OM LSANSST ETM ENSTTS HALK SALII HEMREL ANA

OMÜ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ HALK SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ ANA BİLİM DALI HALK SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ Doçent Birsen ALTAY

ANA-ÇOCUK SAĞLIĞI Halk Sağlığı Hemşireliği Hafta-5 Kübranur BERBER

İÇİNDEKİLER • GİRİŞ • TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA ANA-ÇOCUK SAĞLIĞININ DURUMU a) Türkiye’de Ana-Çocuk Sağlığına Verilen Önem b) Afganistan Anne Ölüm Oranları c) Somali’de Ana-Çocuk Sağlığı Hizmetleri d) Anne-Çocuk Sağlığını Etkileyen Faktörler e) Anne-Çocuk Sağlığına Yönelik Çözüm Önerileri • ANNE SAĞLIĞI a) Anne Sağlığını Gösteren Ölçütler • ÇOCUK SAĞLIĞI a) Çocuk Sağlığını Gösteren Ölçütler

GİRİŞ • Anne ve çocuk sağlığı birbirinden ayrı düşünülemez. Çocuğun aile içinde sağlıklı büyüme ve gelişme göstermesi için öncelikle annenin sağlıklı olması gerekmektedir. Annenin sağlığı bozulduğunda bu durumdan en çok çocuk etkilenir, anne çocuğun gereksinimlerini yeterince karşılayamaz. (Bozkurt ve Erdim, 2019)

• Tüm yaşamları boyunca anne ve çocukların biyolojik, bilişsel, duygusal ve sosyal olarak sağlık bakım gereksinimleri bütüncül yaklaşım ile ele alınmalı ve aile bütünlüğünü desteklemelidir. (Bozkurt ve Erdim, 2019)

• Toplumların sağlıklı olması, doğum öncesi dönemden başlayarak erişkinliğe ulaşıncaya kadar çocukların her türlü zarardan korunması ve annelere nitelikli bir doğum hizmeti, doğum sonrasında koruyucu ve destekleyici hizmetlerin verilmesi ile sağlanabilir. (Bozkurt ve Erdim, 2019)

TÜRKİYE’DE VE DÜNYA’DA ANNE-ÇOCUK SAĞLIĞI • Tarihsel süreçte anne sağlığına yönelik çok fazla bilgiye ulaşılamamaktadır. Kadın sağlığına yönelik ilk uygulamaların gebelik, doğum ve doğum sonrası döneme yönelik olduğu görülmektedir. On yedi ve on sekizinci yüzyılda kadınların postpartum kanama, enfeksiyon ve toksemi nedeniyle doğumlarda hayatını kaybettiği, anne ve bebek ölümlerinin yüksek olduğu, çocukların %50’sinin beş yaşına gelmeden öldüğü bildirilmektedir.

• Ulusal Anne Ölümleri Çalışmasına (UAÖÇ) göre; ülkemizde doğum öncesi ve doğum sonrası bakım hizmetlerinin artmasına bağlı olarak son 35 yılda anne ölüm oranları önemli oranda azalmıştır. Ancak Avrupa Birliği ülkeleri (%0, 7) ile kıyaslandığında Türkiye’nin gelişmiş ülkelerin gerisinde kaldığı görülmektedir. (Bozkurt ve Erdim, 2019)

• Anne ölümlerinin %54’inin doğum sonrası dönemde olduğu bildirilmektedir. Gebeliğe bağlı ölümlerin %49, 3’ünün, anne ölümlerinin %61, 6’sının önlenebilir faktörlerden kaynaklandığı belirlenmiştir. Gebeliğe bağlı ölümlerin %58, 4’ünün doğrudan (kanama, preeklemsi, emboli, uterus rüptürü), %15, 8’inin dolaylı (dolaşım sistemi hastalıkları, kanserler ve intihar) ve %23, 2’sinin tesadüfi (trafik kazası vb) anne ölüm nedenleri olduğu bildirilmektedir.

• Kadınların refah ve eğitim düzeylerinin artması ve doğum korkusu nedeni ile 2000’lı yıllardan bu yana sezaryen doğumlar giderek artmıştır. Ülkemizde sezaryen doğum oranının 2012 yılında %48’e ulaşması (dünyada en yüksek oran) ile doğal doğum, aile merkezli anne bakım ve evde bakım gündeme gelmiştir.

• Çocuk sağlığına baktığımızda ise ilk çağlarda hasta ve istenmeyen cinsiyetteki çocukların ölüme terk edildiği görülmektedir. Çocuk sağlığına ait ilk bilgilerin MÖ. 436 -370 yıllarında; aft, kusma, diş çıkarma, ateş, ishal vb. konularda Hipokrat’a ait olduğu yazılmaktadır.

• Endüstrileşme ile birlikte 18. yüzyılda çocuklar ağır işlerde çalışmaya başlamış, çalışan annelerin artmasıyla mama kullanımı özendirilmiş ve bebekler anne sütünden mahrum kalmıştır. 19. yüzyılda çocuğun erişkinden farklı gereksinimlerinin olduğu ve erişkinin küçük kopyası olmadığı anlaşılmıştır. Bunun yanı sıra annenin bebeğinden ayrılmasının olumsuz etkilerinin ortaya çıkarılması ile çocuk aile birlikte ele alınmaya başlamıştır.

• Çocuk ölümlerinin hemen yarısı Afrika’da meydana gelmektedir. UNICEF Dünya Çocuklarının Durumu 2014 raporuna göre; 5 yaş altı çocuk ölüm hızı Batı ve Orta Afrika’da binde 118, Doğu ve Güney Afrika’da binde 77, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da binde 30 iken; bu oran Güney Asya'da 60, Doğu Asya ve Pasifik’te binde 20, Latin Amerika ve Karayipler’de ise binde 19 dir. Dünya genelinde bu oran binde 48'dir. Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan, Romanya, Rusya, vb. ülkeler için binde 19, Az gelişmiş ülkelerde ise bu oran binde 85'tir.

Türkiye’de Anne Çocuk Sağlığına Verilen Önem • Eskiden hastalıkların nedenleri konusunda net bilgilerin azlığı, anne ve çocuk sağlığına yeterli derecede önem verilmemesine neden olmaktaydı. Gelişen teknoloji ve tıp dünyası ile birlikte toplum sağlığı üzerinde anne ve çocukların sağlıklı olmasının toplumun devamlılığı açısından ne kadar önemli olduğu daha iyi anlaşılmıştır.

• Toplum sağlığı ve devamlılığı için temel prensip, toplumun en küçük yapı taşı olan aile sağlığıdır. Sağlıklı anne sağlıklı çocuk yetiştirir. Sağlıklı çocuklar sağlıklı toplumu oluşturur.

• Anne ve bebek ölümlerindeki oranların tüm dünyada giderek azalması, anne ve çocuk sağlığına verilen önemin artması ile mümkün olmuştur. Tıptaki gelişme ve yenilikler sayesinde günümüzde gebelik ve bebeklik dönemi daha sağlıklı geçirilmektedir. Bu yenilikler, bebek ölüm hızının düşmesine de yardımcı olmuştur.

• Türkiye’de artık anne-çocuk sağlığı, sağlık alanında önemli bir yer tutmaktadır. Ülkemizde de anne ve çocuk sağlığı merkezlerinin her mahalle ve köyde açılması, bu merkezlerde gebelik takiplerinin artması, aile planlaması konularında verilen hizmetler, annelere bebek bakımı için verilen rehberlik ve bunlara herkesin ücretsiz ulaşabilmesi verilen önemin arttığının göstergesidir.

Afganistan Anne Ölüm Oranları • Dünyada 2013 yılında yaklaşık 289. 000 anne ölümü olduğu tahmin edilmektedir. Dünya genelinde 1990 ve 2013 yılları arasında anne ölüm oranı (MMR), %45 oranında azalarak yüz binde 400'den 230'a düşmüştür. Binyıl Kalkınma Hedeflerine (Milennium Development Goals (MDG)), göre anne ölüm oranının her yıl %5, 5 azalması hedeflenmiş olmasına rağmen, azalmanın yılda %2, 6 oranında gerçekleştiği gözlenmektedir.

• Azalmanın hedeflenen düzeyde olmamasının nedenlerinden biri, gelişmekte olan ülkelerde anne ölümlerinin halen çok yüksek düzeylerde seyretmesidir. Gelişmiş ülkelerde anne ölüm oranı 2013 yılında ortalama yüz binde 16 (1990 yılında 26) ve gelişmekte olan ülkelerde ise ortalama yüz binde 230 olarak belirtilmektedir (1990 yılında yüzbinde 380’dir).

• Gelişmekte olan ülkelerde anne ölüm oranının gelişmiş ülkelere göre yaklaşık 15 kat fazla olduğu bilinmektedir. Anne ölümlerinin %62'si Sahra altı Afrika'da ve %24'ü Güney Asya'da gerçekleşmektedir.

• Dünyada anne ölümlerinin yüksek olduğu ülkelerden birisi Afganistan’dır. DSÖ raporuna göre 1990 yılında Afganistan, dünyada yüksek anne ölüm oranına sahip ülkelerden birisi olup, anne ölüm oranı yüz binde 1. 200’dür. (WHO)

• Afganistan’da her 50 kadından birisi doğum sırasında ortaya çıkan sorunlar nedeniyle hayatını kaybetmektedir. 1 1 Mittra S and Kumar B, Encyclopaedia of Women in South Asia: Afghanistan. Gyan Publishing House, 2004.

• Afganistan’da anne ölüm oranlarında 2001 yılından sonra düşüş gözlenmeye başlanmış ve 2013 yılında yüz binde 327 olarak belirtilmiştir. Afganistan’da anne ölüm oranlarındaki düşüşe rağmen halen dünya ortalamasına ve komşu ülkelerdeki anne ölüm oranlarından daha yüksek olduğu bilinmektedir.

• Afganistan, komşu ülkeler arasında toplam doğurganlık sayısı ve anne ölüm oranı en yüksek olan ülkedir. Komşu ülkelerle karşılaştırıldığında anne sağlığı hizmetlerinin en az kullanıldığı ülkenin de Afganistan olduğu gözlenmektedir.

• Afganistan’da yapılan anne ölüm araştırması sonuçlarına göre; öğretim kurumlarına ulaşamamış kadınların toplam doğurganlık hızı 5, 3 iken lise ve üzeri öğretim düzeyine sahip kadınlarda ise 2, 8’dir. Doğum öncesi bakım hizmetleri kullanımı değerlendirildiğinde okur yazar olmayan kadınlarda %56, 9, lise ve üzeri okullardan mezun olan kadınlarda %89, 1 olduğu bulunmuştur.

• Afganistan’da gebelik ve doğum ile ilgili sağlık hizmetlerini kullanımını etkileyen sosyal ve kültürel etmenler bulunmaktadır. Afganistan’da kadınların erkek doktorlar tarafından tedavi edilmesinin halen tabu olarak kabul edilmesi, var olan hizmetin kullanımını olumsuz olarak etkilemektedir. 1 1“Factbox: Why are maternal deaths so high in Afghanistan? ” Reuters, 12 -Dec-2011. Available: http: //www. reuters. com/article/usafghanistan-maternityfbid. USTRE 7 BB 0 FJ 20111212

Somali’de Anne-Çocuk Sağlığı Hizmetleri • Somali’de, 2002’den beri güçlü bir hükümet olmadığı için, sağlık bakanlığı aktif olamamıştır. Ülkede, yoksulluk, iç çatışma, çevresel bozulma ve zayıf sağlık sistemi nedeniyle, bu döneme kadar anne sağlığı düzeyi, çok kötü durumda kalmıştır. 2015 yılında yeni bir sağlık sistemi oluşturulmuştur. 1 1 UNICEF “Situation Analysis of Children in Somalia 2016”. https: //www. unicef. org/somalia/resources_18507. html.

• Kadınların eğitimi ve sağlık davranışları ile çocuk bakımı ve doğurganlık arasında güçlü bir ilişki vardır. Kadınların eğitim düzeylerinin düşük ve izolasyonun yüksek olması nedeniyle, gebelik ve doğumla ilgili riskler hakkındaki farkındalık ve bilgi düzeyi düşüktür. Kadınlar, modern tıbbi uygulamalar konusunda çok az ve güçlükle bilgilendirilmektedir. 1 1 UNFPA, WHO, UNICEF, UKaid and the EC. Reproductive Health National Strategy & Action Plan 2010 -2015, Somalia. https: //www. unicef. org/somalia/health_11684. html.

• Somali'de toplam doğurganlık hızı; 6. 6’dır. Bu hız, dünyada doğurganlıkta en yüksek üçüncü sıradır. Ana ölüm hızı 1990 yılında 100. 000 canlı doğumda 1210 iken, 2015 yılında 732 olarak bildirilmiştir. Bu hız, yüksek bir doğurganlık hızıyla birleştiğinde, 10 kadından biri hayatını kaybetme riskiyle karşılaşmaktadır. Somali'de ergen evliliği ve erken gebeliğin sık görülmesi, hem anne hem de bebek için, daha yüksek mortalite riskine neden olur.

• Somali'de maternal mortalite nedenleri: %25 kanama, %16 hipertansiyon, %29 anemi, sıtma ve enfeksiyonlar, %10 istemli düşük ve %10 sepsis’dir.

• En çok görülen maternal morbidite nedenleri: Obstetrik fistül, kronik enfeksiyon, üriner sistem hastalıkları, kronik anemi ve posttravmatik psikiyatrik bozukluklar’dır.

• Somali’de sadece dört gebeden birine DÖB verilmektedir ve verilen bakımın kalitesi düşüktür. Kadınların %90’dan fazlası evde doğum yapmakta, doğumların yarısından fazlasına geleneksel doğum yaptıran kadınlar tarafından yardım edilmektedir. Kadınların yalnızca küçük bir kısmı DÖB’ın önemini ya da ne olduğunu bilmektedir. Genel algı; önceki gebeliklerinde herhangi bir problem yaşamazlarsa, DÖB ziyaretlerinin gereksiz olduğudur.

• Somali’de bebek izleminde; temiz güvenli doğum ve kordon temizliği, hipotermiden koruma, solunumun başlatılması (resüstasyon), erken ve özellikle anne sütüyle besleme, Opthalmia neonatorum'un önlenmesi ve yönetimi, bağışıklama, yenidoğan hastalıklarının yönetimi ve preterm ve/veya düşük doğum ağırlıklı bebeklerin korunması hizmetleri verilmektedir.

• Somali'de bebek ölüm hızı ise 1000 canlı doğumda 85'tir. 2015 yılından bu yana neonatal ölümler 1000 canlı doğumda 40 olarak tahmin edilmektedir. Beş yaş altı ölüm hızı 1000 canlı doğumda 137’dir ve Angola ve Çad'dan sonra dünyada, bu hızın en yüksek olduğu üçüncü ülkedir.

• Beş yaş altı çocukların ölüm nedenleri; neonatal sorunlar, akut solunum yolu hastalıkları, ishal, aşıyla önlenebilir hastalıklar, malnütrisyon ve sıtma’dır.

Anne-Çocuk Sağlığını Etkileyen Faktörler • Toplumsal statü, sosyoekonomik durum, çalışma ortamı, sosyal ilişkiler, aile içi ilişkiler anne çocuk sağlığını etkilemektedir. Gelişmekte olan ülkelerde üreme çağındaki kadınlar en çok gebelik, doğum ve doğum sonrası dönemde görülen komplikasyonlar nedeniyle yaşamlarını kaybetmektedir.

• Bu durum kadının toplumsal statüsü, eğitimsizlik, yoksulluk ve toplumsal cinsiyet eşitsizliği ile açıklanmaktadır. Ayrıca ülkelerin izlediği nüfus politikası, sağlık hizmetlerinin niteliği, ulaşılabilirliği, sağlığa ayrılan bütçe, sağlık personelinin niteliği, anne-çocuk sağlığını belirleyen önemli faktörlerdir.

• Anne sağlığına yönelik verilen hizmetler sadece annenin değil aynı zamanda çocuğunda sağlığını doğrudan etkiler. Annenin erken veya geç doğurması (18 yaş altı veya 40 yaş üstü), kısa doğum aralığı (doğumlar arasında iki yıldan az zaman olması), doğum öncesi ve doğum sonu bakım hizmeti alması, doğumların yapıldığı yer veya doğuma yardım eden kişilerin niteliği, isteğe bağlı düşüklerle ilgili yasal durum, kontraseptif yöntemlere ilişkin bilgi, anne-babanın eğitimi anne ve çocuk sağlığını etkiler.

• Sosyo kültürel faktörler; sosyo-ekonomik durum, geleneksel uygulamalar, yanlış inançlar, akraba evliliği ve eğitim düzeyi, çevre kirliliği, ailenin ilgisizliği, hastaneye götürmeme, yoksulluk anne ve çocuk sağlığını etkileyen diğer faktörlerdir. Son on yılda özellikle gelişmekte olan ülkelerde yoksulluk ve eşitsizliğin kadınlarda erkeklerden iki kat daha fazla arttığı bildirilmektedir.

• Kadınların okuma yazma bilmeme oranı erkeklerden iki kat fazladır. Okuma yazma bilmeyen annelerin beş yaş altındaki çocukları daha fazla ölmektedir (3, 11). DSÖ kadınların %35’inin yaşamlarının bir döneminde şiddete maruz kaldığını bildirmektedir.

• Ülkemiz’de kadınların istihdama katılımı (%25, 6) düşüktür. Çalışan kadının gebelik ve doğum sonrası sağlık hizmetlerine erişim olasılığı çalışmayana göre daha yüksektir. Çocuk kendi kararlarını alabilen, güçlü bir anneyle büyüdüğünde toplumsal cinsiyet açısından daha eşitlikçi bir algıya sahip olmaktadır.

• Bütün yaşlardaki ölüm hızları, eğitimi fazla olan annelerin çocukları arasında daha düşüktür. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) 2013 raporuna göre eğitimi olmayan kadınların %33’ünün çocukları ölürken, ortaokul ve üzerinde eğitimi olan kadınların %2’sinin çocuğu ölmektedir.

• Annenin doğurganlık davranışı ile çocukların hayatta kalmaları arasında güçlü bir ilişki vardır. Kısa doğum aralığında doğan ya da anneleri çok fazla doğum yapmış olan bebek ve çocukların ölüm riski artmaktadır. Hiçbir risk kategorisinde yer almayan çocukların kısa doğum aralığında ölüm riski 2, 5 kat fazladır.

Anne-Çocuk Sağlığı Sorunlarına Yönelik Çözüm Önerileri • Ülke genelinde anne ve çocuklara ait istatistikler doğru tutulmalıdır. • Gebe ve yenidoğanların sağlığına yönelik yapılan rutin taramalar genişletilmelidir. • Tüm anne ve çocukların sağlık hizmetlerinden eşit yararlanması sağlanmalıdır. • Bebek ölümlerinin yarıdan fazlası yenidoğan döneminde olduğu için bu döneme gereken önem verilmelidir.

• Tüm gebeler yeterli antenatal bakım almalı, doğumlar uygun ortamlarda ve optimal koşullarda yapılmalıdır. • Anne ve çocuklara sağlık hizmeti verenler düzenli aralıklarla eğitilmelidir. • Anne sütü teşvik edilmeli ve bebek dostu hastane programları yaygınlaştırılmalıdır.

• Süt çocuklarında akut solunum yolu enfeksiyonları ve ishallere gereken önem verilmelidir. • Sağlık hizmetlerine ayrılan bütçe artırılarak gelişmiş ülkeler düzeyine çıkarılmalıdır. • Yenidoğan yoğun bakım ünitesi ve kalifiye çalışanların sayısı artırılmalı ve yenidoğan transport sistemleri geliştirilmelidir. (Bozkurt ve Edim, 2019)

ANNE SAĞLIĞI • Türkiye ve Dünya nüfusunun neredeyse yarısını oluşturan kadınların sağlığı, toplumların sağlıklı bir toplum olup olmadığının önemli bir göstergesidir. Kadın sağlığını önemli kılan bir diğer nokta ise üreme konusundaki fizyolojik yapısıdır. Ülkemizde yapılan epidemiyolojik araştırma sonuçları, Türkiye’deki ana ölümleri ve kadın sağlığını kötü etkileyen faktörlerin, önlenebilir ve kontrol edilebilir olduğunu göstermektedir.

• Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre Dünya çapında her yıl yaklaşık 140 milyon kadın doğum yapmaktadır. Her gün, yaklaşık 830 kadın hamilelik ve doğumla ilgili önlenebilir nedenlerden ötürü ölmektedir. Her ne kadar 1990 ve 2015 yılları arasında, dünya ölçeğinde anne ölüm oranı yaklaşık % 44 oranında azalmış olsa da dünya genelinde anne ölümleri kabul edilemez derecede yüksektir (Alkema et al, 2016; WHO, 2018).

• Türkiye’deki anne sağlık durumunu ölçme ve değerlendirmede, sağlık düzeyinin ulusal ve uluslararası kıyaslanmasında veya uygulanan bir sağlık programının izlenip etkisinin değerlendirilmesinde kullanılan sağlık göstergeleri sunulmuştur.

Anne Sağlığını Gösteren Bazı Ölçütler • Kaba Doğum Hızı: • Bir toplumun doğurganlık düzeyini belirten, çok duyarlı olmayan bir ölçüttür. Duyarlı olmamasının sebebi, paydada doğurganlıkla ilişkisi bulunmayan yaş ve cinsiyetten insanların da bulunmasıdır. TNSA 2013 verilerine göre kaba doğum hızı, binde 17, 5 olarak tespit edilmiştir. TUİK 2016 verilerine göre ise Kaba doğum hızı, 2015 yılında binde 17 iken, 2016 yılında binde 16, 5 olmuştur (TUİK, 2017).

• Genel Doğurganlık Hızı: • Doğurganlık çağındaki (15 -49 yaş) kadınların bir yılda yaptığı canlı doğum sayısıdır. Kaba doğum hızına göre daha duyarlıdır. TNSA 2013 verilerine göre Türkiye geneli genel doğurganlık hızı 2, 26’dır. TUİK 2016 verilerine göre ise, genel doğurganlık hızı, 2015 yılında 2, 15 çocuk iken 2016 yılında 2, 10 çocuk olarak gerçekleşmiştir. Yani, bir kadının doğurgan olduğu dönem boyunca doğurabileceği ortalama çocuk sayısı 2, 10 olmuştur (TÜİK, 2017).

• Yaşa Özel Doğurganlık Hızları: • Kadınlarda doğurganlık döneminde (15 -49 yaş) belirli yaşlardaki doğurganlık düzeyini belirten en duyarlı ölçüttür. Doğurganlık dönemindeki farklı yaşlardaki doğurganlık boyutunu gösterir. TNSA 2013 ve TÜİK 2017 verileri doğrultusunda yaş gruplarına göre doğurganlık hızı incelendiğinde, en yüksek yaşa özel doğurganlık hızı 25 -29 yaş grubunda görülmüştür. Bu yaş grubundaki doğurganlık hızı 2011 yılında binde 125 iken, 2016 yılında binde 133 olmuştur.

• Çocuk/Kadın Oranı: • Sağlıkla ilgili kayıtların tutulamadığı ülkelerde nüfus sayımı sonuçlarına göre elde edilebilecek bir ölçüttür. Duyarlı bir ölçüt değildir. Son beş yıllık doğurganlık hakkında genel bir fikir vermektedir.

• Ana Ölüm Hızı: • Anne sağlığı düzeyini belirleyen bir ölçüttür. Bir kadının gebelik süresince, doğumda ya da gebeliğin sonlanmasından sonraki 42 gün içinde gebeliğin süresine ve yerine bakılmaksızın gebelik durumunun ya da gebelik sürecinin şiddetlendirdiği bir nedenden kaynaklanan kadın ölümünü göstermektedir. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri yıllığı 2016 verileri doğrultusunda istatistikî bölge birimler sınıflamasına göre anne ölüm oranı yüz binde 14, 7 olarak verilmiştir.

ÇOCUK SAĞLIĞI • Bebek ve çocuk ölüm düzeyleri bir ülkedeki sağlık hizmetlerinin düzeyini ve etkinliğini değerlendirmek için kullanılan önemli kalkınma göstergeleri olarak kabul edilmektedir. Ayrıca bebek ölüm hızı, bir ülkedeki sağlık bakım düzeyinin yanı sıra diğer ülkelerle karşılaştırma ve yıllara göre değişimini izlemek için kullanılan bir standarttır (Çavuşoğlu, 2004).

• Dünyada 2010 yılında 5, 4 milyon bebek bir yaşını dolduramadan yaşama veda etmiştir. Beş yaş altı ölümlere bakıldığında, sayı 7, 6 milyona yükselmektedir. Bu ölümlerin pek çoğu gelişmemiş ülkelerde gerçekleşmiş, üstelik neden çoğu zaman önlenebilir ve tedavi edilebilir hastalıklar olmuştur. 1 1 UNICEF 2011. Levels and trends in child mortality. Report 2011 -Estimates developed by the UN Inter Agency Group for Child Mortality Estimation.

• Küresel olarak, 2016 yılında her gün 7000 yenidoğan, toplamda ise 6 milyon yenidoğan ölmüştür. Yenidoğan ölümleri, beş yaş altı ölümlerin % 46'sını oluşturmaktadır.

• Ülkelerin bebek ölümlülüğü sıralamasında ilk üç sırada Angola (binde 174, 9), Afganistan (binde 149, 20) ve Nijer (binde 112, 2) yer alırken, binde 1, 79 ile Monako en iyi durumdaki ülke olarak görülmektedir. Almanya, Finlandiya, Fransa, Japonya gibi gelişmiş ülkelerde, bebeklerin ölümü binde 4’leri bulmamaktadır. 1 Türkiye’de 2008’deki bebek ölüm hızı, bin canlı doğumda 17’dir. 2 1 World Fact Book. Country Comparison : Infant mortality rate. https: //www. cia. gov/library/publications/the-world-factbook/ rankorder/2091 rank. html 2 Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2008. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye, 2009.

• Anne sağlığı, aile sağlığı, sosyoekonomik durum, çevre ve sosyal destek çocuk sağlığını etkileyen önemli faktörlerdir. Anne sağlığı çocuk sağlığının temel belirleyicisidir. Annenin yaşı, gebelik öncesi sağlık ve beslenme durumu, paritesi, antenatal bakım, doğum aralıkları çocuğun sağlığını etkileyen anneye ilişkin faktörlerdir. Çocuk sağlığı ailenin yaşam şekli, kültürü, dini uygulamaları, gelenekleri, alışkanlıkları ve çocuk yetiştirme uygulamalarından da etkilenmektedir (Büyükgönenç ve Törüner, 2017).

• Dünya’da 5 yaş altı çocuklarda ölüme neden olan durumlara bakıldığında ilk sırada prematürelik ve prematüreliğe bağlı hastalıklar (%17) yer almaktadır. Bunu akut respiratuar enfeksiyonların (%15) ve intrapartumla ilişkili komplikasyonların (%11) izlediği görülmektedir (Büyükgönenç & Törüner, 2017; Erci, 2016).

• Amerika Birleşik Devletleri’nde ise bebeklerde ilk dört ölüm nedeni konjenital anomaliler, küçük gestasyon yaşı, maternal komplikasyonlar ve ani bebek ölümü sendromudur. Kasıtlı olmayan yaralanmalar ve kazalar 1 -4 ve 5 -9 yaş grubunda temel ölüm nedenleridir. (CDC, 2014) (Büyükgönenç & Törüner, 2017)

Çocuk Sağlığına İlişkin Göstergeler • Neonatal ölüm hızı, doğumdan sonraki bir ay içinde ölme olasılığı • Post-neonatal ölüm hızı, doğumdan sonraki bir aydan sonra, ancak bir yıldan önce ölme olasılığı · • Bebek ölüm hızı, doğumdan sonraki bir yıl içinde ölme olasılığı • Çocuk ölüm hızı, birinci ve beşinci doğum günleri arasında ölme olasılığı • Beş-yaş altı ölüm hızı, doğumdan sonraki beş yıl içinde ölme olasılığı

• Çocuk sağlığı düzeyinin en önemli göstergesi bebek ölüm hızıdır. Bebeklik dönemindeki ölümler ve riskler aynı değildir. Bu nedenle bu dönemdeki hızlar ilk 7 gün, 8 -28 gün, 29 -365 gün olarak ayrı hesaplanır. 2013 TNSA verilerine göre bebek ölüm hızı 11’dir. TÜİK verilerine göre ise 2016 yılında ölen bebeklerin %63, 9'u 0 -27 günlük (neonatal-yenidoğan ölüm) iken ölmüştür (TÜİK, 2017).

• TÜİK 2016 verilerine göre, bebeklerin %36, 1'i 28364 günlükken (postneonatal ölüm) yaşamını yitirmiştir (TÜİK, 2017). Sağlık istatistikleri yıllığından alınan Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı (2016) Genel Müdürlüğü verilerine göre Türkiye’de 5 yaş altı ölüm hızı 11, 9 dur. TÜİK verilerine göre ise 2015 yılı 5 yaş altı ölüm hızı binde 12, 4 iken 2016 yılında binde 12, 1 olarak kaydedilmiştir (TÜİK, 2017).

• • • • KAYNAKÇA Güvenli Annelik (2009). Ankara: T. C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (2008). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü. Büyük, E. (2019). Dünya’da Ve Türkiye’de Çocuk Sağlığına İlişkin Veriler Ve Durum. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Yükseklisans Programı. Samsun Öner, S. ve S. Hassan. (2020), Somali’de Ana-Çocuk Sağlığı Hizmetleri. Lokman Hekim Dergisi; 10 (1): 7 -13 Kartal, H. (2005). Erken Çocukluk Eğitimi Programlarından Anne-Çocuk Eğitim Programı’nın Altı Yaş Grubundaki Çocukların Bilişsel Gelişimlerine Etkisi. Elementary Education Online, 6(2), 234 -248, 2007. Sönmez, S. (2010). Anne Çocuk Sağlığı. İstanbul Üniversitesi Açık Ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi Lisans Programı. Eroğlu, K. ve G, Koç. (2012). Dünden Bugüne Sağlık Mevzuatında Kadın Sağlığı Kapsamında Ana Çocuk Sağlığı Hemşirelik Hizmetleri. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi; 15: 2 Balkaya, N. (vd. ). (2014), Gebelikte Belirlenen Risk Faktörlerinin Anne ve Bebek Sağlığı Açısından Ortaya Çıkardığı Sorunların İncelenmesi. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi; 4(1): 6 -16 Bozkurt, G. ve L. Erdim. (2019), Türkiye’de Anne Çocuk Sağlığı Durumu. HSP 2019; 6(3): 575 -82 İlçioğlu, K. (vd. ). (2017), Ülkemizde Kadın Sağlığı ve Etkileyen Faktörler. J hum rhythm; 3(3): 112 -119 Syahan, N. ve H. Özcebe. (2017), Anne ölümleri: Afganistan ve komşu ülkelerin karşılaştırılması. Turk J Public Health 2017; 15(3), 222 -232 Yurdakök, M. (2005), Dünyada ve ülkemizde çocuk sağlığı. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi; 48: 203 -205 Sağlık İstatistikleri Yıllığı (2018), Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü Ergin, I. ve H. Hassoy(2011), Bebek ölümlülüğünde eşitsizlikler: Dünya ve Türkiye’deki duruma dair bir değerlendirme. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hast. Dergisi; 1(3): 98 -104