ONDOKUZ MAYIS NVERSTES FENEDEBYAT FAKLTES CORAFYA BLM SANAY

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ SANAYİ COĞRAFYASI Dr. Öğr. Üyesi Fatih ALTUĞ

SANAYİ COĞRAFYASI Industrial Geography Bu derste kullanılan her türlü belge, bilgi, fotoğraf, harita vb. , dokümanlar sadece eğitim amaçlı olarak kullanılmaktadır.

SANAYİ COĞRAFYASI 7. Hafta

Yer Seçimini Etkileyen Faktörler • A- İmalat İle İlgili Faktörler • 1 - Hammadde: • Eğer hammadde imalat sırasında büyük kayıplara uğruyorsa ve hammaddeye göre mamul madde miktarı az ise tesis hammaddeye yakın bir SİT alanına kurulur. • Çimento, Şekerpancarı, Taşa toprağa dayalı sanayi

• Eğer hammadde çabuk bozulabilir özelliğe sahip ise tesis yine hammadde kaynağına yakın olmalıdır. • Konserve, Salça, Meyve Suyu, Et ve et ürünleri, Süt ve süt ürünleri • Eğer üretilen mamul madde üretildikten sonra çabuk bozulabilir özelliğe sahip ise tesis PAZAR a yakın olmalıdır. • Ekmek, pastaneler, dondurmacı, meşrubat • Yükte hafif fakat değerde pahalı olan hammaddeler diğer kuruluş koşullarının daha uygun olduğu yerlere taşınarak işlenirler. • Örneğin yün işleme tesisleri hammaddeye uzak yerlere kurulabilir.

• Hammaddenin taşıma maliyeti mamul maddenin taşıma maliyetinden yüksekse tesis hammadde kaynağında bir sit alanına kurulur. • Örneğin petrol rafinerileri ve petro-kimya tesisleri (fakat boru hatları ve gemi taşımacılığı sayesinde bağımlılığı azalmıştır) • Hammadde faktörü birinci ve ikinci sanayi devrimindeki ağır sanayinin yerinin belirlenmesinde başat bir rol oynamıştır. Fakat günümüzde bazı nedenlerden dolayı hammaddenin lokasyon seçimindeki önemi bazı sektörler için azalmıştır. Bu nedenler; • - Taşımacılığın gelişmesi ve taşıma sürelerinin azalması, • - Günümüz sanayi tesislerinde hammaddeden çok yarı mamul maddelerin işlenir olması, • -Teknolojik gelişmeler • -Pazar ve iş gücü gibi faktörlerin öne çıkması

2 - Enerji • Enerji hem ısı üretmek hem itici güç elde etmek için kullanılır. • Madenlerin eritilmesi ve birçok gıda sanayinde ısı elde etmek için enerjiye ihtiyaç vardır. • Ör: Demir-çelik sanayilerinin yer seçimi • Enerjinin taşınması hala büyük maliyetler getirdiği için elektro-kimyasal ve elektro-metalurji gibi sanayi kolları ucuz ve erişilebilir elektriğin olduğu yerlere kurulur. • Günümüz üretim teknolojilerinin gelişmesi ve enerjiye erişebilirlik kolaylaştığı için eskisi kadar önemli değildir. • Örneğin 18. yy da 1 ton çelik elde etmek için 8 -10 ton taş kömürüne ihtiyaç varken bugün bu rakam 1 tonun altına inmiştir ve demir-çelik fabrikalarının taş kömürü bağımlılığı azalmıştır

3 - Su • Bütün imalat kollarında su az veya çok kullanılmaktadır. • Hammaddenin işlenmesi aşamasından soğutma işlemine kadar imalat süreçlerinde su önemli bir yere sahiptir. • 1 ton çelik üretmek için 200, 000 lt su • 1 lt bira üretmek için 240 lt su • Nükleer tesisler 1 saatte 160 milyon lt su • Termik santraller, hidroelektrik santraller

4 - İşgücü/Emek • İş gücünün önemi sektörlere göre değişmektedir. • Aynı şekilde iş gücü maliyetleri önemli bir yere sahiptir= ucuz işgücü • • İşgücünün sanayi faaliyetlerindeki etkisi: - işçi ücretlerinin mekansal olarak farklılaşması (Çin, Bangladeş …) -Kalifiye iş gücüne erişimin mekansal olarak farklılaşması -İşgücüne erişimin mekansal farklılığı • Firmalar işçi malyetleri arttıkça daha ucuz işgücün olduğu yani işgücü havuzlarına doğru yer değiştirirler. Tekstil gibi • ABD’li gömlek imalatçıları 1950’lerde önde Hong kond’a 197080’lerde Çin ve tayland’a 1990’larda Orta Amerika ülkelerine taşınmışlardır.

• İşgücü maliyetini etkileyen faktörler: • 1 - Yerel yaşam koşulları: yerel yaşam koşulları ne kadar pahalı ise işgücü maliyetleri artar. Gelişmiş ülkeler • 2 - İşgücü arzı: Makineleşme öncesinde işgücü arzı önemli idi ve bu nedenle nüfus artışı teşvik edilmiştir. Makineleşme ile birlikte usta ya da uzmanlaşmış işgücüne daha fazla ihtiyaç duyulmakta ve nitelik öne çıkmaktadır. • 3 - İşgücü Yasaları: Yasalar çocuk işçilerin çalışmasını yasaklamış, zaman sınırı getirmiş, sigorta şartı koymuştur. Bütün bunlar işçi maliyetlerini artırmıştır. • 4 - İşgücünün Yeterliliği (Stok): Uzmanlaşmış iş gücü • 5 - Eğitim: Mesleki eğitim

5 - Pazar • Sanayinin amacı ürettiği ürünü satmaktır. • Sanayi tesislerinin pazara yakın olmasında rol oynayan faktörler: • - Ağırlık, hacim ya da bozulabilirlik: bu gibi durumlarda tesisler pazara yakın olurlar. Otomobil, ekmek vs. • • -Yığılma ekonomileri - mamul maddenin taşıma maliyeti yüksekse pazara yakın tesisler -Pazarlar işgücünün ve satın alma gücünün yoğunlaştığı alanlardır Pazar geniş ve dağınık ise yer seçiminde optimum yer kuralı devreye girer

6 - Ulaşım • Hammaddenin taşınması, • Mamul maddelerin taşınması, • İşgücünün taşınması, • Bütün bunlar dikkate alınarak en ekonomik mesafe tercih edilir. • Taşıma biçimleri ve maliyetleri değişmektedir. En ucu taşıma su yolu iken en pahalısı havayollarıdır.

7 - Kişisel Kararlar • Yer seçiminde her ne kadar kar maksimizasyonu önemli olsa da son karar yöneticiler tarafından verilmektedir. • William Morris motor fabrikasını kurarken babasının iilk fabrikasını ve kendi okulunu içine alacak şekilde bir fabrika tasarlamış ve oraya kurmuş.

8 - İyi Yaşama Koşulları • Geleneksel lokasyon faktörleri ya da fiziksel faktörlerin yerini artık daha iyi bir çevrede yaşam koşulları yani beşeri faktörler almaya başlamıştır. • İklim, kültür, gelişmişlik, gelir durumu, sosyal olanaklara erişim, konut, gelir, arsa fiyatları • Silikon vadisinin gelişmesinde bu koşulların önemli bir rolü vardır.

B- Devletin Lokasyon Seçimine Etkisi • SSCB gibi sosyalist devletlerde sanayinin yer seçiminde devlet belirleyicidir. • Bölgesel gelişmişlik farklarını azaltmak için verilen teşvikler yer seçimini etkiler • Stratejik tesislerin yer seçiminde devlet belirleyicidir (NASA), • Arazinin kullanımı yasalarla belirlendiği için yer seçiminde etkilidir.

Sanayi Yer Seçim Teorisi 17