Onderzoeksleerlijn KHLeuven DLO Uitwisseling KHLeuven Hogeschool De Kempel

Onderzoeksleerlijn KHLeuven DLO Uitwisseling KHLeuven – Hogeschool De Kempel 12 -12 -12 1

Formuleren van onderzoeksvragen Probleemoriëntering Rapporteren en presenteren Trekken van conclusies Uitdenken van onderzoeksplan Onderzoekscyclus Onderzoeksvaardigheden Analyseren van gegevens Verzamelen en genereren van informatie Doordacht gebruik van gegevens

Onderzoekscompetent bachelor? Formuler en van onderzoe ksvragen Probleem oriënterin g Rappor teren en present eren Trekk en van concl usies Uitdenke n van onderzoe ksplan Onderzoeks -vaardigheden Analysere n van gegevens Verzamelen en genereren van informatie Onderzoekende grondhouding (attitude) Doordach t gebruik van gegevens Conceptuele voorkennis en kennis normen en waarde onderzoek 3

Onderzoekscompetent bachelor? Bachelor niveau 6 Onderzoeksvaardigheden Onderzoekende grondhouding (attitude) Conceptuele voorkennis en kennis normen en waarde onderzoek 4

Historiek - EQF • Van EQF naar onderzoekscompetenties leraar (bachelor niveau 6) 5

Historiek – EQF Bachelor niv 6 (2008) De voor niveau 6 relevante leerresultaten • Kennis • gevorderde professionele kennis • kritisch inzicht in theorieën en beginselen • Vaardigheden • “absoluut vakmanschap” • innovatief • Competentie • management van complexiteit • zelf verantwoordelijk voor beslissingen in onvoorspelbare contexten • zelf verantwoordelijk voor het management van professionele ontwikkeling van zelf, anderen en groepen 6

Historiek – Vlaanderen niveau 6 (2009) • Kennis en vaardigheden • Kennis en inzichten uit een specifiek domein kritisch evalueren en combineren • Complexe gespecialiseerde vaardigheden toepassen, gelieerd aan onderzoeksuitkomsten • Relevante gegevens verzamelen en interpreteren en geselecteerde methodes en hulpmiddelen innovatief aanwenden om niet-vertrouwde complexe problemen op te lossen • Context, autonomie en verantwoordelijkheid • Handelen in complexe en gespecialiseerde contexten • Functioneren met volledige autonomie en een ruime mate van initiatief • Medeverantwoordelijkheid op nemen voor het bepalen van collectieve resultaten 7

Historiek - KHLeuven Cluster van toetsen/afstudeer werken die aantonen dat de student de eindkwalificaties behaalde • Bachelorproef - 2011 Bachelorproef Onderdeel 1 bijv Eindstage Onderdeel 2 bijv Portfolio Onderdeel 3 bijv Overall toets Kan verscheidene vormen aanemen bijv. eindwerk, scriptie, project, innovatiestage, afstudeerwerk, stageverslag Onderdeel 4 bijv Scriptie … Student bewijst hierin het beheersen van informatie- en onderzoeksvaardig heden 8

Historiek - KHLeuven • IOO Informatie- en onderzoekscompetenties, Centrale diensten KHLeuven, 2009 • Blauwdruk voor een leerlijn informatievaardigheden, Associatie KULeuven, DIDL-werkgroep • Afgetoetst aan (inter)nationale literatuur oa • Ontwikkeling door onderzoek, een handreiking voor leraren, Kallenberg ea, 2007 • Praktijkonderzoek in de school, Van der Donk en Van Lanen, 2009 • Developing undergraduate research and inquiry, Jenkins & Healey, 2009 • Basisprincipes praktijkonderzoek, F. Harinck, 2009 • IOO-competentieprofielen, Elen et al. 2006 • Doelen IOO, Elen J. , Verbrugh A. , et al 2006, 2009 • Onderzoekend leren stimuleren, De Groof, Donche, Van Peteghem, 2012 • … 9

Onderzoekscompetent niveau 6 rol reflectie Formuler en van onderzoe ksvragen Probleem oriënterin g Rappor teren en present eren Uitdenke n van onderzoe ksplan Onderzoeks -vaardigheden Trekk en van concl usies Rol reflectie/kritisch denken: aansturende en kwaliteitsbewaker Analysere n van gegevens Verzamelen en genereren van informatie Onderzoekende grondhouding (attitude) Doordach t gebruik van gegevens Conceptuele voorkennis en kennis normen en waarde onderzoek 10

Attitude Concretisaties / voorbeelden Onderzoekende grondhouding (kenmerken) Student is nieuwsgierig en onderzoekslustig Nieuwsgierigheid / willen weten of begrijpen/ goesting/ intrinsieke motivatie/ onderzoekslust Student groeit van geven van goede antwoorden naar stellen van goede vragen Groeien van ‘het geven van geijkte en/of oppervlakkige antwoorden’ naar ‘het stellen van goede vragen’. Dit gaat over het vanzelfsprekende verlaten , maar ook over een open instelling, het uitstellen van een oordeel. Student durft iets uit doelgericht Durven / vragen stellen bij het vanzelfsprekende / gebaande paden kunnen verlaten / origineel of creatief denken, maar altijd met een reden, een doel (dus niet: origineel zijn om het origineel zijn, maar omdat je onderwijs / je onderzoeksvraag verrijkt) De student voelt zich (mede)eigenaar Eigenaarschap: je onderzoekt niet ‘om te onderzoeken’ en zeker niet ‘om uit te voeren wat je opgedragen is’, maar omdat het een meerwaarde geeft voor je eigen onderwijspraktijk en/of professionele ontwikkeling. Student deelt resultaten met belanghebbenden Ruimere Relevantie: je deelt je onderzoeksresultaten met andere belanghebbenden. 11

Kennis Concretisaties / voorbeelden Verwerven vakspecifieke en beroepsspecifieke kennis Student hanteert de vaktaal specifiek voor de leraar Student ontwikkelt en toont een nieuwsgierigheid ten aanzien van actuele ontwikkelingen binnen het onderwijskader Student verwerft kennis en inzicht over onderwijskundig onderzoek Vakdidactische en vakspecifieke termen begrijpen en toepassen Student integreert onderwijsontwikkelingen in zijn praktijk, student verlegt eigen grenzen door (in overleg met begeleiders) te experimenteren in de klas? Lezen van artikels in (vak)didactische tijdschriften, op zoek gaan naar goede praktijkvoorbeelden, … Kritisch denken, reflectie Concretisaties / voorbeelden Kritisch denken, reflectie en discussie Student evalueert kritisch de methodologische werkwijze en kan deze ter discussie stellen Student evalueert kritisch het inhoudelijke luik van (zijn) onderzoek en kan dit ter discussie stellen In vraag stellen van zoekstrategie, verwerking van gegevens, formulering van conclusies, …. Is de gegevensverzameling objectief gebeurd (niet gekleurd door eigen vooronderstellingen, respect hebben voor andermans mening) Geven de getrokken conclusies een antwoord op de gestelde vraag, zijn ze objectief? Als iemand anders naar de gegevens kijkt, komt hij dan tot dezelfde conclusies? Kan de student de diepgang en breedte van zijn onderzoek in de gegeven context inschatten? 12

Formuleren van onderzoeksvragen Probleemoriëntering Rapporteren en presenteren Uitdenken van onderzoeksplan DLO – onderzoekscyclus onderzoeksvaardigheden Verzamelen en genereren van informatie Trekken van conclusies Doordacht gebruik van gegevens Analyseren van gegevens

Onderzoeks- en informatievaardigheden Concretisaties - voorbeelden Vaardigheid I Probleemoriëntering Student herkent een specifiek probleem in een specifieke context (=binnen eigen en/of direct gerelateerde beroepspraktijk) Student verkent de probleemsituatie: student brengt actoren en factoren in kaart Student kan het probleem helder formuleren Student kan het probleem in de grotere context plaatsen Reflectie op (eigen) onderwijspraktijk, waar ben je wel/niet tevreden over, didactische vraag, afbakenen van een praktijkprobleem Bv. Op welke manier werkt lkr aan een positief leefklimaat? Globaal in kaart brengen van het probleem: wie zijn de betrokkenen, welke zijn de omstandigheden en feiten bv. leerling met bepaald probleem: voorgeschiedenis bekijken, collega’s aanspreken, … Tot de kern van het probleem komen, het probleem ontleden, de details zichtbaar maken Vanuit verschillende invalshoeken kijken naar het probleem, zich bewust zijn van eigen subjectieve visie, het probleem niet te individueel richten , literatuurstudie 14

Vaardigheid II Formuleren van onderzoeksvragen Student onderscheidt en formuleert een aantal mogelijke hoofdvragen Student bakent de relevante onderzoeksvragen af Student stelt deelvragen op Student kan hypothesen formuleren Vaardigheid III Concretisaties / voorbeelden Formuleren van onderzoeksvraag hoeft niet in een keer, het is vaak een proces van voortschrijdend inzicht, door het stellen van verschillende soorten onderzoeksvragen wordt het probleem afgebakend (beschrijvende, vergelijkende, definiërende, evaluerende, verklarende, ontwerpende vragen) (Van der Donk en Van Lanen, p. 120 -123) Terug inzoomen op het probleem, en zoeken naar de meest geschikte vragen: haalbaar, afgebakend, beantwoordbaar Het kan zijn dat later blijkt dat de onderzoeksvraag toch nog te ruim is en dat je je verder moet beperken (iteratief proces) Deelvragen gaan in op onderdelen van de hoofdvraag, overlappen niet en beantwoorden samen de onderzoeksvraag (iteratief proces) Concretisaties / voorbeelden Uitdenken van een onderzoeksplan Student maakt een onderzoeksopzet met (deel-) activiteiten Per deelvraag wordt gekeken welke de mogelijke onderzoeksmethodes zijn om tot een nodig om onderzoeksvragen op te lossen antwoord te komen bv. literatuuronderzoek, interview, … Student stelt een realistisch plan van aanpak op Opstellen van planning (bv. Gantt-chart) met daarin fasering van onderzoeksactiviteiten in de tijd en inzet van mankracht (interatief) bv. innovatieplan in innovatiestage 3 Ba. LO 15

Vaardigheid IV Verzamelen en genereren van gegevens Student is vertrouwd met een variëteit aan informatiebronnen Informatievaardigheden (IVa) Student bepaalt de nood aan informatie Student kan efficiënt informatiebronnen opzoeken Student kan de gevonden informatie verzamelen op een gestructureerde manier Genereren (IVb) Student kent adequate (binnen beroepspraktijk erkende) onderzoeksmethodes en kan onder begeleiding gepaste methodes selecteren en toepassen om informatie te verzamelen Concretisaties / voorbeelden Databanken, boeken, tijdschriften, papers, kranten, blogs, filmmateriaal, deskundigen, internet, …. WAT MET ANDERSTALIGE BRONNEN? Per deelvraag worden een aantal trefwoorden geselecteerd, er worden synoniemen voor gezocht. Op basis hiervan begint de student aan de eerste stappen van zijn literatuuronderzoek en let hij erop dat hij het geheel van deelvraag en onderzoeksvraag niet uit het oog verliest Efficiënt gebruik maken trefwoorden en zoekfunctionaliteiten bij gebruik van zoekmachines, databanken, catalogi. Bijhouden van bronnenlijsten, kennismaken met digitale hulpmiddelen om bronnenlijst op te stellen, … Er zijn verschillende onderzoeksmethodes: Observeren, bevragen (interview, enquête, focusgesprek), bestuderen van literatuur, bezoeken, alternatieve vormen voor dataverzameling (fotosort, mindmap, logboek), vakspecifieke onderzoeksmethodes, ontwerponderzoek (nieuwe lesvoorbereiding maken en effect bekijken). (iteratief) 16

Concretisaties / voorbeelden Vaardigheid V Doordacht gebruik van gegevens Student kent de betrouwbaarheidscriteria om informatie te beoordelen en kan ze toepassen (Va) Student kent de validiteit en betrouwbaarheid van de zelf gegenereerde informatie (Va) Student kan de bruikbaarheid van de gevonden en gegenereerde informatie inschatten (Vb) Student gaat integer om met de gevonden en gegenereerde informatie (Vc) Vaardigheid VI Autoriteit, volledigheid, actualiteit, controleerbaarheid, nauwkeurigheid, gegevensintegriteit , het gebruik van triangulatie (=gebruik van verschillende bronnen en technieken tegelijk verhoogt de betrouwbaarheid) Validiteit is de mate waarin de test meet wat ze zou moeten meten Betrouwbaarheid is de mate waarin de test herhaalbaar is, bij hermeting dezelfde resultaten genereert Sluit de informatie aan bij de vraag? Vertrouwelijke, gevoelige informatie wordt niet verspreid Concretisaties / voorbeelden Analyseren van gegevens Student kan de gegevens van zijn onderzoek op verantwoorde manier bruikbaar maken voor verwerking Enkele elementaire statistische methodes kunnen toepassen, correcte interpretatie van gegevens uit observaties, interviews, … Student kan de gevonden en relevante informatie analyseren Overeenkomsten en verschillen worden bekeken. Data op zo’n manier bewerken dat je het belangrijkste overhoudt, hoofd- en bijzaken onderscheiden (=datareductie) 17

Vaardigheid VII Concretisaties / voorbeelden Trekken van conclusies Student kan gevonden informatie herkennen als aanvulling, correctie of vervanging van eigen kennis Student kan gevonden informatie samenvatten Alles wat geweten is samenbrengen tot één geheel Student kan conclusies trekken, hierbij rekening houdend Kan conclusies trekken en weet dat deze kunnen slaan op bv een heel specifieke situatie, met de context klascontext die niet zomaar veralgemeend kan worden Student kan uit de conclusies aanbevelingen formuleren Bv. in innovatiestage: studenten formuleren na try out in partnerschool adviezen in eindproduct Student kan een beredeneerd standpunt innemen Hij kan z’n standpunt voldoende weergeven met relevante en overtuigende argumenten Vaardigheid VIII Concretisaties / voorbeelden Rapporteren en presenteren Student kan mondeling en/of schriftelijk verslag uitbrengen Zie bv. kijkwijzer schriftelijke en mondelinge communicatie Student kan zijn rapportage aanpassen aan het publiek Onderscheid tussen vulgariserend rapport en wetenschappelijke publicatie Student gebruikt informatie correct en geeft deze correct weer Auteursrechtelijke bescherming, plagiaat, portretrecht (bv foto’s van internet plukken), beroepscode (bescherming van persoonsgegevens, privacy, beroepsgeheim, patentering), netiquette 18

Leerlijn Onderzoeks- en informatiecompetenties? Jan-sept 2012: Per afdeling: Screening van graad van verankering van IOO-vaardigheden in de curricula van de verschillende opleidingen: welke vaardigheden zijn in meerdere/mindere mate aanwezig • Werken aan informatievaardigheden jaar 1 • Werken aan onderzoeksvaardigheden jaar 2 • Bachelorproef/afstudeerproject met alle competenties jaar 3 • In curricula zitten hier en daar fouten, hier en daar bijsturen 2012 -2013 en toekomst • DLO-breed: • Vaardigheden onderbouwen met (on-line)modules voor lectoren en studenten (DLO-breed) • Optimaliseren DLO-model onderzoekscompetent • Nadenken welke leerervaringen voor studenten opgezet moeten worden omdat student onderzoekscompetent niv 6. Welke onderwijsaanpak? Welke begeleidingsstijl? Hoe leerresultaat optimaliseren • Professionaliseringsinitiatieven lectoren en werkveld • Afdeling: verder aanpassen curricula 19