Ondervoeding bij ouderen Een elearning module voor verzorgenden

Ondervoeding bij ouderen Een e-learning module voor verzorgenden. In opdracht van:

Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding 1 van 3 Welkom bij de module ondervoeding en risico op ondervoeding. Je kunt zelf bepalen of je de module in een, twee of meerdere keren doorloopt. Succes met het doorlopen van de module! Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Voor het doorlopen van de module: • Klik in het menu (links) op het onderwerp waar je meer over wilt weten • Het groen omrande vakje geeft aan in welk(e) hoofdstuk/paragraaf jij je bevindt • Klik op onderstreepte woorden voor meer uitleg • Klik op pijltje naar links om terug te gaan, klik op pijltje naar rechts om verder te gaan

Doelen Inleiding Goede voeding 2 van 3 • Het kennen en herkennen van de risicofactoren voor het ontwikkelen van ondervoeding bij (thuiswonende) ouderen • Inzicht in jouw rol in de preventie, herkenning en behandeling van ondervoeding • Inzicht in de multidisciplinaire taakverdeling rond het zorgprobleem ondervoeding • Samen nadenken over: Wat is de optimale zorg voor de kwetsbare thuiswonende oudere met (risico op) ondervoeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info

Het probleem ondervoeding Inleiding Wist je dat: Goede voeding • De helft van de ouderen in zorg risico op ondervoeding heeft? Belang 3 van 3 Ondervoeding Gevolgen • 30 -40% van de ouderen met thuiszorg ondervoed is? Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren • En 15 -20% van de ouderen in verpleeg-en verzorgingshuizen? • Ondervoeding bij 50% van deze ouderen voorkomen had kunnen worden? Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Ondervoeding zorgt voor een afname van kwaliteit van leven, vermindering van afweer en slechtere wondgenezing?

Goede voeding Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico Ouderen in instellingen zijn zorgafhankelijk. Ook thuiswonende ouderen zijn een kwetsbare groep. Goede voeding is belangrijk. Het levert voldoende energie (calorieën) en voedingsstoffen zoals eiwitten, vetten, koolhydraten, vitamines en mineralen om een goede voedingstoestand te behouden. Dit is nodig voor dagelijks functioneren en de gezondheid. - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info 1 van 1 Kijk op de volgende pagina voor meer uitleg over goede voeding.

Schijf van vijf Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info http: //www. voedingscentrum. nl/nl/gezondeten-met-de-schijf-van-vijf. aspx

Dagelijkse benodigde hoeveelheden Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Mannen: • • Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze • • • Interventies Begrippen Algemene info • Groente: 250 gram Fruit: 2 porties Broodproducten: 4 -6 bruin of volkoren Graanproducten: 4 opscheplepels volkoren graanproducten of 4 aardappelen Vlees, vleesvervangers, vis, eieren of peulvruchten: 1 portie Noten: 15 gram ongezouten Zuivelproducten: 4 porties Kaas: 40 gram Bereidingsvetten: 55 gram smeer- en bereidingsvetten (olie) Vocht: 1, 5 -2 liter 1 van 2

Dagelijkse benodigde hoeveelheden Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Vrouwen: • • Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze • • • Interventies Begrippen Algemene info • Groente: 250 gram Fruit: 2 porties Broodproducten: 3 -4 bruin of volkoren Graanproducten: 3 opscheplepels volkoren graanproducten of 3 aardappelen Vlees, vleesvervangers, vis, eieren of peulvruchten: 1 portie Noten: 15 gram ongezouten Zuivelproducten: 4 porties Kaas: 40 gram Bereidingsvetten: 35 gram smeer- en bereidingsvetten Vocht: 1, 5 -2 liter vocht 2 van 2

Een goede warme maaltijd Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren 1 van 1 een heel bord: 2 à 3 aardappels, 150 gram groente portie vlees (75 – 100 gram), 150 ml nagerecht (melkproduct) Genoeg een half bord: 1 à 2 aardappels, 100 gram groente een klein stukje vlees (50 gram) Matig 100 ml nagerecht (melkproduct) Signaleren Belang een kwart bord: Werkwijze 1 aardappel, een klein beetje groente Interventies geen vlees en wel een melkproduct als Begrippen nagerecht OF een klein stukje vlees en geen nagerecht Algemene info Te weinig

Een goede broodmaaltijd Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen 1 van 1 een heel bord: 2 boterhammen besmeerd met margarine 2 x vleeswaren / kaas beleg een melkproduct Genoeg Symptomen Risico - groepen - factoren een half bord: een melkproduct 1 boterham met zoet beleg Matig Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info een kwart bord: 1 boterham of beschuit of cracker met zoet beleg geen melkproduct Te weinig

Belang goede voeding Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren 1 van 1 • Verkleint de kans op ondervoeding en de gevolgen ervan • Kan ziekten voorkomen • Verbetert de kwaliteit van leven van een zieke of verzwakte cliënt Voor een goede voedingstoestand is overigens niet alleen goede voeding van belang. Ook beweging is noodzakelijk. De maaltijd heeft een belangrijke communicatiefunctie. Het maaltijdenpatroon geeft structuur aan de dag. Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Wil jouw cliënt meer weten over goede voeding bij een specifieke aandoening. Raad hem/haar dan dit boek aan.

Wanneer is jouw cliënt ondervoed? Inleiding 1 van 2 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen …hij een BMI lager dan 18, 5 heeft (bij ouder dan 65 jaar: lager of gelijk aan 20) COPD: BMI onder 21 Symptomen Risico …hij een BMI tussen 18, 5 en 20 heeft (bij ouder dan 65 jaar tussen 21 en 23). En langer dan 3 dagen niet/nauwelijks gegeten of meer dan een week minder dan normaal. ondervoed als… - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info …hij meer dan 6 kilo in 6 maanden onbedoeld is afgevallen …hij meer dan 3 kilo in 1 maand onbedoeld is afgevallen

Ondervoeding Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen 2 van 2 Door (on)bedoeld gewichtsverlies kan een cliënt ondervoed raken. Er is dan sprake van afbraak van spiermassa (leidt tot verminderde long-en spierkracht) De gevolgen hiervan kunnen ernstig zijn. Een laag BMI is ook ongewenst. Symptomen Risico - groepen - factoren Bij ondervoeding krijgt de cliënt te weinig voedingsstoffen en/of is het verbruik te hoog om zijn lichaam te laten functioneren. Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Let op! Ook cliënten met overgewicht kunnen ondervoed raken bij onbedoeld gewichtsverlies!

Oorzaken ondervoeding Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Fysisch Psychisch Sociaal Medisch Afnemende smaak en geur Verminderde mobiliteit (spieren, botten) Vertraagde opname voeding Depressie Boodschappen doen Kauwproblemen Angst Mogelijkheid om eten te bereiden Slikproblemen Eenzaamheid Financiële status/armoede Ziekte Veranderingen in de levenssituatie Minder dagelijkse dingen kunnen uitvoeren Medicijnen Verdriet Alleen eten Alcoholverslaving Zwaarmoedigheid Dementie Ontregeling van het verzadigingsgevoel Minder maagzuur Minder vetvrije lichaamsmassa

Gevolgen van ondervoeding Inleiding 1 van 1 Goede voeding Meer kans op complicaties Belang Ondervoeding Meer sterftegevallen Verergering onderliggende ziekten Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Verminderde wondgenezing / grotere kans op decubitus Gevolgen Afname kwaliteit van leven (onder andere door uitputting en lusteloosheid) Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Meer kans op infecties (door verminderde darmwerking en verlaagde weerstand) Multimorbiditeit Afname gewicht spiermassa: afname ADL

Symptomen van ondervoeding Inleiding Goede voeding 1 van 1 • Mager uiterlijk • Zwarte kringen onder ogen • Spieratrofie • Algemene malaise, moeheid • Dof en futloos haar • Gespannen huid door oedeem Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Slechte eetlust • Losse huid door weinig onderhuids vet • Droge, schilferige en weinig elastische huid • Rode, warme of klamme huid (koorts) • Koude, bleke huid en soms blauwe plekken • Somber en/of lusteloos

Risico op ondervoeding Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info … BMI tussen de 18, 5 en 20 … hij langer dan 3 dagen niet ouder dan 65 jaar: BMI onder of nauwelijks gegeten heeft of 23 meer dan een week minder COPD: BMI onder 21 dan normaal. De cliënt heeft risico op ondervoeding Voorbeeld: als… Cliënt: 75 kg 1% = 0. 75 kg, dus 5 % = 5 x …onbedoeld gewichtsverlies: 0. 75 = 3, 75 kg 5% in 1 maand of 10 % = 7. 5 kg. 10% in afgelopen half jaar Wanneer de cliënt afgelopen half jaar tussen de 3. 75 en 7. 5 kg is afgevallen dan heeft hij risico op ondervoeding.

Risicogroepen Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Kwetsbare en / of eenzame ouderen Chronisch en / of ernstig zieken

Risicofactoren Inleiding Goede voeding Belang 1 van 1 1 van 4 Risicofactoren voor ondervoeding zijn in te delen in 3 groepen: Ondervoeding Gevolgen 1. Beperkte voedingsinname Symptomen Risico 2. Verhoogde behoefte aan energie en voedingsstoffen - groepen - factoren 3. Verlies aan voedingsstoffen Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Kijk voor bijbehorende factoren op de volgende pagina’s

Beperkte inname Inleiding Goede voeding • Kennistekort over goede voeding 2 van 4 (slechte kwaliteit kant-en-klare maaltijden) Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren • Lichamelijke handicaps • Kauw- en slikproblemen (slecht passend gebit) • Slechte eetlust, bijv. door aanwezigheid van: • Eenzaamheid • Angst • Roken Belang • Depressiviteit Werkwijze • Lusteloosheid Interventies Begrippen Algemene info • Pijn • Vermoeidheid • Ziekten (dementie) • Slechte maaltijdambiance • Misselijkheid • Medicijngebruik (smaak- verandering en vol gevoel) • Psychosociale problemen • Alcohol of drugsmisbruik

Verhoogde behoefte Inleiding 3 van 4 Goede voeding Belang Ondervoeding • Verhoogde stofwisseling en /of energiebehoefte als gevolg van: Gevolgen Symptomen • Ziekte (infecties, COPD, kanker, Parkinson, hartfalen) Risico - groepen • Koorts - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Verhoogde lichamelijke activiteit (bewegingsdrang bij dementerenden en Parkinson) • Roken

Verlies van voedingsstoffen Inleiding • (Brand)wonden Goede voeding Belang • Decubitus Ondervoeding Gevolgen • Diarree Symptomen Risico • Braken - groepen - factoren • Nierdialyse Signaleren Belang • Medicijngebruik, bijv. risico op diarree bij antibiotica Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Problemen met vertering en opname van voedingsstoffen, bij chronische maagdarmaandoeningen 4 van 4

Signaleren Inleiding Goede voeding Belang 1 van 1 De verzorgende spoort door te signaleren kenmerken op die duiden op (risico op) ondervoeding. Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Rapporteer altijd wat je hebt gesignaleerd!! Op deze manier weten jouw collega’s waar ze op moeten letten en welke symptomen bij de cliënt nieuw zijn en welke niet

Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Belang van signaleren 1 van 1 Door vroegtijdige signalering en toepassen van interventies (tussenkomst) kan het aantal gevallen van ondervoeding worden gehalveerd! Vroegtijdige signalering en toepassen van interventies leiden tot verbetering van de voedingsinname van cliënten. Hierdoor herstellen ze sneller, verbetert de voedingstoestand, de spierkracht en de kwaliteit van leven. Ook het aantal complicaties neemt af.

Thuiswonende ondervoede ouderen bij eerste consult diëtist Inleiding 1. Bent u onbedoeld afgevallen? 68% 2. Vindt u uw gewicht te laag? 51% 3. Heeft u in de afgelopen maand minder gegeten dan normaal? 51% 4. Heeft u maag- of darmproblemen? 30% 5. Vindt u dat u niet gezond eet? 13% 6. Heeft u hulp nodig bij boodschappen doen en koken? 43% 7. Heeft u last van vermoeidheid? 57% 8. Heeft u pijnklachten? 33% 9. Bent u somber en/of verdrietig? 19% Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info

Werkwijze: wanneer probleem? Inleiding Goede voeding 1 van 1 • Als een cliënt de afgelopen week meer dan 3 dagen te weinig heeft gegeten • Als een cliënt langer dan een week redelijk eet • Als er sprake is van: – Lege koelkast – Restjes in de koelkast – Producten over de houdbaarheidsdatum heen – De cliënt problemen heeft met boodschappen doen en / of koken en / of eten – Geen eetlust en / of misselijkheid – Wat zou je zelf nog kunnen bedenken? Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info

Werkwijze Inleiding 1 van 5 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen • Klinische blik: Beoordelen van het uiterlijk van de cliënt. Dit doe je op basis van professionele kennis en inzicht. Het gaat hier om het inschatten van de voedingstoestand van de cliënt. Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Screenen: Het zoeken naar cliënten met (risico op) ondervoeding. Dit doe je door middel van een screeningsinstrument, bijvoorbeeld de SNAQRC en de SNAQ 65+.

Werkwijze Inleiding Goede voeding Belang 2 van 5 Door middel van de klinische blik kun je de symptomen van ondervoeding waarnemen. Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren De klinische blik is geen betrouwbare manier om ondervoeding vast te stellen. Het kan wel een hulpmiddel zijn. Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Let op: Ondervoede cliënten hoeven niet altijd een mager uiterlijk te hebben. Een cliënt met overgewicht kan ook ondervoed zijn!

Specifieke signalen 3 van 5 Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen • • bleke huid, doffe ogen ring is te ruim etenswaren zijn over de datum Komt iemand koelkast is leeg het huis niet uit? Komt iemand somber over? Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Is iemand opvallend minder gaan eten? Gaan kleren Zit een losser zitten? broekriem te los? Zit een horloge te los?

Screening Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen 4 van 5 Er zijn in Nederland twee screeningsinstrumenten ontwikkeld voor ouderen in zorg. • De SNAQRC is ontwikkeld voor ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen. Klik hier voor de werkwijze. Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • De SNAQ 65+ is ontwikkeld voor ouderen in de eerstelijnszorg en de thuiszorg. Klik hier voor de werkwijze.

Screening Inleiding 5 van 5 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen De SNAQRC en SNAQ 65+ zijn betrouwbare manieren voor de verzorgende om (risico op) ondervoeding op te sporen: screening. Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Om de diagnose (risico op) ondervoeding te stellen moet een diëtist (via arts) ingeschakeld worden. De diëtist zal aanvullend onderzoek doen en een diagnose geven over de voedingstoetstand van de cliënt.

SNACRC Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen 1 van 8 De SNAQRC is ontwikkeld voor ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen. De SNAQRC moet bij opname, MDO en bij veranderingen worden afgenomen. Het resultaat wordt genoteerd in het zorgplan. Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Het screenen bestaat uit 4 stappen: 1 - Stel drie vragen 2 - Vaststellen BMI 3 - Bepalen totale score 4 - Behandelbeleid vaststellen De uitkomst van stap 1 en stap 2 levert een score op: een rood, oranje of groen bolletje. Bij stap 3 worden deze opgeteld.

SNACRC 2 van 8 Inleiding Goede voeding Stap 1 – Stel drie vragen Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Bij minimaal 1 rood bolletje antwoord is rood Bij 2 oranje bolletjes antwoord is rood Antwoord op alle vragen nee? antwoord is groen

SNACRC Inleiding Goede voeding 3 van 8 Stap 2 – Vaststellen BMI Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico Draai het schijfje tot de lengte overeenkomt met het lichaamsgewicht. De rode pijl wijst dan naar de BMI. - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info De BMI kan ook berekend worden zonder dit schijfje. Klik hier voor de berekening van de BMI.

SNACRC Inleiding Goede voeding 4 van 8 Stap 3 – Bepalen totale score Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Tel de score van de vragen en de score van de BMI bij elkaar op. Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Voorbeeld: Cliënt is in 6 maanden 6 kg afgevallen = rood bolletje Cliënt heeft een BMI van 19 = rood bolletje Rood + rood = rood

SNACRC 5 van 8 Inleiding Goede voeding Stap 4 – Behandelbeleid vaststellen Belang Ondervoeding Screenen en wegen bij opname en vóór ieder MDO noteren in zorg(leef)plan Gevolgen Symptomen Risico - groepen • Geen actie • • - factoren 2 -3 x per dag tussentijdse verstrekking Globale monitoring van de inname Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Wegen • • • 1 x per 1 -3 maanden • 1 x per maand 2 -3 x per dag tussentijdse verstrekking + verrijken hoofdmaaltijden + globale monitoring van de inname Melden bij arts voor inschakelen diëtetiek ≤ 3 werkdagen na screening diëtist consult ≤ 8 werkdagen na screening start behandeling 5 werkdagen na start van de behandeling evaluatie

Wegen Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen Gebruik steeds dezelfde weegschaal Weeg zonder schoenen Laat cliënt stilstaan Weeg in de ochtend Weeg met een lege blaas Noteer de gegevens - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info

SNAC 65+ Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info 1 van 7 Dit screeningsinstrument is ontwikkeld voor ouderen in de eerstelijnszorg en thuiszorg Het bepalen van de voedingstoestand met de SNAQ 65+ bestaat uit 2 tot 4 stappen: 1 - Gewichtsverlies bepalen 2 - Bovenarmomtrek meten 3 - Vragen naar eetlust en functionaliteit (ADL) 4 - Behandelbeleid bepalen Lees goed wat bij elke stap staat beschreven en volg de instructies die op de cliënt van toepassing zijn

SNAC 65+ 2 van 7 Inleiding Goede voeding Stap 1 – Gewichtsverlies bepalen Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Bent u onbedoeld 4 kg of meer afgevallen in de laatste 6 maanden? Nee minder dan 4 kg → naar stap 2 Ja 4 kg of meer → naar stap 4 Als de cliënt niet weet of hij in deze periode is afgevallen, vraag dan of: • kleding ruimer is gaan zitten • de riem een gaatje strakker moet • het horloge ruimer om de pols zit Nee op al deze vragen → naar stap 2 Ja op één van deze vragen: → naar stap 4

SNAC 65+ Inleiding 3 van 7 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Stap 2 – Bovenarmomtrek meten

SNAC 65+ Inleiding 4 van 7 Goede voeding Stap 3 – Vraag naar eetlust en stel functionaliteit vast Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Had u afgelopen week een verminderde eetlust? Kunt u een trap van 15 treden op en af lopen zonder te rusten? Nee → naar stap 4 Ja + Nee → naar stap 4* Als de cliënt geen trap meer loopt, vraag dan of: Kunt u vijf minuten buiten lopen zonder te rusten? of bij rolstolafhankelijke cliënten: Kunt u uw rolstoel vijf minuten aanduwen zonder te rusten? *Alleen als het antwoord op beide vragen oranje scoort bestaat het risico van ondervoeding (dus ja + ja = groen en nee + nee = groen)

SNAC 65+ Inleiding 5 van 7 Goede voeding Stap 4 – Behandelbeleid bepalen Belang Ondervoeding Gevolgen niet ondervoed • geen actie risico op ondervoeding • Symptomen Risico - groepen - factoren • Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • • geef informatie over de • gevolgen van ondervoeding en het belang van goede voeding • adviseer gebruik van volle producten en • extra eetmomenten (6 x per dag) geef de folder mee overleg indien nodig met huisarts of diëtist ondervoed geef informatie en advies als bij risico op ondervoeding én overleg met de huisarts verwijs binnen 1 week naar de diëtist

SNAC 65+ Inleiding Goede voeding Cliënt is niet ondervoed: • Geen actie; wel 1 x per 1 -3 maanden wegen 1 van 1 Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Cliënt heeft risico op ondervoeding: • Geef informatie over de gevolgen van ondervoeding en het belang van goede voeding • Adviseer gebruik van volle producten en extra eetmomenten (6 x per dag) • Geef de folder mee. Klik hier voor de folder. • Overleg met de arts: voor eventueel inschakelen diëtist Cliënt is ondervoed: • Geef informatie over de gevolgen van ondervoeding en het belang van goede voeding • Adviseer gebruik van volle producten en extra eetmomenten (6 x per dag) • Overleg met arts over inschakelen diëtist

Digitale SNAC 65+ Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info www. goedgevoedouderworden. nl/zelftest

Casus 1 Inleiding Goede voeding Dhr. Pietersen Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Klik hier boven voor filmpje 1 van 4

Casus 1 Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Dhr. Pietersen (zie film) • • • 2 van 3 Leeftijd: 78 jaar Lengte: 1. 75 m Gewicht: 62 kg (vorig jaar nog 70 kg) Afgelopen 3 maanden is kleding ruimer gaan zitten en is de eetlust verminderd Klinische blik: kleding zit ruim, heeft een ingevallen gezicht Vragen: • Wat heb je gesignaleerd? • Bereken de BMI • Kies een SNAQ en voer deze uit met de gegevens die je hebt verzameld

Casus 1 Inleiding 3 van 3 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico Stap 1: SNAQ 65+ • Onbedoeld gewichtsverlies van 8 kg in de afgelopen 6 maanden • Heeft geen hulp nodig van andere bij het eten • Heeft al een aantal maanden een verminderde eetlust • Uitkomst: er is 1 rood bolletje, dus het antwoord is rood - groepen - factoren Signaleren Stap 2: Dhr. heeft een BMI van 20 Stap 3: + = Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Stap 4: Dhr. is ondervoed. Klik hier voor de interventies.

Casus 2 Inleiding Dhr. Fransen 1 van 2 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze 66 jaar, wonend in aanleunwoning, eet 1 x per week bij kinderen, depressieve klachten, komt daarvoor regelmatig bij huisarts. Klachten en omstandigheden: Verminderde eetlust , eten smaakt minder door medicatie Voedingstoestand: • Gewichtsverlies van 1 kg in de afgelopen zes maanden, continu gering gewichtsverlies afgelopen jaren, 1 -2 kg per jaar sinds 3 jaar • Bovenarmomtrek: 28 cm Interventies Begrippen Algemene info • Vraag: voor welke SNAQ kies je?

Casus 2 Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen 2 van 2 Stap 1: SNAQRC Gewichtsverlies is 1 kg in 6 maanden: → stap 2 Stap 2: Bovenarmomtrek is 28 cm (= >25 cm), geen ondervoeding: → stap 3 Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Stap 3: alleen verminderde eetlust. De heer Fransen is niet ondervoed en heeft geen risico op ondervoeding → stap 4 Stap 4: Geen behandeling maar: • herhalen van screening minimaal één keer per jaar (of vaker als omstandigheden veranderen) • weegbeleid afspreken (frequentie in overleg met arts) • voedingsadvies i. v. m. continu (gering) gewichtsverlies

Positieve gezondheid Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico 1 van 3 Definitie: Het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan en zoveel mogelijk eigen regie te voeren. Het vermogen om met veranderende omstandigheden om te kunnen gaan. - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Positieve gezondheid is in 2011 ontwikkeld door Machteld Huber: zij ontdekte dat mensen met ziekte ondervinden dat gezondheid te maken heeft meerdere levensgebieden: de 6 dimensies.

6 Dimensies Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info 2 van 3 1. lichaamsfuncties medische feiten, klachten en pijn, energie 2. mentale functies cognitief functioneren, emotionele toestand, zelfrespect, gevoel controle te hebben, zelfmanagement, veerkracht 3. spiritueel zingeving, doelen en idealen nastreven, toekomstperspectief, acceptatie 4. kwaliteit van leven welbevinden, genieten, ervaren gezondheid, lekker in je vel 5. sociaal maatschappelijke sociale vaardigheden, relaties, contacten, geaccepteerd worden, maatschappelijke betrokkenheid, werk 6. dagelijks functioneren

Positieve gezondheid Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Benieuwd naar je eigen gezondheid? http: //www. ipositivehealth. com/scoringsinstru ment-voor-positieve-gezondheid/ 3 van 3

Doelen interventies Inleiding Goede voeding • Alle cliënten die tot de geselecteerde risicogroep(en) behoren worden regelmatig volgens afspraak gescreend • Ondervoede cliënten worden binnen 1 werkdag verwezen naar de diëtist (lokaal protocollair verwijsbeleid) • Optimale voeding op eiwit- en energiebehoefte: • 80% van de acute ondervoede patiënten binnen 10 werkdagen • 80% van de chronisch ondervoede patiënten binnen 1 maand • Binnen 1 maand stabilisatie van de voedingstoestand • Gewichtshandhaving / gewichtstoename (armomtrek) • Handhaving / verbetering fysiek functioneren Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info

Interventies Inleiding 1 van 4 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen • Screenen op (risico) op ondervoeding • Stimuleer tot beweging. Zonder beweging kan de cliënt spieratrofie ontwikkelen. Daarnaast zorgt beweging (wandelen, fietsen) voor meer eetlust. Risico - groepen • Zorg voor een goede maaltijdambiance - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Inventariseer de wensen en de behoeften van de cliënt bij opname. Noteer dit in het zorgplan. Herhaal het inventariseren bij iedere evaluatie van het zorgplan.

Interventies Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding 2 van 4 In alle gevallen van (risico op) ondervoeding is het raadzaam om via de arts een diëtist in te schakelen. De diëtist is gespecialiseerd in het geven van een passend advies aan je cliënt. Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info De arts kan ook andere disciplines inschakelen zoals: • • een wondconsulent bij decubitus een logopedist bij kauw- en slikproblemen. een ergotherapeut bij lichamelijke handicaps maatschappelijk werk bij andere problematiek

Interventies Inleiding Interventies verzorgende en verpleegkundige 3 van 4 Goede voeding Belang Ondervoeding 1. SNAQRC : hier te vinden. 2. SNAQ 65+ : hier te vinden. Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info 3. . Weeg de cliënt regelmatig. Noteer: met of zonder schoenen. (overleg met arts of diëtist hoe vaak) 4. Stimuleer en motiveer de cliënt extra voeding tot zich te nemen. Rapporteer altijd welke interventies je bij je cliënt hebt toegepast en waarom!! Zo voorkom je onduidelijkheden.

Interventies bij lichamelijke handicaps Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding • Help met eten, klik hier voor tips Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Óf zorg dat de cliënt zelfstandig kan eten (bijvoorbeeld door aangepast bestek) • Zorg voor zacht voedsel. In het uiterste geval kan het vlees of de gehele maaltijd gemalen worden.

Interventies bij kauw- en slikproblemen Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding • Controleer de mond na het eten op restjes, om verslikking te voorkomen Gevolgen Symptomen Risico - groepen • Zorg voor zacht voedsel. In het uiterste geval kan het vlees of de gehele maaltijd gemalen worden - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Vraag via de arts of de logopedist moet worden ingeschakeld

Interventies bij slechte eetlust Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding • Slechte eetlust door misselijkheid: Laat de cliënt veel drinken (minimaal 1, 5 liter), bied vaker op de dag kleine maaltijden aan. Gevolgen Symptomen Risico - groepen • Slechte eetlust door maaltijdambiance: Zorg voor keuzevrijheid, rust en een mooie aankleding van de omgeving. - factoren Signaleren Belang • Vermijd sterk prikkelende of geurende gerechten. Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Zorg voor frisse lucht.

Interventie bij roken Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Maak cliënt bewust van het feit dat dit een risicofactor is • Adviseer vermindering van het gebruik (of stoppen).

Praktische adviezen Inleiding • Per dag: 3 hoofdmaaltijden en meerdere tussenmaaltijden • Besmeer brood royaal en gebruik dubbel broodbeleg, neem volle producten • Bereid de warme maaltijd met wat extra boter, olie of room • Probeer samen met anderen te eten • Kies voor energierijke dranken • Zorg voor voldoende variatie (warm/koud, zoet/hartig) • Zorg voor lichaamsbeweging • Eet rustig en kauw goed Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info

Jouw rol Inleiding Goede voeding Belang • Geef informatie over de gevolgen van te weinig of redelijk eten en het belang van een goede voeding • Overleg met huisarts en diëtist • Geef een folder mee • Bespreek of andere maaltijdvoorziening mogelijk/nodig is • Wijs op de website www. goedgevoedouderworden. nl Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info

Jouw rol Inleiding Goede voeding Belang • Maak afspraken over: Ondervoeding – informatie-uitwisseling, – het signalerings- en weegbeleid en het verwijsbeleid – wie de regie heeft en aanspreekpunt is voor de patiënt, diens naasten en mantelzorger – beleid, werkwijze en verantwoordelijkheden – evaluatie + rapportage van de behandeling Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Evalueer regelmatig de gemaakte afspraken

Multidisciplinaire zorg afstemmen Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen 1 van 1 • Wie screent en wanneer? • Wie heeft de regie binnen de zorg voor de ondervoede patiënt? • Wat kan jij als POH, (wijk)verpleegkundige of verzorgende betekenen? • Hoe vinden de disciplines elkaar voor informatie overdracht? Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Wie is de diëtist in de regio?

Hulp bij eten Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info 1 van 1 • Zijn er aanpassingen nodig die een cliënt helpen met eten? • Zit of ligt de cliënt goed? • Hoe wil de cliënt eten en in welke volgorde? • Volg het tempo van de cliënt, toon geduld • Ga na of de cliënt goed kan slikken • Praat over de hulp die de cliënt ontvangt en hoe hij/zij deze ervaart

BMI Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen 1 van 2 De Body Mass Index (BMI) is een methode om het gewicht in relatie tot de lengte te berekenen. Bereken de BMI als volgt: 1. Deel het lichaamsgewicht (gewogen zonder schoenen) van de cliënt in kilo’s door zijn lengte in meters. 2. Deel de uitkomst nog een keer door de lengte (meet de lengte; deze neemt af bij het ouder worden) - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Voorbeeld: Riet weegt 57 kilo en heeft een lengte van 1. 65 meter. De verzorgende deelt dan 57 door 1. 65 = 34. 5 deelt de verzorgende weer door 1. 65 = 20. 9. Riet heeft een BMI van 20. 9.

BMI Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen 2 van 2 Voor ouderen (65+) zonder ziekte geldt: BMI ≤ 20 = ondervoed BMI 20 -22 = matig ondervoed/ risico op ondervoeding BMI 22 -28 = goed gewicht/ normaal BMI ≥ 28 = overgewicht Riet heeft een BMI van 20, 9. Riet is matig ondervoed. Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Een hulpmiddel voor de verzorgende om op te zoeken of de cliënt een juist gewicht heeft is deze BMI-meter. Deze BMI-meter is voor ouderen boven de 65.

BMI Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen 1 van 2 De Body Mass Index (BMI) is een methode om het gewicht in relatie tot de lengte te berekenen Bereken de BMI als volgt: 1. Deel het lichaamsgewicht van de cliënt in kilo’s (gewogen zonder schoenen) door zijn lengte in meters. 2. Deel de uitkomst nog een keer door de lengte (meet de lengte: deze neemt af bij het ouder worden) - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Voorbeeld: Riet weegt 57 kilo en heeft een lengte van 1. 65 meter. De verzorgende deelt dan 57 door 1. 65 = 34. 5 deelt de verzorgende weer door 1. 65 = 20. 9. Riet heeft een BMI van 20. 9.

BMI Inleiding 2 van 2 Gevolgen Voor ouderen (65+) zonder ziekte geldt: BMI ≤ 20 = ondervoed BMI 20 -22 = matig ondervoed/ risico op ondervoeding BMI 22 -28 = goed gewicht/ normaal BMI ≥ 28 = overgewicht Symptomen Riet heeft een BMI van 20, 9. Riet is matig ondervoed. Goede voeding Belang Ondervoeding Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Een hulpmiddel voor de verzorgende om op te zoeken of de cliënt een juist gewicht heeft is deze BMI-meter. Deze BMI-meter is voor ouderen boven de 65.

BMI Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen 1 van 2 De Body Mass Index (BMI) is een methode om het gewicht in relatie tot de lengte te berekenen Bereken de BMI als volgt: 1. Deel het lichaamsgewicht van de cliënt in kilo’s (gewogen zonder schoenen) door zijn lengte in meters. 2. Deel de uitkomst nog een keer door de lengte (meet de lengte: deze neemt af bij het ouder worden) - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Voorbeeld: Riet weegt 57 kilo en heeft een lengte van 1. 65 meter. De verzorgende deelt dan 57 door 1. 65 = 34. 5 deelt de verzorgende weer door 1. 65 = 20. 9. Riet heeft een BMI van 20. 9.

BMI Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen 2 van 2 Voor ouderen (65+) zonder ziekte geldt: BMI ≤ 20 = ondervoed BMI 20 -22 = matig ondervoed/ risico op ondervoeding BMI 22 -28 = goed gewicht/ normaal BMI ≥ 28 = overgewicht Riet heeft een BMI van 20, 9. Riet is matig ondervoed. Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Een hulpmiddel voor de verzorgende om op te zoeken of de cliënt een juist gewicht heeft is deze BMI-meter. Deze BMI-meter is voor ouderen boven de 65.

BMI Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen De Body Mass Index (BMI) is een methode om het gewicht in relatie tot de lengte te berekenen Bereken de BMI als volgt: 1. Deel het lichaamsgewicht van de cliënt in kilo’s (gewogen zonder schoenen) door zijn lengte in meters 2. Deel de uitkomst nog een keer door de lengte (meet de lengte: deze neemt af bij het ouder worden) - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Voorbeeld: Riet weegt 57 kilo en heeft een lengte van 1. 65 meter. De verzorgende deelt dan 57 door 1. 65 = 34. 5 deelt de verzorgende weer door 1. 65 = 20. 9. Riet heeft een BMI van 20. 9. 1 van 2

BMI Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen 2 van 2 Voor ouderen (65+) zonder ziekte geldt: BMI ≤ 20 = ondervoed BMI 20 -22 = matig ondervoed/ risico op ondervoeding BMI 22 -28 = goed gewicht/ normaal BMI ≥ 28 = overgewicht Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Riet heeft een BMI van 20, 9. Riet is matig ondervoed Een hulpmiddel voor de verzorgende om op te zoeken of de cliënt een juist gewicht heeft is deze BMI-meter. Deze BMI-meter is voor ouderen boven de 65

BMI Inleiding 1 van 2 Goede voeding Belang Ondervoeding De Body Mass Index (BMI) is een methode om het gewicht in relatie tot de lengte te berekenen Gevolgen Bereken de BMI als volgt: Symptomen 1. Deel het lichaamsgewicht van de cliënt in kilo’s (gewogen zonder schoenen) door zijn lengte in meters 2. Deel de uitkomst nog een keer door de lengte (meet de lengte: deze neemt af bij het ouder worden) Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Voorbeeld: Riet weegt 57 kilo en heeft een lengte van 1. 65 meter. De verzorgende deelt dan 57 door 1. 65 = 34. 5 deelt de verzorgende weer door 1. 65 = 20. 9. Riet heeft een BMI van 20. 9.

BMI Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info 2 van 2 Voor ouderen (65+) zonder ziekte geldt: BMI ≤ 20 = ondervoed BMI 20 -22 = matig ondervoed/ risico op ondervoeding BMI 22 -28 = goed gewicht/ normaal BMI ≥ 28 = overgewicht Riet heeft een BMI van 20, 9. Riet is matig ondervoed. Een hulpmiddel voor de verzorgende om op te zoeken of de cliënt een juist gewicht heeft is deze BMI-meter. Deze BMI-meter is voor ouderen boven de 65

BMI 1 van 2 Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen De Body Mass Index (BMI) is een methode om het gewicht in relatie tot de lengte te berekenen Bereken de BMI als volgt: 1. Deel het lichaamsgewicht van de cliënt in kilo’s (gewogen zonder schoenen) door zijn lengte in meters 2. Deel de uitkomst nog een keer door de lengte (meet de lengte: deze neemt af bij het ouder worden) - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Voorbeeld: Riet weegt 57 kilo en heeft een lengte van 1. 65 meter De verzorgende deelt dan 57 door 1. 65 = 34. 5 deelt de verzorgende weer door 1. 65 = 20. 9 Riet heeft een BMI van 20. 9

BMI Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico 2 van 2 Voor ouderen (65+) zonder ziekte geldt: BMI ≤ 20 = ondervoed BMI 20 -22 = matig ondervoed/ risico op ondervoeding BMI 22 -28 = goed gewicht/ normaal BMI ≥ 28 = overgewicht Riet heeft een BMI van 20, 9. Riet is matig ondervoed - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Een hulpmiddel voor de verzorgende om op te zoeken of de cliënt een juist gewicht heeft is deze BMI-meter. Deze BMI-meter is voor ouderen boven de 65

COPD Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info COPD is een verzamelnaam voor onder meer de longziekten chronische bronchitis en longemfyseem. Het is een ongeneeslijke ziekte met ernstige benauwdheid en vermoeidheid als belangrijkste kenmerk. Bijvoorbeeld bij het traplopen, werken of aankleden De longen bevatten kleine ontstekingen die blijvende schade veroorzaken. COPD is niet te genezen Er zijn 4 stadia van COPD: hoe hoger het stadium, hoe meer klachten er zijn

Decubitus Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Decubitus is weefselversterf. Weefselversterf is het beschadigen en afsterven van het weefsel door vervorming van het weefsel. Dit wordt veroorzaakt door druk-, schuif- en wrijfkrachten op het lichaam of een combinatie van deze factoren

Goede voedingstoestand Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico Een goede voedingstoestand ontstaat wanneer het lichaam over voldoende voedingsstoffen beschikt. Er zijn voldoende reserves in het lichaam aanwezig om extra verliezen op te - groepen vangen. Extra verliezen kunnen optreden bij normale - factoren belastende situaties, zoals bij griep of een wond Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info

Goede voedingstoestand Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Een goede voedingstoestand ontstaat wanneer het lichaam Gevolgen over voldoende voedingsstoffen beschikt. Er zijn voldoende Symptomen reserves in het lichaam aanwezig om extra verliezen op te Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info vangen. Extra verliezen kunnen optreden bij normale belastende situaties, zoals griep of een wond

SNACRC Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Screeningsuitslag • Weeg de cliënt 1 keer per 1 -3 maanden Screeningsuitslag • Weeg de cliënt 1 keer per maand • Verstrek de cliënt 2 -3 keer per dag een tussendoortje • Motiveer de cliënt, geef een folder • Houd de globale inname van de cliënt bij Screeningsuitslag • Weeg de cliënt 1 keer per maand op ongeveer hetzelfde tijdstip • Verstrek 2 -3 keer per dag een tussendoortje. Verrijk de hoofdmaaltijden. Houd de globale inname van de cliënt bij • Overleg met arts over inschakelen diëtist

SNACRC Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Screeningsuitslag • Weeg de cliënt 1 keer per maand • Verstrek 2 -3 keer per dag een tussendoortje. Verrijk de hoofdmaaltijden. Houd de globale inname van de cliënt bij • Overleg met arts over inschakelen diëtist

Kwaliteit van leven Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info 1 van 1 Kwaliteit van leven is het functioneren van personen op lichamelijk, geestelijk en sociaal gebied en het oordeel van de persoon hierover Kwaliteit van leven wordt bepaald door: • Bepaalde beperkingen die iemand als gevolg van zijn gezondheid heeft (objectief) • Het oordeel dat iemand heeft over (aspecten van) zijn gezondheid (subjectief) Het gaat dus bijvoorbeeld niet alleen over het aantal treden dat de cliënt kan traplopen in een bepaald tijdsbestek, maar ook over hoe hij/zij dit ervaart

Kwaliteit van leven Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding 1 van 1 Kwaliteit van leven is het functioneren van personen op lichamelijk, geestelijk en sociaal gebied en het oordeel van de persoon hierover Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Kwaliteit van leven wordt bepaald door: • Bepaalde beperkingen die iemand als gevolg van zijn gezondheid heeft (objectief) • Het oordeel dat iemand heeft over (aspecten van) zijn gezondheid (subjectief) Het gaat dus bijvoorbeeld niet alleen over het aantal treden dat de cliënt kan traplopen in een bepaald tijdsbestek, maar ook over hoe hij/zij dit ervaart

Maaltijdambiance Inleiding 1 van 2 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Maaltijdambiance is de sfeer van de omgeving waarin de maaltijd wordt gegeten Maaltijdambiance heeft te maken met: Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • • de manier waarop je het eten opdient de manier waarop je de tafel dekt de aanwezigheid van andere cliënten het aanwezige personeel

Maaltijdambiance: tips Inleiding 2 van 2 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Vaste tijdstippen voor de maaltijden • Gedekte tafel: kleed, porselein, glazen, kan, bloemen • Cliënten zelf laten opscheppen • Afspraken over tafelgebruiken, zoals start en stilte • Geen storingen door: uitdelen van medicijnen, bezoek, arts, schoonmaak • Wel of juist geen familie • Aanwezigheid van tafelgenoten

Maaltijdambiance Inleiding 1 van 2 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Maaltijdambiance is de sfeer van de omgeving waarin de maaltijd wordt gegeten Maaltijdambiance heeft te maken met: • • de manier waarop je het eten opdient de manier waarop je de tafel dekt de aanwezigheid van andere cliënten het aanwezige personeel

Maaltijdambiance: tips Inleiding 2 van 2 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Vaste tijdstippen voor de maaltijden • Gedekte tafel: kleed, porselein, glazen, kan, bloemen • Cliënten zelf laten opscheppen • Afspraken over tafelgebruiken, zoals start en stilte • Geen storingen door: uitdelen van medicijnen, bezoek, arts, schoonmaak • Wel of juist geen familie. • Aanwezigheid van tafelgenoten

Maaltijdambiance Inleiding 1 van 2 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Maaltijdambiance is de sfeer van de omgeving waarin de maaltijd wordt gegeten Maaltijdambiance heeft te maken met: • • de manier waarop je het eten opdient de manier waarop je de tafel dekt de aanwezigheid van andere cliënten het aanwezige personeel

Maaltijdambiance: tips Inleiding 2 van 2 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Vaste tijdstippen voor de maaltijden • Gedekte tafel: kleed, porselein, glazen, kan, bloemen • Cliënten zelf laten opscheppen • Afspraken over tafelgebruiken, zoals start en stilte • Geen storingen door: uitdelen van medicijnen, bezoek, arts, schoonmaak. • Wel of juist geen familie. • Aanwezigheid van tafelgenoten

MDO Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Een multidisciplinair overleg (MDO) is een overleg waarbij meerdere disciplines aanwezig zijn. Welke disciplines dit zijn is afhankelijk van de setting en de problematiek van de zorgvrager.

Multimorbiditeit Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info 1 van 1 Multimorbiditeit is het tegelijkertijd hebben van twee of meer ziekten

Nierdialyse Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen 1 van 1 Bij nierdialyse wordt de functie van de nieren gedeeltelijk overgenomen door een machine. De nieren zuiveren het bloed van allerlei afvalstoffen. Als de nieren slecht functioneren, wordt het bloed niet goed gezuiverd. Het bloed moet dan kunstmatig gezuiverd worden. Kunstmatig zuiveren wordt hemodialyse of peritoneaal dialyse genoemd Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Dialysepatiënten zijn vaak vermoeid en kunnen een slechte eetlust hebben. Zij hebben een verhoogde kans op (risico op) ondervoeding

Oedeem Inleiding Goede voeding Belang 1 van 1 Vocht op plaatsen in het lichaam waar vocht normaal niet of nauwelijks aanwezig is. Het kan in één bepaald deel, één orgaan of in het hele lichaam voorkomen Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info • Druk 10 seconde met een vinger op de huid waar oedeem zit • Als er vervolgens een kuiltje in de huid achterblijft, is er sprake van oedeem Overige verschijnselen: • Toename van het lichaamsgewicht • Benauwdheid • ‘s Nachts regelmatig plassen

Screenen Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Screenen op ondervoeding is het zoeken naar cliënten met (risico op) ondervoeding. Dit doe je door middel van een screeningsinstrument.

Spieratrofie Inleiding Goede voeding Belang 1 van 1 Als spieren niet gebruikt worden ontstaat spieratrofie. Het volume van de spieren vermindert. Spieren worden slapper en dunner en dat kan leiden tot verdere bewegingsbeperking Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Spieratrofie kan worden veroorzaakt door: • Arm of been in gips • Bedrust • Verlamming • Te lage inname aan energie en eiwit Spieratrofie kan voorkomen worden door: • • Goed bewegen Regelmatig veranderen van houding Spieroefeningen Inname van voldoende energie en eiwit

Spieratrofie Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info 1 van 1 Als spieren niet gebruikt worden ontstaat spieratrofie. Het volume van de spieren vermindert. Spieren worden slapper en dunner en dat kan leiden tot verdere bewegingsbeperking Spieratrofie kan worden veroorzaakt door: • Bedrust • Verlamming • Arm of been in gips • Te lage intake aan energie en eiwit Spieratrofie kan voorkomen worden door: • • Goed bewegen Regelmatig veranderen van houding Spieroefeningen Inname van voldoende energie en eiwit

Algemene info Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info 1 van 1 Titel: Gezond eten voor senioren Auteur: Georgie Dom Uitgever: Voedingscentrum en Consumentenbond Jaar: 2013

Folder voedingscentrum Inleiding 1 van 1 Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info http: //www. stuurgroepondervoeding. nl/wpcontent/uploads/2015/11/folder-ondervoedingscentrum. pdf

Literatuurlijst Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Achterberg, Th. van, Bours, G. J. J. W. , Eliens, A. M. & Stijbol, N. C. M. (2008). Effectief verplegen 1. Handboek ter onderbouwing van het verpleegkundig handelen. Dwingeloo: Kavanah 1 van 3 Arcares (2001). Multidisciplinaire richtlijn verantwoorde vocht- en voedselvoorziening voor verpleeghuisgeïndiceerden. Utrecht: Arcares: brancheorganisaties verpleging & verzorging Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Asseldonk, G. A. E. G. , Duinen, J. J. van, Former-Boon, M. , Nuland, R. van. (2007). Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum Astma Fonds (2011). Wat is COPD? Geraadpleegd op 17 mei 2011, van http: //www. astmafonds. nl/over-longen/copd/over-copd/wat-is-copd Dito, J. C. , Stavast, T. , Zwart, D. E. (2008). Basiszorg. Basiswerk niveau 3. Boek 1. Houten: Bohn Stafleu van Loghum Dom, G. (2009). Voeding en uw gezondheid. Ziekten voorkomen en behandelen. Den Haag: Consumentenbond. Halfens, R. J. G. , Schols, J. M. G. A. , Meijers, J. M. M. , Nie, N. C. van, Neyens, J. C. L. , Rijcken, S. (2010). Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen 2010. Rapportage resultaten. Maastricht: Datawyse/ Universitaire Pers

Literatuurlijst Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Nationaal Kompas Volksgezondheid (2011). Wat is kwaliteit van leven en hoe 2 van 3 wordt het gemeten? Geraadpleegd op 12 april 2011, van http: //www. nationaalkompas. nl/gezondheid-en-ziekte/functioneren-en-kwaliteit-van -leven/kwaliteit-van-leven/wat-is-kwaliteit-van-leven-en-hoe-wordt-het-gemeten/ Nierdialyse (2007 -2011). Wat is nierdialyse. Geraadpleegd op 15 april 2011, van http: //www. nierdialyse. nl/content/dialyse/nierdialyse. asp Stegeman, N. (2009). Voeding bij gezondheid en ziekte. (5 de druk). Houten: Noordhoff Uitgevers Groningen. Stuurgroep ondervoeding (2011). Folder voor cliënten met risico op ondervoeding. Geraadpleegd op 11 april 2011, van http: //www. stuurgroepondervoeding. nl/index. php? id=83 Stuurgroep ondervoeding (2011). Format voor een klinische les. Geraadpleegd op 11 april 2011, van http: //www. stuurgroepondervoeding. nl/index. php? id=83 Stuurgroep Ondervoeding. (2009). Richtlijn Ondervoeding. Amsterdam: Stuurgroep Ondervoeding

Literatuurlijst Inleiding Goede voeding Belang Ondervoeding Gevolgen Symptomen Risico - groepen - factoren Signaleren Belang Werkwijze Interventies Begrippen Algemene info Stuurgroep ondervoeding (2011). Meet en weet wat je cliënt eet. Geraadpleegd op 11 april 2011, van http: //www. stuurgroepondervoeding. nl/index. php? id=83 3 van 3 Stuurgroep ondervoeding (2011). SNAQ 65+. Geraadpleegd op 8 april 2011, van http: //www. stuurgroepondervoeding. nl/fileadmin/inhoud/eerstelijn_thuiszorg/S creeningsinstrumenten/snaq 65_. pdf Stuurgroep ondervoeding (2011). SNAQ RC. Geraadpleegd op 8 april 2011, van http: //www. stuurgroepondervoeding. nl/fileadmin/inhoud/verpleeg_verzorging/d ocumenten/SNAQ-RC. pdf Transferpunt Vaardigheidsonderwijs. (2004). Werkcahier voeding, niveau 5. Skillslab-serie voor verpleegkundige beroepsvaardigheden. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. UKON Kennisplein (2011). Voeding en gezondheid. Geraadpleegd op 8 april 2011, via zorgthema vocht en voeding. Document: ‘Gezonde voeding’