karşılığında ürünlerinin yarıdan fazlasını onlara verirlerdi. • Aristokrasi, askeri ve cezai sistem de dahil olmak üzere hükümetin başını kontrol ederdi ve onların özel çıkarları devletin menfaatleri ile eş anlamlıydı. • Şövalyeler ve ordu, aristokrat hukukun üstünlüğünü uygulamak ve yerel toplulukları haydutlar, soyguncular ve istilacılardan korumak için vardı. 8
• Tarım verimliliğinin oldukça düşük olduğu ezici bir kırsal toplumda, insanların büyük çoğunluğu köylüler ve çiftçilerdi. • Feodalizm altında üretim, insan ve hayvan kas gücüne dayanıyordu. Köylüler üretti, odun topladı, askerlik yaptı vs. • Çocukların üretime katılması artık bir kuraldı. Bu yüzden doğum oranları yüksekti. • Köylülerin tamamına yakını okur yazar değildi, birkaç km. uzakta olan olaylardan bile haberdar değillerdi, yaşadıkları yüzyıldan habersizlerdi. Hıristiyan olmasına rağmen, çoğu cadılar, ruhlar, goblinler ve diğer doğaüstü varlıklara inanmıştı. 9
• Piyasalar feodalizm altında varoldu, ancak tipik olarak küçüktü ve gelişmemişti ve lüks malları sadece zenginler alırdı. • Pazarlar mevsimlik fuarlardan oluşurdu ve genelde yahudi tüccarlar ticarete hakimdi. • Kaynakların dağılımı adaletsizdi. • Serfler ya da toprağa bağlı köleler her günü aynı olan bir yaşam biçimine sahipti. • Temel ihtiyaçlardan bile yoksundu. • Yaşam süresi 50 yılın altındaydı, anne ve bebek ölümleri çok yaygındı. • Kolera, veba ve verem yaygındı. 10
Feodalizmin Sonu • Avrupa'daki feodal dönem, 6. yy. dan 19 yy. kadar nispeten çok az değişikliklerle geldi. • İnovasyon/yenilik ve değişim cesareti kırıldığı iççin değişim az oldu. • Bununla birlikte, ortaçağın ortalarından itibaren, su değirmeni, at nalı, üzengi çınarı, üçlü tarım sistemi ve diğer yenilikler Arap, Hint ve Çinli toplumlarının tanınması ile Avrupa’ya geldi ve bir tarım devrimi yaşandı. • İspanya’nın araplar tarafından fethi ile Avrupa yeni fikirler ve teknolojiler ile tanıştı. 11
• Feodal Avrupa, Eski Dünya'nın birçoğunu birleştiren Akdeniz, Ortadoğu, Hint Okyanusu ve Doğu Asya'ya uzanan daha geniş bir dünya sisteminin batı ucudur. • Arap dünyası ise bu ticari bölgelerin merkezindedir. • Ortadoğu'daki istikrar ticari yolların güvenliğini sağlamış doğunun zenginliği , yenilikler (ipek, pusula porselen boya, meyve ve sebze vs. ) ve fikirler feodal Batı’ya taşınmıştır. • 2000 yıl boyunca, İpek Yolu Avrasya ticaretinin ana arterini oluşturdu. Bu yollar üzerinde gümrükler oluşturuldu. • Maniheism, Zerdüştlük, Budizm ve İslam gibi dinler de bu otoyol boyunca Batı’ya aktı. Dolayısıyla İpek Yolu, hem mal akışını hem de kültür ve düşüncelerin akışı için önem taşıyordu. 12
• Yeniliklerin getirilmesi, Avrupa'daki tarımsal üretkenliği geliştirdikleri için ticaret devrimini oluşturdu. • Ortaçağın sonlarında köylüler ve çiftçiler yeni tarım arazileri için ormanları kesmiş ve bataklıkları kurutmuşlardır. Pulluk sayesinde ekilebilir alanlar genişlemiş verimlilik artmıştır. • 15. yüzyılda, Batı Avrupa'nın çoğu, İngiltere'de "newtowns « (New Hampshire, Newcastle vs. ) ve İspanya'da "villanovas" olarak adlandırılan büyüyen bir kent ağıyla kaplıydı. • Bununla birlikte, dünyanın geri kalanının çoğuyla karşılaştırıldığında, feodal Avrupa nispeten ilkeldir. 13
• Birkaç yıl içinde, kıtanın çoğunda ciddi iş gücü sıkıntısı yaşanmış; Avrupa zengin daha zengin fakir daha fakir olmuş, toprak zenginin bir toplumsal sınır ortaya çıkmıştı. • Hukuk sistemi çökmüş, serfler kaçmaya başlamıştır. İtalyanın bazı kentlerinde kapitalist kurumlardan bankalar ortaya çıkmıştı. • Fransa ve İngiltere arasında süren (1337 -1453) yüzyıl savaşları, tarımı etkileyen mini buz çağı, haçlı seferleri feodalizmi yavaş parçalarken, onun küllerinden yeni bir ekonomik, politik ve sosyal sistem ortaya çıktı: K A P İ T A L İ Z M 14
Kapitalizmin Ortaya Çıkışı ve Yapısı 15
• 15 -19. yy arasında Avrupa’daki feodalizm çeşitli nedenlerden dolayı yavaş, sessiz ve kademeli olarak yeni bir toplum türü olan kapitalizme dönüştü. • Feodalizm, tıpkı bir anne rahminde büyüyen çocuk gibi dünyadaki en güçlü ekonomik, kültürel ve siyasi sistem olacak olan kapitalizmi büyüttü. • Kapitalizm Kuzey İtalya’da dünyaya gelmiştir. Floransa, Venedik, Pisa ve Cenova gibi şehir devletleri yeni bir toplum yaratmada baş rol oyunculardır. • Ortadoğu'ya aktif ticari bağları olan ünlü Medici Ailesi’nin yanı sıra gümüş madenleri, ipek üretimi ve bankacılık alanlarındaki geniş holdingleri de içeren zengin tüccar grupları bu şehirlerde yer alıyordu. 16
Kapitalizmde Pazar • Feodalizmde ve kölelik sisteminde kaynaklar devletin ya da siyasi iktidarın gücü ile dağıtılmaktaydı. • Kapitalizmde kaynakların ya da zenginliğin en önemli dağıtım aracı ve kurumu pazar/piyasadır. • Pazar (bazaar)/piyasa (piazza): belli bir fiyat karşılığında alıcı ve satıcıların mal ve hizmet alım satımı yaptığı yer/sistem. • Mal/Emtia (meta): Piyasa için üretilen ticarete konu olan tüm mallar emtia sayılır. Yani kıt kaynakların bir başka adıdır. Üreticilere kar getiren mal. 17
• Pazar toplumlarının genişlemesi gıda, konut, giysi, ulaşım, eğitim, eğlence, tıbbi bakım ve diğer alanlar dahil olmak üzere farklı malların ve hizmetlerin istikrarlı metalaştırması ile gerçekleşti. • Piyasa temelli toplumlarda üretim için en önemli unsur mülkiyet hakkıdır. • Piyasalar mülkiyet haklarını (gerçek/reel ve fikri mülkiyet) yasal olarak garanti altına alınmada verimli işleyemezler ya da oluşamazlar. 18
• Çünkü pazarlar geçimin sağlandığı ve malların kullanıldığı yerler değil değişim için üretimin yapıldığı yerlerdir. • Kapitalizm, özel mülkiyetin kamuya karşı zaferini içermektedir. • Pazar/piyasa ne kadar rekabetçi olursa o kadar dinamik ve yenilikçi olur. • Bu nedenle rekabetçi piyasalar yenilik/inovasyon için önemli bir itici güçtür. 19
• Kapitalizm, yenilik üzerine kurulmuş bir sitem olduğu için diğer toplumsal sistemlerden farklıdır. • Rekabet + Risk + Değişim + Yenilik = KAPİTALİZM • Rekabetin miktarı, yoğunluğu ve niteliğinin yanı sıra, üretilen ve tüketilen mal türüne göre pazarlar çeşitlenebilmektedir. 20
Küreselleşme
• Küreselleşme; Ekonomik, siyasi, sosyal ve kültürel alanlarda bütünleşmenin gelişmesi ve bazı ortak değerlerin yerel ve ulusal sınırları aşarak dünya çapında yayılmasını ifade etmektedir. Küreselleşme üzerine yapılan tanımlamalar çerçevesinde kavramın içinde olmazsa olmaz olarak değerlendirilebilecek başlıca unsurlar şu şekilde sıralanabilir: - Ülkeler arası serbest mal ve hizmet ticareti - Sermayenin ülkeler arası serbest dolaşımı - İşgücünün ülkeler arası serbest dolaşımı -Teknoloji üretme, kullanabilme, endüstri ilişkilerinde dönüşüm, yeni istihdam biçimleri - Rekabet derecesini yükseltici yasal ve kurumsal düzenlemeler 22
Küreselleşmenin Unsurları - BİT’in gelişimi Bilgi ekonomisi Bilgisayar ve internet Üretim teknolojileri, robotlar Teknolojik küreselleşme Bilimsel işbirliklerinin artması - - Politikİdeolojik - Teknolojik İletişim ve temasın artması Medyanın küreselleşmesi İnternet Amerikan yaşam tarzı ve tüketim kültürünün yaygınlaşması İngilizce’nin dünya dili olması Ortak Kültür Küreselleşme Sosyal ve Kültürel Doğu –batının entegrasyonu Liberal politikalar ABD’nin küresel ideolojisi Bretton Woods sistemi kurumları (IMF, WB, GATT vd. ) Komünizm’den İslamofobi’ye Ekonomik - ÇUŞ’lar - Uluslararası ticaret - Uluslararası yatırımlar - Küresel finans piyasası - Bölgesel ekonomik entegresyon 23
Yeni Dünya Düzeni Küresel Ekonominin Araçları • • • Bretton Woods IMF, Dünya Bankası, GATT Mc Donaldlaşma Bilgi Ekonomisi Liberal Ekonomi Medeniyetler Çatışması Çok uluslu şirketler Doğrudan Yabancı Yatırımlar Küyerelleşme/Glocalization Kültürel Emperyalizm Küresel Köy 24
Küreselleşmenin Ekonomik Coğrafyası • Küreselleşme kapitalist ekonominin coğrafi olarak genişlemesi sürecidir. • Kapitalistler daha fazla kar elde etmek için ulusal sınırların ötesine geçerek etkinlik alanlarını dünyanın geneline yaymayı hedeflemişlerdir. • Sanayi devrimi ve bu dönemde meydana gelen gelişmeler bu süreci hızlandıran temel faktörlerdir. • Sanayi devriminin başlangıcından yaklaşık 100 yıl sonra ekonominin coğrafyası hızla değişmeye başladı. 25
• Dünya ekonomisi, ondokuzuncu yüzyılın ortalarında kuzey-batı Avrupa'da kapitalizmin yükselişi ile ortaya çıkmıştır. • Kapitalist ekonominin temeli sömürgeciliğe ve merkantalizme dayanır. • Fakat özellikle sanayi devrimi neticesinde tekstil üretiminde görülen büyük artış iç pazarların yetersiz kalmasını ve dış pazarlara açılmayı gerekli kılmıştır. • Böylece ekonomi küresel olarak genişlemeye başlarken ekonominin coğrafyası da değişmeye başlamıştır. 26
- Slides: 26