Ondernemen in de Toekomst SBN cursus Ondernemen in

Ondernemen in de Toekomst SBN - cursus Ondernemen in de Toekomst VIKINGEN, GROENLAND en GEWOONTEN Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 1

Ondernemen in de Toekomst • http: //weblogs. nos. nl/klimaat/2009/09/23/vr eemd-soort-tweestrijd-op-groenland/ Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 2

Ondernemen in de Toekomst Twee melkveebedrijven • Huls en Gardar • Duizenden kilometers van elkaar • Beide de grootste en meest welvarende van de regio • Moderne, grote stallen • Beide koeien buiten in de zomer • Beide produceren eigen ruwvoer • Beide kunnen het land irrigeren Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 3

Ondernemen in de Toekomst Twee melkveebedrijven (2) • Beide lange winter en korte zomer • Gevoelig voor droogte (Huls) of koude (Gardar) • Beide vrij ver van afzetgebieden • Grootste verschil: Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 4

Ondernemen in de Toekomst Twee melkveebedrijven (3) 1 van beide is al ruim 500 jaar een ruïne en de streek waar het bedrijf lag is ook sinds 500 jaar verlaten Hoe kan het dat een modern, vooruitstrevend, welvarend bedrijf ten onder gegaan is? Wat is daar gebeurd? Het verhaal van de Vikingen op Groenland Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 5

Ondernemen in de Toekomst Vikingen hadden goede, snelle boten Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 6

Ondernemen in de Toekomst Vikingen waren avonturiers • Snelle boten, harde mannen, makkelijk te grijpen buit • Dit was de manier om je imago op te poetsen in Vikingland: zomers een paar steden en kloosters beroven • Waren het echt zulke rovers? • Waar leefden ze van? Hoe was hun samenleving georganiseerd? Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 7

Ondernemen in de Toekomst Vikingen waren …. • Eigenlijk waren ze in hun hart veehouders • Hun leven draaide om het houden van rundvee Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 8

Ondernemen in de Toekomst Vikingen waren avonturiers (2) Maar ja, als jonge viking wil je wel eens wat en je gaat erop uit met de boot Kultuur van macht en recht van de sterkste: dus kom je iets tegen wat je past, dan neem je het gewoon mee Zo ontstaat het beeld van de Viking dat we nu kennen Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 9

Ondernemen in de Toekomst Ze trokken graag naar nieuw land • Langzaam aan werden steeds meer gebieden door hen gekoloniseerd: • Normandië, delen van Engeland, Orkney eilanden, Faroër eilanden, IJsland, Groenland en Vinland: (ook wel bekend als Noord Amerika) • Een deel van deze gebieden is ook weer verlaten: Vinland na 10 jaar en Groenland na bijna 500 jaar Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 10

Ondernemen in de Toekomst Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 11

Ondernemen in de Toekomst Vikingen als kolonisten • Overal werden kolonies gesticht die leken op de thuisbasis: Noorwegen (en omstreken) • Vee werd meegenomen evenals de kennis om ijzer te maken en zuivel te kunnen bewaren voor de lange winterperiode • Harde mensen, die konden wel iets hebben Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 12

Ondernemen in de Toekomst Vikingen op Groenland • Groenland is gedurende 500 jaar in twee kolonies bewoond geweest door de Noormannen, de Vikingen. • Ontdekt rond 900 en 978, enkel de oostkust met veel ijs en onbewoonbaar • In 983 ontdekte Erik de Rode dat de westkant meer perspectief had in een aantal fjorden Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 13

Ondernemen in de Toekomst Vikingen op Groenland (2) • Erik de Rode heeft Groenland gekoloniseerd • Totdat ergens in de 15 e eeuw de Vikingen op Groenland weer verdwenen • Het was niet gelukt om daar te overleven Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 14

Ondernemen in de Toekomst Inuït • • • Maar hoe zit het dan met de Inuït (eskimo’s)? Die leefden op het zelfde eiland Zelfs nog veel noordelijker Ze hebben elkaar ontmoet, daar is bewijs van Waarom kan een Eskimo er wel overleven en echte stoere Viking niet? Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 15

Ondernemen in de Toekomst Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 16

Ondernemen in de Toekomst We gaan het gewoon herbeleven • Wat kunnen we beter doen dan in de huid kruipen van een nazaat van Erik de Rode? • Hoe leefden ze, welke keuzes maakten ze? • Tot we weten waarom die Vikingen niet konden wat de Inuït wel konden / kunnen. Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 17

Ondernemen in de Toekomst Kaart Groenland Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 18

Ondernemen in de Toekomst Erik de Rode • Echte Viking: een heethoofd met losse handjes • We praten hier over het jaar 980 • Ruzie gemaakt in thuisland Noorwegen • Verloor en moest het land verlaten, hij was blijkbaar een slecht verliezer • Komt op IJsland terecht Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 19

Ondernemen in de Toekomst Erik de Rode (2) • Erik had wel zichzelf meegenomen, dus binnen no-time had hij weer ruzie en een paar man doodgemept. • Gevolg: voor drie jaar van IJsland verbannen • Hij had net gehoord van nieuw land in het Westen en stapt in de boot Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 20

Ondernemen in de Toekomst Ze vinden land en gaan wal Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 21

Ondernemen in de Toekomst Westkust Groenland • • • Diepe fjorden Beschut van de koude poolwinden Beschut voor het zee-ijs Grote grasvlakten Warme periode, het klimaat was er toen zo ongeveer als nu • niet bepaald een Costa del Sol, maar voor een Viking prima om te leven Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 22

Ondernemen in de Toekomst Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 23

Ondernemen in de Toekomst Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 24

Ondernemen in de Toekomst Hoe zag het leven eruit? • We gaan eens een paar onderdelen langs – Klimaat en omstandigheden – Sociale verbanden – Gebouwen en gereedschappen – Voedsel – Cultuur – Geloof – Handel Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 25

Ondernemen in de Toekomst Klimaat en omstandigheden • • Koud, wisselvallig, winderig en mistig Tussen 800 en 1300 betrekkelijk zacht Korte zomers, lange winters Overwinteren is dan de kunst: hoe kom je sterk de winter weer uit is de vraag • Grasland en lage bomen op beschutte plaatsen Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 26

Ondernemen in de Toekomst Sociale verbanden • Sterk hiërarchisch: een sterke leider is de baas • Slaven, vrije mannen, hoofdmannen • Macht van de sterkste • De leider beslist • Dus korte termijn belang van de leider is sterk van invloed op besluitvorming Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 27

Ondernemen in de Toekomst Bouwen en gereedschappen • Stenen muren, houten delen voor de dakconstructie en plaggen daken • Lekker dik, dat isoleert goed (tot soms 1. 5 meter dik!) • Veel veen afgeplagd voor bouwwerken Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 28

Ondernemen in de Toekomst Nederzettingen bouwen • Reconstructie van huizen op New Foundland Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 29

Ondernemen in de Toekomst Voedsel • Veehouderij en jacht • Voorkeur – koeien en varkens dan schapen en geiten dan, eenden en ganzen • Niet haalbaar op Groenland: aanpassen! • Varkens eruit, minder koeien, eenden en ganzen overleefden niet • Melkproducten: kaas boter en skyr • Zeehonden Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 30

Ondernemen in de Toekomst Voedsel 2 • Uit analyse blijkt dat aandeel voedsel uit zee van 20% in begin steeg naar 80% aan het eind • Maar: geen vis! • Dat is vreemd! In Noorwegen en op IJsland wel, niet op Groenland! Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 31

Ondernemen in de Toekomst Voedsel 3 • Jared Diamond verklaart dit door een lokale cultuur: wellicht is Erik de Rode ziek geworden van een bedorven vis en is men toen gestopt vis te eten? ? ? • Blijft gissen • Des te welvarender des te meer rundvlees Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 32

Ondernemen in de Toekomst Voedsel 4 • Lange winter, veel voer nodig • Hoeveel vee kun je houden met het voer dat je hebt? • Hoe lang wordt de winter? • Overig vee slachten • Evt zeewier bijvoeren (gedwongen!) Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 33

Ondernemen in de Toekomst Voedsel 5 • Het houden van vee op Groenland was mogelijk, maar ook erg kwetsbaar Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 34

Ondernemen in de Toekomst Cultuur • Gemeenschappelijk leven (je kon niet anders, je had elkaar nodig) • Gewelddadig • Hiërarchisch: kleine boerderijen konden niet overleven zonder de steun van de grote centrale boerderij • Conservatief: geen verandering • eurocentrisch Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 35

Ondernemen in de Toekomst Conservatief / eurocentrisch • Had ook een goede reden: het milieu was te kwetsbaar om te experimenteren met ‘nieuwigheden’ • Men wilde ‘europeaan’ zijn en blijven • Alle gebruiken die in Europa opkwamen werden ook in Groenland overgenomen Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 36

Ondernemen in de Toekomst Geloof • Gestart met germaanse goden • Thuislanden bekeerden zich tot Christendom • Koloniën gingen ‘gedwongen’ mee • Grote kerken, veel energie aan besteed • Groot deel van kostbare goederen (hout!) hieraan besteed • Kerk had veel gezag Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 37

Ondernemen in de Toekomst Hvalsey church Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 38

Ondernemen in de Toekomst Handel • Bootreis van een week naar Noorwegen (minimaal!) • Groot risico • Enkel waardevolle goederen – IJzer – Goed hout voor bouw en meubels – Teer als smeermiddel en houtconservering – Kerkbenodigdheden Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 39

Ondernemen in de Toekomst Handel 2 • Export van ivoor (walrustanden) • Walrushuid (konden sterke touwen van gemaakt worden) • IJsberen (levend of gevild) • Tanden van de Narwal • Giervalken Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 40

Ondernemen in de Toekomst Hoe kom je aan export goederen? • In Noord Groenland gaan jagen • Erg riskant (ijsbeertje vangen …) • Mankracht voor nodig juist als het druk is in de zomer! • Dat legde dus veel druk op de samenleving • Wat ‘kocht’ je ervoor? – Het in stand kunnen houden van een Europese levenstijl Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 41

Ondernemen in de Toekomst Ok, maar waarom ging het dan mis? • Negatief effect op leefmilieu: hout werd snel gekapt en gebruikt, ook veen als brandstof overmatig gebruikt • Grote behoefte aan een schaarse bron: hout – Bouw, ijzerbereiding, skyr bereiding • Groot gebrek aan ijzer hierdoor • Hierdoor slechter gereedschap en wapens Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 42

Ondernemen in de Toekomst Maar ook: • • Het werd kouder (kleine ijstijd) Slechtere groeiseizoenen, lagere oogst Minder vee na de winter etc Het systeem van melkvee dat hun voedsel produceerde raakte uitgeput en er was geen vervanging • Minder handel met europa (wegvallen van de vraag naar ivoor) • Verzwakking van de bevolking Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 43

Ondernemen in de Toekomst Inuït • In de laatste periode van de Vikingen werden de Inuït juist sterker • Betere jagers, betere boten, beter bestand tegen de winter, betere energiebron (walvistraan bijvoorbeeld), beter aangepast aan omstandigheden Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 44

Ondernemen in de Toekomst Waarom niet samenwerken met en leren van de Inuït? Even terug naar cultuur: • Gewelddadig: dat helpt niet om vrienden te worden • Conservatief: geen verandering, helpt niet om nieuwsgierig te zijn naar andere mogelijkheden • Eurocentrisch: wij zijn beter! Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 45

Ondernemen in de Toekomst Kortom • Met die ‘wilden’ gaan we niet handelen en we gaan zeker niet van ze leren Les 1 Vikingen, Groenland en Gewoonten dia 46