ONDOKUZ MAYIS NVERSTES FENEDEBYAT FAKLTES CORAFYA BLM SYAS
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ SİYASİ COĞRAFYA Dr. Öğr. Üyesi Fatih ALTUĞ
SİYASİ COĞRAFYASI Political Geography Bu derste kullanılan her türlü belge, bilgi, fotoğraf, harita vb. , dokümanlar sadece eğitim amaçlı olarak kullanılmaktadır.
SİYASİ COĞRAFYA 11. Hafta
SİYASİ COĞRAFYA -Uluslararası İlişkilerde Jeopolitik Teoriler - Dr. Öğr. Üyesi Fatih ALTUĞ
Jeopolitik Paradigmalar Paradigma? ?
1 -Klasik Jeopolitik 1870 -1945 • Klasik jeopolitik paradigma emperyalist ülkeler arasındaki rekabetin hüküm sürdüğü 1870 -1945 yılları arasında ortaya çıkmış ve gelişmiştir. • Diğer paradigmaların temelidir. • Geleneksel/klasik paradigma sadece coğrafi unsurlar ile devlet arasındaki ilişkiye değil, aynı zamanda yönetim ve pratik konulara da değindiği için «problem çözücü» niteliktedir. • Sanayi merkezli modernleşme, kültürel dönüşüm ve toplumsal devrimler çağında devletin ve toplumun yeniden yapılanma süreci, teorinin/teorisyenlerin ilham kaynağı, çıkış noktası olmuştur.
• Klasik jeopolitikte amaç, devlet ve devlet adamlarına kendi ülkelerinin yeniden yapılandırılmasını ve emperyal rekabette öne geçmelerini sağlayacak bilgiyi oluşturmaktır ve bu nedenle ‘’jeopolitik= devlet bilimi’’ olarak görülmüştür. • Bu nedenle DEVLET MERKEZLİ bir yaklaşımdır. • Bu bağlamda küresel siyaseti anlamak, yorumlamak ve onun bir aktörü olmak; strateji üretmek ve ulusal güvenlik için devlet adamlarının ülkelerinin, bölgelerinin ve dünyanın coğrafi özelliklerini okuyabilme yetilerine sahip olamaları önemlidir. • Klasik jeopolitiğin bunlardan başka 3 ayırt edici özelliği daha vardır.
• 1 - Değişmez Mekansal Kategoriler: • Coğrafyanın ne anlattığı ve bunun neden anlamlı olduğuyla ilgili değişmez ve indirgemeci mekansal kategorileri (merkez alan, çevre alan, kalpgah, kenar kuşak) vardır. • Böylece klasik jeopoliitikçiler, coğrafya ve onun unsurlarından bahsederken aynı zamanda bunun hakikat olduğuna inanırlar. • Bu manada klasikler, dünyayı ulus-devletlerden* oluşan bir bütün olarak görürken, uluslararası politikadaki mücadeleyi ve çatışmayı farklı coğrafi mekanlar arasında var olan güç mücadelesinin bir türevi olarak hiyerarşik bir öze indirgemektedir.
• 2 - Coğrafi Determinizm: • Her türlü, siyasi, ekonomik, toplumsal ve kültürel varoluş temelde o toplumun bulunduğu coğrafyaya bağlıdır. • Böylece çevre aynı zamanda devletin davranış kalıplarınında belirleyicisidir. • Bu yaklaşım mekanı değişmez/mutlak mekan olarak görür. • Ülkelerin coğrafi konumu değişmeyeceği için mekanı/lokasyonu devletin fiziğe bürünmüş hali olarak görürler.
• 3 - İdeoloji/tarafgirlik: • Emperyalizm, muhafazakarlık, milliyetçilik ve ırkçılık bu yaklaşımın fikir ve pratiklerinden ayrı düşünülmemektedir. • Ulus-devlet merkezli bir kurgu ve öze sahiptir.
2 - Pratik Jeopolitik • Günlük dış politika uygulamalarında görülen coğrafi politikayla ilgilidir, genel coğrafi anlayışların ve algılamaların dış politikanın kavramsallaştırılmasını ve karar vermeyi nasıl etkilediğiyle ilgilidir. • Bu bağlamda devletin temsilcileri ve bürokratlarının ortaya koyduğu ‘’jeopolitik muhakame’’ biçimidir. • Pratik jeopolitik, dış politikanın kavramsallaştırılması ve USSALAŞTIRILMASInda; herhangi bir askeri müdahalenin meşrulaştırlmasında coğrafi söylem kullanarak devletin pratikleri arasındaki işlevselliği kurmada önemlidir.
3 - Resmi Jeopolitik • Bilim adamları, akademisyenler, stratejik düşünce kuruluşları ve entellektüellerin belirli yerler, bağlamlar ve zaman içinde ürettikleri, jeopolitik düşünceyi şekillendiren düşünceve/veya muhakeme biçimleridir.
4 -Popüler Jeopolitik • Medya, sinema, romn ve karikatürlerde açığa vurulan ve popüler kültürde kendisine yer edinen jeopolitik muhakeme biçimleridir. • Klaus Dodds’a göre popüler jeopolitik, medya ve siyasi elitler aracılığıyla dünya politikasının coğrafi olarak üretilmesinde ve yeniden üretilmesinde gündem oluşturucu, belirli bir temsil ve anltının yerleşmesinde şekillendirici, bazı ön yargıların oluşmsında ve ‘’bize’’ yönelik kimliğin yeniden inşa edilmesinde ulusal kimliğin yerleştirici unsuru olarak önemli bir rol oynamaktadır.
5 -Eleştirel Jeopolitik • 1980’lerden sonra, dünya siyasetinde gerçekliğin jeopolitik aracılığıyla kendini gösterdiğine ve okunabildiğine yönelik hakim kanaate karşı ortaya çıkmıştır. • Jeopolitiğin toplumsal, kültürel ve siyasal bir söylem olduğunu ve bunların jeopolitik gerçekler ve hakikatler olduğunu savunur. • Tuathail ve Simon Dalby kurucularıdır ve Foucault ve Derridea’dan esinlenmişlerdir.
• Eleştirel jeopolitiğin önde gelenlerinden Virginia Teknik Üniversitesi coğrafya Profesörü Gearoid Ó. Tuathail klasik jeopolitiği, coğrafya unsurunu dış politika kavramsallaştırmasında ve uygulamada önemli bir faktör olarak görme eğilimiyle kendisini ayrıştıran bir politik realizm türü olarak tanımlarken, eleştirel jeopolitiği sorundaki var olan güç yapılarına ve bilgiye yönelik teorik girişimleri sorunsallaştıran bakış açısı olarak tanımlar. • Tuathail’e göre eleştirel jeopolitik, küresel politik hayatın karmaşıklarını çözme arayışında ve klasik jeopolitik tarafından saklanan ve jeopolitik hakkındaki bilgileri şekillendiren güç ilişkilerini ortaya koyma uğraşındadır (Tuathail, 1999: 97). • Klasik jeopolitiğe karşı 5 argüman ortaya koymaktadır.
• 1 - Eleştirel jeopolitik, devletin sadece dışıyla değil; içerideki ve dışarıdaki; buradaki ve oradaki; yerelin ve yabancının sınırlarının inşasıyla ilgilidir. Mekanın çoğulluğuna, çeşitliliğine, günlük yaşamların inşa ettiği sınırlara odaklanır. • 2 Jeopolitik, devletin temellendirilmelidir. özel kültürel mitolojilerinde • 3 - Eleştirel jeopolitik, tekliği değil çokluğu benimser, çoğulcudur. Bu çoğulcu ya da uyum jeopolitiği devletin jeopolitik kültürü olan ‘’pratik, resmi ve popüler jeopolitik’’ ile anlaşılır. • 4 - Jeopolitiğin nötr ya da objektivist bakış açısını bozmaya çalışır. • 5 - Jeopolitiği geniş bir perspektifte sosyo-mekansal ve teknobölgesel gelişme olarak teorize etmeye çalışır.
Jeopolitik Teoriler
Jeopolitik Teoriler • Klasik Jeopolitik teorileri üç ekole sınıflandırarak incelemek konunun anlaşılabilirliğini artıracaktır; • 1 -İngiliz Jeopolitik Ekolü: İngiliz Jeopolitik ekolünün en önemli ismi Halfrod Mackinder’dir. Mackinder bir coğrafyacı, iktisatçı ve politikacıydı. Mackinder kara hakimiyet teorisi “Heartland’i” ortaya atmıştır.
• 2 -Amerikan Jeopolitik Ekolü: Amerikalı Amiral Alfred Mahan 1890 yılında yayımlanan “ Deniz Gücünün Tarihe Olan Etkisi” kitabında dünya hakimiyeti için deniz hakimiyet teorisini geliştirmiştir. • Bir diğer Amerikan ekolü teorisyeni de Nicolas Spykman’dır. Spykman, Mackinder’in kalpgah tezine karşılık “kenar kuşak (rimland)” tezini ortaya atmıştır.
• 3 -Alman Jeopolitik Ekolü: Jeopolitiğin kurulması Alman jeopolitik ekolünden Friedrich Ratzel’e dayandırılmaktadır. Ratzel’in 1887 yılında yayımladığı “ Siyasi Coğrafya ” eseri jeopolitiğin başlangıcı olarak kabul görmektedir. • Ratzel’den etkilenen iki jeopolitikçi vardır, bunlardan İsveçli Rudolf Kjellen jeopolitik kavramını 1916 yılında yazdığı Hayat Formu Olarak Devlet eserinde ilk kullanan jeopolitikçi olmuştur. • Ratzel’den etkilenen bir diğer jeopolitikçi Hitler’in fikir babası olarak bilinen Karl Haushofer’dir. Haushofer Almanya’nın tekrar dünya gücü konumuna gelmesi amacıyla jeopolitik çerçevesinde 500’ün üzerinde makale ve kitap yazmıştır.
• Ayrıca; • Fransız Jeopolitik Ekolü: Alman ekolünün görüşlerine bir tepki olarak doğmuştur. Bu ekolün başta gelen özelliği devleti bir canlı organizma değil, ‘’kültürel ve ulusal bir varlık‟ olarak kabul etmesidir. • Bu okula mensup jeopolitikçiler arasında “possibilist” düşüncenin temsilcisi olan Lucien Fahren ve Vidal dela Blache, Anglo- Amerikan ve Alman jeopolitik kuramcılar tarafından benimsenen “deterministik” yaklaşımı reddetmektedir. • 20. yüzyılın jeopolitikçi yazarlarının çoğu bu iki uç (deterministik ve possibilist yaklaşım) arasında yer almaktadır. Possibilist düşüncenin önde gelen yazarlarından Harold ve Margaret Sprout‟lara göre, coğrafya bize ne yapmamızı emreden bir öğe olmayıp, tercihlerimizi oluşturmada yol göstericidir.
• Coğrafi faktörler davranışlarımızı koşullandırmaktan ziyade karar vericinin önündeki olanaklara işaret etmektedir. • Fransız Vidal de La Blanche, objektif ve tenkitçi bir gözle, olayları o zamanki durumlarının dışında yorumlamıştır. • Fransız coğrafya okuluna göre; insan kendi doğal çevresini değiştirebilen ve kendisine yönelik opsiyonları en sonunda kendisi belirleyebilen bir karaktere sahip olduğundan, çevre ve özellikle coğrafyayı da insanın eylemini etkileyen çok sayıda unsurdan biri olarak görmek gerekir.
Alman ve Fransız jeopolitik ekollerinde coğrafi kimlik modelleri Alman Ekolü Fransız Ekolü Mekan-Ulus İlişkisi Ulusun mekansallaşması Mekanın ulusallaşması Merkez Alınan Öğe Etnisite Vatan sınırları Siyasi Coğrafya Çok parçalı Merkeziyetçi İktidar-Mekan İlişkisi Dışlayıcı, organik Asimilasyonist, sentetik
Jeopolitik Teoriler Deniz Hakimiyet Teorisi Soğuk Savaş Öncesi ve Soğ. Sv. Dönemi Jeopolitik Teoriler/Klasik Soğuk Savaş Sonrası Jeopolitik Teoriler/Modern Tarihin Sonu Teorisi Kara Hakimiyet Teorisi Medeniyetler Çatışması Teorisi Hayat Alanı Teorisi Eleştirel Jeopolitik ve Söylem Analizi Hava Hakimiyet Teorisi Barış Bölgeleri/Karma şa Bölgeleri Modeli Kenar Kuşak Teorisi Kuşatma Teorisi Astropoliik: Uzay Jeopolitiği Medeniyetler Bütünleşmesi Teorisi Mihver Devletler Teorisi Topraksızlaşma Teorisi Büyük Ortadoğu Projesi Büyük Satranç Tahtası
- Slides: 24