OLUMLU DAVRANISAL DESTEK PROBLEM DAVRANILAR Problem davran nedir

OLUMLU DAVRANIŞSAL DESTEK

PROBLEM DAVRANIŞLAR Problem davranış nedir?

�Kendisinin ya da diğer öğrencilerin öğrenme yaşantısını olumsuz etkileyen �Sosyal iletişim ve etkileşim kurmayı olumsuz etkileyen �Aile bireylerine, arkadaşlarına yetişkinlere ve kendisine zarar veren, �Tekrar eden bir örüntüye sahip olan davranışlardır.

� Problem davranış olarak nitelendirebileceğiniz davranışlar neler? �Öğrenciniz bu davranışları neden sergiliyor. �Bu davranışları değiştirmeye yönelik hangi teknikleri kullandınız. �Kullandığınız tekniklerin işe yarayıp yaramadığı ile ilgili görüşünüz. �Neden bu tekniği seçtiniz.

Geleneksel uygulamalar �Çocuğun problem davranışı ne olursa olsun genel davranış değiştirme tekniklerini kullanır �Teknikler davranışın ortaya çıkmasına sonuçlara odaklıdır. �Problem davranışı azaltmaya odaklanır. �Çabuk çözüme yöneliktir.

�Geleneksel yönteme dayalı teknikler uygun davranışı pekiştirmeyi problem davranışı cezalandırmayı kapsamaktadır. Bir uyaran sunulduğunda davranış azalıyorsa bu uyaran cezalandırıcı bir görev görmektedir. Bir çocuk arkadaşını ittiğinde bir davranış sonrası uyarana dayalı davranış değiştirme tekniği uygulanabilir ve bu teknik mola olabilir.

�Davranışsal desteği planlayabilmek için problem davranışı devam ettiren sonuçları anlamak çok önemlidir. Bir davranışı izlemeyle oluşan sonuçlar davranışın gelecekte oluşma olasılığını arttırmayla ya da azaltmayla sonuçlanacaktır.

�Bir sonuç bir davranışı arttırma etkisine sahip ise onun pekiştireç olduğu düşünülür. Bir sonuç davranışı azaltma etkisine sahip ise onun ceza olduğu düşünülür.

�sınıfta arkadaşını iten çocuğu düşünelim sınıftan uzaklaşmak için bu davranışı sergiliyorsa bu öğrenci için okuldan uzaklaştırmak ceza mı? ? Yoksa pekiştireç olma özelliğimi göstermektedir.

�Sınıftan ya da akranlarından kaçınmak için bu davranışı sergiliyorsa sınıftan uzaklaştırma problem davranışı pekiştirebilir. Pekiştirme davranış ve davranış sonrasındaki işlevsel ilişkiyi ifade eder. Pekiştirme problem davranışa uygulanan en güçlü ve yanlış anlaşılan kavramlardan biridir.

�Bir başka deyişle şeker Ayşe’ nin okuma davranışını arttırırken ali için etkili olmayabilir. Mola Ayşe’ nin istemediği matematik dersinde uygulandığında ceza olmaz aksine Ayşe’ nin matematik dersinden kaçmasını sağladığı için pekiştireç olma özelliğini gösterir.

Problem davranışlar iletişimsel amaçla kullanılır. �Problem davranışlar bir anlam içerir ve iletişim kurmak için kullanılır. � Bazı durumlarda yeterli dil ve iletişim becerilerine sahip olmayan çocuklar iletişim amaçlı olarak problem davranışları kullanabilirler. �Sosyal becerilere yeterince sahip olmayan ya da gereksinimlerini karşılamak için konuşma yerine problem davranışları kullanabilirler.

�Çocuklar neden problem davranış sergilerler?

�Bizler günlük hayatta gerçekleştiğimiz davranışların nedenlerini düşünelim �Neden çöpleri çöp kutusuna atarız? �Neden kitap okuruz �Neden yemek yeriz

�İnsanların yaptıkları davranışları izleyen durumlarda ya da uyaranlar o davranışın ileride yapılma olasılığını arttırır. Bir başka deyişle insanlar davranışlarının sonucunda elde ettikleri şeylerden hoşlanıyorsa bu davranışları tekrar sergileme eğiliminde olurlar. Bu sonuca dayalı olarak öğrenmenin davranışı izleyen ve hoşa giden çevresel uyaranlar sonucunda gerçekleştiğini ve problem davranışların da davranışı izleyen hoşa giden çevresel uyaranlar sonucunda öğrenildiğini ifade edebiliriz

Problem davranışlar çocukların işine yarar Çocuklar problem davranış sergilediklerinde yeni bir şey elde ederler ya da bir şeylerden kaçınırlar.

Problem davranışların işlevleri �Problem davranış sonucunda çocuk istediği yiyecek oyuncak kırtasiye malzemesi vb nesnelere ulaşıyorsa problem davranışının işlevinin nesne elde etme olduğu söylenebilir. �Problem davranış sonucunda çocuk istediği etkinliği elde ediyorsa problem davranışının işlevi etkinlik elde etme olduğu söylenebilir �Bazı durumlarda duyusal uyaran elde etmek için problem davranış sergilenebilir

�Problem davranışın diğer bir işlevi de kaçma ya da kaçınmadır. �Yemek sırasında kırmızı tabakla yemek sunulduğunda problem davranış sergilemesi işlevinin istenmeyen nesneden kaçmak olduğu söylenebilir. �Masa başı kavram etkinliği sunulduğunda malzemeleri yere atıp uzaklaşmaktadır bu davranış sonucunda öğretmen öğrenciyi masadan uzaklaştırmaktadır böylece çocuk istemediği etkinlikten kaçmaktadır.

�Sınıfın çok soğuk ve ya çok sıcak olması ya da gürültülü ya da aşırı sessiz olması durumlarında görsel işitsel uyaranların fazla olması nedeni ile problem davranış sergileyebilirler bu durumda problem davranışın işlevi duyusal uyarandan kaçma olacaktır.

DAVRANIŞI ETKİLEYEN UYARANLAR �İnsanlar sıklıkla çocuklarının problem davranışları aniden ortaya çıkardıklarını ve hiçbir amaca hizmet etmediğini ya da bu davranışları bizleri kızdırmak için yaptıklarını düşünürler bazı kişiler çocukların problemli olduklarını ailelerin sorunlu olduğunu düşünür. Bazıları ise çocukların yetersizliğinden dolayı bu davranışları sergilediklerini varsayarlar böyle düşündüğümüzde bu çocukların sorunlu davranışlarını ortadan kaldıramayız

�Problem davranış ortaya çıktığında biz bu davranışın öncesinde ve sonrasında neler olduğuna bakarız bir başka deyişle davranışın ortaya çıktığı bağlamı inceleyerek çocuğun davranışının nedenini belirlemeye çalışırız. Davranışçı yaklaşıma göre davranış; öncül- davranış sonrası uyaranlardan oluşur.

Davranış öncesi uyaranlar ( öncül) �Öncül bir davranışın ortaya çıkmasına neden olan ve davranışın hemen öncesinde yer alan durumlar ya da uyaranlardır.

Öncüller: �Belirli zaman dilimleri ( her gün yemekten sonra bağırma davranışı �Belirli fiziksel çevre( sadece oyun parkında arkadaşını ısırma) �Belirli insanlar ( yardımcı öğretmenle birlikteyken sıraya vurma �Belirli etkinlikler ( çivi takma sırasında çivileri fırlatma) olmak üzere dört guruba ayrılabilir.

Davranış sonrası uyaranlar( sonuç) �Sonuç davranış ortaya çıktıktan sonra sunulan ya da davranışı izleyen durumlar ya da uyaranlardır. �Davranış sonrası uyaranlar izledikleri davranışın ileride oluşma sıklığını arttırıyorsa pekiştireç azaltıyorsa ceza olma özelliği göstermektedir.

�Örneğin öğretmen resim yapma etkinliği için Ali’nin masaya gelmesini istemiştir. Ali ağlamaya başlayıp öğretmene vurmuştur öğretmende Ali’yi yalnız bırakarak onu masa başı etkinliği yerine başka bir etkinlik yapmasına izin vermiştir. �Öncül - davranış sonrası olarak inceleyiniz.

Davranışa zemin hazırlayan uyaranlar �Çevresel etmenlerin davranışlar üzerindeki etkileri incelenirken sadece öncüller ve sonuçlar üzerine odaklanılmalıdır. Davranışa zemin hazırlayan uyaranlarda davranışın oluşmasına neden olabilir.

�Pekiştireç ve cezaların anlık değerlerini değiştiren olaylar davranışa zemin hazırlayan uyaranlar olarak tanımlanmıştır. Kendi yaşantımızda davranışa zemin hazırlayan uyaranları düşünelim başımız ağrıdığında, kendimizi utsuz hissettiğimizde ekonomik durumumuz kötü olduğunda, eşimizle kavga ettiğimizde, hasta olduğumuzda genel olarak davranışlarımız nasıldır? Bu saydıklarımız kötü bir gün geçirmemize hatta davranış problemi sergilememize neden olabilir. Bunların tümü çocuklar içinde aynıdır. Çocuk arkadaşı ile kavga etmiş, ailesi ile tartışmış, gece uyumamış olabilir.

ÖRNEK: Ali gece boyunca astım nöbeti nedeniyle uyumamıştır. Öğretmen Ali’nin elinden tuttu ve resim yapmak için masaya götürdü. Ali ağlamaya başladı ve öğretmene vurdu. Öğretmen Ali den uzaklaştı. Ali kamyonu alarak oynamaya başladı.

�ÖRNEK: �Ayşe Tahta bloklarla oynamaktadır ve üste koyamamaktadır. Öğretmene bakar mızmızlanır. Bloklara bakar sonra tekrar öğretmene bakar. Öğretmen Ayşe’ nin yanına gider elinden tutar ve beraber blokları üste koyarlar.

�ÖRNEK Elif mama sandalyesinde oturuyor. Anne mama hazırlıyor. Elif ağlayarak Başını masaya vuruyor. Anne henüz soğumadı biraz daha beklemen gerekiyor deyip mamayı getiriyor.

�ÖRNEK: �Elif sılanın oynadığı bölümden bir oyuncak alır. Sıla elifi ısırır ve vurur. Öğretmen sılayı molaya gönderir. Mola bitiminde sıla oyun alanına döner istediği oyuncağı alır.

�ÖRNEK: �Zeynep oyuncaklarla oynuyor annesi okula gitmek için çağırıyor. Zeynep Bağırıyor oyuncakları fırlatıyor. Annesi 5 dk daha oynamasına fırsat veriyor

Problem Davranışı Önleme Teknikleri

�Önleme tekniklerinin öğrencinin problem davranışının işlevine uygun olması gerektiğini ve problem davranışı ortaya çıkaran öncüle yönelik olarak seçilmesi gerekir.

Program Değiştirme �Konunun içeriğinin ya da konuyu öğretmek için kullanılan yöntemlerin değiştirilmesidir. �Amaç etkinliğin istenmeyen özelliklerini azaltmaktır. �Bu teknik genellikle zor ve tercih edilmeyen konulardan kaçmak ya da kaçınma işlevi olan problem davranışları azaltmak için kullanılır.

�Örnek: Ahmet alfabenin büyük ve küçük harflerini bakarak yazması istendiğinde problem davranışlar sergilemektedir. Program değiştirmede Ahmet’in arabalara ve motosikletlere olan ilgisi bu ödevle birleştirilmiştir. Ödevde Ahmet’in farklı araba ve motosiklet markalarını bakarak yazması istenmiştir. Program değiştirme sonucunda Ahmet’in problem davranışlarının sıklığında azalma olduğu gözlemlenmiştir.

İşlevsel beceri ve etkinlik seçimi �Çocuğun beceriye ilgisini arttırmak için işlevsel becerinin seçilmesidir. Örnek: Kitabındaki mektubu yazmak yerine arkadaşına mektup yazmak, Kitabındaki yazı alıştırmalarını yapmak yerine fotoğraf albümüne başlık yazmak

Görevlerin güçlüğünü azaltmak �Güç görevlerde hata oranı artmakta ve kaçma maçlı problem davranış sergilenebilmektedir. �Örnek Problem davranış sergilemesini önlemek için öğrenciye verilen etkinlik ve ödevlerle ilgili bazı düzenlemelerin yapılması

İpuçlarını kullanma Güç olan görevlerde herhangi bir değişiklik yapmadan çocuğun hata yapma olasılığını en aza indirmek amacıyla çocuğun doğru tepki vermesi için ipuçları kullanılarak çocuğun yanlışları azaltılabilir.

Kural koyma Sınıflarda çocukların uymaları gereken bazı kurallar vardır. Sınıftaki kurallar oluşturulurken dikkat edilmesi gereken ilkeler: , Kuralların olumlu ifade edilmesi Kural sayısının az olması Kuralların yazılı ve resimli bir şekilde oluşturulması Açık ve anlaşılır olmalı Kurallar uygun bağlamda gerçekleştikçe pekiştirilmelidir.

Seçenek Sunma: �Seçenek sunma çocukların iletişim becerilerini etkili kullanmalarını sağlayabilir ve problem davranışın ortaya çıkma olasılığını da azaltabilir.

Görsel akış çizelgeleri: �Gün boyunca ya da bir ders süresince gerçekleşecek etkinliklerin akışını sırasını gösteren resimli ya da yazılı çizelgelerdir.

Yeni beceri öğretimi Problem davranışın yerine geçecek yeni beceri çocuğun problem davranışla verdiği mesajı verecek olan uygun iletişim davranışı olmalıdır.

Kaçma işlevine yönelik yeni beceriler �Mola isteme �Yardım isteme �Çizelge takip etme �Rutinlere katılma �Seçim yapma �Hayır deme �Bitti deme �Geçişleri tahmin etme

Elde etme işlevine yönelik Yeni beceriler �Sarılmak için izin isteme �Sıra almak için izin isteme �Nesne almak için izin isteme �Yardım isteme �Pekiştirecin geciktirilmesini öğretme �İlgi isteme �Seçim yapma

Kontrol Listesi : Öncülleri ve ortamı değiştirerek problem davranışı azaltma kontrol listesi Önleyici müdahale yöntemleri (Problem davranışı azaltmak ve önlemek için aşağıdaki düzenlemelerden hangilerini yaptığınızı, her maddenin karşısındaki evet ya da hayır için çarpı (X) işareti koyarak belirtiniz. ) Evet Hayır 1. Problem davranışın ortaya çıkmasına neden olan gürültü, ışık, sıcaklık gibi duyusal uyaranları azalttım mı? 2. Çocuğun günlük rutinleri yordayabilmesi ve günlük rutinin bozulma olasılığı olan durumlar için görsel planlar hazırladım mı? 3. Sevmediği etkinlikten sonra seveceği etkinlik planladım mı? 4. Çalışma sırasında bir ya da iki kez ara vermesini sağladım mı? 5. Gün boyunca verdiğim yönergeleri basitleştirdim mi? 6. ”Hayır” sözcüğü yerine anlaşılabilir açıklamalar yaptım mı? 7. gerekli durumlarda bekleme süresini kısalttım mı? 8. Seçme şansı verdim mi? 9. Olumlu davranışlarını ödüllendirdim mi? 10. Problem davranışın çıkmasına yol açan materyal, araç ve gereçleri ortadan kaldırdım mı? NOT: Yukarıdaki önlemeye yönelik düzenlemelri yaptıktan sonra çocuğunuzun davranışını izleyiniz. Bu müdahaleler sonucunda problem davranışın azalıp / azalmadığını gözleyiniz.

1 -KESTİRİM Çocuğun ilgi ve gereksinimlerinin önceden kestirilerek, bu ilgi ve gereksinimlere uygun davranılıp sorunlu davranışın oluşumuna meyden verilmemesidir. Yetişkinin çocuğun gereksinim ve ilgilendiklerini önceden görme, çocuğun büyüme ve gelişimini yeterince anlama ve bilmesini gerektirir. Olacakları kestirme çocukla ana-baba yada öğretmen arasında olası çatışmaların gerçekleşme olasılığını azaltır.

2. DİKKATİNİ BİR BAŞKA ŞEYE YÖNLENDİRMEYÖN DEĞİŞTİRME Uygun olmayan davranışta bulunmadan önce, çocuğun dikkatini bir nesne ya da etkinliğe getirme sürecidir. Uygun ve anlamlı etkinliklerde bulunan çocukların, istenmeyen davranışlarda bulunmaya çok az zamanları olur.

3 - YERİNE BİR BAŞKA DAVRANIŞ KOYMAYEDEKLEME Çocuk uygun olmayan ya da kabul görmeyen bir etkinliği sürdürdüğünde, çocuğun dikkatini kabul edilebilir etkinliğe yeniden yönlendirme sürecidir. Öğretmenle öğrenci arasında çatışma oluştuğunda, ama sınırlandırmanın gerekli olduğu düzeye ulaşmadan önce, yedekleme işe koşulmaktadır. Yedeklemede, yetişkin çocuğa bir başka etkinlikte bulunmayı önerir.

4 -SINIRLANDIRMA Çocuğun kendisine ve bir başkasına ruhsal ya da fiziksel ya da bir mülke zarar vermesini önlemek için, çocuğun davranışlarına sınırlar koyma süreci sınırlandırmadır. Sınırlandırmalara çok gerekli olmadığında yer verilmemelidir. uyumluluk sağlayabilmek ve sürdürebilmek için, davranışlara sınırlılıklar getirmek gereklidir.

Problem davranışları azaltmak için sonuçları değiştirmek: Bazı problem davranışlar ortamı / çevreyi, çocuğunuzun özellikleri ve gereksinimlerine göre düzenlemeniz ya da öncüllerde çok etkili olacağını düşündüğünüz değişiklikler yapmanıza karşın önlenemeyebilirler. Her türlü önleyici müdahaleyi yapmanıza karşın davranış sergilenmeye devam eder. Bu durumda problem davranışları, davranış sonucunu değiştirerek azaltabilir ya da kontrol edebilirsiniz.

Ayrımlı pekiştirme: Ayrımlı pekiştirme kullanarak problem davranışları azaltmak bazı davranışlar için oldukça etkili ve çocuk için en az sınırlayıcı bir müdahale yöntemidir Ortam ve öncüllerde yaptığınız düzenlemelere karşın problem davranış hala sergileniyorsa bu yöntemi kullanabilirsiniz. Ayrımlı pekiştirme üç farklı şekilde uygulanabilir: Uyuşmayan / alternatif davranışların pekiştirilmesi, azalan davranışın pekiştirilmesi ve diğer davranışların pekiştirilmesi. Aşağıda da üç farklı müdahale yönteminin uygulanması özet olarak açıklanmıştır.

Uyuşmayan / alternatif davranışın pekiştirilmesi, üzerinde çalışmak istediğiniz problem davranışla aynı amaca hizmet eden davranışın (alternatif davranış) ya da problem davranışla aynı zamanda sergilenmesi mümkün olmayan davranışın ödüllendirilmesi şeklinde uygulanır. Bu nedenle hedef davranış için bir alternatif / uyuşmayan davranış belirlemek uygulamanın ilk basamağını oluşturur.

Okuma yazmayı bilen Fatoş her sabah okula geldiğinde, hemen ayakkabılarını çıkararak okul ayakkabılarını giymekte ve paltosunu asarak öğretmeninin "günaydın" demesine "günaydın" diye yanıt vermektedir. Ancak, sınıfına gitmeden, önce her sabah mutfağa uğramakta, bazı sabahlar mutfak kapısının önünde çığlıklar atarak kendini yere atmakta ve bağırmaktadır. Öğretmenler bu davranışı gözlemlemelerine karşın nedenini anlayamamışlardır. Bir gün öğretmen onunla birlikte mutfağa gider ve mutfak kapısının önünde, etrafta Fatoş'un davranışını ortaya çıkaracak ne olabileceğini araştırır. Gözlemlere birkaç gün devam eden öğretmen Fatoş’un her gün mutfak kapısında asılı olan günlük yemek listesini hızla okuduğunu ve listede "peynir" sözcüğünü gördüğü zamanlar öfkelendiğini belirler. Anne ile konuşan öğretmen Fatoş'un peyniri hiç sevmediğini, görünce ağlamaya başladığını, yemesi için zorlanırsa öfke nöbetleri geçirdiğini öğrenir. Fatoş kimse fark etmese de, mutfak kapısı önünde ağlayarak ve bağırarak o günkü listede yer alan peyniri yemek istemediğini ifade eder. Öğretmen Fatoş'a "yeme!" sözcüğünü öğretmeye karar verir. Birkaç sabah mutfağa Fatoş'la birlikte giderler ve yemek listesinde peynir olduğu zaman, Fatoş ağlamaya başlamadan önce "peynir var ama sen yeme" der. Birkaç gün sonra öğretmen, Fatoş'un yine koşarak mutfak kapısındaki listeyi okuduğunu, öğretmenin gözüne bakarak "yeme, yeme" dediğini gözlerler. Öğretmen bu davranışı ödüllendirir, bir müddet sonra "yeme" sözcüğü, ağlama ve tepinmenin yerine geçer.

�Azalan davranışın pekiştirilmesi ise problem davranışın yavaş azaltılmasını sağlayan bir müdahale yöntemidir. Bazı davranışlar az sayıda sergilendiğinde problem olmayabilir ancak fazla sayıda, sık sergilendiğinde problem davranışa dönüşebilir. Örneğin çocuğun soru sorması istendik bir davranıştır, ancak derste 30 kez soruyorsa, ya da evde bir saat içinde 30 kez "parka gidecek miyiz? " sorusunu soruyorsa, bu istendik / olumlu davranış problem davranışa dönüşebilir. Eğer bu davranış çocuk ve diğerleri için tehlikeli ve rahatsız edici değilse, azalan davranışın pekiştirilmesi yöntemini kullanabilirsiniz.

Diğer davranışların pekiştirilmesi bu kategoride yer alan üçüncü müdahale yöntemidir. Sıfır sayıda sergilenen davranışın ödüllendirilmesi olarak da adlandırılır. Çocuğun belirlenen bir süre içinde problem davranışı hiç sergilememesi (sıfır sayıda sergilemesi) ödüllendirilir.

Ayrımlı pekiştirme uygulama kontrol listesi Ayrımlı pekiştirme uygulama aşamaları (Aşağıdaki her soruyu dikkatlice okuyunuz ve her soruyu evet ya da hayır sütunlarından birinin altına çarpı koyarak işaretleyiniz. ) Evet Hayır 1. Problem davranışı ölçülebilir ve gözlenebilir şekilde tanımladım mı? 1. 1. 1. Davranışın hangi ortam ve durumlarda, hangi etkinliklerde ortaya çıktığını belirledim mi? Davranışın sıklığını, süresini, şiddetini belirledim mi? Davranışın çocuk için işlevini belirledim mi? Ayrımlı pekiştirme yöntemlerinden hangisini uygulayacağımı belirledim mi? 1. Problem davranış için alternetif davranışı belirledim mi? 1. Problem davranış için uyuşmayan davranışı belirledim mi? 1. Problem davranış yerine ödüllendireceğim diğer davranışları belirledim mi? 1. Çocuğun alternatif / uyuşmayan / diğer davranışları ne kadar sıklıkta yaptığını belirledim mi? Kullanacağım ödülü / ödülleri belirledim mi? Ödülleri / pekiştireci ne kadar sıklıkta sunacağımı belirledim mi? 1. 1. NOT: Ayrımlı pekiştirme yöntemlerinden herhangi birini uygulamaya başladığınız zaman problem davranış hakkında veri toplamaya devam ediniz ve davranışta azalma olup olmadığını izleyiniz.

Davranışların oluşumunu pekiştireçler güçlendirir ve arttırır.

ÖĞRENİLMİŞ (İKİNCİL) PEKİŞTİREÇ TÜRLERİ 1 -Sosyal Pekiştireçler 2. Etkinlik Pekiştireçleri-PREMACK İLKESİ 3 - Nesnel Pekiştireçler 4 - Dönüştürülebilir Sembol Pekiştireçler

Sembol Pekiştirme Uygulama Basamakları �Hedef davranışı tanımlayın �Davranışsal amaç yazın �Kullanacağınız pekiştireçleri belirleyin �Sembol olarak ne kullanacağınızı belirleyin �Sembol pekiştirme için kuralları belirleyin �Sembollerin değiştirileceği pekiştireçleri belirleyin �Sembol ve değiştirilecek pekiştireçlerin oranını belirleyin �Çocuğun pekiştireçlerini değiş tokuş yapacağı zamanı belirleyin �Çocuk hedef davranışı sergiledikçe sembol verin �Hedef davranışta artma olup ölçüte yaklaştıkça sembol pekiştireçleri seyrekleştirin �Pekiştireç listenizi sıkça yenileyin �Kayıt tutun

PEKİŞTİRME TARİFELERİ Pekiştirme tarifesi, olumlu ya da olumsuz pekiştirmenin ne sıklıkla gerçekleşeceğini belirler. Pekiştirme tarifesi sürekli pekiştirmeden hiç pekiştirmemeye (sönme) doğru değişir. Sürekli pekiştirme, hedef davranış her gerçekleştiğinde pekiştirecin sunulması; hiç pekiştirmeme ise, hedef davranışın hiçbir oluşumunda pekiştirecin sunulmamasıdır.

Pekiştirme Tarifeleri Pekiştirme kurallarından birisi de etkili pekiştirme tarifelerinin kullanılmasıdır. Pekiştirme tarifeleri şöyle gruplanır: 1. Sürekli pekiştirme 2. Aralıklı pekiştirme a. Oranlı pekiştirme a-1 Sabit oranlı pekiştirme (SOP) a-2 Değişken oranlı pekiştirme (DOP) b. Süreli pekiştirme b-1 Sabit süreli pekiştirme (SSP) b-2 Değişken süreli pekiştirme (DSP)

1. Sürekli pekiştirme Davranışın her oluşmasının pekiştirilmesidir. 2. Aralıklı pekiştirme a) Oranlı Pekiştirme a-1 Sabit oranlı pekiştirme Sabit bir oran belirlenir. Davranış belirlenen oranda gerçekleştiğinde pekiştireç sunulur. Örneğin: SOP 2 ile pekiştirilen bir davranışta; 2. , 4. , 6. davranışlar pekiştirilir.

a-2 Değişken oranlı pekiştirme Davranışı pekiştirmek üzere bir oran belirlenir ve bu oran değişken olarak uygulanır. Örneğin; Çocuğun “lütfen” deme davranışı DOP 3 ile pekiştiriliyorsa, ilk üç davranıştan herhangi biri, ikinci üç davranıştan herhangi biri gelişigüzel pekiştirilir. Uygulayıcı açısından bu tarifeni uygulanması zordur. Ancak pekiştireci ne zaman geleceği açıkça belli olmadığı için davranışın kalıcılığını sağlamada etkilidir. LLL/LLL/LLL (lütfen deme) + + + + (pekiştirme oranı)

b) Süreli pekiştirme Süreli davranışlarda, davranışın süresi artırılmak istendiğinde belli bir zaman aralığı içinde davranışın gerçekleşmesi pekiştirilir. b-1 Sabit süreli pekiştirme Sabit bir zaman aralığı içinde davranışın gerçekleşmesi pekiştirilir. İki şekilde uygulanabilir. Örneğin: Ali yerinde oturma davranışı için SSP 5 ile pekiştiriliyor olsun. Ali 9. 00’da derse gelir ve yerine oturur. 9. 05’te pekiştireç kazanır. Davranış devam ederse 9. 10 ve 9. 15’de de pekiştireç kazanabilir. Bir başka uygulama biçiminde, Ali 9. 00 -9. 05 arasında yerinde oturduğu için 9. 05 te pekiştireç kazanır, fakat 9. 07 de yerinden kalkar. 9. 09 da yeniden oturur. 5 dakikalık pekiştirme süresi 9. 09 dan başlar yani hiç yerinden kalkmazsa 9. 14’de pekiştireç kazanabilir.

b-2 Değişken Süreli Pekiştirme Davranışın pekiştirilme süreleri değişkendir. Davranışın belirlene zaman aralığı içinde gelişigüzel pekiştirilmesini içeri Örneğin DSP 15 uygulanıyorsa. 15 dakikanın ortasında , başında, sonunda pekiştireç sunulur. Örneğin 9. dakikada, 17. dakikada, 35. dakikada v. b.

SABİT ORANLI Doğru yapılan her 5 probleme 1 ek teneffüs Öğrencinin oyuncağını 3 kez paylaştıktan sonra ödüllendirilmesi Tüm ödevlerin bitirildiği her 2 dersin sonunda kütüphanede 15 dk. Resimli öykü kitabı okuma Üretilen her 10 parça için 50 ytl, her doğru 5 paket için 1 jeton SABİT ZAMAN ARALIKLI Öğrencinin yerinde oturması 10 dk. da bir gözlenir ve pekiştirilir 5 dk. Da bir kez okuma davranışı gözlenir ve pekiştirilir Öğrencilerin ders çalışmaları 15 dk. da bir kontrol edilir. DEĞİŞKEN ORANLI 10’a kadar ritmik saymada öğrenci 2, 6, 10’u söylediğinde, sonraki tekrarda 3, 5, 9’u söylediğinde farklılaşan şekilde pekiştirilir Ali yaklaşık 3 yoklama fişi doldurduğunda öğretmeni “özel yardımcı” kuponu verir Ortalama 8 oyuncak paylaşım davranışı için pekiştirilir. İzleyenlerde 7. , daha sonrakinde 9. oyuncak paylaşımı pekiştirilir. DEĞİŞKEN ZAMAN ARALIKLI Kütüphanede kitap okuyan öğrenciler ortalama 15 -25 dk. da bir pekiştirilir Yerinde oturma davranışı 20, 27, 35. dakikalarda gözlenir ve pekiştirilir. Bir sonraki derste 15. , 19. 30. dk. larda pekiştirilir Öğretmenin bir hafta 2, 4, 5 günlerinde, ikinci haftanın 1. 3. günlerinde günlük kontrolü yaparak övgü yazması