ONDOKUZ MAYIS NVERSTES FENEDEBYAT FAKLTES CORAFYA BLM SANAY
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ SANAYİ COĞRAFYASI Dr. Öğr. Üyesi Fatih ALTUĞ
SANAYİ COĞRAFYASI Industrial Geography Bu derste kullanılan her türlü belge, bilgi, fotoğraf, harita vb. , dokümanlar sadece eğitim amaçlı olarak kullanılmaktadır.
SANAYİ COĞRAFYASI 12. Hafta
Sanayinin Küresel Dağılımı 2: Dünyadaki İkinci Derecede Önemli Sanayi Bölgeleri 4
Dersin içeriği • Doğu Asya’da Sanayileşme • Asya Kaplanları • • Büyük Kaplan: Japonya Küçük Kaplanlar: Güney Kore ve Tayvan Minik kaplanlar: Singapur, ve Hong-Kong Uyanmakta olan dev: Çin • Diğer Ülkelerde Sanayileşme • Hindistan • Meksika • Ve diğerleri… 5
Dünyada 2. Dereceden/Gelişmekte Olan Sanayileşme Bölgeleri/Ülkeleri Dünyada ikinci derecede öneme sahip sanayi ülkeleri/bölgeleri mevcuttur. Bunlara gelişmekte olan sanayileşme bölgeleri/ülkeleri adı verilir. Bunlar � Tayland � Brezilya � Malezya � Arjantin � Endonezya � Meksika � Türkiye � Güney Afrika 6
Doğu Asya: • Japonya, • Güney Kore • Tayvan • Singapur ve Hong-Kong • Çin 7
DOĞU ASYA’DA SANAYİLEŞME: Asya kaplanları ya da yeni sanayileşmiş ülkeler 8
Doğu Asya Ekonomik Kalkınmasının altında yatan temel faktörler Dış ekonomik Yardımlar Dış siyasi/askeri Konjonktör Makroekonomik istikrar Politikalar Devletin müdehalesi Faktörler Mali/finansal politikalar Sanayi ve dış ticaret politikası Eğitim politikası İç Sosyo-Kültürel temel Konfüçyan ahlak Çalışkanlık, hırs, azim, ulusal prestij arayışı 9
Doğu Asya’nın/Asya kaplanlarının sanayileşmesinin temel nedenleri • İhracat ve özel sektöre dayalı kapitalist piyasa ekonomisini benimsemesi • Yüksek tasarruf oranı sağlayarak bunu geri dönüşü/getirisi yüksek yatırıma dönüştürme • İnsan kaynağına (human capital) yatırım yani eğitimli insan ve iş güçü yaratma • Gelişmiş ülkelerin özellikle Japon modelinin teknoloji birikimi vb deneyimlerini kullanmaları • Yönlendirici, destekleyici ve piyasa dostu devlet/iktisat politikaları 10
Doğu Asya’nın/Asya kaplanlarının sanayileşmesinin temel nedenleri • Konfüçyan ahlak (itaatkarlık, sadakat, dürüstlük, disiplinli, çalışkan ve tasarruflu olma, aileye bağlılık) • Mucizeden önce konfüçyüsçülük suçlanıyordu (işletme ve mühendislik gibi meslekleri edinmekten caydırır) • Kültür değişmez bir hiyerarşiye sahip değildir • Yoksul ülkelerde insanların boş dolaştığı doğrudur ancak bunun nedenini kültürel olmaktan çok işsiz olmasında aranmalı • Göçmenlerin batıda daha fazla çalışması. . . Nerede kaldı tembellik!!! • Ekonomik kalkınma ihtiyaç duyduğu kültürü yaratır, kültürün kalkınmayı yaratması ise çok daha sınırlıdır • Problemin kaynağı aranacaksa kültürde değil sistemde aranmalı 11
Doğu Asya’nın/Asya kaplanlarının sanayileşmesinin temel nedenleri • Sosyal sermaye (özellikle Japonlara karşı milli gurur/prestij arayışı ve batılıları yakala/geçme hırsı ve azmi) • Tarım/toprak reformu ve toplumsal eşitlik ilkesine vurgu • ABD kaynaklı dış ekonomik/siyasi konjonktör ve yardımlar • Başlangıç koşulları (Çok kısıtlı arazi, fakir ve kalabalık nüfus, doğal kaynak yokluğu ve tek çare. . . sanayileşme ile Sömürge döneminin sosyopsikolojisi ile sürekli askeri tehdit algılaması) 12
Uzakdoğu Asya’da Sanayileşme sürecinin Fazları • 1. 2. 3. Birinci Faz/devre: Emek yoğun sanayilerin yayılması: İthal ikameci politikalar Dokuma, giyim ve montaj sanayiler 1950 -1965 dönemi • 1. 2. 3. İkinci faz: sermaye yoğun sanayilerin artması İhracata dayalı politikalar Kopyalama ve Yaparak öğrenme (learning by doing) 1965 -1985 dönemi • 1. 2. 3. Üçüncü faz: Bilgi/Teknoloji yoğun sanayilere geçis Ar-Ge’nin gelişmesi ve kendi ürününü yapma Emek yoğun sanayileri yabancı yatırıma dönüştürme 1985 sonrası dönem 13
Asya kaplanlarının özellikleri • Sanayi devriminden 200 yıl sonra sanayileşmeye başlamışlardır (Japonya kısmen istisna ve ilk kaplan) • Sanayileşmeyi 30 -35 yılda başarmışlardır (1960’lar-1990’lar) • 1993’te Dünya Bankası “The East Asian Miracle” (Doğu Asya Mucizesi) adlı raporu ile G. Kore, Tayvan, Singapur ve Hong-Kong’u Yeni Endüstrileşmiş Ülkeler (New Industrialized Countries-NICs) olarak ilan etmiş ve böylece 2. kuşak kaplanlar ortaya çıkmıştır. • 1980 sonrası yaptıkları büyük atılımla Çin, Malezya ve Tayland asyanın 3. kuşak kaplanları; 1990’ların başından bu yana elde ettikleri yüksek büyüme ile de kısmen Endonezya, Vietnam ve Filipinler Asya’nın gelecek 4. kuşak kaplanları olarak anılmaktadır. • Keza Hindistan ve Pakistan muhtemel adaylardır. 14
Japon Sanayileşmesinin Tarihsel Arka planı • 1854’le başlayan ve 1868’den itibaren Meiji restorasyonu ile batıya açılma ve onun kurumları benimseme başladı. • İlk sanayileşme bu dönemde başladı. • Bölgenin en büyük ekonomik ve askeri gücü oldu. • 19. yüzyılın sonunda hem Rusya hem de Çin ile yaptığı savaşları kazandı. • Kore, Tayvan (Formoza) ve Sahalin (Rusyaya bağlı), Singapur’u uzun süre işgal etti ve yönetti. • I ve II. Dünya savaşlarına katıldı ve pek çok yeri işgal etti ve Pearl Harbor baskınını yaptı. • 1952’de Amerikan işgali son buldu ve özgürleşti. • Halen çok önemli miktarda Amerikan askeri ve tesisleri bulunmaktadır. 15
Sanayileşmenin neden ve özellikleri • Devlet belli sektörleri seçerek bunları teşvik etmiştir. • Uzun süre düşük fiyatlarla ihracat yaparak karşı piyasayı ele geçirmişlerdir. • MITI (Ministry of International Trade and Industry) ve MOF (Ministry of Finance) ile BOJ (Bank of Japan) yüksek riskli AR-GE faaliyetlerini desteklemiş, daha sonra şartlı destekler vermiş ve şirketler özel AR-GE faaliyetlerini yürütmüştür. • Petrokimya, tekstil, otomotiv, elektronik, metal-makina sanayi öncelikli sektörler olarak hedeflendi. 16
• 1990’larda ekonomik resesyon (durgunluk) yaşadı. • 1950 -60 ve 70’lerde çok hızlı, 80’lerde de ortalama %4’lük büyüme yakaladı. • Amerikan koruması nedeniyle uzun yıllar askeri harcamalar GSYİH’nin ancak %1’ini oluşturdu. • Keiretsu ve Zaibatsu adlı holdingler iş hayatına egemen • Harakiri kültürü (başarısızlığın topluma ihanet görülmesi) • Ömür boyu iş garantisi ve dengeli ücret sistemi • Yüksek tasarruf yüksek yatırım • Çok etkin dış ticaret stratejisi 17
Büyük Kaplan: Japonya Sanayi bölgeleri • Kanto ovası metropolitan alanı (Tokyoyokohama ve kawasaki) • Osaka-Kyoto. Kobe bölgesi • Nagoya çevresi • Kitakyuşu bölgesi • Niigata bölgesi • Muroran şehri ve çevresi 18
Küçük Kaplan 1: Güney Kore • Seul ve Inchon çevresi • Pusan-Ulsan Aksı • Tejın ve Tegu bölgesi • Pohang Kenti • Kwnagju ve çevresi 19
G. Kore’nin Bazı Dünya Markaları • Hyundai • Samsung • Lucky-Goldstar ya da LG • Kia • Daewoo Bu dev şirketlere Chaebol (Şabol) adı verimektedir. 30 Chaebol toplam üretimin %80 ini yapmaktadır. 20
Küçük Kaplan 2: Tayvan veya Republic of China ya da Çin’in (PRC) 23 ili veya eski adıyla Portekizlilerin Formoza adası • Taipei ve çevresi • Kaohsiung liman şehri Tayvan’ın Bazı Dünya Markaları • Acer Computer (Dünyanın 3. büyük PC üreticisi) • MITAC ve TATUNG computer 21
Küçük Kaplanlar 3 ve 4 Singapur Hong-Kong 22
Asya Kaplanları’nın Ortak Noktaları • Ada şehir devleti • Suyu bile dışarıdan ithal etmek olan küçük devlet olmaları ihracata dayalı büyümeyi zorunlu kılmıştır. • Çok önemli denizyolu üzerinde, stratejik lokasyon ve limanı • Yabancı sermaye ve ihracata dayalı sanayileşme • Diğer ülkeler DYY yapmaktadırlar özellikle Çin ve yakın ülkelere • Dünyanın en önemli finans, bankacılık, ticaret ve yatırım merkezi • Turizm gelişen ve patlayan en büyük endüstrileri • Dünyanın en serbest ekonomilerine sahip • İngiliz kolonisi 23
Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) • Ülkeler Gelen DYY stoğu Giden DYY stoğu Hong-Kong 13, 5 375 336 Singapur 11, 4 147 90 G. Kore 4 47 35 Tayvan 0, 4 34 65 Japonya 6 90 336 Çin 54 501 37 Türkiye 0, 5 18 6 Milyar dolar 24
DYY’nin Çindeki tarihi • 1900 -1948 arasında bir çok batılı ülkenin yatırımı vardı • 1949 -1976 Mao dönemi ve Kendine güven politikası. DYY yok. • 1979 sonrasından günümüze Açık kapı politikası Tüm ülke zaman içinde aşamalı bir şekilde yabancı yatırıma açılmıştır. 25
Çin’in açık kapı politikasının unsurları ve DYY’nin mekansal gelişimi • 1978 Açık kapı politikasının benimsenmesi • 1979 Yabancı Yatırım Kanununun kabülü (%25 sınırı daha sonra kaldırıldı) • 1980 4 adet özel ekonomik bölge (ÖEB) kuruldu (Guandong ve Fuijan’da) • 1984 14 kıyı kenti açık şehir ilan edildi Açık kıyı ekonomik bölgeleri kuruldu • 1985 Yangtze Irmağı, Pearl ve Minnan ırmakları delta alanları açıldı • 1988 Shandong yarımadası ve doğu Liaoning yarımadası açıldı • 1990 Hainan ÖEB açıldı. • 1990 Shanghai kentinde Pudong yeni gelişme alanı açıldı 1992 yılında İç illerin DYY’ye açılması • ülkenin güneybatı ve kuzeyindeki 13 sınır kenti açıldı • Yangtze ırmağı boyunca 6 liman kenti açıldı • İç illerdeki 21 ilin başkenti açıldı. Yeni ve yüksek teknolojili endüstriyel kalkınma alanları (YYTZ) oluşturuldu. • 1991 -1992’de Büyük Çin kentlerinde 52 adet YYTZ açıldı. • Hizmet sektörüne yönelik olarak Serbest ticaret bölgeleri açılmıştır. 26
ÖEB ve Açık kentler ve Açık kıyı ekonomik bölgelerinde uygulanan özel ekonomik politikalar Çin hükümeti bu alanlarda ülkenin diğer bölgelerin tamamen farklı özel ekonomik politikalar uyguladı • 1. yabancı yatırıma izin verme • 2. piyasa sistemini geçerli kılma • 3. illerin yönetimini esnekleştirme • 4. finansal teşvikler sağlama • 5. Zonları inşa etme Başlıca yatırım teşvikleri • Girdileri gümrükten arındırma, vergi oranlarında ayrıcalık tanıma, • Emeğin kiralanmasını sözleşmeye tabi tutma, arazi fiyatlarında indirim ve tahsis • Düşük kurumlar vergisi, Başta 2 yıllık vergi tatili • İhracat üzerine katma değer vergisi istisnası • İhracat için gerekli ithalatın gümrükten istisna tutulması • Bürokrasinin azaltılması Tüm bu teşvikler yabancı firmaların üretim maliyetlerini çok büyük ölçüde azaltmıştır. 27
UYANMAKTA OLAN/UYANAN DEV EJDERHA: ÇİN • Bohai kıyısı: Pekin ve Tianjin kentleri, Hebei, Shandong, Liaoning illeri • Yangtze Deltası: Şangay şehri, Jiansun ve Zhejiang illeri • Güney Çin Kıyıları: Guandong, Fujian, Hainan illeri ile Guangxi özerk bölgesi 28
Çin’deki ihracat bölgeleri 29
Hindistan’ın Büyük Sanayi Bölgeleri ve ileri teknoloji Alanları 30
Meksika: Maquiladoras 31
Fabrika işçilerinin saatlik çalışma ücretleri Tekstil sektöründeki işçilerin çalışma ücretleri 32
- Slides: 32