ONDOKUZ MAYIS NVERSTES FENEDEBYAT FAKLTES CORAFYA BLM TRKYE
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ TÜRKİYE SANAYİ COĞRAFYASI Dr. Öğr. Üyesi Fatih ALTUĞ
TÜRKİYE SANAYİ COĞRAFYASI INDUSTRIAL GEOGRAPHY OF TURKEY Bu derste kullanılan her türlü belge, bilgi, fotoğraf, harita vb. , dokümanlar sadece eğitim amaçlı olarak kullanılmaktadır.
TÜRKİYE SANAYİ COĞRAFYASI 7. Hafta
Lokasyon Faktörleri • Firmaların bir araya gelmesini etkileyen bir çok faktör vardır. • Firmaların yer seçim süreci önemli ve karmaşık bir süreçtir. Uygun yeri seçemeyen firmaların sonu felakettir. • Örneğin:
• Firmaların yer seçim kararları mantıksal bir süreçtir, karar verme sürecinde hata yapılırsa piyasa ekonomisinin demir kuralları tarafından yok edilir. • Firmalar yerleri keyfi olarak, rastgele ve vatansever hislerle yer seçemezler. • Örnek: A Tekstil Firması
• Bir firmanın konumunu şekillendiren başlıca faktörler arasında emek, arazi, sermaye ve yönetimsel ve teknik beceriler bulunmaktadır. • Üretim için gerekli olan bu faktörler hem nitelik hem de nicelik olarak mekana göre değişebilmektedir.
Emek/İşgücü • Çoğu sanayi için işgücü, özellikle bölgesel, ulusal ve küresel ölçekte lokasyonu tercihlerinin en önemli belirleyicisidir. • Firmalar yer kararları aldığında, çoğunlukla emek durumu, üretkenlik ve beceri coğrafyasını inceleyerek başlarlar. • Her türlü ekonomik üretim için emek gereklidir ancak emeğin maliyet yapısına ve katma değere göreceli katkısı sektörler arasında büyük farklılıklar göstermektedir.
• Örneğin, emek maliyetlerinin katkısı otomobil endüstrisinde yüksek olmakla birlikte, petrol endüstrisinde çok düşüktür. Sermaye yoğun ve emek yoğun sektörler. • Sanayi devriminin başlangıcında emek yoğun olan pek çok sektör teknolojik gelişmelere bağlı olarak sermaye yoğun halde gelmiştir (Tarımda makineleşme, imalatta robotlar). • Kapitalizmde verimlilik artışının nedeni de budur.
• Belli bir bölgedeki emek arzı, maliyetleri büyük ölçüde etkiler. • Doğum oranı yüksek olan ülkelerde emek arzı yüksek olduğu için iş gücü maliyetleri daha düşüktür (Çin, Hindistan). • Gelişmiş ülkelerde doğum oranı düşük, maliyetler fazla, sanayisizleşme • Sanayi türleri ve sektörlere göre işçi türleri de (yaş ve cinsiyet) önemlidir: Örneğin Fast-food sektörü asgari ücret karşılığında çalışacak genç işçiler arar. • Emek/işgücü mekana bağımlı statik değildir. Emek mekanlar arasında akışkandır: GÖÇ • Emek çeken bölgelerde iş gücü ucuzlar, işletmelerin maliyetleri azalır. Göçün ters etkisi emlak fiyatlarının artmasıdır. Emlak fiyatlarının artması emek göçünü yavaşlatır.
• Emek hareketli olduğu için emek arzı ve talebindeki bölgesel farklılıklar zaman içinde dengelenebilir. • Bir yerde yüksek emek talebi (yüksek ücretler), başka bir bölgede yüksek emek arzı (düşük ücretler) göçlerle dengelenebilir. • Örneğin Sanayi Devriminin başlangıcında kırdan kente göç; İngiltere’nin Hindistan’da emek göçü; Almanya’nın Türkiye’den; Fransa’nın K. Afrika’dan
• İş gücü piyasada hemen karşılanabilen bir faktör değildir. • İnsanlar çalıştıkları kurumları terk etmeme eğilimdedir. • İşsiz kalmak pahasına daha iyi iş imkanı bulana kadar iş arayışındadırlar. • İşsizlik maaşları, tazminatlar vs. • Yeni çıkan sektörlere eleman yetiştirilmesinin süre alması
• İşçi ücretleri ülkelere göre değişmektedir. • Gelişmiş ülkelerde ücretler daha yüksektir. • Fakat ücretlerin düşük olduğu her ülkeye yatırım gelmemektedir: Verimlilik, Beşeri Sermaye • İşgücü verimliliği de etkiler • Verimlilik, büyük oranda yerel işgücünde ya da beşeri sermayede mevcut olan becerilerin bir fonksiyonudur. • Verimlilik , resmi ve gayri resmi eğitim sistemlerinden, mesleki eğitimden ve uzun yıllara dayanan deneyimle türetilir. • Firmalarda verimlilik artışı sağlamak için üretken emeğe (beşeri sermaye) daha yüksek ücretler öder.
• Firmaların ucuz emek kadar istedikleri, üretken emektir. • Sanayileşmiş bölgelerde nitelikli işgücü temini daha kolaydır. • Uzun yılların getirdiği iş gücü piyasası. • İşgücü/emek coğrafyası ulusal ve yerel piyasaları içine alan karmaşık bir yapıya sahiptir. • Beceri veya yetenekler üretilir, çoğaltılır ve değiştirilir. • Zamanla yeni teknolojiler devreye girer ve yeni bir beceri üretim süreci yaşanır. • Emek aynı zamana kültürel, ekonomik ve sosyal güçlerle etkileşim halindedir.
• Genellikle, nitelikli işgücü piyasaları, vasıfsız iş piyasalarına göre coğrafi olarak daha büyük olma eğilimindedir. • İşçiler (kurumsal yönetim, mesleki hizmetler ve üniversite profesörleri de dahil olmak ), iyi ödeme yapan pozisyonlar için yüzlerce veya binlerce km. göç edebilir. • Niteliği düşük olanlar (kasiyer, kapıcı) ülke içinde seyahat ederler. • EMEĞİN COĞRAFYASI
Lokasyon/Arazi/Toprak • Yerel ölçekte, arazilerin bulunabilirliği ve maliyeti, firmaların lokasyon/konum kararlarını etkileyen en önemli lokasyon faktörlerdir. • Arazi maliyeti, yerelleştirilmiş arz ve talebi yansıtır ve farklı firma türleri için üretim sürecinde farklı miktarlar arazi gerekir • Genellikle imalat sanayindeki büyük firmalar daha fazla araziye ihtiyaç duymaktadır ve dolayısıyla maliyetlere karşı daha hassastırlar. • Üretici hizmetler gibi bazı sektörlerde firmalar çok yüksek kira ücretleri ödeyebilmektedir. • Firmalar sıklıkla, optimum bir yere yerleşmeden önce birkaç muhtemel bölgeyi yoğun bir şekilde incelemekle meşguldürler.
• Arazi maliyetinin başlıca belirleyicisi erişilebilirliğidir. • Ulaşım maliyetleri arazi ve kira ücretlerini belirler. • Merkezden uzaklaştıkça arazi fiyatları azalır • Firmalar maliyetlerini azaltmak için ucuz alanları tercih edebilirken karlarını artırmak amacıyla merkeze yakın yerleri de tercih edebilirler. • • Bu nedenle lokasyon seçiminde firmalar kar-maliyet analizi yaparlar. • Emek yoğun sektörlerde firmalar daha uzmanlaşmanın olduğu iş gücü havuzuna erişilebilir alanları tercih ederler. • Pazara, müşteriye, tedarikçiye ve diğer hizmetlere erişimde lokasyon seçimini etkiler.
• Metropoliten alanlarda hem arazinin pahalı olması hem de daha geniş arazi ihtiyaçları 1970’lerden itibaren banliyöleşmeyi doğurdu. • Diğer taraftan teknolojik gelişmeler araziye olan ihtiyacı nispeten azalttı. • Bu banliyöler zamanla sanayi bölgeleri haline geldi ve firmalar buralardan dışsallıklar sağlamaya başladı. • Dışsallıkların artması ile verimlilik arttı ve maliyetler düştü. • Banliyö yerleşimleri, işçilerin çalışma hayatını en düşük düzeye indirir ve ücretleri düşürmeye yardımcı olur
Konut Fiyatları
İstanbul Arsa Fiyatları Risk Haritası
Sermaye • Kapitalizm altında, sermaye, üretim sürecinin yapılandırılmasında egemen bir rol oynamaktadır. • Sermaye, sabit sermaye ve finansal sermaye olmak üzere ikiye ayrılır. • Sabit sermaye, makine, teçhizat ve fabrika binalarını içerir ve genellikle pahalıdır. • Kurulum, inşaat, bakım ve onarım maliyetlerinin amortisman süreleri yatırımdan önce belirlenmelidir. • Kullanılacak makinelerin yaşı ve teknoloji seviyesi verimliliği ve karı etkiler. II. Dünya Savaşından sonra Almanya ve Japonya'nın hızlı büyümelerinin nedeni savaşta yok olan sabit sermayelerini yeni teknoloji ile kurmalarından kaynaklanır.
• Sabit sermaye içerisinde özellikle üretim araç ve ekipmanları periyodik olarak yenilenmek, genişletilmek ve düzenlenmek zorundadır. • Bunların maliyeti ise gelecekte elde edilecek gelirlerden sağlanır: krediler, leasing, borçlar vs. • Finansal sermaye, şirket gelirleri, tasarruflar, krediler, hisse senetleri, tahviller ve diğer finansal araçlar da dahil olmak üzere maddi olmayan gelirlerdir. • Finansal sermaye, en mobil üretim faktörüdür. • Akışkan olan finansal sermayenin taşıma maliyeti neredeyse sıfırdır (internet bankacılığı). Sabit sermaye ise stabildir.
Yönetimsel ve Teknik Beceriler • Yönetim ve teknik beceriler, her tür üretim için gereklidir. • Yönetim, kaynakları tahsis etmek, sermaye artırmak ve finansal piyasaları müzakere etmek, rekabet, hükümet kural ve politikalarını takip etmek, yatırım kararları almak, işe almak/ işten çıkarmak, pazarlama ve halkla ilişkiler yapmak ve çok sayıda benzeri işlem yapmak da dahil olmak üzere kurumsal karar alma sürecini kapsar. • Kurumsal yönetim, bir firmanın organizasyon yapısını yansıtır ve şekillendirir. • Yönetim biçimleri, firmalar tek bir kişiye ait olabileceği gibi, ortaklık şeklinde de olabilir.
• Firmalar içinde yönetim, kurumsal işbölümünün önemli bir parçasını oluşturur. • Büyük firmalarda, metropollerde bulunan merkez birimler temel kararları alırlar diğerleri de uygular. • Bu nedenle karar alma makamındaki kişilerin donanımlı/beyaz yaka olması gerekir.
• Teknik beceri, yeni ürünlerin ve süreçlerin icat edilmesi için gereklidir. • Bu beceriler genel olarak araştırma geliştirme (AR-GE) olarak sınıflandırılır. • Sanayi devriminin ilk aşamalarında rekabetle ayakta kalmaya çalışan firmalar yenilikleri gerçekleştirirlerken, gümüzde büyük firmaların ARGe birimlerindeki uzun soluklu çalışmalarla gerçekleşmektedir. • Gelişmiş ülkelerdeki sanayileşmenin erken safhalarında, ürün geliştirme çoğu zaman yenilikleri ile birlikte hayatta kalmayı başaramayan küçük firmalar tarafından üretime paralel olarak gerçekleştirildi. • Yeni bir buluş veya yenilik artık eskisinden çok daha maliyetlidir. • İnovaasyon bölgeleri: Silikon Vadisi (Stanford), Route 128 (Harvard ve MIT), Research Triangle Park (Duke ve North Carolina), • Emilia Romagna (İtalya), Baden Würtenberg (Almanya)
Seçilmiş Bazı Ülkelerin Ar-Ge Harcamaları milyar $ Milyar $ 350 300 250 278 313 283 240 AB ABD 200 Çin 145 150 G. Kore 100 50 0 Türkiye 45 21, 4 3, 6 2005 40, 7 5, 8 2013 2014 1 000, 00 928177 900 000, 00 800 000, 00 Seçilmiş Bazı Ülkelerin Patent Başvuru Sayıları 700 000, 00 578801 600 000, 00 500 000, 00 400 000, 00 300 000, 00 200 000, 00 ABD Çin 390715 Türkiye 173327 100 000, 00 5097 1146 0, 00 2005 2014
Source: OECD
- Slides: 31