ONDOKUZ MAYIS NVERSTES FENEDEBYAT FAKLTES CORAFYA BLM BLGE
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ BÖLGE PLANLAMA Dersin Öğretim Üyesi Dr. Öğr. Üyesi Fatih ALTUĞ
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Ekonomik kalkınma teorisi 18. ve 19. klasik politik ekonomiden itibaren tarihsel olarak farklı kalkınma düşünce ve akımlarının etkisi altında gelişmiştir. • Ancak kalkınma ekonomisi II. Dünya Savaşından sonra daha popüler olmaya başlamıştır.
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Ülkeler arasındaki dengesizliklerin yanı sıra bölgeler arası dengesizlikler de I. Dünya Savaşından sonra, (özellikle 1929 Büyük Bunalımından) işsizlik ve tam istihdam sorunuyla karşılaşan gelişmiş batı ülkelerinde dikkat çekmeye başlamıştır. • Yapılan çalışmalar, ekonomik ve sosyal kalkınmanın çeşitli ülkeler arasında olduğu gibi aynı ülke içindeki bölgelerde de birbirlerinden farklı bir seyir izlediğini göstermiştir.
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Bölgesel dengesizlik hem ekonomik hem de sosyal boyutları olan bir konudur. • Sosyal boyutlu dengesizliğin giderilmesi alt yapıya dayalı bir takım faaliyetlerin devlet desteği ve kamusal düzenlemeler neticesinde azaltılması ile mümkünken, ekonomik boyutlu bölgesel dengesizlik ise ancak bölgenin gelişmesinin hızlandırılması ile azaltılabilir (Çarkçı, 2008: 34).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Bu bağlamda bölgesel kalkınma; “sınırları belli bir alanın kapasitesini artırmak ve bu bölgede yaşayanların yaşam kalitelerini ve ekonomik geleceklerini iyileştirmek olarak tanımlanabilir” (Aydemir ve Karakoyun, 2011: 11).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Bu analizler başlangıçta, genel ekonominin geliştirmiş olduğu kuramların alınarak, bölgesel ekonominin kendi amaç ve ihtiyaçlarına göre uyarlanması ile yapılmıştır (Özelçi-Eceral, 2005: 90). Ø Uluslararası ticaret teorisi ( Ricardo 1817/1971; Hechscher 1919; Ohlin 1933/1957; Samuelson 1948), Ø Lokasyon teorisi ( Weber 1909/1929; Isard 1956), Ø Dışsal ekonomiler (Marshall 1890/1961; Hoover 1937), Ø Mekânsal rekabet modelleri (Hotelling 1929) Ø Merkezi yerler teorisine (Christaller 1933/1966; Lösch 1954), (Makkonen, 2012: 15).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Bölge bilimciler genel gelişme teorilerine mekanı enjekte ederek analizlerini gerçekleştirirken, diğer taraftan iktisatçıların da mekânı keşfetmeleri yolunda büyük adımlar atmışlardır. • Böylece, mekânsal kavramlarla birlikte yoğrulan büyüme teorileri, yeni ekonomi adı verilen bölgesel gelişme yaklaşımlarının da temelini oluşturmuştur.
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Günümüzde bölgesel kalkınma, bölgesel dengesizliklerin azaltılmasının ötesinde çok daha geniş bir anlamda; “ülke bütününde yer alan bölgelerin, çevre bölgeler ve dünya ile karşılıklı etkileşimi ile oluşan bölge vizyonunu dikkate alan, katılımcılık ve sürdürebilirliği temel ilke edinen ve insan kaynaklarının geliştirilmesi yoluyla bölge refahının yükseltilmesini amaçlayan çalışmalar bütünü” şeklinde betimlenmektedir (Ildırar, 2004: 16).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI 2. 1. Bölgenin Dönüşümü • Bölge, konuya, seçilen kritere, ölçeğe, tanımlama gayesine ve belki de en önemlisi zamana görelidir (Tekeli, 2008: 138). • “Özellikle küreselleşme, ulus devlet anlayışının ve sınırların esnemesi, mekanın anlamı ve mekan örgütlenmesinin değişen doğası gibi nedenlerle” (Karakılçık ve Sarıgül, 2010: 388) bölge kavramının içeriği ve kapsamı değişiklik göstermiştir.
2. 2. Bölgesel Dengesizliklerin Kökeni ve Bölgelerin Evrimi 2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Ekonomik gelişmenin her yerde aynı anda başlaması olanaksızdır. • Bir rastlantı sonucu belli bir noktada gelişme (ki bu oradaki doğal kaynakların zenginliği, beklenmedik bir buluş ya da coğrafi konum sonucu olabilir) başladığında, güçlü kuvvetlerin, gelişmeyi bu başlangıç noktası etrafında yoğunlaştırdığı ve yoğunluğun belirli bir düzeye erişmesini takiben çevreye yayılmaya başladığı gözlenmektedir (Dinler, 2005: 108).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Gerek gelişmiş gerekse az gelişmiş ülkelerin bölgeleri arasında ekonomik, sosyal ve kalkınma seviyeleri açısından farklı yoğunlukta da olsa önemli farklılıkların olduğu gözlenmektedir. • Bu farklılığın yoğunluğu ülkeler arasında farklılık gösterse de, gelişmiş ve az gelişmiş ülkelerde bölgesel dengesizliklerin mevcut olduğu bu şekilde görülmektedir (Ildırar, 2004: 16; Çarkçı 2008: 33).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Bin yıllık bir dönemi kapsayan Orta Çağ’da bilgi birikimi, bu çağın son birkaç yüzyılında ekonomik, sosyal ve bilimsel gelişmelerin meydana gelmesine ortam hazırlamış, kilisenin ve feodal düzenin katı kuralları Batı Avrupa toplumlarında yaşanan değişimlerin önünde duramamıştır. • Bu gelişmeler kapitalizmin ilk aşaması olarak kabul edilen, sömürgeciliğe dayalı “ticari kapitalizm” ve onun doktrini olan “merkantalizm”in doğmasına ortam hazırlamıştır (Ersoy, 2012: 129).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Kolonyal ya da sömürge topluluğu en basit tanımıyla, iktisadi ve askeri yönden zayıf olan ülkenin her iki açıdan daha güçlü olan bir ülke tarafından yönetilmesidir. • 1400’lerden itibaren ortaya çıkmaya başlayan Avrupa kolonileri uygarlaştırma ve Hıristiyanlaştırma projesi kapsamında, kapitalist düşünce ve davranışla, ticari ve sınai kapitalizm etrafında şekillenmiştir (Kaynak, 2011: 5).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Sömürgeciler genellikle sömürdükleri bölgelerin kaynaklarına, iş gücüne, pazarlarına el koyarak, sömürgeleri altındaki halkın sosyokültürel, dini değerlerine baskı uygularlar. • Her şeyden önce gerek iktisadi gerekse de askeri ve siyasi açıdan gerçekleşen yepyeni bir sistemin ürünü olarak sömürgecilik, Avrupa’daki zenginliğin asıl nedenini oluşturmaktaydı (Kesici, 2009: 780).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Diğer taraftan dış ticaret fazlalığının sağlanması için dış piyasaların genişletilmesi gerekli görülmekteydi. • Sömürgelerden elde edilen hammaddeler ucuza ithal edilmekte, mamul madde haline getirildikten sonra yüksek fiyata satılmaktaydı. Böylece aradaki pozitif fark ülkeye fazla para olarak girmekteydi (Ersoy, 2012: 136 -37).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Diğer taraftan bu kaynak aktarımı nedeniyle oluşan enflasyonist süreç sonunda kendi tarım ve diğer üretim sektörlerinin önemli ölçüde zayıflamasına neden olmuş, kendi gibi sömürgeci olan Hollanda ve İngiltere’de kapitalizmin gelişmesine katkıda bulunmuştur. • Yani İspanya, kolonilerinden elde ettiği iktisadi fazlalığı ne kolonileri ne de kendi üretim güçlerini geliştirici yönde kullanmış, bu nedenle sanayileşme sürecini başlatamamıştır.
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Siyasal bağımsızlıklarını elde etmiş olan Latin Amerika ülkeleri 1820’den itibaren dış kredilere yönelmeye başlamışlardır. • 1820’de ilk dış borcunu alan Brezilya bu yüzyıl boyunca İngiliz yatırım bankaları aracılığıyla sürekli borçlanmış ve toplam dış borcu 1880’de 12, 5 milyon sterline, Birinci Dünya Savaşı öncesinde ise 120, 3 milyon sterlinde ulaşmıştır (Sönmez, 1998: 23).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Aynı şekilde borçalanan Arjantin’in dış borcunun GSYİH’ye oranı 1879 -80’de %300, 1890 -91’de %360 dolaylarındadır. • 1890’lı yıllarda ihracatın iki kat, ithalatın üç kat dış borcun dört kat arttığı, bütçenin sürekli açık verdiği saptanmaktadır(Sönmez, 1998: 23).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Örneğin, Batı Avrupa ülkelerinde milli gelir 1750 -1850 arası dönemde 32 kat artış göstermiştir. • Dünya nüfusunun %30’una sahip olan gelişmiş ülkeler dünya gelirinin %80’inin alırken, dünya nüfusunun %70’ine sahip gelişmekte olan ülkeler dünya gelirinin %20’sini (Dinler, 2005: 98 -9) alarak, hiç de adil olmayan bir paylaşımla karşıya kalmışlardır.
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Hatta 2016 yılına gelindiğinde dünyanın en zengin 8 kişisinin toplam geliri, geliri 3, 6 milyarlık yoksul kesimin toplam gelirini aşmaktaydı. • Diğer bir ifade ile bu 8 kişinin toplam geliri, dünya nüfusunun yarısının toplam gelirine eşitti.
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Görüldüğü gibi günümüzde ekonomik ve sosyal yönden gelişmiş batı ülkelerinin zenginliklerinin temelinde yine günümüzün ekonomik ve sosyal olarak gelişememiş ülkelerin kaynakları bulunmaktadır. • Ancak kaynakların paylaşımı ile ilgili dengesizliğin en fazla olduğu dönem sanayi devriminin başlaması ile olmuştur.
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • 19. yüzyıl İngiltere’sinde nüfus, iş kaybı ve kent karışıklığı gelişmenin ve ilerlemenin kusurları ve hastalıkları olarak görülüyordu. • Bu bağlamda gelişme ve ilerleme kavramları birbirinden farklı görülmüş, gelişmenin ilerlemeyi tamamlandığı belirtilmiştir (Cowen ve Shenton 1996: 130).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Sanayi devrimi[ülkeler arasındaki dengesizlikleri artırdığı gibi] aynı zamanda bölgelerarası gelişmişlik farklarının da ortaya çıkış nedenidir. Ekonomik gelişme, tıpkı dünyanın genelinde aynı anda başlamadığı gibi, hiçbir zaman bir ülkenin bütün yörelerinde de aynı anda başlamamıştır. Bu nedenle bir ülkenin çeşitli yöreleri arasındaki gelişmişlik farkının nedeni ve ortaya çıkışının başlangıcı sanayi devrimine kadar inmektedir (Dinler, 2005: 99).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI • Sanayi devrimi[ülkeler arasındaki dengesizlikleri artırdığı gibi] aynı zamanda bölgelerarası gelişmişlik nedenidir. farklarının da ortaya çıkış • Ekonomik gelişme, tıpkı dünyanın genelinde aynı anda başlamadığı gibi, hiçbir zaman bir ülkenin bütün yörelerinde de aynı anda başlamamıştır. • Bu nedenle bir ülkenin çeşitli yöreleri arasındaki gelişmişlik farkının nedeni ve ortaya çıkışının başlangıcı sanayi devrimine kadar inmektedir (Dinler, 2005: 99).
2. BÖLGESEL KALKINMANIN ORTAYA ÇIKIŞI Bölgelerarası Dengesizliğin Nedenleri Ekonomik Nedenler - İşgücünün niteliksel ve niceliksel değişimleri - girişimcilik - sermaye - kamu yatırımları, - talep ve pazarın gelişmişliği - altyapı Coğrafi Nedenler - İklim özellikleri - toprak yapısı, - yer altı kaynaklar - yer üstü kaynakları Kaynakları var ama geri kalmış: Afrika Neden? ? Sosyal ve Kültürel Nedenler - Eğitim imkanları, - sosyal hayat, - kültürel yapı, -kentleşme -gecekondulaşma, - batıl inançlar
- Slides: 25